praca magisterska wa c 7891


SPIS TREŚCI

WSTĘP

  1. Aktywność człowieka, rodzaje, struktura.

    1. Aktywność człowieka wyższą formą życia.

    2. Rodzaje aktywności.

    3. Struktura aktywności.

  1. Źródła aktywności.

    1. Zagadnienie źródeł aktywności w psychologii współczesnej.

    2. Autogenne teorie źródeł aktywności.

    3. Heterogenne teorie źródeł aktywności.

  1. Geneza aktywności turystycznej.

    1. Uprawianie turystyki jako źródło zaspokajania potrzeb ludzkich.

    2. Dynamika potrzeb turysty zorganizowanego.

    3. Motywacja w aktywności turystycznej.

    4. Psychospołeczne następstwa uprawiania turystyki.

  1. Rola turystyki w potęgowaniu zdrowia.

    1. Aktywność turystyczna i jej znaczenie dla człowieka.

    2. Miejsce turystyki w kulturze fizycznej.

    3. Profilaktyczne znaczenie aktywności turystycznej.

  1. Turystyka i rekreacja sposób na zdrowie.

    1. Teoretyczne podstawy rekreacji.

    2. Metodyka rekreacji.

    3. Turystyka kwalifikowana formą aktywnego wypoczynku.

ZAKOŃCZENIE

BIBLIOGRAFIA

WSTĘP

Od początku swego istnienia, człowiek w swoim zachowaniu i działalności przejawiał wiele różnych form aktywności. Polowanie, rozpalanie ognia, rysowanie na ścianach jaskini czy zapamiętywanie prostych czynności, wszystko to mieści się w dzisiejszych definicjach aktywności.

Możemy więc stwierdzić, że aktywnością będzie zarówno działanie jak i myślenie.

Co sprawia, że jesteśmy aktywni? Co jest źródłem naszej aktywności?

Są to pytania, na które nauka odpowiada sobie po dzień dzisiejszy. Jest wiele teorii na ten temat. Różnie można je segmentować. Podział, który przedstawiłem w tej pracy to podział na autogenne i heterogenne źródła aktywności. Pokazuje on różne podejście do tych samych zagadnień uczonych z Europy i Ameryki.

Aktywność przejawiamy w wielu różnych formach. Jedną z tych form jest uprawianie turystyki. Turystykę uprawiamy w celach poznawczych, towarzyskich, szukamy w niej spokoju i relaksu. Spełnia ona wiele funkcji, których czasami nie dostrzegamy. Aktywne spędzanie wolnego czasu, jest bardzo ważnym elementem życia współczesnego człowieka. Elementem, o którym często zapominamy. Aktywna turystyka wpływa pozytywnie na nasze ciało i umysł. Turystyka i rekreacja jest z pewnością doskonałym sposobem na zdrowie.

Wyższą formą aktywnej turystyki jest turystyka kwalifikowana. Uważa się ją za sedno współczesnej turystyki. Żeglarstwo, nurkowanie, jazda konna czy alpinizm, są to dyscypliny turystyki, które nie wątpliwie zmuszają nas do wzmożonej aktywności fizycznej. Aktywności, która mimo wszystko jest nam potrzebna i przydatna.

1. Aktywność człowieka, rodzaje, struktura.

1.1. Aktywność człowieka wyższą formą życia

Najbardziej ogólną cechą człowieka, która w szczególności interesuje pedagogów, a także reprezentantów wielu innych humanistycznych dyscyplin naukowych jest jego aktywność. Powstaje w związku z tym pytanie:, na czym owa aktywność polega? Oczywiście istnieją różne rodzaje aktywności. Można je wyodrębnić z uwagi na rozmaite kryteria. Analiza aktywności człowieka dostarcza informacji o jego rozwoju. W wielu zakresach, aktywność można traktować również jako wskaźnik rozwoju. Jest ona także jego stymulatorem.

W literaturze przedmiotu spotyka się wiele definicji aktywności.

A. Radziewicz - Winnicki twierdzi, że aktywność jest działalnością, zdolnością albo skłonnością do działania, jest swoistą energią związaną z czynem. W. Okoń określa aktywność jako właściwość indywidualną jednostki, polegającą na większej niż u innych częstości i intensywności jakiegoś rodzaju działań. Szczególną cechą aktywności jest udział w zmienianiu otoczenia przyrodniczego i społeczno-kulturowego, stosownie do ludzkich potrzeb o ideałów.

Wszystko to jest jednak związane z wielowymiarowością ludzkiego życia. Znaczenie aktywności można oceniać z uwagi na to, co niezbędne do utrzymania życia. Odnosi się to do potrzeb biologicznych. Utrzymywanie własnego życia nie zawsze okazuje się dla człowieka wartością nadzwyczajną, czasami (ze względu na inne potrzeby) decyduje się on świadomie na jego zagrożenie lub nawet utracenie. Zarówno same decyzje, jak ich realizujące je działania bywają przejawem wysoko ocenianej aktywności.

Rozwój człowieka wyraża się w zmianach jego aktywności. Nie można inaczej ocenić aktualnego poziomu jednostki niż po przez analizę jej aktywności. Brak zmian w porównaniu aktualnych działań z poprzedzającymi świadczy o stagnacji. Nie każda różnica informuje jednak o postępującym rozwoju.

Ważny okazuje się kierunek zachodzących zmian. Mogą one mieć charakter regresywny, gdy człowiek w swoich działaniach wraca do form charakterystycznych dla wcześniejszych lat życia. O rozwoju mówimy jedynie wówczas, gdy pojawiające się zmiany mają postać wzrostową, świadczącą o osiągnięciu wyższego, bardziej dojrzałego poziomu.

Życie każdego organizmu od najprostszego do najbardziej złożonego, jest możliwe dzięki dopływowi i przepływowi przez ten organizm materii otaczającego świata, którego on sam stanowi cząstkę. Organizm istnieje dzięki bezustannemu regulowaniu swego stosunku do otaczającego świata. Jeśli porównamy w aspekcie tej regulacji życie istot świata roślinnego i świata zwierzęcego, to uderza nas zasadnicza różnica. Rośliny wchłaniają materię z otaczającego świata, same nie zmieniając w nim położenia. Zwierzęta zdobywają pokarm w wyniku mniejszych lub większych zmian swego położenia w przestrzeni. Taką formę regulacji stosunków do otoczenia nazywamy aktywnym zachowaniem organizmu albo mówimy po prostu o aktywności organizmu, aktywności osobnika.

1.2. Rodzaje aktywności

Aktywność stanowi zarówno tropienie przez psa zająca czy przestępcy, bieg maratoński, toczenie pierścienia na tokarce jak i gra na gitarze. Ale aktywnością jest również rozwiązywanie zadania w myśli, oglądanie dzieł sztuki i marzenie na jawie. W pierwszej grupie przykładów aktywności występują różnorodne zmiany położenia osobnika w przestrzeni, przy czym raz to będzie przemieszczanie całego osobnika, innym razem będą to głównie ruchy różnych części jego ciała przy mało zmienionej pozycji podstawowej.

W drugiej grupie przykładów nie ma w zasadzie przemieszczania ciała w przestrzeni, a ruchy różnych jego części występują w bardzo ograniczonym zakresie. W tej grupie przykładów aktywność zachodzi wewnątrz osobnika. Człowiek myślący, marzący, sam nie zmienia położenia w przestrzeni, ale zmienia położenie przedmiotów, o których myśli czy marzy. Od bardzo obrazowego przypominania sobie oglądanego filmu, aż do najbardziej abstrakcyjnego myślenia matematycznego - we wszystkich przypadkach obserwujemy uwewnętrznione manipulowanie operowanie jakimiś przedmiotami.

Można zatem wyróżnić dwa rodzaje aktywności: zewnętrzną i wewnętrzną.

Pierwsza jest jedyną aktywnością zwierząt, druga występuje wyłącznie u człowieka. Aktywność wewnętrzna, istotna dla człowieka, nie występuje jednak nigdy w czystej postaci. W sytuacjach głębokiego zamyślenia czy rozmarzenia, ruchy ciała są zwykle zredukowane do minimum, ale nawet wtedy można rejestrować nieznaczne ruchy rąk, głowy, szczególnie oczu i ust, ruchy wyrazowe, będące przecież ruchami, a pozostające w treściowym związku z aktywnością wewnętrzną. Poza tymi wyjątkowymi sytuacjami, w działaniu ludzkim aktywność wewnętrzna i zewnętrzna pozostają zawsze w nierozerwalnym związku, ale dominować może jedna z tych form.

Jeżeli mówi się, że organizm jest aktywny pod wpływem bodźców, nie znaczy to, że jest on kulą bilardową popychaną od zewnątrz czy od wewnątrz. Do istoty samego życia należy aktywność. Organizm z natury swej jest ściśle związany z otaczającym światem, jego istnienie opiera się na nieustannej regulacji stosunku z nim. Ta regulacja jest aktywnością. Zmienia się tylko jej zakres i poziom, od takiej, którą można uważać za odpoczynek, do szeroko zakresowej i bardzo intensywnej. O kierunku i natężeniu aktywności decyduje każdorazowo sytuacja jednostki, jej stan wewnętrzny i stan jej otoczenia.

1.3. Struktura aktywności.

Gdy owad dotknięty jakimś przedmiotem nieruchomieje, gdy człowiek zawołany po imieniu odwraca się, gdy na widok gromadzących się przy samochodzie ludzi zbliża się także do samochodu, to we wszystkich tych przypadkach przyczyną określonej aktywności jest jakieś zdarzenie w otaczającym nas świecie. Gdy zwierze zaczyna szukać jakiegoś pożywienia, gdy człowiek przerywa jakąś czynność i idzie do stołu coś zjeść, to w obu tych przypadkach przyczyną aktywności są zmiany zachodzące wewnątrz organizmu. Ażeby jakieś zdarzenie wywołało aktywność, musi powstać jakiś stan informacji o zdarzeniu, który włącza się między zdarzenie a wywołaną przez nie aktywność. Sama aktywność jest sekwencją ruchów, czynności w różnym stopniu i w różny sposób zorganizowanych.

Określone zdarzenia u jednych wywołują aktywność, a u innych nie. Jeden człowiek na widok gromadzących się ludzi podchodzi do nich, a inny przechodzi nie zwracając na tę sytuację uwagi. W stosunku do tych samych zdarzeń mogą się różnie zachowywać zarówno przedstawiciele różnych gatunków, jak reprezentanci jednego. To wskazuje na jakiś czynnik selektywności. Czynnik ten decyduje o tym, czy zdarzenie wywoła aktywność, czy też nie. Nazywamy go stanem potrzeby.

Charakteryzując aktywność, musi się uwzględnić:

Aktywność zaczyna się informacją o zdarzeniu na tle istniejących potrzeb i kończy zniesieniem stanu zaktywizowanej potrzeby.

Przedstawiona struktura aktywności odnosi się do wszystkich szczebli rozwojowych, od najniższych do człowieka włącznie. Jednak postać każdego z tych członów, a szczególnie trzech z nich: informacji, potrzeby i sekwencji czynności, zmienia się rozwojowo w sposób zasadniczy. W rozwoju tym można rozróżnić trzy etapy. Pierwszy etap obejmuje aktywność organizmów nie mających układu nerwowego. Drugi etap zaczyna się u organizmów wyposażonych w najprostszy układ nerwowy. Trzeci etap jest wyłącznie ludzki, układ nerwowy funkcjonuje w nim w warunkach społecznego życia jednostek.

U organizmów jednokomórkowych, nie mających wydzielonego anatomicznie układu nerwowego, wyodrębnienie poszczególnych członów struktury aktywności nie jest łatwe. Między innymi dlatego, że wciąż jeszcze niedokładnie znamy funkcjonalne właściwości tych organizmów.

U organizmów z rozwiniętym układem nerwowym wyodrębnienie członów struktury aktywności nie nasuwa już większych trudności. Wytworzone w ciągu ewolucji narządy odbiorcze dostarczają informacji o tym, co się dzieje wewnątrz i na zewnątrz organizmu. Organizm ma ukształtowane ewolucyjnie lub wytworzone w życiu indywidualnym systemy potrzeb. W ośrodkowym układzie nerwowym dostarczona informacja zostaje w mniejszym lub większym stopniu opracowana i steruje działaniem zaspokajającym potrzebę.

2. Źródła aktywności

2.1. Zagadnienie źródeł aktywności w psychologii współczesnej

Po najogólniejszej charakterystyce aktywności istot żywych przychodzi kolej na pytanie o ich źródła aktywności. Dlaczego organizm jest aktywny?

Na Wszechnicy Jagiellońskiej w Krakowie w 1832 roku J. E. Jankowski przedłożył rektorowi projekt wykładów psychologii, w których motywacja odgrywała fundamentalną rolę. Projekt został przez rektora Wszechnicy odrzucony wskutek zbyt daleko idącej odmienności w stosunku do schematów programowych obowiązujących w tym czasie w szkołach akademickich.

