DĄB SZYPUŁKOWY Quercus robur - PIELĘGNOWANIE
Zasięgiem swoim Dąb szypułkowy obejmuje niemal całą Europę, nie występuje jedynie w południowej części Półwyspu Pirenejskiego, w górach Szkocji i na Półwyspie Skandynawskim. W Polsce występuje na terenie całego kraju omijając jedynie wyróżnioną przez Chodzickiego Górską Krainę Bezdębową. Najlepsze warunki znajduje w dolinach Odry i Warty, w Kotlinie Śląskiej , na lubelszczyźnie i w Puszczy Białowieskiej. Jeden z największych kompleksów leśnych z dębem szypułkowym znajduje się m.in. na Płycie Krotoszyńskiej.
Jest to typowy gatunek światłożądny, cechuje go wyższe zapotrzebowanie na światło niż dębu bezszypułkowego, na co wskazywać może rzadsza ( świetlista) i mniej ulistniona korona, natomiast w młodości słabe ocienienie jest wskazane ze względu na ochronę przed mrozem.
Na dobrych siedliskach naloty i podrosty dębowe rozwijają się pod osłoną, w fazie młodnika ocienienie boczne może być korzystne ale górna część korony wymaga światła, natomiast w wieku drągowiny zapotrzebowanie na światło jest duże i ocienienie jest niewskazane.
Wymagania pod względem temperatury są dość duże, w okresie letnim potrzebuje przynajmniej średniej temperatury 12 ° C
Lubi gleby wilgotne , z niezbyt głebokim poziomem wody gruntowej (80-100cm) zbliżone do gleb mokrych. Jeśli chodzi o wymagania glebowe to dąb szypułkowy należy do gatunków o największych wymaganiach, rośnie dobrze na piaskach gliniastych mocnych, glinach lekkich i średnich oraz iłach , które powinny być wilgotne. Rośnie też na terenach zalewowych, na glebach brunatnych i płowych, czarnoziemach i madach.
Gatunek ten jest bardzo wrażliwy na mróz, dobrze jest prowadzić osłonę z olszy lub brzozy dla ochrony przed późnymi przymrozkami., Śnieg wyrządza szkody tylko w fazach młodocianych kiedy to długo utrzymują się suche liście.
Dąb szypułkowy w młodym wieku rośnie stosunkowo szybko ( szybciej niż bezszypułkowy) , na odpowiednich dla niego siedliskach 10-o letnie dęby mogą osiągać wzrost 3 metrów. Kulminację bieżącego przyrostu osiągają w wieku 20-25 lat natomiast zdolność do wzrostu na wysokość utrzymuje się do wieku 200 lat.
Pielęgnowanie
Zabiegi pielęgnacyjne to czynności hodowlane prowadzone od okresu założenia uprawy lub powstania naturalnego odnowienia aż do osiągnięcia przez drzewostan dojrzałości rębnej
Omówię dla dębu szypułkowego zabiegi pielęgnacyjne w pierwszych fazach wzrostu do wieku ok. 20-30 lat.
Uprawy i samosiewy
Zabiegi pielęgnacyjne w tej najmłodszej fazie wzrostu należy prowadzić bardzo ostrożnie ponieważ mimo iż dąb w młodości wymaga ochrony przed roślinnością konkurencyjna szczególnie szybkorosnącą to jednocześnie może z ich strony korzystać dla zabezpieczenia się przed szkodami od mrozów czy zwierzyny.
Prace pielęgnacyjne w uprawach dębowych praktycznie sprowadzają się do usuwania lub ograniczania wzrostu chwastów ( właściwsze może jest tu określenie - roślinność niepożądana). Większość upraw dębowych zabezpieczana jest ogrodzeniem z siatki leśnej dla zabezpieczenia przed szkodami od zwierzyny płowej ( gdyż jest to gatunek bardzo chętnie zgryzany) dlatego niepożądaną roślinność zielną można usuwać w całości pozostawiając jedynie częściowo gatunki osłonowe ( brzoza, olsza) by zmniejszyć szkody od mrozów i przymrozków.
Najczęściej w leśnictwie stosuje się ręczne metody zwalczania chwastów a więc:
-motyczenie
-koszenie kosą leśną lub kosami spalinowymi na wysięgniku
-zadeptywanie chwastów wokół sadzonki
Ręczne metody mają szczególne zastosowania przy pielęgnacji samosiewów gdzie każdą kępę należy traktować indywidualnie a także w terenach górskich ze względu na brak możliwości mechanicznych przy dużym nachyleniu stoku.
W mechanicznych metodach walki z chwastami wykorzystywane są brony talerzowe typu BTL lub BL-1 jednak ze względu na większe koszty niepraktykowane w gospodarce leśnej, jedynie na szkółkach leśnych ( szczególnie zważywszy fakt iż brony te kykaszają jedynie międzyrzędy natomiast wokół sadzonki trzeba i tak dodatkowo zastosować prace ręczne).
Czyszczenia wczesne
Czyszczenia wczesne wykonujemy zgodnie z zasadą selekcji negatywnej ale bez opóźniania i bez przerywania zwarcia.
