Jak ocieplić dom

Zbudowanie domu, który byłby energooszczędny i którego koszt budowy nie byłby wygórowany, jest trudne. Aby obniżyć zapotrzebowanie na energię do ogrzewania domu, trzeba przecież zastosować skuteczniejszą, a więc droższą, izolację termiczną.

Domy o bardzo niskich wskaźnikach zapotrzebowania na energię to z reguły obiekty eksperymentalne, w których zastosowano nowatorskie rozwiązania architektoniczne, budowlane i instalacyjne pozwalające pozyskiwać energię z otoczenia. Jednak przeciętny inwestor na takie eksperymenty raczej nie może sobie pozwolić. Dla niego istotne jest, by zastosowane rozwiązania były opłacalne. Z tego względu korzystniejsze wydaje się wybudowanie domu, który niekoniecznie pozyskuje dużo energii z otoczenia (bo zwykle w takim przypadku także dużo jej traci), ale który będzie jej tracił właśnie jak najmniej. Oznacza to, że dom przede wszystkim musi być skutecznie ocieplony.

Ciepłe z nakazu

Wymagania ochrony cieplnej budynków w Polsce pojawiły się wraz z wprowadzeniem normy PN-64/B-03404 w roku 1964. Nie wynikały one z chęci ograniczenia zużycia energii do ogrzewania domów. Chodziło o uniknięcie wykraplania się pary wodnej na wewnętrznych powierzchniach ścian zewnętrznych oraz uniknięcie podtapiania śniegu na powierzchniach stropodachów. Dlatego wymagania dotyczyły jedynie tych dwóch rodzajów przegród. Po raz pierwszy wymagania dotyczące właściwości termoizolacyjnych przegród budowlanych, wynikające­ z chęci ograniczenia zużycia energii do ogrzewania, wprowadzono w Polsce w roku 1982 i przyjęto strategię ograniczania zużycia energii na cele ogrzewcze. Z tego wniosek, że domy budowane wcześniej mogą się charakteryzować dużymi stratami ciepła. Oczywiście wielu projektantów oraz wykonawców dbało o to, by domy były ciepłe, jednak prawo­ nie nakazywało stosowania się do żadnych zasad w tym względzie. Dlatego budowane jak najmniejszym kosztem domy sprzed 1982 roku są złe pod względem właściwości termoizolacyjnych. Najczęściej docieplano je tylko 5-centymetrową warstwą termoizolacyjną. Przyczyniły się do tego w dużej mierze także kłopoty z dostępnością materiałów budowlanych w tamtych czasach. Takie domy z całą pewnością warto w tej chwili ocieplić. Wymagania dotyczące właściwości termoizolacyjnych przegród budowlanych z 1982 roku zaostrzono w roku 1991. Do połowy lat 90. ubiegłego wieku ceny energii były na tyle niskie, że wielu budujących ich nie przestrzegało. Ocieplanie ścian w ich mniemaniu było nieopłacalne. W roku 1994 wymagania ochrony cieplnej budynków pojawiły się pierwszy raz w polskich przepisach państwowych - w rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Na razie jeszcze w formie zapowiedzi, że w Polsce wzorem innych państw zostanie wprowadzony graniczny wskaźnik sezonowego zapotrzebowania na ciepło do ogrzewania E0. Przepis o konieczności spełnienia przez budynek warunku E < E0 (E - wskaźnik obliczony zgodnie z Polską Normą dla danego budynku) wprowadzono rozporządzeniem z 30 września 1997 roku. Dla budynków jednorodzinnych dopuszczono możliwość sprawdzania spełnienia wymagań jedynie na podstawie współczynników przenikania ciepła (nie mogą być większe od podanych wartości granicznych), bez obliczania E. Kolejne zaostrzenia wymagań dotyczących ochrony cieplnej pojawiły się w rozporządzeniu ministra infrastruktury w 2002 roku.Wartości graniczne E0 ustalane są na podstawie analizy ekonomicznej opłacalności stosowania materiałów budowlanych o dobrych właściwościach termoizolacyjnych. Zatem przepisy dotyczące wymagań w zakresie ochrony cieplnej budynków zmieniają się wraz z postępem technicznym. Pojawiają się nowe urządzenia i rozwiązania umożliwiające efektywniejsze wykorzystywanie energii, a te powszechnie już stosowane tanieją. Jednocześnie stale drożeją paliwa, a to sprawia, że opłacalne staje się stosowanie technologii, które wcześniej uznawane były za zbyt drogie.
Coraz więcej uwagi przywiązuje się do ilości zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery, a więc chęć ograniczania zapotrzebowania na ciepło wynika także z prowadzenia przez państwo polityki proekologicznej. Dlatego należy się spodziewać, że co kilka lat wymagania dotyczące ochrony cieplnej budynków będą zaostrzane.