I właśnie pod koniec XIX wieku i na początku XX dojrzewa atmosfera myślowa do zajmowania się źródłami działania. Dynamika ruchów społecznych, narastających sprzeczności, nieporadności pedagogiki wobec wzrastających wymagań uprzemysławiającego się w szybkim tempie świata, kryzys psychologii klasycznej, dynamika myśli ewolucyjnej i badań porównawczych skierowują w coraz większym stopniu i w nowy sposób uwagę filozofów, socjologów, ekonomistów, psychologów i pedagogów na jednostkę jako całość, na jej postępowanie. W tej atmosferze pojawiają się pierwsze próby szukania odpowiedzi na pytanie o przyczyny aktywności człowieka, o źródła działania. Ponieważ przełom ostatnich dwóch wieków jest okresem wzmożonej walki ideologicznej, walki idealizmu z rozwijającym się materializmem, powyższe poszukiwania szły różnymi drogami i do różnych prowadziły odpowiedzi. Znajdowało to swój wyraz w różnorodnych teoriach, rozbudowywanych i modyfikowanych w następnych dziesięcioleciach i toczących spór aż po dzień dzisiejszy.

W ten sposób zagadnienie źródeł aktywności w klasycznej psychologii, niemalże nie stawiane, wysuwało się coraz bardziej na czoło problematyki psychologicznej. Figurowało w niej pod różnymi nazwami: popęd, skłonność, dążenie, pobudka, motyw, potrzeba, instynkt, tendencja, pragnienie, siła kierunkowa, cel. Początkowo zajmowało w podręcznikach podrozdziały, później całe rozdziały, a następnie nawet części.

Teorie źródeł aktywności, które uchodzą za najważniejsze w psychologii współczesnej można podzielić na dwie zasadnicze grupy: teorie autogenne i heterogenne.

Teorie autogenne lokalizują źródła aktywności człowieka w nim samym, w jego zasadniczej strukturze, w jego, jak niektórzy mówią, naturze. Teorie heterogenne wyprowadzają aktywność człowieka ze świata, którego cząstkę on stanowi.

2.2. Autogenne teorie źródeł aktywności.

Teorie autogenne w zależności od ideologicznego stanowiska autora lokalizują źródła aktywności bądź w autonomicznej samoistnej psychice, bądź w polu przeżyciowym, bądź w biopsychicznej strukturze człowieka.

Zygmunt Freud, twórca psychoanalizy, jednego z najbardziej wpływowych kierunków w psychologii zachodniej Europy i Ameryki, sprowadził całą aktywność człowieka do jednego praźródła o charakterze psychosomatycznym, do libido. Jest to podstawowa postać energii w obrębie systemu, jakim jest organizm. Z niej powstaje wszelkie działanie, ona wyciska swe treściowe piętno na wszystkich jego rodzajach. Ponieważ ta energia pierwotna, libido, ma charakter seksualny, więc i wszystkie jej pochodne postacie muszą mieć podobny charakter. Zygmunt Freud konsekwentnie uważał całą działalność człowieka za wyładowanie się energii libidinarnej bądź w bezpośredniej, nie zamaskowanej postaci, bądź w tak wysubtelnionej, wysublimowanej - jak to określa - postaci, jak aktywność kulturalna zarówno w aspekcie tworzenia, jak w aspekcie konsumowania.

Podobny charakter ma również teoria psychologa angielskiego W.McDougalla, twórcy tak zwanej psychologii hormistycznej. Według niego wszystkie działania życiowe są celowe, wdrażają podstawowe dążenie organizmu do zachowania życia jednostkowego i gatunkowego.

To dążenie, stanowi układ wrodzonych, ale dających się modyfikować pierwotnych instynktów. Tak jak u Freuda, tak i tutaj instynkt natury psychosomatycznej stanowi źródło i nadaje kierunek całemu zachowaniu człowieka.

Wszystkie procesy psychiczne, łącznie z poznawczymi, są narzędziami realizowania celów tkwiących w instynktach. Różnica w tym, że Freud przyjmował jeden podstawowy instynkt seksualny za praźródło działania, tymczasem W. McDougall przyjmuje wiele instynktów pierwotnych. W roku 1908 uznał ich dwanaście. Później stopniowo poszerzał ich liczbę, pozostając w końcu przy osiemnastu.

Do Freuda nawiązał H.A. Murray psycholog amerykański. Według niego działanie człowieka jest wyznaczone przez procesy myślowe, świadome lub nieświadome, które są rezultatami zewnętrznego nacisku, wyładowań emocjonalnych podstawowych potrzeb, świadomych intencji, zaakceptowanych wzorów kulturowych i zwyczajowych sposobów zachowania. Nietrudno zrekonstruować koncepcję Freuda. Podstawowe potrzeby to freudowskie ono, czyli libido, świadome intencje to ja, a wzory kulturowe to nad - ja. Najważniejszym pojęciem w tym systemie jest pojęcie potrzeby. H.A. Murray uważa je za pojęcie hipotetyczne, które odnosi się do nieznanej fizykochemicznej siły czynnej w rejonie mózgu, siły organizującej nasze spostrzeganie, myślenie, wolę i działanie w ten sposób, by zostało zrealizowane to, co rozładowuje potrzebę. Ta nieznana siła ma wieloraką postać, wyrażającą się liczbą czterdziestu dwóch potrzeb .

E.Ch. Tolman wprowadza rozróżnienie tzw. zmiennych niezależnych i zmiennych interwencyjnych jako czynników determinujących zachowanie się jednostki. Do pierwszych, stanowiących inicjujące przyczyny zachowania, zalicza się dziedziczność, wyjściowy stan fizjologiczny, uprzednie ćwiczenia oraz bodźce sytuacyjne. Drugi to zdolności, cele i idea.

Zmienne niezależne E.Ch. Tolman dzieli na dwie grupy: empiryczne i hipotetyczne. Pierwszymi są bodźce, warunki wyzwalania się popędu i cechy indywidualne takie jak płeć, wiek, hormony itp. Do hipotetycznych zmiennych niezależnych należą: potrzeby, matryce wartości przedmiotów dla osobnika i bezpośrednio dana przestrzeń zachowania ze zmianami w niej zachodzącymi. To, co leży u samej podstawy, a więc co stanowi właściwe źródło aktywności, popędy, których funkcjami są potrzeby.

E.Ch. Tolman wyróżnia potrzebę będącą funkcją wszystkich popędów oraz potrzeby swoiste jako funkcje specyficznych popędów. Ta pierwsza to libido.

Pozostałe to potrzeby pierwotne (głód, pragnienie, płeć, lęk, agresja, odpoczynek), potrzeby wtórne (miłości, dominacji, uznania), potrzeby trzeciorzędne (kulturowe).

2.3. Heterogenne teorie aktywności.

Heterogenne teorie źródeł aktywności lokalizują te źródła w otaczającym świecie, w świecie, którego cząstką jest człowiek. W zależności od ogólniejszych poglądów na naturę człowieka, na psychikę, na stosunek do świata teorie heterogenne przybierają postać mechanistyczną, bądź dialektyczną. Pierwszą znajdujemy w klasycznym behawioryzmie, drugą w psychologii marksistowskiej.

J.B. Watson, formułujący podstawowe założenia i program behawioryzmu, oraz jego pierwsi zwolennicy przeciwstawiali się zdecydowanie psychologii klasycznej. Odrzucali pojęcie duszy czy świadomości jako relikty przeszłości nie mające nic wspólnego z faktami i nauką. W ówczesnej psychologii dość powszechny był pogląd, że człowiek przychodzi na świat z określaną strukturą. Według jednych ta struktura miała charakter psychiczny, według innych biopsychiczny. Pod wpływem bodźców otaczającego świata, dojrzewająca w toku rozwoju struktura zaczyna w określony sposób funkcjonować.

Na gruncie amerykańskim reprezentował taką koncepcję W. James, na gruncie europejskim W. MacDougall. Przeciwko nim kierowało się szczególnie ostrze krytyki J.B. Watsona i innych behawiorystów.

Zdaniem ich zachowanie się człowieka i jego rozwój są zdeterminowane przez otaczający świat, przez zmieniające się sytuacje życiowe, w jakich człowiek znajduje się w ciągu życia, oraz przez powstające w ich wyniku jego doświadczenie indywidualne. Za wrodzone uznawali jedynie najprostsze reakcje emocjonalne takie jak gniew czy strach. Jeśli jakiś bodziec wywoła określoną reakcję i to się kilkakrotnie powtórzy, wiążą się one w sposób trwały, dając w efekcie tak zwany nawyk. Jak z tego wynika, pierwotnym źródłem aktywności jest otaczający świat, a wtórnym doświadczenie powstające w rezultacie oddziaływania tego świata. Nie ma żadnych innych sił, struktur, popędów i tym podobnych rzeczy tkwiących wewnątrz człowieka.

3. Geneza aktywności turystycznej

3.1. Uprawianie turystyki jako źródło zaspokajania potrzeb

ludzkich.

Działalność ludzką można przedstawić w kategoriach potrzeb. Potrzeby biologiczne lub społeczne inicjują, bowiem proces motywacyjny, skłaniając człowieka do określonych działań zmierzających do zaspokojenia danej potrzeby i redukcji napięcia motywacyjnego. Wiąże się to w zasadzie z odczuwaniem dodatnich stanów emocjonalnych.

Zdefiniujmy, zatem pojęcie potrzeby, ”biologiczny lub psychiczny stan motywacyjny, który ukierunkowuje zachowania jednostki na pewien cel”. Zastanówmy się nad problemem , w jakiej mierze aktywność turystyczna może się przyczyniać do zaspokajania ludzkich potrzeb. Podstawą do analizy może być teoria hierarchii potrzeb A.H. Maslowa. Według niego, potrzeby ludzkie ukształtowane są w pewnej hierarchii. Ich zaspokajanie następuje według prawidłowości: od najniższej do najwyższej. Maslow wyróżnia pięć grup potrzeb ludzkich:

Poza tymi grupami potrzeb Maslow wymienia jeszcze dwie inne, pragnienie wiedzy i rozumienia oraz potrzeby estetyczne. Pełnią one funkcję służebną wobec wymienionych wyżej pięciu grup potrzeb.

Powszechnie cytowany jest pogląd o wpływie rozwoju cywilizacji na obciążenie psychiczne człowieka. Żyjący w wielkich aglomeracjach miejskich ludzie częstokroć pozbawieni zostali tak podstawowych potrzeb jak: czyste powietrze, słońce, zieleń, woda. Zerwana została więź pomiędzy człowiekiem a jego naturalnym środowiskiem przyrodniczym. W tej sytuacji wzrasta rola racjonalnego wypoczynku w czystym ekologicznie środowisku, jako czynnika warunkującego zachowanie zdrowia fizycznego i psychicznego. Wyjazd weekendowy lub wakacyjny to okazja do opuszczenia zatłoczonego, hałaśliwego miasta.

Potrzeby poznawcze, jedne z fundamentalnych potrzeb ludzkich, charakteryzuje pewna bezinteresowność. Czynność poznawcza człowieka jest dynamizowana przez napięcie, które pojawia się na skutek samego faktu istnienia czegoś, co wymaga poznania.

Ogromna popularność wycieczek zagranicznych, mimo iż w pewnym stopniu dyktowana modą, jest wyrazem ciekawości świata, chęci poznania nowych terenów, obcych kultur, ciekawych ludzi, interesujących krajobrazów. Wiele osób może realizować tę potrzebę za pośrednictwem biur podróży. Indywidualne zorganizowanie sobie wycieczki nie tylko do jakiegoś odległego kraju jak Indie czy Japonia, ale nawet do stosunkowo bliskich państw Europy, dla szeregu osób jest niewykonalne ze względu na brak operatywności, nieznajomości języków, wygodnictwo. Do czynników sprzyjających wyraźnej manifestacji potrzeby należy wyższy poziom wykształcenia człowieka.

Potrzeby ludzkie mogą zamykać się w kręgu wąsko lub szeroko pojmowanych potrzeb fizjologicznych i bezpieczeństwa, ale mogą też daleko poza nie wykraczać. A.H. Maslow twierdzi, że pożądania człowieka układają się same w pewną hierarchię ważności. Potrzeby leżące wyżej pojawiają się dopiero wtedy, gdy zostaną zaspokojone potrzeby leżące niżej.

Człowiek głodny spragniony, uciekający przed niebezpieczeństwem nie może rozwijać i zaspakajać potrzeb, które w swej istocie są bardziej ludzkie niż zwierzęce.

Po zaspokojeniu potrzeb bytowych i bezpieczeństwa zaczynają się kształtować potrzeby psychospołeczne - podstawowe, do których zalicza się najczęściej potrzebę poczucia psychicznej pewności, a powyżej nich grupę potrzeb emocjonalnych. Do podstawowych potrzeb psychospołecznych-emocjonalnych, należą przede wszystkim: potrzeba utrzymywania kontaktów z drugim człowiekiem i przynależności do grupy, potrzeba uzyskania pozytywnej oceny i akceptacji przez członków grupy, potrzeba dawania i przyjmowania pomocy, życzliwości, przyjaźni i miłości.