Głównym zabiegiem dla dębu w czyszczeniach wczesnych jest poprawianie jakości hodowlanej czyli tzw. formowanie. Zabieg ten polega na usuwaniu zbędnych rozwidleń i rozgałęzień ,podkrzesywaniu ,usuwaniu nadmiernie wydłużonych pędów bocznych tak by koronom nadać formę stożka lub walca z wyraźnie odznaczającym się pędem głównym.
W przypadku gdy dąb był przycinany na tzw. bezpieńkę po utworzeniu się licznych odgałęzień, skupień konieczne jest rozrzedzenie co też jest rodzajem formowania.
Usuwanie lub hamowanie wzrostu zbędnych domieszek lub przerostów, które głuszą i ograniczają wzrost gatunkom głównym cennym pod względem hodowlanym lub domieszkom pożądanym. Usuwamy przede wszystkim gatunki które się obsiały ( najczęściej lekkonasienne) brzoza, sosna, osika, olsza, które nie są przewidziane w składzie docelowym. Powinniśmy jednak zabieg ten wykonywać z rozwagą i nie usuwać całkowicie tych gatunków gdyż stanowić będą w tym stadium rozwojowym osłonę przed przymrozkami późnymi, wystarczy że główny pęd dębu będzie miał dostęp do światła, jak mawia porzekadło: „dąb lubi rosnąć w kożuchu ale z odkrytą głową”.
W samosiewach przerzedzamy kępy, jednak stopniowo zostawiając dorodne równomiernie rozmieszczone osobniki, należy tak dobrać stopień nasilenia tego zabiegu by nie spowalniać procesu osiągania zwarcia a jedynie usuwać te które hamują rozwój drzewek dorodnych.
Regulowanie składu gatunkowego i dążenie do odpowiedniej formy zmieszania i budowy piętrowej prowadzimy tak by uzyskać wyznaczony cel hodowlany. W uprawach debowych popieramy kępową formę zmieszania, a więc usuwamy z kęp niepożądane domieszki które nie mają znaczenia pielęgnacyjnego dla dębu a zostawiamy jedynie te które korzystnie oddziaływują tworząc osłonę boczna przed niekorzystnym działaniem przyrody nieozywionej.
W przypadku upraw powstałych z siewu lub samosiewu należy przerzedzić przegęszczone fragmenty pozostawiając dęby najdorodniejsze o właściwej budowie i dobrych cechach zdrowotnych. Zabieg ten powinien być przeprowadzony nie później niż w wieku 2-4 lat.
Faza młodnika- Czyszczenia późne
Okres młodnika zaczyna się od momentu osiągnięcia zwarcia przez drzewka, wyraźnego zróżnicowania na warstwy aż do okresu rozpoczęcia się tzw. wydzielania. Zazwyczaj okres ten rozpoczyna się w wieku ok. 12 do 20 lat w zależności od siedliska. Na tym etapie życia rozpoczyna się silna konkurencja o światło, przestrzeń, składniki pokarmowe i wodę.w Wyniku tej rywalizacji wyraźnie uwidacznia się podział na klasy biologiczne. Silniejsze osobniki wywalczają sobie lepsze stanowisko biosocjalne kosztem słabszych które sprowadzone zostają do niższych warstw a nawet zamierają. Następuje intensywne wydzielanie się drzew i oczyszczanie pni na skutek silnej konkurencji życiowej. W przypadku młodników dębowych dążymy do utrzymywania silniejszego zwarcia ze względu na podwyższenie jakości drzew z dobrze oczyszczonym pniem.
Zabieg utrzymania zwarcia polega na usuwaniu lub hamowaniu tempa wzrostu drzew wadliwych lub nadmiernie górujących. Prace pielęgnacyjne prowadzimy w górnej warstwie.
Nadal prowadzimy prace nad kształtowaniem składu gatunkowego i form zmieszania. Możemy już usunąć lub ogłowić zbędne domieszki , które pozostały z czyszczeń wczesnych a także chore i wadliwe. Domieszki niezgodne z planowanym składem gatunkowym lub siedliskiem, jeżeli nie mają korzystnego wpływu pielęgnacyjnego na dęba usuwamy na tym etapie.
Przerzedzanie nadmiernie zagęszczonych partii młodnika ma na celu wzmocnienie pni drzew i zapobieganie ich nadmiernemu wysmuklaniu i wybujaniu, Zabieg ten należy jednak w dębie prowadzić bardzo ostrożnie tak by ciągle utrzymywać zwarcie. Szczególnie uwzględniając fakt iż dąb w tej fazie wzrostu nie zrzuca całkowicie liści po okresie wegetacyjnym co mogłoby skutkować dużymi szkodami od okiści w okresie zimowym w przypadku zbyt intensywnego rozluźnienia zwarcia. W tym przypadku bardziej zaleca się ogławianie niż usuwanie drzew co jednocześnie stanowi pewną ochronę przed spałowaniem przez jelenie jeżeli młodnik nie jest zabezpieczony grodzeniem.