Lepiej cieplej

W połowie lat 90. opracowano w Polsce optymalne wartości współczynnika przenikania ciepła przez ściany zewnętrzne dla domów jednorodzinnych. Uwzględniały one obowiązujące wówczas ceny materiałów budowlanych, urządzeń i instalacji grzewczych oraz koszty ogrzewania i były oczywiście niższe od maksymalnych dopuszczalnych wartości. W przypadku centralnego ogrzewania wodnego wynosiły:

• 0,24 W/(m²·K) - dla ścian murowanych,

• 0,27 W/(m²·K) - dla ścian w technologii szkieletowej.

W przypadku ogrzewania elektrycznego:

• 0,14 W/(m²·K) - dla ścian murowanych,

• 0,16 W/(m²·K) - dla ścian w technologii szkieletowej.

Można się zastanawiać, skąd tak duża różnica między wartościami optymalnymi a dopuszczalnymi. Wprowadzenie nakazu budowania bardzo dobrze ocieplonych domów spowodowałoby znaczny wzrost kosztów ich budowy, a to oznaczałoby ograniczenie ich dostępności. Zadecydowały więc względy społeczno-gospodarcze. W ciągu ostatnich kilku lat ceny paliw wzrosły tak znacznie, że budowanie domów ocieplonych jedynie w stopniu nakazanym przepisami nie jest już opłacalne. Dodatkowe pieniądze wydane na skuteczniejszą izolację zwrócą się już po kilku latach dzięki niższym rachunkom za ogrzewanie. Dlatego lada chwila należy się spodziewać wprowadzenia zmian w przepisach dotyczących ochrony cieplnej, a na razie warto - budując lub remontując dom - zadbać, by jego przegrody były tak ocieplone, aby ich współczynnik U nie był wyższy od zestawionych w tabeli wartości uznawanych obecnie za optymalne. W tabeli podano także dla porównania zalecane w innych krajach (o nieco łagodniejszym niż w Polsce klimacie) wartości współczynnika U.

Więcej niż norma

Decyzję o zastosowaniu konkretnej grubości warstwy termoizolacyjnej­ lub okien o bardzo niskim współczynniku przenikania ciepła powinien poprzedzić rachunek ekonomiczny. Warto bowiem wiedzieć, czy zainwestowana w skuteczniejszą izolację kwota nie jest wyższa od tej, którą wydalibyśmy na ogrzewanie domu przez cały okres jego „życia” (a więc do czasu, kiedy jego użytkowanie będzie ekonomicznie uzasadnione, czyli koszty niezbędnego remontu nie przekroczą kosztów budowy nowego domu). Rachunek taki przeprowadza się, obliczając wskaźnik NPV (Net Present Value), zwany wartością bieżącą (zdyskontowaną) netto inwestycji. W tym wypadku odzwierciedla on korzyści finansowe wynikające z zastosowania droższych materiałów dla założonego okresu użytkowania budynku z uwzględnieniem przewidywanego spadku wartości pieniądza i wzrostu kosztów ogrzewania. Jeśli obliczona wartość NPV jest dodatnia, inwestycja jest opłacalna, a im wyższy wynik, tym większy zysk.
Obliczenie opłacalności inwestycji najlepiej zlecić audytorowi energetycznemu.
Listę audytorów można znaleźć na stronie Zrzeszenia Audytorów Energetycznych http://www.zae.org.pl/