Wymienione potrzeby emocjonalne słusznie są zaliczane do potrzeb psychospołecznych, podstawowych, ponieważ ich zaspokajanie ma podstawowe znaczenie zarówno dla kształtowania się pozytywnej osobowości człowieka oraz rozwoju cech psychicznych i społecznych, jak też dla tworzenia się i rozwoju społeczności ludzkich. Analogicznie potrzeby bytowe mają podstawowe znaczenie dla powstawania, rozwoju i przetrwania organizmów i gatunków biologicznych.

Człowiek, który mimo usilnych starań, nie może zaspokoić jakiejś ważnej dla niego w danym czasie potrzeby, popada w konflikty z samym sobą oraz z innymi ludźmi. Staje się drażliwy, agresywny lub apatyczny, albo szuka ucieczki od rzeczywistości, którą postrzega jako nieprzyjazną, wrogą, ponieważ uniemożliwia mu ona zaspokojenie istotnej dla niego potrzeby.

W turystyce a szczególnie w turystyce zorganizowanej, hierarchia ta potrafi ewoluować.

Związane jest to z tym, że ludzie skłonni są na ściśle określony czas zrezygnować z uzyskanego komfortu bytowania celem osiągnięcia zaspokojenia którejś z potrzeb wyższego rzędu. Będąc na wycieczce turysta ma warunki i czas, aby zająć się realizacją i zaspokajaniem odczuwalnych przez siebie potrzeb samorealizacji, wiedzy, rozumienia, jak również potrzeb estetycznych.

Bardzo często przy realizacji i zaspokajaniu tych potrzeb turysta napotyka szereg trudności.

Zdarza się to między innymi, dlatego, że w codziennym życiu przeciętny człowiek większość czasu poświęca na zabezpieczenie i realizację potrzeb podstawowych i dlatego też nie ma zbyt dużej praktyki w zaspokajaniu potrzeb wyższego rzędu, szczególnie gdy ma do zagospodarowania większą niż normalnie ilość wolnego czasu.

3.2. Dynamika potrzeb turysty zorganizowanego.

Przedmiotem badań psychologii jest zachowanie człowieka. Także turystyka, będąca obecnie jedną z popularniejszych form aktywności ludzkiej, zajmuje się w obszarze zainteresowań psychologii. Wśród różnorodnych pytań stawianych przez psychologów badających fenomen turystyki zawsze otwarte i aktualne jest pytanie o przyczyny, motywy podejmowania aktywności turystycznej.

Motywami podejmowania aktywności przez człowieka są potrzeby, które definiowane są jako stan pewnego niedoboru, który osobnik stara się uzupełnić. Ale jednocześnie człowiek jest istotą w najwyższej mierze intencjonalną i celową , sam tworzy cele i sam opracowuje środki do ich osiągnięcia, a cele te są wynikiem poznawczego przepracowania potrzeb.

Oznacza to, że decyzja o wyruszeniu w podróż zostaje przez człowieka podjęta w wyniku uświadomienia sobie przez niego własnych potrzeb, czy postawienia przed sobą określonych celów. Zapoczątkowuje on w ten sposób okres przygotowań tak pod względem techniczno-organizacyjnym jak i psychicznym. Można nazwać okres ten dojrzewaniem do podróży. Podejmując decyzję o podróży potencjalny turysta godzi się jednocześnie z faktem opuszczenia swej stałej rzeczywistości związanej z pełnionymi przez niego funkcjami i rolami społecznymi.

Rzeczywistość ta jest dla przyszłego turysty źródłem poczucia bezpieczeństwa gdyż jest przez niego kontrolowana i zorganizowana tak, aby zapewnić zaspokojenie podstawowych potrzeb całej jego rodziny w perspektywie czasowej. W pewnych warunkach uaktualniają się jednak potrzeby umiejscowione przez A. Maslowa na wyższych piętrach hierarchii a wtedy człowiek opuszcza swoje bezpieczne miejsce stałego przebywania i rusza w nieznane. Na czas określony świadomie godzi się na zwiększenie „ryzyka życia” na rzecz realizacji aktualnych celów.

Jeden z możliwych mechanizmów zaistnienia sytuacji, w której człowiek rezygnuje z zaspokajania swych podstawowych potrzeb, powstaje w wyniku niezgodności pomiędzy natężeniem symulacji ze środowiska a indywidualnym zapotrzebowaniem na nią. Gdy codzienne życie toczy się tymi samymi ścieżkami a natężenie symulacji jest stałe, dochodzi do przyzwyczajenia i w związku z tym niedostatku stymulacji. Ponieważ człowiek jednak nie toleruje dobrze zarówno nadmiaru jak i niedoboru stymulacji, w tym drugim przypadku wyrusza na przykład w trasę turystyczną w poszukiwaniu wrażeń. Akceptuje zmiany warunków oraz trybu życia opuszczając znane sobie z codziennej aktywności szlaki i środki transportu, wsiada do samolotu, pociągu lub autokaru, pozostawia swój dorobek w postaci mieszkania, domu czy samochodu czasem bez dostatecznego nadzoru, godzi się na czasową utratę komfortu, porzuca swe kulinarne nawyki.

Z drugiej strony - przy pomocy odpowiednich zabiegów finansowych - rozwiązuje problemy organizacyjno-bytowe przerzucając je na barki organizatorów podróży.

Taką zorganizowaną formę turystyki wybierają osoby, które z różnych przyczyn nie podejmują trudu organizacji podróży we własnym zakresie i preferują wykupienie imprezy z pełną ofertą usług turystycznych.

Przyczyny podjęcia podróży bywają bardzo różne. Chęć wypoczynku, poznania nowych terenów, zawarcia nowych znajomości, pozyskania przyjaciół. Chęć czasowego opuszczenia stałego miejsca zamieszkania, aktualna moda na dany kraj lub miejscowość, normy lub styl życia obowiązujący w określonym środowisku lub rodzinie. Impulsem podjęcia podróży, - czyli zmiany bezpiecznej i znanej rzeczywistości na rzeczywistość niepewną i nieznaną - może być także, jak już wspomniano, niedostatek stymulacji związany z pewnością następstwa przyczynowo-skutkowego zdarzeń w życiu codziennym.

W momencie rozpoczęcia podróży turysta znajduje się w podwójnie złożonej sytuacji: z jednej strony uwolniony od codziennych, rutynowych obowiązków ma możliwość realizacji swych zamierzeń, z drugiej - powstaje konieczność dostarczenia nowej stymulacji w miejsce nieobecnej. Sytuacja ta, - gdy turysta już rozstał się psychicznie ze swoją codziennością, a jeszcze nie rozpoczął podróży - sprzyja wytworzeniu się u niego specyficznego stanu emocjonalnego. Stan ten charakteryzuje się radosnym i bezkrytycznym oczekiwaniem na mające nastąpić wyłącznie wspaniałe przeżycia i wydarzenia, znacznym podniesieniem poziomu aktywacji całego organizmu objawiającego się na przykład ogólnym radosnym ożywieniem.

W podróży grupowej zorganizowanej podróżny spotyka innych sobie podobnych przez fakt dokonania tych samych wyborów będących w podobnym do jego stanie psychicznym. Powstała w ten sposób grupa wycieczkowa nosi cechy zarówno małej grupy, jak i grupy izolowanej. Izolacja trwa właściwie przez cały czas podróży, gdyż grupa korzysta z własnego autokaru, ma wspólne miejsce zakwaterowania, wydzielone pory i miejsca posiłków, osobny tryb zwiedzania. Ponieważ człowiek, jako istota społeczna w grupie, do której należy szuka stabilnego punktu odniesienia wobec zmieniającej się środowiskowej i społecznej rzeczywistości. Dla turysty właśnie grupa wycieczkowa stanowi gwarancję stabilności.

W związku z tym zauważyć można zjawisko zawężenia zainteresowań, oczekiwań i potrzeb podróżnego do rzeczywistości danej grupy wycieczkowej.

Podkreślmy także, że turystyka jest źródłem nowych atrakcyjnych przeżyć, silnych doznań emocjonalnych, które nie tylko wiążą się z faktem poznawania nieznanych miejsc, ale wynikają z atrakcyjności form aktywności, jak na przykład obozowanie, odbywanie rejsów żeglarskich, spływów kajakowych, obozów jeździeckich, itp. Realizując potrzeby nowych przeżyć, które można zaprogramować w wycieczce, aktywność turystyczna stanowi istotne urozmaicenie monotonnego trybu życia, jest okazją do odprężenia psychicznego.

Obserwacja zachowań turystów przekonuje o ich potrzebie przeżyć estetycznych. Tłumy ludzi na plażach obserwujących zachód słońca, podziwiających ogrom gór, kaskady wodospadów, barwy jesieni w lesie, widowiska typu światło - dźwięk w obiektach zabytkowych najlepiej o tym przekonują.

Uczestnictwo w grupie turystycznej stanowi okazję wejścia w nowe środowisko, w którym nie obowiązuje hierarchia charakterystyczna dla środowiska pracy. W tych nowych warunkach można pełnić inne role społeczne, dzięki czemu w pewnym stopniu dochodzi do jej samorealizacji, dowartościowania. Wspólne wędrowanie, szczególnie w przypadku objazdów krajoznawczych czy turystyki kwalifikowanej, na przykład podczas obozów, rajdów górskich, spływów kajakowych, stwarza miedzy uczestnikami silną niekiedy więź emocjonalną. Więź ta tworzy się, przez spełnianie w zbiorowości podobnych zachowań i wykonywanie podobnych czynności.

Inna jest specyfika zaspokajania potrzeb kontaktów społecznych i przynależności grupowej poprzez aktywność turystyczną w zależności od wieku wycieczkowiczów. Na przykład, dla uczniów grupowa wycieczka jest okazją do wyżycia się, do wspólnej zabawy.

Wspólnie odbywane wycieczki, spędzanie urlopu dla osób dorosłych, szczególnie samotnych, stwarza możliwość kontaktowania się z innymi ludźmi, pozwala na uniknięcie samotności i interesujące wypełnienie wolnego czasu.

Społeczeństwa współczesne rządzą się prawami współzawodnictwa i rywalizacji. Stałe pogłębianie się tego zjawiska spowodowało, że symbolem naszych czasów stała się osobowość neurotyczna. W grupie turystycznej, złączonej nieformalnymi więzami, kontakty społeczne nie muszą być obciążane brzemieniem rywalizacji. Uczestnictwo w tej grupie będzie więc dawało poczucie bezpieczeństwa, podnosząc też atrakcyjność grupy.

3.3. Motywacja w aktywności turystycznej.

Motywację możemy zdefiniować jako proces regulacji, który pełni funkcję sterowania czynnościami - tak, aby doprowadziły one do osiągnięcia określonego wyniku, którym może być zarówno zmiana zewnętrznego stanu rzeczy, jak zmiana w sobie czy też zmiana własnego położenia. Od motywacji zależy więc kierunek ludzkich czynności, a także ilość energii, jaką człowiek jest gotów wydatkować, aby osiągnąć cel.

Motywacja jest procesem dynamicznym, ulegającym przeobrażeniom i modyfikacjom. Gdy rozpoczynamy działalność turystyczną, powodowani jesteśmy najczęściej innymi motywami od tych, które w przyszłości będą nas skłaniać do kontynuowania tej formy aktywności. Na przykład dla młodych turystów typowe będą motywy poznawcze, towarzyskie skolei osoby starsze szukać będą w wycieczce źródła wypoczynku, relaksu.

Motywacja może być charakteryzowana przez dwie główne właściwości: kierunek i natężenie.

Kierunek motywacji możemy określić wskazując wynik, cel czynności. Natomiast natężenie motywacji opisujemy przy pomocy takich parametrów, jak siła czy wielkość motywu.

Siła procesu motywacyjnego to jego zdolność do wyłączania motywów konkurencyjnych, na przykład decydujemy się na odbycie wycieczki, mimo iż w tym samym dniu transmitowany jest w telewizji atrakcyjny mecz piłkarski, który nas również interesuje. Przez wielkość motywu rozumiemy właściwość, od której zależy rozmiar wyniku, na przykład dla jednego turysty wystarczy standardowy program miasta, inny będzie narzekał na jego powierzchniowość.

Aby jednostka dobrowolnie rozpoczęła jakieś działania muszą być spełnione następujące warunki:

Analizując subiektywne czynniki determinujące wyjazd turystyczny wymienia się motywy związane z pragnieniem:

Pierwsza z wymienionych kategorii obejmuje, motywy poznawcze, estetyczne i zdrowotne; druga - motywy wynikające z potrzeby zmiany, chęci oderwania się od codziennych obowiązków; trzecia - motywy o charakterze społecznym, wyrażające się w chęci spędzenia czasu w czyimś towarzystwie w sposób inny niż to ma zwykle miejsce.

Warto dodać, że motywacja uprawiania turystyki może mieć charakter autoteliczny, gdy aktywność turystyczna jest celem samym w sobie, lub instrumentalny, gdy służy do realizacji innych celów, na przykład zdobycia prestiżowej odznaki lub uwolnienia się spod kontroli rodziców. Jej charakter może się zmienić w trakcie uprawiania turystyki, w zależności od subiektywnie odczuwanych potrzeb.