Czyszczenia późne to zabieg podczas którego należy „ rozwiązać” sprawę rozpieraczy i przerostów. Nie należy ich w młodnikach dębowych usuwać a jedynie ograniczyć i rozwój poprzez podkrzesywanie nadmiernie rozwiniętych gałęzi , ogławianie lub obrączkowanie. Powodem znów jest utrzymanie odpowiedniego zwarcia i dobre oczyszczanie się pni dla uzyskania w przyszłości jak najlepszej jakości surowca; drzewa chore, obumierające i wadliwe usuwamy.
Ze względu na niezbyt dużą intensywność zabiegu powinno się go przeprowadzać dwu lub trzykrotnie w odstępach 3-5 lat.
Trzebież wczesna
Po wyjściu drzewostanu z okresy młodnika kolejnym zabiegiem pielęgnacyjnym jest trzebież wczesna. Podstawowym zadaniem trzebieży jest utrzymywanie odpowiedniego zwarcia, wybór i zachowanie drzew o najlepszej jakości hodowlanej i miąższościowej i na kształtowaniu naturalnej bioróżnorodności gatunkowej. Główne dążenia przy prowadzeniu tego rodzaju pielęgnacji to:
-powiększenie produkcji drewna
-wypielęgnowanie drzew jakościowo cennych
-uodpornienie drzewostanu na szkodliwe działanie czynników biotycznych, abiotycznych i antropogenicznych
-poprawienie stanu sanitarnego lasu
-spowodowanie korzystnych procesów próchnicowania i stworzenia mikroklimatu dna lasu
Czas wykonywania trzebieży wczesnej w dębie przypada przy średniej wysokości drzewostanu 10-12m. Obowiązuje zasada selekcji pozytywnej, która wyraża się w wyborze i popieraniu drzew najlepszej jakości tzw. dorodnych w pierwszych dwóch warstwach drzewostanu, rozmieszczonych równomiernie w drzewostanie. Zachowujemy także drzewa pożyteczne czyli takie, których obecność w drzewostanie stwarza korzystne warunki dla drzew dorodnych. Są one konieczne dla utrzymywania zapasu produkcyjnego i odpowiedniego stopnia zwarcia ,a także właściwego klimatu wewnątrz lasu, ochronę gleby i potrzebę prawidłowego kształtowania wzrostu drzew dorodnych.
Usuwamy drzewa szkodliwe i przeszkadzające ,a więc takie które niekorzystnie wpływają na rozwój i wzrost drzew dorodnych, które swym wpływem deformują ich korony, drzewa chore lub umierające, pochyłe i martwe, posiadające wady wrodzone lub nabyte, takie których stan wskazuje że nie przetrwają do następnego zabiegu.
Typowanie drzew dorodnych powinniśmy prowadzić ostrożnie gdyż dąb w młodości ma tendencje do niewielkich skrzywień pnia , które wraz z wiekiem zmniejszają się samoistnie.
Liczba drzew dorodnych powinna wynosić 200-250 na siedliskach Lw, Lł oraz 250-400 na siedliskach Lśw, LMw, LMśw i BMśw.
Dąb dobrze znosi podkrzesywanie gałęzi, zabieg ten wzmaga u tego gatunku przyrost na wysokość.( gałęzie nie powinny być grubsze u nasady niż 6 cm)
Dąb jest w młodości bardzo czuły na wszelkie zmiany w środowisku , zabiegi należy więc prowadzić ostrożnie i z rozwagą by nie spowodować pogorszenia jakości , lecz dążyć do uzyskania jak najcenniejszych sortymentów.
Dla dębu opracowano w 1560 roku trzebież francuska, której celem w tamtych czasach było otrzymywanie kłód do budowy okrętów. Później zmodyfikowano ją także dla sosny, świerka i jodły. Regułą jest założenie: „ korona w słońcu, pień w cieniu, korzenie w świeżości”.
Selekcja tą metodą polegała na wyborze drzew głównych ( przyszłościowych) i podrzędnych zaliczanych do pożytecznych lub szkodliwych. W wyniku stosowania trzebieży dolnej uzyskiwano zadowalający wzrost, dobrze oczyszczony pień, powtarzano ja co 6-12 lat. Późniejsza trzebież górna co 12-20 lat powodowała maksymalny przyrost z prześwietlenia.
Ważne by nie dopuścić do pojawienia się tzw. wilków wskutek zbyt intensywnej trzebieży.
Literatura:
Andrzej Jaworski „ Charakterystyka hodowlana drzew leśnych”
Henryk Kocjan „ Wybrane zagadnienia techniki hodowli lasu”
Henryk Kocjan „ Prace przygotowawcze do odnowień i zalesień, sposoby i technika sadzenia oraz pielęgnacja upraw”
Zasady Hodowli Lasu, 2003, Warszawa;
Ceitel J., „Problemy hodowli drzewostanów dębowych”. Red. Rutkowski „Hodowla dębów w Polsce wybrane zagadnienia”. Idee ekologiczne tom 16, 2007, Wyd. Sorus, Poznań;