Obowiązujące przepisy dotyczące poszanowania energii i ochrony cieplnej

Najważniejsze wymagania zawarte są w rozporządzeniu ministra infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

§ 328. Budynek i jego instalacje grzewcze, wentylacyjne i klimatyzacyjne powinny być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby ilość energii potrzebnej do użytkowania budynku zgodnie z jego przeznaczeniem można było utrzymać na racjonalnie niskim poziomie.

§ 329.1. Dla budynku mieszkalnego wielorodzinnego i zamieszkania zbiorowego wymagania określone w § 328 uznaje się za spełnione, jeżeli wartość wskaźnika E, określającego obliczeniowe zapotrzebowanie na energię końcową (ciepło) do ogrzewania budynku w sezonie ogrzewczym, wyrażone ilością tej energii przypadającą w ciągu roku na 1 m³ kubatury ogrzewanej części budynku, jest mniejsza od wartości granicznej E0, a także jeżeli przegrody budowlane odpowiadają wymaganiom izolacyjności cieplnej oraz innym wymaganiom określonym w załączniku nr 2 do niniejszego rozporządzenia.

§ 329.2. Dla budynku jednorodzinnego wymagania określone w § 328 uznaje się za spełnione, jeżeli:

1) wartość wskaźnika E, o którym mowa w ust. 1, jest mniejsza od wartości granicznej E0 oraz jeżeli przegrody budowlane odpowiadają wymaganiom okreś­lonym w punkcie 2 załącznika do niniejszego rozporządzenia lub (alternatywnie)

2) przegrody budowlane odpowiadają wymaganiom izolacyjności cieplnej oraz innym wymaganiom określonym w tym załączniku.

§ 329.4. Wartości graniczne E0, wskaźnika sezonowego zapotrzebowania na ciepło do ogrzewania budynku, w zależności od współczynnika kształtu budynku (A/V), dla budynków mieszkalnych i zamieszkania zbiorowego wynoszą:

1) E0 = 29,0 kWh/(m³·rok), jeśli (A/V) « 0,20 m-1;

2) E0 = 26,6 + 12,0·(A/V) kWh/(m³·rok), jeśli 0,20 < (A/V) « 0,90 m-1;

3) E0 = 37,4 kWh/(m³·rok), jeśli (A/V) «0,90 m-1,

przy czym:
A - suma pól powierzchni wszystkich ścian zewnętrznych (wraz z oknami i drzwiami balkonowymi), dachów i stropodachów, podłóg na gruncie lub stropów nad piwnicą nieogrzewaną, stropów nad przejazdami, oddzielających część ogrzewaną budynku od powietrza zewnętrznego, gruntu i przyległych pomieszczeń nieogrzewanych, liczona po obrysie zewnętrznym, w metrach kwadratowych;
V - kubatura netto ogrzewanej części budynku, obliczona jako kubatura brutto budynku pomniejszona o kubaturę wydzielonych klatek schodowych, szybów dźwigowych, a także zewnętrznych, otwartych części budynku, takich jak podcienia, balkony, tarasy, loggie i galerie, w metrach sześciennych.

§ 329.5. Wskaźnik E sezonowego zapotrzebowania na ciepło do ogrzewania budynku mieszkalnego i zamieszkania zbiorowego, o którym mowa w ust. 1, oblicza się zgodnie z Polską Normą dotyczącą obliczania sezonowego zapotrzebowania na ciepło do ogrzewania budynków mieszkalnych i zamieszkania zbiorowego.

---