Obok motywów poznawczych - typowych dla aktywności turystycznej - wysoką pozycję zajmują motywy emocjonalne. Ich źródłem są nie zaspokojone w codziennym życiu potrzeby: spontaniczności, wrażeń oraz ekspresji - tłumionych często - wewnętrznych stanów emocjonalnych.

Źródłem motywacji turystycznej może być zarówno coś, co przyciąga turystę, a więc słynny obiekt turystyczny ( np. Krzywa Wieża w Pizie, Partenon w Atenach, wieża Eiffla) atrakcje przyrodnicze,(np. Morskie Oko w Tatrach, ruchome wydmy w Łebie) imprezy turystyczne (np. festiwal folklorystyczny, obrzędy ludowe, turniej rycerski) jak również coś, co popycha go do wyjazdu, czyli jego system potrzeb zainteresowań aspiracji.

Pilot w swej pracy, motywację uczestników grupy może także wzbudzać na przykład informacją, że zobaczymy obiekt, który jest z jakiegoś powodu unikatowy, czym natychmiast pobudza zainteresowanie uczestników. Gdy w warszawskim Muzeum Narodowym w jesieni 1996 roku eksponowano przez miesiąc obraz Caravaggia „Złożenie Chrystusa do grobu”, który wypożyczyło muzeum watykańskie, obejrzało go 80 tysięcy osób.

Celem instytucji prowadzących politykę turystyczną jest między innymi tworzenie lub popularyzowanie akcji przyciągających turystów. Zbudowany pod Paryżem EuroDisneyland lub Lego land w Danii są przykładami oddziaływania z zewnątrz na system motywacji ludzkiej. Mówimy wówczas o motywacji zewnętrznej.

Można turystykę traktować jako aktywność podejmowaną z wewnętrznej potrzeby albo jako sposób przywracania równowago, zaburzonej w codziennym życiu. Wówczas turystyka byłaby formą ucieczki od codzienności.

Decyzja o odbyciu podróży, wyjazdu wakacyjnego jest najczęściej wynikiem oddziaływania zarówno czynników wewnętrznych, indywidualnych, jak również wpływu środowiska zewnętrznego. Nie w pełni musimy być tego świadomi wybierając cel naszej wakacyjnej podróży.

3.4. Psychospołeczne następstwa uprawiania turystyki.

Kolejna grupa zagadnień dotyczy wpływu aktywności turystycznej na człowieka. Turystyka może wzbogacać sferę zainteresowań , kształtować postawy, kształtować system wartości. Należy jednak pamiętać, iż uprawianie turystyki może także wywołać negatywne skutki.

Do pozytywnych funkcji turystyki można zaliczyć:

Natomiast do negatywnych funkcji turystyki zaliczamy kształtowanie postawy konsumpcyjnej. Niejednokrotnie poznanie rzeczywistości ma charakter powierzchniowy, szczególnie, gdy program wycieczki jest zbyt przeładowany. Szczególne znaczenie przypisujemy turystyce jako czynnikowi wychowawczemu młodzieży. Może być ona skutecznym środkiem w procesach socjalizacji i resocjalizacji, kształtując postawy pro społeczne, rozwijając pozytywne nastawienie wobec ludzi i świata, sprzyjając nawiązywaniu więzi emocjonalnych, ucząc odpowiedzialności i solidarności grupowej.

Uprawianie turystyki może spełniać doskonale funkcje psychoterapeutyczne przede wszystkim ze względu na specyfikę stosunków występujących w grupie turystycznej. Przebywanie w niej sprzyja powstawaniu silnych więzi emocjonalnych opartych na wspólnocie celów i zainteresowań wzajemnej akceptacji i tolerancji. Członkostwo w grupie jest całkowicie dobrowolne, zwykle ograniczone w czasie i nietrwałe.

Psychoterapeutyczne wartości turystyki związane są także z tym, iż:

- umożliwia człowiekowi ruch na świeżym powietrzu - pozwala na przebywanie z innymi osobami o podobnych

zainteresowaniach

4. Rola turystyki w potęgowaniu zdrowia

4.1. Aktywność turystyczna i jej znaczenie dla człowieka

Rozwój cywilizacji wiąże się z procesem ciągłego odchodzenia od natury. W celu uniezależnienia się od nie zawsze korzystnych wpływów środowiska naturalnego, człowiek stworzył mikrośrodowiska, które poprawiając jeden element klimatu, np. temperaturę, wprowadzają wiele dodatkowych niekorzystnych czynników, eliminując cały zespół pozytywnych, które występują w naturalnym środowisku. Im bardziej sztuczne warunki stwarza człowiek, tym częściej traci on odporność w stosunku do szkodliwego działania czynników fizycznych.

Środowisko przyrodnicze powinno, więc być częściej wykorzystywane jako czynnik odnowy sił ludzi prowadzących miejski, osiadły tryb życia. Powrót na łono natury jest już niemożliwy. Możliwe jest jednak kontaktowanie się ze środowiskiem lasów, pól i wód.

Izolując się od naturalnego środowiska, człowiek dobrowolnie rezygnuje z pozytywnego oddziaływania na organizm ludzki różnorodnych bodźców fizycznych, zdolnych wywoływać reakcje ruchowe, intelektualne i emocjonalne.

Nauka udowodniła niezbicie, że człowiek jest tworem środowiska, w którym wyrastał od zarania dziejów i pozostaje nadal pod silnym jego wpływem. Izolując się od wpływu niektórych czynników, często o pozytywnym działaniu na przebieg procesów biologicznych w organizmie, człowiek postępuje wbrew instynktowi samozachowawczemu. Szczególnie podatne i wrażliwe na bodźce otoczenia są młode organizmy. Naukowcy sygnalizują występowanie zmian w procesach motorycznych, spowodowane w dużej mierze jednostajnością właśnie tych bodźców. Zanikają nawyki orientacji przestrzennej oraz cały zespół nawyków zbędnych w warunkach życia miejskiego.

Znaczne koncentracje szkodliwych dla zdrowia czynników mikro- i makroklimatycznych środowiska miast i osiedli powodują zmiany w intensywności procesów fizjologicznych i psychicznych. Wzrasta liczba dzieci z wadami kończyn dolnych i tułowia. Szerzą się choroby układu krążeniowego i oddechowego. Popularne stają się choroby nerwicowe. Tracą intensywność doznania zmysłowe wzroku i słuchu. Człowiek wychowany w mieście zatracił prawie zupełnie zdolność orientowania się w terenie, zmalało zahartowanie organizmu. Jak więc zatrzymać proces zrywania więzi współczesnego społeczeństwa ze środowiskiem przyrodniczym?

Zdrowotne znaczenie turystyki polega na wyrwaniu człowieka z niezdrowego środowiska miast i wyprowadzeniu w taki teren, w którym działalność gospodarcza nie doprowadziła jeszcze do wystąpienia czynników szkodliwych, godzących w zdrowie ludzkie.

Wysiłek fizyczny, wykonywany przez turystę w trakcie wędrówek w klimatycznie korzystnym środowisku, przyczynia się do poprawy jego zdrowia. Sprzyjający klimat jezior, rzek, lasów i gór hartuje organizm zbliża do natury, a tym samym jest doskonałym lekarstwem na choroby cywilizacyjne nękające współczesnego człowieka. Marsz, jazda na rowerze, wiosłowanie, jazda na nartach - wszystko to wpływa bardzo korzystnie na funkcjonowanie układu krążenia, chroni przed miażdżycą i zawałem.

Aby jednak turystyka mogła stać się naturalną formą aktywnego wypoczynku, nie wystarczy wyprowadzić turystów w teren biologicznie korzystny dla zdrowia. Program wycieczek i imprez powinien uwzględniać właściwe proporcje wysiłku fizycznego i odpoczynku.

Dobrze jest przed każdą wycieczką wielodniową kontrolować stan swojego zdrowia. Udział w wędrówkach i imprezach turystyki kwalifikowanej wymaga, bowiem nie tylko dobrego stanu zdrowia, ale i wyższej od przeciętnej wydolności fizycznej ogólnej. Pod czas wędrówki należy przestrzegać ustalonych zasad higieny i bezpieczeństwa, stosować obciążenia dostosowane do wieku, płci.

Szczególnie turystyka kwalifikowana wymaga hartu i odporności. W trakcie wędrówek trzeba uczyć się życia w warunkach stosunkowo prymitywnych, trzeba pokonać niekiedy wiele przeszkód, wyrobić w sobie samodzielność i odwagę.

4.2. Miejsce turystyki w kulturze fizycznej.

Czy zachęcając do uprawiania turystyki propagujemy jednocześnie kulturę fizyczną? Czy sama turystyka przyczynia się do rozwoju kultury fizycznej?

Związek kultury fizycznej z turystyką jest oczywisty. Jeżeli przyjąć za znawcami zagadnienia, że kultura fizyczna to wyraz określonej postawy wobec własnego ciała, świadoma i aktywna troska o rozwój, sprawność oraz umiejętność organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego, to stwierdzić można, że sport i turystyka są filarami współczesnej kultury fizycznej, choć mają swój samodzielny byt społeczny.

Nierozłączny związek turystyki z krajoznawstwem sprawia, że ruch społeczny, jakim jest turystyka zawiera olbrzymi ładunek kulturotwórczy i wzrasta do rangi powszechnej kultury fizycznej społeczeństwa.

Ta wszechstronność turystyki najpełniej jest wykorzystana

w szkolnictwie i profilaktyce zdrowotnej. Niezaprzeczalne są walory rekreacyjne zapewniające biologiczną odnowę fizyczną i psychiczną człowieka, wycieczki i pobyty turystyczne na wczasach i obozach różnych typów. Natomiast jej wyspecjalizowana gałąź, czyli turystyka uzdrowiskowa, korzysta z przyrodniczych walorów środowiska naturalnego w regeneracji i potęgowaniu zdrowia.

Jeżeli uwzględnić opinie stwierdzające, że rekreacja fizyczna tworzy odrębną gałąź kultury fizycznej oraz uznać za pewnik, że rekreacja fizyczna stała się koniecznością biologiczną współczesnego człowieka, to okaże się, że podstawowym celem rekreacji fizycznej, jest odzyskiwanie, zachowanie i potęgowanie zdrowia człowieka.

Zauważalne różnice między rekreacją fizyczną a turystyką polegają na tym, że w turystyce uwzględnia się równorzędność celów poznawczych i wychowawczych z celami zdrowotnymi, podczas gdy w rekreacji fizycznej dominującym celem jest zdrowie. Wynika to zresztą z samej nazwy omawianej formy działalności człowieka.

Elementów ruchu doszukać się można nie tylko w rzeczywistej działalności turystów, ale i nawet w etymologii słów turystyka i turysta. Słowo turysta pochodzi wszak od łacińskiego słowa tornus, oznaczającego ruch obrotowy, okrężny odnoszący się do form zmiany miejsca pobytu osób, francuskiego słowa tour, które oznacza okrężną wędrówkę i powrót do miejsca, z którego wyruszono w podróż. Jednak od pierwszych dni rozwoju ruchu turystycznego jego prekursorzy nie udawali się w teren wyłącznie dla samej przyjemności chodzenia. Motorem działalności ówczesnych turystów była głównie chęć poznania otaczającego ich świata.

Marsz pieszo lub na nartach, jazda wozem zaprzężonym w konie, podróż łodzią żaglową a później pociągiem lub samochodem były jedynie sposobem lokomocji. Dzisiaj środki lokomocji napędzane siłą mięśni ludzkich urosły do roli mechanizmów służących kształtowaniu rozwoju fizycznego człowieka. Słusznie, więc preferuje się je w turystyce dla zwielokrotnienia korzyści zdrowotnych. Dbać należy jednak o to, aby narty, rower, łódź, a co gorsza samochód nie stały się „ fetyszami” współczesnego etapu rozwoju turystyki. Najzdrowszą formą lokomocji turystycznej pozostanie jednak marsz.

Do cech różnicujących rekreację od turystyki zaliczmy:

  1. inne formy organizacyjne

  2. różne techniki działania

  3. inny czas trwania

  4. zróżnicowany wysiłek fizyczny

  5. inny wpływ na budowę i funkcjonowanie organizmu

  6. zróżnicowany wpływ emocjonalny i intelektualny

Rzeczywiste różnice między turystyką a rekreacją fizyczną mieszczą się jednak jedynie w punktach 3 i 5. Pozostałe cechy są wspólne zarówno dla turystyki, jak i rekreacji ruchowej.

4.3. Profilaktyczne znaczenie aktywności turystycznej.

Od niepamiętnych lat człowiek czynił wszystko, aby uniezależnić się od środowiska przyrodniczego. Te jego działania przyjęły formę walki z przyrodą. Nie uzmysławiano sobie dostatecznie, że człowiek jest częścią przyrody i walka z nią jest działaniem skierowanym przeciw samemu sobie.

Ludzie prowadzą życie w warunkach coraz bardziej sztucznego środowiska, stworzonego przez człowieka. Szybki postęp cywilizacyjny sztuczność tą coraz bardziej potęgują. W walce o uniezależnienie się od natury, o opanowanie jej sił i wykorzystanie ich dla swoich celów człowiek zmienia się, podlega stopniowemu, lecz stałemu oddziaływaniu rzeczy, które sam wyprodukował i czynników występujących w wyniku jego działalności.

Człowiek dąży do takiego przeobrażenia życia, aby stało się ono wygodniejsze, przyjemniejsze, bardziej interesujące, szczęśliwsze. Od wieków skazany na wykonywanie ciężkiej pracy fizycznej czyni wszystko, aby wyeliminować wysiłek i skrócić czas pracy. Żyjemy obecnie w czasach, w których udaje się to robić.

Jednak natura biologiczna człowieka pozostała ta sama, co przed setkami czy tysiącami lat, kiedy utrzymanie się przy życiu wymagało wielkiego nakładu wysiłku fizycznego. Fakt, że 35-40% całej masy ciała człowieka stanowią mięśnie, podobnie jak to, że ich zdolność do zwielokrotnienia podczas nasilonej czynności przemiany materii w stopniu niedostępnym dla innych tkanek, wskazują na szczególną rolę w adaptacji ustroju do warunków życia, wykształconą w toku filogenezy. Aktywność żadnej innej tkanki nie wywiera tak głębokiego wpływu na krążenie, oddychanie, itd. jak wysiłek fizyczny, praca mięśni.

Pogląd części społeczeństwa, że „ homo muscularis ” jest człowiekiem przeszłości, nie znajduje uzasadnienia w obserwacjach naukowych. Zmiany w ustroju ludzkim, wynikające z deficytu ruchu mają charakter degeneracyjny i wynikają z adaptacji człowieka do nowych warunków życia, w którym ukształtowana w toku ewolucji masa mięśni i potężny kościec nie spełniają ustalonej swojej roli.

Skutki braku ruchu wpływają ujemnie na cały organizm a nawet na życie uczuciowe - stwierdza W. Gniewkowski, cytujący wyniki badań Hansa Krausa z Instytutu Rehabilitacji na Uniwersytecie w Nowym Jorku:

„ Ludzie, którzy nie mieli i nie mają okazji się wybiegać, wytańczyć, lub rozwinąć którąś z namiętności ruchowych, odczuwają brak wyzwolenia motorycznego. Wynikiem tego jest popadanie w stan ciągłego napięcia nerwowego. Musimy, więc krzewić przekonanie, że minimum ćwiczeń jest tak samo potrzebne w życiu jak witaminy.”

Tak samo jak niedostatek witamin musimy uzupełniać, tak samo musimy zapewnić naszemu organizmowi minimalną ilość ćwiczeń niezbędnych dla zdrowia.

Jeżeli postęp cywilizacji technicznej eliminuje ruch, pracę fizyczną z naszego życia, to musimy obecnie przywrócić pracę fizyczną w formie codziennych ćwiczeń, skoro to jest konieczne.

Łatwo się przyzwyczaić do komfortu sytości, ciepła i bezruchu. Przyjemnie jest nie odmawiać sobie żadnej przyjemności. Zdrowie jednak uwarunkowane jest podejmowaniem wysiłku leżącego w sferze dyskomfortu. Któż, bowiem lubi wysiłek fizyczny sam w sobie?

Organizm bardzo szybko przyzwyczaja się do bezczynności. Jest to kolejna, zadziwiająca zdolność adaptacji człowieka do zmian zachodzących w otoczeniu, nawet tych degenerujących.

Czy istnieje biologicznie niezbędne minimum aktywności ruchowej?

Na czym polega jego niezbędność?

W życiu człowieka ważną rolę odgrywa wydolność fizyczna, czyli zdolność podejmowania wysiłku długotrwałego o umiarkowanej intensywności. Osiąga ona najwyższy poziom około 20 roku życia, potem zaczyna się stopniowy spadek.

O wydolności i sprawności fizycznej decydują:

  1. wydolność fizyczna osiągnięta do 25 roku życia

  2. aktywność fizyczna i turystyczna

  3. zmiany organiczne i czynnościowe powstałe w wyniku przebytych chorób

Stwierdzono, że wszyscy ci, którzy w młodości osiągnęli wysoki poziom wydolności fizycznej, przy kontynuowaniu ćwiczeń wkraczają w wiek dojrzały z dużą sprawnością fizyczną, co gwarantuje dobre samopoczucie do późnej starości.

Wysiłek długotrwały można podejmować wówczas, gdy dla pracujących tkanek dostarczana jest dostateczna ilość tlenu, na co istotny wpływ mają takie czynniki jak prawidłowa czynność narządów krążenia, oddychania, ilość krwi i jej pojemność tlenowa oraz zdolność tkanek do wykorzystywania tlenu z przepływającej krwi.

Dla utrzymania wydolności na niezmienionym poziomie osoba

np. w średnim wieku ważąca ok. 70 kg powinna wykonać w tygodniu pracę równoważną jednej godzinie biegu z prędkością 13 -14 km\h.

Jednak w celu uzyskania wzrostu wydolności fizycznej organizmu należy zgodnie z opinią ekspertów Światowej Organizacji zdrowia wykonać odpowiednio większą pracę. Poprawa wydolności fizycznej następuje jednak dopiero w sytuacji, gdy wykonuje się pracę długotrwałą np. marsz, bieg, jazda na rowerze itp. z intensywnością równą lub większą od

50 -:- 60 % możliwości fizycznych organizmu.

Planując intensywność ćwiczeń fizycznych, uwzględniać należy stan wyjściowy wydolności organizmu. Intensywność ta powinna być większa od występującej w trakcie codziennej działalności życiowej i zmierzać do ćwiczeń z intensywnością 70 - 80 % maksymalnej zdolności wysiłkowej.

Jak ocenić jednak bez badań laboratoryjnych np. wielkość 50%

zdolności wysiłkowej? Dostatecznie dokładny wynik daje pomiar liczby skurczów serca na minutę.

S.E. Strauzenberg tłumaczy, jak zaplanować intensywność ćwiczeń, aby w przybliżeniu praca osiągnęła wartość 60, 70 i 80 % maksymalnej wydolności fizycznej. Tak, więc należy od wartości 200, 190 lub 180 odjąć liczbę lat ćwiczącego.

Sposób planowania intensywności ćwiczeń fizycznych dla podniesienia zdolności wysiłkowych wg. S.E. Strauzenberga.

INTENSYWNOŚĆ W % MAKSYMALNEGO POBORU TLENU

80% 70% 60%

200 - wiek 190 - wiek 180 - wiek

WIEK

30-35 170 160 150

36-40 165 155 145

41-45 160 150 140

46-50 155 145 135

51-55 150 140 130

56-60 145 135 125

61-65 140 130 120

66-70 135 125 115

71-75 130 120 110

Jeżeli więc człowiek w wieku 30 lat pragnie ćwiczyć w przybliżeniu z intensywnością 60% maksymalnej wydolności powinien wykonywać ćwiczenia z taką intensywnością, aby serce jego biło z prędkością

180 - 30 = 150 uderzeń na minutę.

Dwie naczelne zasady efektywnego wypoczynku, nakazujące usuwać zmęczenie codzienne po odbytej pracy, po wysiłku fizycznym lub umysłowym oraz preferować wypoczynek aktywny, powinny stanowić podstawę do opracowania programu aktywności rekreacyjnej.

Współczesna teoria wypoczynku zakłada potrzebę uwszechstronnienia i urozmaicenia działalności rekreacyjnej. Każdy człowiek powinien dążyć do zapewnienia sobie równowagi w układzie praca - zmęczenie - wypoczynek. Istnieje wiele teorii tłumaczących proces zmęczenia. Naukowcy jednomyślni stwierdzają, że odpowiednio dobrane formy wypoczynku mają decydujący wpływ na prawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka. Odkładanie wypoczynku na wolne soboty i niedziele jest fizjologicznie nieuzasadnione. Jest ono zapewne jedną z przyczyn coraz częstszego występowania zmęczenia przewlekłego, będącego stanem na granicy patologii.

Należy zdać sobie jednak sprawę z tego, że wszystkie nawoływania do codziennej aktywności rekreacyjnej pozbawione są sensu. Do przyjęcia takiego modelu postępowanie nie jest przygotowane ani współczesne społeczeństwo, ani nie jest to możliwe ze względu na realia codziennego życia. Codzienna aktywność rekreacyjna nie jest możliwa, lecz nie oznacza to, że przeciętny człowiek nie jest w stanie zrealizować codziennego minimum aktywności ruchowej, którą Japończycy określają jako normę

10 tysięcy kroków.

W programie aktywności rekreacyjnej należy uwzględnić dobór zajęć stosownie do samopoczucia wynikającego z kontastowości zjawisk klimatycznych występujących zimą, wiosną, latem i jesienią. W życiu człowieka obserwuje się, bowiem pewną cykliczność gotowości do podejmowania wysiłków fizycznych i intelektualnych oraz okresy zmniejszonej aktywności życiowej.

Cykliczności oddziaływania środowiska klimatycznego na nasze zdrowie i energię życiową należy przeciwstawić regenerujący system zajęć turystycznych, rekreacyjnych i ćwiczeń uodparniających przeciw bodźcom zimna lub gorąca, oddziaływujących na nas w poszczególnych porach roku.

Aktualne zagrożenia rozpoczynającego się właśnie następnego tysiąclecia, zwiększające się koszty ochrony zdrowia przy jednoczesnym wzrastającym ryzyku zapadalności na choroby powodowane hipokinezą

(np. choroba niedokrwienia serca, otyłość, cukrzyca), wreszcie zagrożenia ekologiczne powodują, że coraz mocniej docenia się rolę aktywnych ruchowo form spędzania wolnego czasu.

Współczesna teoria rekreacji i koncepcja „sportu dla wszystkich” kładzie akcent na problematykę szeroko rozumianej kreacji zdrowia osób w różnym wieku, a nie tylko regenerację sił w wypoczynku po nauce i pracy. Codzienną, całoroczną, umiarkowaną aktywność fizyczną zaleca się dla zapobiegania powstawaniu chorób cywilizacyjnych związanych z hipokinezą.

Definicja „sportu dla wszystkich” mówi, że są to nie tylko zajęcia sportowe, ale także, a może głównie, wszelkie inne zajęcia o treści ruchowej jak gimnastyka, zabawy i gry ruchowe, tańce oraz turystyka. Rzecz jasna chodzi tu o turystykę aktywną, określaną jako turystyczna forma rekreacji.

W aktywnej turystyce mamy do czynienia z aktywnością fizyczną, ruchem, a o ten czynnik interwencji chodzi, kiedy mamy na uwadze prewencję chorób cywilizacyjnych, poprzez zwiększoną aktywność fizyczną.

Generalnie wszyscy, którzy zajmują się tym zagadnieniem rekomendują zwiększoną aktywność fizyczną przez celowe, szersze jej wykorzystywanie w zajęciach o charakterze użytkowym lub specjalne ćwiczenia ruchowe spełniające zapotrzebowanie na minimum aktywności fizycznej.

Ta funkcja pro zdrowotna ma dzisiaj znaczenie wobec powszechnej tendencji do eliminowania wysiłku na rzecz urządzeń mechanicznych i automatycznych w pracy zawodowej i gospodarstwie domowym. Walka z hipokinezą, a nawet lenistwem ruchowym, przez zwiększoną aktywność w sportach i aktywną turystykę jest potrzebą chwili.

5. Turystyka i rekreacja - sposób na zdrowie

5.1. Teoretyczne podstawy rekreacji.

Termin rekreacja służy do określenia różnorakich form aktywności, podejmowanych poza obowiązkami zawodowymi, domowymi i społecznymi dla odpoczynku, pomnażania zdrowia, rozrywki i samodoskonalenia.

Złożona struktura tego zjawiska, jakim jest rekreacja wynika z funkcji, jakie pełni a mianowicie wypoczynkowej, rozrywkowej, rozwojowej oraz usytuowania jej w czasie wolnym a podejmowanie jej wiąże się z dobrowolnym wyborem człowieka.

Zakres form działalności rekreacyjnej jest niezmiernie bogaty i wynika zarówno z zainteresowań i potrzeb człowieka, jego systemu wartości, postaw i przekonań jak również odzwierciedla kulturowo ukształtowane wzory zachowań funkcjonujące w danym społeczeństwie.

Działalność rekreacyjną można sklasyfikować w zależności od przyjętych kryteriów. Mogą to być zainteresowania czy motywy skłaniające uczestników do podejmowania tego typu działań, które stwarzają ujście dla ich sił fizycznych, umysłowych, twórczych.

Nowoczesna koncepcja człowieka uznając współzależność między somatycznym a psychicznym i społecznym funkcjonowaniem człowieka stawia teorii rekreacji fizycznej wytyczne dla formułowania ogólnych zasad racjonalnego wypoczynku opartego na aktywności ruchowej. Teoria rekreacji fizycznej stanowi obszar, na którym spotykają się różne dziedziny wiedzy o człowieku, zwłaszcza przyrodoznawstwo i nauki społeczne.

Rekreacja w połączeniu z przymiotnikiem ruchowa lub fizyczna stanowi jedną z dziedzin rekreacji, której odrębność wiąże się ze swoistymi środkami, jakimi się posługuje, czyli ruchem i wysiłkiem fizycznym.

Definicja rekreacji fizycznej obejmuje te wszystkie zajęcia o treści ruchowo - sportowej lub turystycznej, którym człowiek oddaje się z własnej chęci, w czasie wolnym dla wypoczynku, przyjemności i rozwoju własnej osobowości, jako wyraz dbałości o zdrowie, sprawność i kondycję fizyczną.

Istota rekreacji fizycznej zawiera się w charakterystycznych cechach, które odróżniają ją od innych form działalności człowieka:

aspiracji człowieka

Powszechnie posługujemy się określeniem „czas wolny” chociaż oczywistym jest, że to nie czas jest wolny, lecz człowiek ma większą lub mniejszą swobodę dysponowania nim. Czas wolny jako kategoria czasu występuje w budżecie dnia, tygodnia, roku, co w praktyce sprowadza się do wyróżnienia krótkiego, średniego i długiego czasu wolnego.

Czas wolny jest to czas pozostający do dyspozycji człowieka po wypełnieniu obowiązków zawodowych oraz niezbędnych powinności domowych.

Problematyka czasu wolnego w wymiarze społecznym musi uwzględniać strukturalne przejście od tradycyjnych zawodów z regularnym czasem pracy do sfery usług, z nieregularnymi godzinami pracy, starzenie się społeczeństwa, zmianę struktur rodzinnych, wzrastający popyt na ustawiczne kształcenie, jak również przekwalifikowanie się zawodowe oraz pluralizm stylów życia. Tymczasem nadmiar czasu wolnego, który się pojawił w globalnym wymiarze na skutek skracania czasu pracy czy zwiększania wymiaru urlopu nie zawsze jest dostrzeżony, a nawet dość często ludzie w badaniach wskazują na jego brak.

Ilość czasu wolnego jaki mają do dyspozycji poszczególni ludzie zależy między innymi od wieku, płci, stanu cywilnego, wykonywanego zawodu, poziomu zamożności, miejsca zamieszkania.

Ważnym zagadnieniem związanym z czasem wolnym jest nie tylko jego wymiar ale sposób jego wykorzystania. Może on być przeznaczony na jakąkolwiek działalność z uwagi na to, że pozostaje w prywatnej sferze działań człowieka i tylko od niego zależy jak go wykorzysta i na co przeznaczy.

Zarówno ilość czasu wolnego staje się coraz ważniejszym problemem społecznym jak również jego treść problemem egzystencjonalnym człowieka. Wiążą się te problemy ściśle z demokratyzacją życia społecznego, poszerzeniem sfery wolności jednostki, zapewnienia jej zdrowia i warunków rozwoju osobowości.

Spośród licznych funkcji jakie pełni czas wolny w życiu człowieka do najistotniejszych należy tworzenie warunków do psychofizycznego rozwoju człowieka przez:

Możliwość swobodnego dysponowania czasem wolnym nakłada na człowieka odpowiedzialność za sposób jego wykorzystania, nadania mu sensu i wartości. Tymczasem wśród zachowań wolnoczasowych możemy spotkać takie, które wpływają na rozwój człowieka w wymiarze bio-psycho-społecznym, bądź wręcz przeciwnie a więc takie, które działają destrukcyjnie. Obecnie coraz częściej apeluje się do społeczeństwa o zmianę stylu życia, wykorzystanie czasu wolnego racjonalnie zarówno na odpoczynek jak i na zabawę, rozwijanie zainteresowań, uczestnictwo w życiu kulturalnym i społecznym.

Szczególnie zwraca się uwagę na wypoczynek czynny, jako niezbędność dla człowieka współczesnego w ramach którego znalazłoby się miejsce na świadomą i aktywną pracę nad własnym ciałem podejmowaną regularnie w wybranej formie rekreacji fizycznej.

Wychowanie do czasu wolnego i rekreacji fizycznej jest zabiegiem pedagogicznym i socjalizacyjnym.

Wychowanie to świadomie organizowana działalność ludzka, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości człowieka.

Wychowanie do rekreacji to popularyzowanie wzorów, tworzenie różnorakich modeli organizowania czasu wolnego, kształtowanie nawyków, przyzwyczajeń i postaw. Proces wychowania do rekreacji obejmuje:

Obowiązek wychowania do rekreacji fizycznej ciąży przede wszystkim na rodzinie, szkole, organizacjach społecznych i środkach masowego przekazu. Teoria wychowania wyznacza doniosłą rolę rodzinie w przygotowaniu do umiejętnego spożytkowania wolnego czasu. Jak na razie obserwujemy dużą rozbieżność między zakładaną a realizowaną funkcją rodziny w wychowaniu do rekreacji fizycznej. Niestety, przeciętna rodzina nie jest jeszcze kuźnią nabywania najlepszych wzorów i nawyków w zakresie rekreacji i wymaga pedagogizacji.

W tej sytuacji rola wychowywania do rekreacji spada na szkołę, gdyż dysponuje konsekwentnym programem, kadrą specjalnie przygotowaną i wyposażeniem technicznym do prowadzenia nauczania i wychowania. Obecny obowiązkowy system wychowania fizycznego w małym stopniu przygotowuje uczniów do cało życiowej dbałości o swoje ciało, sprawność i wydolność organizmu, umiejętność organizowania wypoczynku jak również nie wyposaża ucznia w taki zakres form aktywności ruchowej, które stanowią tworzywo do rekreacji fizycznej na całe życie.

Edukacja i wychowanie do kultury fizycznej przebiega dwutorowo: w drodze bezpośredniej edukacji jednostek (rodzina i szkoła) oraz ma charakter bezosobowy poprzez użycie środków masowego przekazu przybierać może formę reklamy, marketingu, serwisu informacyjnego i sprowadza się do rozbudzenia zainteresowania się rekreacją fizyczną jak również podtrzymania ich przez stosowanie środków instruktażowo - poradniczych. Wykorzystane do tego celu mogą być: radio, telewizja, prasa oraz inne formy publikacji, które używając racjonalnych argumentów i działając na sferę emocjonalną starają się wpłynąć na zmianę ludzkich zachowań w czasie wolnym. Dopiero wywołanie aktywnego uczestnictwa, czynnego działania w wybranej formie rekreacji fizycznej może świadczyć o skutecznych zabiegach całego procesu krzewienia kultury fizycznej.

Możliwość rozwoju rekreacji fizycznej uwarunkowana jest w znacznym stopniu przez rozwój organizacji i placówek działających na rzecz upowszechnienia kultury fizycznej wspierających ideę edukacji permanentnej. Przyczyniając się do zwiększenia możliwości oddziaływania edukacyjnego nie tylko wśród dzieci i młodzieży ale również ludzi dorosłych, placówki rekreacyjne wychodzą naprzeciw kształtowaniu postaw pro - zdrowotnych, uczą i doskonalą umiejętności w zakresie „sportów całego życia”, wdrażają do treningu zdrowotnego. Odnoszenie sukcesów w zakresie wychowania do rekreacji w istocie zależy od aktywnego zaangażowania w ten proces kompetentnej ludzi, wyposażonych we właściwą wiedzę i umiejętności.

Proces wychowania do rekreacji szczególnie we wczesnych fazach rozwoju człowieka - dzieciństwo i wczesna młodość wspomaga proces socjalizacji, który obejmuje wpływ rodziny, rówieśników, znajomych, środków masowego przekazu, książek.

Z punktu widzenia kształtowania postaw i zachowań rekreacyjnych edukacja i wychowanie oraz socjalizacja ma do spełnienia ogromną rolę w przygotowaniu do czasu wolnego i uczestnictwa w „sporcie dla wszystkich”.

5.2. Metodyka rekreacji

W zakresie metodyki rekreacji mieszczą się zagadnienia związane z umiejętnością diagnozowania potrzeb osobniczych i środowiskowych, tworzenie oferty programowej w formie pełnego pakietu usług, znajomością technik nauczania różnych form aktywności ruchowej, sprawnością organizacyjną w zakresie doboru szerokiej propozycji programowej.

W metodyce rekreacji ruchowej zamierzony cel osiągniemy wówczas, gdy w realizacji programu nie zapomnimy o nadrzędnych założeniach rekreacji, jakimi są wypoczynek, zdrowie, przyjemności i rozwój osobowości.

Ścisła spójność wiedzy teoretycznej i praktycznego działania daje szansę wzajemnego ich uzupełniania i wzbogacania.

Człowiek zdobywa nowe doświadczenia po przez:

W procesie zdobywania doświadczeń w zakresie rekreacji ruchowej bierze udział uczestnik i instruktor rekreacji.

Rolę animatora rekreacji pełnić mogą nie tylko profesjonalni specjaliści rekreacji ruchowej ale też np. rodzice dziecka, współuczestnicy grupy rówieśniczej, nauczyciele, wolontariusze itp. Działalność animatora polega na stworzeniu sytuacji, w których uczestniczący w rekreacji fizycznej, wzbogacają swoje doświadczenie, zdobywają wiadomości i umiejętności z zakresu kultury fizycznej.

Rozliczne formy i rodzaje rekreacji ruchowej można usystematyzować według różnych kryteriów.

W literaturze przedmiotu istnieje duża dowolność rozumienia pojęcia formy. Mówi się o:

Klasyfikacja form może być dokonywana ze względu na:

Umiejętność wykorzystania informacji w podanych wyżej klasyfikacjach form rekreacyjnych jest niezbędna w pracy instruktora rekreacji, który musi często bardzo szybko podejmować decyzje, co do wyborów formy dla danej grupy.

Instruktor rekreacji skupiający swoja uwagę jedynie na jednorazowym prowadzeniu zajęć, niezależnie od warunków, okoliczności i potrzeb, musi liczyć się z tym, że zajęcia jego będą szablonowe, często nietrafione odnośnie osiągnięcia celu głównego, a po pewnym czasie staną się nudne zarówno dla niego jak i dla ćwiczących.

Poprawny proces rekreacji zawiera trzy główne elementy:

Ma ona szansę powodzenia, kiedy uwzględnia systematyczne, świadome i regularne, ułożone w logiczny i celowy ciąg działanie.

Na kształt i treść programu istotny wpływ ma typ placówki, dla jakiej przeznaczony jest dany program.

Programowanie procesu rekreacji przede wszystkim powinno uwzględnić:

Najbardziej typowym okresem objętym programowaniem działalności rekreacyjnej jest skala roku lub sezon, podczas którego mogą występować modyfikacje programowe.

Skuteczność programowania weryfikowana jest przez praktyczne działanie, które może być następnie punktem wyjścia do różnego rodzaju zmian programowych podczas realizacji.

Realizacja programu rekreacji to konkretna praca instruktora uwarunkowana wyznacznikami programu, dyktującymi zasady, metody, formy i środki działania.

Zarówno w programowaniu jak i realizacji zajęć rekreacyjnych wybierając właściwy sposób postępowania, należy brać pod uwagę, oczekiwania uczestników. Niektórzy, bowiem podejmują działalność rekreacyjną, aby opanować konkretną umiejętność ruchową, np. nauczyć się tańczyć, jeździć na nartach czy pływać. Innych motywuje do zajęć chęć wyżycia się, bądź permanentnego doskonalenia swojej sprawności.

Jeszcze inni uczestniczą w zajęciach w celu poprawy lub utrzymania zdrowia. Wielu ludzi uprawia sport rekreacyjny, aby poprawić swoją sylwetkę - cel estetyczny. Częstym motywem podejmowania tego rodzaju działalności rekreacyjnej jest chęć przebywania w grupie, w celu nawiązania nowych kontaktów, znajomości, przeciwdziałania nudzie, bądź w ten sposób zagospodarowania czasu wolnego.

Te bardzo zróżnicowane postawy i oczekiwania wobec rekreacji, stanowią również wskazania dla metodyki rekreacji a także wpływają na kształt i treść programu.

W rekreacji ruchowej podobnie jak w innych dziedzinach działania edukacyjnego obowiązują następujące zasady dydaktyczne, które w działaniu należy uwzględniać jednocześnie, gdyż tylko razem stanowią metodyczną całość.

Objaśnienie wspomagane prawidłowym pokazem pozwala uczestnikom łatwiej zrozumieć i opanować dane ćwiczenie

Nie możemy jednak określić jedynej, skutecznej drogi działania szczególnie w zakresie rekreacji ruchowej. Wynika to z ciągłej gotowości programu rekreacyjnego do zmian, uwarunkowanych wielomotywacyjnymi potrzebami rekreacyjnymi ćwiczących oraz dużej dynamiki rozwojowej tego ogniwa kultury fizycznej. Oznacza to, iż cele i treści programów oraz zasady, metody i formy ich realizowania muszą być sukcesywnie korygowane i dostosowywane do potrzeb.

Metody wykorzystywane w rekreacji wynikają ze specyfiki zadań i mnogości celów występujących w działalności rekreacyjnej.

Metodykę rekreacji determinują dwa aspekty, wychowawczo-społeczny, i zdrowotno-kształtujący. Dlatego też możemy mówić o:

Każdy wysiłek podejmowany przez ludzi, niezależnie od rodzaju aktywności czy form organizacyjno - metodycznych powinien podlegać ocenie i kontroli.

Jednym ze sposobów badania skuteczności działań instruktora może być kontrolowanie poziomu rozwoju cech fizycznych ćwiczących. Badania skuteczności działań w zakresie realizacji ruchowej mogą być realizowane przez instruktora, jak również przez samych uczestników zajęć.

Kontrola i samokontrola jest, z jednej strony, czynnikiem motywującym ludzi do podejmowania lub kontynuowania aktywności ruchowej, z drugiej jest narzędziem pracy specjalisty rekreacji ruchowej.

Ważnym elementem zdrowia jest wydolność i sprawność fizyczna, a więc one powinny na podstawie różnych prób i testów podlegać kontroli i ocenie.

Najbardziej trafną oceną wyników poszczególnych prób i testów wydaje się badanie progresji wg. schematu: ja - wczoraj, dziś, jutro. Inna ocena to porównanie wyników z normami, standardami uwzględniającymi wiek i płeć oraz odniesienie własnych wyników prób czy testów do wyników np. innych uczestników zajęć rekreacyjno - ruchowych.

Samokontrola polega na ocenie przez samego ćwiczącego dwojakiego rodzaju parametrów: obiektywnych i subiektywnych.

Dane obiektywne to przede wszystkim pomiary antropometryczne (ciężar ciała, wysokość ciała, pomiary obwodów), oraz wyniki z prób wydolnościowych i sprawnościowych, które ćwiczący mogą przeprowadzić sami. Dane subiektywne to: samopoczucie, sen, nerwowość, łatwość męczenia się, stosunek do pracy itp. Dane te można zebrać na zasadzie samoobserwacji, oceniając własne zachowanie się czy samopoczucie.

Dokonania pomiaru pewnych cech w sposób w sposób obiektywny, można przeprowadzić prawie wszędzie, używając do tego prostych narzędzi pomiaru.

Poziom obciążeń wysiłkowych, jakie mogą być dozowane jest bardzo trudny do ustalenia. Na wydolność człowieka składa się wiele czynników, które nie zawsze można uwzględnić w ocenie. Najogólniej określamy osobę jako wydolną, kiedy wypełnia ona swe zadania bez nadmiernego zmęczenia i szybko powraca po wysiłku do normy.

Próby i testy powinno się przeprowadzać, co najmniej dwa razy do roku (wrzesień - październik i maj), aby móc porównać wyniki i ocenić efekty całorocznej pracy.

5.3.Turystyka kwalifikowana jako forma aktywnego wypoczynku.

Turystyka jako forma aktywności zaspokaja potrzeby rozwoju i odnowy sił fizycznych i psychicznych, jak i potrzeby informacyjno - poznawcze. Turystykę kwalifikowaną uważa się za kwintesencje współczesnej turystyki. Nieprzypadkowo uważa się ją za matkę turystyki w ogóle, a uprawiających ją określa jako „prawdziwych turystów”.

Przemiany cywilizacyjne, decydujące o postępie społecznym i ekonomicznym, powodują jednocześnie wzrastające obciążenie układu nerwowego i sprzyjają zmniejszeniu aktywności fizycznej. Zjawisko to, przy poprawie pożywienia, a nawet jego nadmiarze w stosunku do fizjologicznych potrzeb, wywołuje różne ujemne skutki w organizmie ludzkim, potęgowane przez wzrastające skażenie środowiska przyrodniczego. Skutki te są groźne zarówno dla poszczególnych jednostek, jak i całej ludzkości. Jednym z nielicznych sposobów wzmacniania psychofizycznej wydolności organizmu jest właściwa aktywność ruchowa. Znawcy przedmiotu twierdzą, że aktywność zastępuje wysiłek fizyczny, który przez wieki towarzyszył człowiekowi w jego rozwoju. Dlatego mówi się obecnie o biologicznym minimum aktywności ruchowej jako elementarnym nakazie, gdyż fizyczne i psychiczne zdrowie poszczególnych osób nie jest obojętne dla społeczeństwa.

Powszechna jest opinia, że turystyka kwalifikowana umożliwia zadośćuczynienie w stosunku do minimum aktywności ruchowej znacznie pełniej i wszechstronniej niż jakakolwiek inna forma turystyki. Słuszny jest również pogląd, iż turystyka kwalifikowana jest nowoczesną formą wypoczynku. Sprzyja temu zmiana środowiska społecznego i trybu życia, aktywności intelektualnej i emocjonalnej, co również się zalicza do potrzeb podstawowych.

Ponadto trzeba przypomnieć, że człowiek żyje w określonym systemie społecznym, który współdecyduje o jego potrzebach. Przez uczestnictwo w tym systemie wchodzi w określony tryb zależności z otaczającym światem, nadających kierunek jego aktywności. Swoje stosunki z otoczeniem człowiek reguluje przez działanie. Aby mógł działać świadomie, konieczne jest mu zapewnienie właściwej informacji.

Potrzeby informacyjne nie ograniczają się obecnie do wiadomości niezbędnych do doraźnego wykonywania określonych czynności praktycznych, lecz obejmują różne dziedziny życia. Sprzyja temu wzrastający prestiż społeczny wiedzy.

Można, więc powtórzyć opinię, że turystyka, zwłaszcza kwalifikowana, pomaga człowiekowi zaspokoić potrzeby poznawcze. Dążenie do pozyskania informacji, lepszego poznania otoczenia życia innych ludzi, w tym ich postaw, poglądów i działań , do konfrontowania informacji otrzymywanych z różnych źródeł z własną obserwacją jest istotną przyczyną dynamicznego rozwoju współczesnej turystyki.

Poczynione uwagi pozwalają na podjęcie próby roboczego zdefiniowania pojęcia „turystyka kwalifikowana” i uwypuklanie tego, co ją odróżnia od innych form turystyki i co ją z nimi łączy.

Do cech wspólnych można zaliczyć czasową i dobrowolną zmianą miejsca pobytu i codziennego trybu życia. Cechy te są właściwe dla turystyki kwalifikowanej, jak i wczasowej, kuracyjnej, krajoznawczej, kongresowej i innej. Każda forma turystyki powoduje też określone konsekwencje ekonomiczne, prawne itp., i to w obu podstawowych składnikach konsumpcji turystycznej - dynamicznym, czyli podróży, i statycznym, czyli pobycie. Turysta występuje przy tym jako konsument różnorodnych dóbr i usług turystycznych.

Turystyka kwalifikowana ma jednak pewne cechy szczególne. W literaturze zalicza się do nich konieczność fizycznego i psychicznego przygotowania kondycyjnego, umiejętność posługiwania się sprzętem turystycznym, zaspokajanie potrzeb biologicznego minimum aktywności ruchowej oraz posiadanie pewnego zasobu wiedzy ogólnej. Turystyka kwalifikowana ma, więc wiele cech zbliżonych do sportu, różni się jednak od niego na ogół znaczną ruchliwością przestrzenną. Sprzyja przy tym nie tylko osiąganiu celów perfekcjonistyczno - sprawnościowych, co jest właściwe dla sportu, lecz także krajoznawczych, do których sport nie dąży. Ponieważ jednak turystyka kwalifikowana może stymulować pożądany kształt potencjału biologicznego społeczeństwa, wchodzi w zakres kultury fizycznej, stanowiąc ważny środek osiągania celów wychowania fizycznego.

W świetle podanych uwag definicję roboczą turystyki kwalifikowanej można sformułować następująco: „turystyka kwalifikowana jest czasową, dobrowolną, wymagającą przygotowania kondycyjnego i zawodowo-turystycznego, częstą zmianą miejsca w przestrzeni, połączoną ze zmianą codziennego trybu życia, zaspokajaniem potrzeb ruchu i wysiłku fizycznego, osobistego kontaktu z innym środowiskiem społecznym, przyrodniczym i kulturowym oraz potrzeb informacyjno - wychowawczych”.

W definicji tej próbuje się wyjaśnić zjawisko głównie z punktu widzenia człowieka, czyli tego, któremu ono służy. Można się oczywiście posługiwać innymi definicjami, zwłaszcza opisującymi różne skutki turystyki kwalifikowanej i szczegółowe jej funkcje, np. ekonomiczne, prawne, przestrzenne, czy fizjologiczne. Zagadnienia te są przedmiotem badań różnych dyscyplin naukowych.

Turystyka kwalifikowana jest nośnikiem pewnych wartości społecznych. Jedną z jej istotnych cech są wielorakie możliwości wychowawcze, zarówno pod względem doskonalenia osobowości jednostek, jak i kształtowania postaw pożądanych społecznie.

Może ona mianowicie stanowić element wychowania:

Wiadomo, że turystyka kwalifikowana łączy pokonywanie przestrzeni z wysiłkiem fizycznym w różnych dziedzinach aktywności człowieka w czasie wolnym od pracy i nauki.

Bliższe jednak określenie co współcześnie można zaliczyć do tego rodzaju turystyki, stwarza znaczne trudności. Można powiedzieć, że w praktyce turystykę kwalifikowaną dzieli się na:

Reasumując można powiedzieć, że turystyka kwalifikowana staje się na świecie trwałym i dynamicznym składnikiem stylu życia współczesnych społeczeństw. Zła kondycja biologiczna społeczeństwa polskiego powinna wpłynąć na zaostrzenie świadomości społecznej, a także świadomości władz państwowych, iż turystyka kwalifikowana jest nowoczesną formą wypoczynku oraz skutecznym narzędziem pedagogiki.

TURYSTYKA PODWODNA

Na lądzie, który stanowi ok.29% powierzchni kuli ziemskiej, rozwinęły się takie formy turystyki, jak piesza, kajakowa, górska, rowerowa i wiele innych. Aż 70% powierzchni kuli ziemskiej zajmują jeziora, rzeki, morza, oceany, po których podróżują turyści wodni. Pozostaje jednak olbrzymia przestrzeń podwodna kusząca swoim bezmiarem i tajemniczością. Swobodne przebywanie człowieka pod wodą było marzeniem od tysięcy lat, ale dopiero na przełomie XX wieku stało się rzeczywistością dzięki osiągnięciom techniki i medycyny. Wcześniej jedynie fantazja Juliusza Verne w sposób bardzo sugestywny ujawniała nam świat podwodny i jego bogactwo.

W ostatnim kilkudziesięcioleciu swobodne opuszczanie się człowieka pod wodę zyskało sobie popularność na całym świecie. Skonstruowany przez Cousteau i Gangan w 1943 r. powietrzny aparat nurkowy utorował drogę do świata podwodnego. Obecnie nurkowanie jest uprawiane przez szerokie rzesze ludzi, dla których stało się ono narzędziem do prowadzenia prac podwodnych, ratownictwa, badań naukowych, archeologii. Jako dziedzina sportu i turystyki nurkowanie znalazło licznych zwolenników, przed którymi otwiera ono fascynujący, mało znany „milczący świat”.

Turystyka podwodna może być uprawiana jako dyscyplina główna, w której występują elementy krajoznawstwa, jak też może być dyscypliną dodatkową, uzupełniającą - przede wszystkim dla wodniaków, żeglarzy, kajakarzy, motorowodniaków.

Turystyka podwodna przez swoją różnorodność ( fotografia, film podwodny, archeologia, łowiectwo, nurkowanie w grotach , jaskiniach i we wrakach) mieści się doskonale w modelu turystyki aktywnej.

Nurkowanie to więcej niż sport, rekreacja czy turystyka. To technika, która wymaga od ludzi, którzy ją praktykują, dobrej znajomości problemów, przed którymi mogą zostać postawieni w wodzie, jak i na lądzie. Działalność ta umożliwia wszechstronny rozwój połączony z poznawaniem techniki, uwrażliwieniem na piękno podwodnego świata, sportem i odwagą, wzajemną solidarnością i koleżeństwem, jak to ma miejsce w pokrewnej dziedzinie, jaką jest alpinizm.

Obecnie dzięki rozwojowi techniki i medycyny nurkowanie stało się przyjemną dziedziną sportu, rekreacji i turystyki, a przede wszystkim niezapomnianą przygodą.

Nurkowanie ma wiele aspektów. Motywacją do podejmowania tego rodzaju działalności może być doznanie - estetyka, ryzyko, przeżycie czegoś niepowtarzalnego, sprawdzenie siebie. Każdy odczuwa to indywidualnie i każdy wraca pod wodę po inne wartości i doznania.

Nurkowanie to szukanie tego szczególnego rodzaju aktywności rekreacyjnej, to często wiele godzin spędzonych przed mapą, długi dojazd do miejsca bazy, mozolne treningi na basenie.

Nurkowanie, jeśli jest środkiem do kontemplacji i podziwiania piękna otaczającego środowiska, staje się turystyką podwodną. Wówczas na plan pierwszy wysuwają się aspekty kontemplacyjno-poznawcze. Pływanie pod wodą może być również traktowane jako środek poruszania się w środowisku wodnym, umożliwiając jego poznanie i podziwianie, co stanowi treść działalności turystycznej.

Płetwonurkowanie, którego celem jest utrzymanie się w odpowiedniej formie, doskonalenie warsztatu nurka, odnoszące się zazwyczaj do jednego miejsca, bez penetracji coraz nowego obszaru podwodnego pod względem krajoznawczym ma charakter czysto rekreacyjny. Często taki sam sprzęt turystyczny daje możliwość uprawiania rekreacyjno - turystycznego danej dyscypliny, jak sportowego.

Jeśli więc nurkowanie ma służyć sprawdzeniu swoich umiejętności, chęci sprawdzenia się, rywalizacji, osiągnięciu wyniku staje się sportem w szerokim słowa tego znaczeniu.

Formy uprawiania turystyki podwodnej:

  1. nurkowanie z zatrzymanym oddechem:

  1. nurkowanie swobodne z wykorzystaniem aparatu do nurkowania:

  1. nurkowanie techniczne

  2. podwodne spacery w specjalnych szklanych hełmach

  3. nurkowanie w pojazdach głębinowych

  4. rejsy statkami przystosowanymi do prowadzenia podwodnych obserwacji.

W sześć lat po powstaniu PTTK wśród dziewięciu dyscyplin turystyki kwalifikowanej, znalazła się także turystyka podwodna. W 1956 roku powstała Komisja Turystyki Podwodnej przy ZG PTTK jako komórka koordynująca poczynania klubów.

Sceptycy powstawania takich klubów zadawali często pytanie, co ma wspólnego nurkowanie swobodne z turystyką? Okazuje się jednak, że istnieje wiele cech wspólnych. Płetwonurkowie, podobnie jak turyści innych dyscyplin, chcą spędzać wolny czas w bezpośrednim otoczeniu przyrody. Są bardziej niż inni zainteresowani problemami ekologii naszego środowiska, a w szczególności ekologią naszych wód.

Nurkowanie swobodne może być uprawiane w sposób najprostszy tylko przy użyciu maski, rurki i płetw, ale można też dojść w tej dyscyplinie do bardzo wysokiego poziomu sprawności fizycznej i wiedzy specjalistycznej. Bardziej niż w innych dyscyplinach turystycznych ważny jest u płetwonurków stan zdrowia, umiejętność posługiwania się skomplikowanym sprzętem, a także wiedza z zakresu fizjologii, biologii, fizyki, medycyny, optyki, hydrologii i innych.

Wiedza ta jest niezbędna nie tylko, dlatego, aby móc pełniej odbierać uroki świata podwodnego, ale przede wszystkim, aby zapewnić bezpieczeństwo sobie i innym. Dla uzyskania najwyższej specjalizacji w płetwonurkowaniu corocznie są organizowane kursy i obozy nurkowe, na których można podwyższyć swoje kwalifikacje i rozszerzyć warsztat.

Aby uzyskać i utrzymać możliwie najwyższą dla wieku i stanu zdrowia sprawność i wydolność fizyczną większość klubów prowadzi całoroczną działalność szkoleniową na pływalniach, gdzie organizm hartuje się i adaptuje do zmiennego środowiska wodnego.

Turystyka indywidualna jako jeden z ostatnich trendów turystyki kwalifikowanej, w nurkowaniu amatorskim przejawia się tym, iż coraz częściej obserwuje się nurkujące całe rodziny czy niewielkie grupy zapaleńców.

Nurkowanie w Polsce podlega ciągłemu rozwojowi. W niektórych miastach powstały specjalistyczne sklepy tej branży oferujące bogaty wybór akcesoriów nurkowych czołowych firm światowych. Łatwy dostęp do sprzętu i bogata oferta szkoleniowa stwarzają możliwość szybkiego rozwoju tej dyscypliny w Polsce. Coraz więcej młodych ludzi rozpoczyna szkolenie z nadzieją, że odnajdą pod wodą odpoczynek, poprawią swoją sprawność fizyczną.

Powstają coraz to nowe kluby, centra nurkowe i szkoły nurkowania. W wielu atrakcyjnych rejonach turystycznych tworzą się bazy, które pozwalają turyście spełnić marzenia o podwodnym świecie. Bazy te są wyposażone w specjalistyczny sprzęt, zatrudniają wykwalifikowanych instruktorów. Nurkowanie stało się poszukiwanym na rynku produktem turystycznym.

JEZDZIECTWO

Obok popularnych form turystyki kwalifikowanej takich jak turystyka piesza, kolarska, narciarska wciąż pojawiają się nowe. Turystyka i rekreacja nie należą niestety do obecnie najbardziej popularnych dziedzin aktywności ruchowej w Polsce. W tradycję naszego narodu są wpisane umiejętności jazdy konnej i hodowli koni. Polak tym się szczycił i z tego był znany w ciągu ostatnich stuleci. Do dziś usłyszeć można opowiastkę ludową o tym, że dobry gospodarz to ten, co ma tłustego konia i ładną żonę.

Jeździectwo jest dziedziną, w której wytworzone przez setki lat tradycje dotyczące jego uprawiania odgrywają wyjątkowo dużą rolę. Dzięki tym tradycją zainteresowanie sportami konnymi i uprawianie jazdy konnej rekreacyjnie nie zanikło pomimo utraty po ostatniej wojnie warunków, w jakich rozwijało się i kwitło w poprzednich okresach.

Ostatnio obserwujemy jednak systematycznie rozwijające się, coraz to nowe ośrodki jazdy konnej. Na obrzeżach miast powstają coraz liczniej kluby jeździeckie.

Fakt, że przybywa chętnych do uprawiania jeździectwa, nie budzi już zdziwienia i nie uchodzi za przejaw snobizmu czy przemijającej mody. Jest, bowiem ono formą rekreacji o wyjątkowej specyfice i niepodważalnych walorach. Można je uprawiać od dziecka do późnej starości. Może też być wykorzystywane jako forma aktywności całej rodziny. Można je uprawiać niezależnie od pory roku. Nie jest ono sportem sezonowym. Latem odbywamy przejażdżki w terenie, zimą po śniegu lub w krytej ujeżdżalni.

Ta forma aktywności, podobnie jak wiele innych, charakteryzuje się tym, że systematyczne jej uprawianie rozwija potrzebę dalszego w niej uczestnictwa. Adepci jazdy konnej łatwo „łapią bakcyla” i najczęściej pozostają jej wierni jako wiodącej formie aktywności przez długi okres życia. Z badań wynika również, że jeździectwo często jest jedyną uprawianą formą rekreacji tych ludzi.

Podstawowymi formami zorganizowanej turystyki konnej są wczasy i weekendy w siodle, kolonie i obozy oraz rajdy konne. Regularne treningi jazdy konnej kształtują sprawność, w niewielkim stopniu wydolność fizyczną, zahartowanie na trudy i niewygody, a jeździec osiąga spokój psychiczny i odprężenie.

Najczęstszą formą turystyki konnej są rajdy. Celem ich jest wypoczynek, doskonalenie sprawności fizycznej oraz poznawanie kraju, okolicy, czyli łączenie hippiki z krajoznawstwem.

W dzisiejszych czasach efekty przynosi taka aktywność ruchowa, która jest realizowana z odpowiednią częstotliwością, intensywnością, o określonej dawce i realizowana w terenie, który ze względu na swoje właściwości aktywność tę potęguje.

Trasy rajdów konnych umożliwiają przebywanie w kontakcie z całą gamą walorów turystycznych. Zawsze są realizowane w atrakcyjnych turystycznie terenach. Uczestnicy rajdów konnych niejako mimochodem poznają etnografię przemierzanych terenów i kulturę ludową. Środowisko jeździeckie jest coraz częściej penetrowane przez badaczy, zainteresowanych tą grupą turystów.

Jeździectwo, jako jedna z dynamicznie rozwijających się form aktywności ruchowej jest nadal mało poznane. Istotnym wkładem w rozpoznanie uwarunkowań rekreacji jeździeckiej jest analiza terenu dolnośląskiego dokonana przez Józefa Grobelnego. Autor w obszernym opracowaniu klasyfikuje czynniki decydujące o atrakcyjności jazdy konnej, w tym również rajdów.

Badania motywacji uprawiania tej formy rekreacji i turystyki oraz jej wpływu na kształtowanie motoryczności mają charakter diagnostyczny. Warto jednak przytoczyć kilka wniosków z tej pracy. Charakterystyka socjologiczna wskazuje na to, iż grupy realizujące zajęcia jazdy konnej są jednorodne pod względem zainteresowań wolnoczasowych. Tworzą zespoły o silnych związkach towarzyskich.

Najczęściej natomiast pojawiającymi się przeszkodami w realizacji jazdy konnej są bariera czasu wolnego i finansowa.

Istotną kwestią jest również wpływ regularnie podejmowanej aktywności jeździeckiej na kształtowanie się cech motorycznych. W latach 1997 - 1998 w Zakładzie Rekreacji AWF Warszawa przeprowadzono badania wśród 150 dzieci w wieku 11 - 13 lat, które przebadano testem EUROFIT. Wyniki testu porównano w trzech grupach: karateków, jeżdżących konno i kontrolnej. Najogólniej sformułowane wnioski mówią o tym, iż aktywność ruchowa wywiera pozytywny wpływ na kształtowanie się niektórych cech motorycznych u badanej młodzieży. Grupa jeździecka uzyskiwała często porównywalny wyniki z grupą ćwiczącą karate, np. w poziomie siły mięśni tułowia, czy siły funkcjonalnej. Większość wyników uzyskanych przez grupy ćwiczące było znacznie lepszych od tych, jakie uzyskiwała grupa kontrolna.

Podsumowując - jazda konna ma pozytywny wpływ na organizm i psychikę człowieka, pomaga w przełamywaniu barier w kontaktach międzyludzkich, pozwala uwierzyć we własne możliwości i pokonać stres. Daje również wymierne efekty w postaci lepszej sprawności. Pamiętać jednak należy o tym, że turystyka konna nie będzie masową formą aktywności ruchowej, bo ogranicza ją wiele czynników, min. odległość od ośrodków dysponujących końmi, ale przede wszystkim względy finansowe.

Jeździectwo ma przed sobą jednak duże perspektywy rozwoju w Polsce, tym bardziej, że w ramach funduszy europejskich Tourin-2, oraz Phare korzystamy z pomocy merytorycznej jak i finansowej. Pomoc ta dotyczy również agroturystyki.

Warto tę formę rozwijać tym bardziej, że panuje moda na agro- i ekoturystykę, na zdrową żywność, wypoczynek na łonie natury, wśród ciszy i sielskiej atmosfery. Myślę, że obie te formy turystyki aktywnej doskonale się mogą uzupełniać.

SURVIVAL JAKO FORMA TURYSTYKI AKTYWNEJ

Lata siedemdziesiąte w europie zachodniej charakteryzowały się modą na podejmowanie zajęć, w których w mniejszym lub większym stopniu występował element ryzyka. Tym formom aktywności przypisano termin „ryzykowna rekreacja” (risik recreation). Wkrótce zastąpiono go pojęciem „plenerowej rekreacji przygodowej”. Jej definicja według Adama Ewerta brzmi następująco: „Plenerowa rekreacja przygodowa to nie konsumpcyjna aktywność rekreacyjna odbywająca się w ośrodkach plenerowych, zawierająca element ryzyka, realnego, czy też uświadamianego, której wynik jest nie znany, a wpływ na nią ma zarówno uczestnik, jak i warunki środowiskowe”.

W grupie podstawowych zajęć rekreacji plenerowej obok kajakarstwa, baloniarstwa, wspinaczki górskiej, narciarstwa ekstremalnego itp. ma również swoje miejsce survival będący doskonałą formą turystyki aktywnej, przygodowej.

Początki surviwalu w najbardziej pierwotnej formie sięgają okresu prehistorycznego. Można pokusić się o stwierdzenie, że pierwszym survivalowcem był człowiek neanderalski, który posiadając jeden z najsilniejszych instynktów - instynkt przetrwania, zdobywał żywność, rozniecał ogień, budował schronienie, wykonywał odzież nie dysponując jakimkolwiek specjalistycznym wyposażeniem. Bez wątpienia i człowiek pierwotny, i człowiek żyjący obecnie, charakteryzują się tak samo silnym instynktem samozachowawczym.

Survival w obecnej formie rozwinął się dzięki kanadyjskiemu i amerykańskiemu lotnictwu, na skutek przymusowych lądowań i skoków ze spadochronem, po to, żeby umożliwić lotnikom przetrwanie w odludnych okolicach. Dopiero później skorzystało z niego lotnictwo cywilne, a następnie ci, którzy przemierzają bezludzia, przyjaciele ostępów - myśliwi.

Samo pojęcie survival powstało dopiero w ostatnich dziesięcioleciach. Poprzednikiem jego był tzw. woodcraft. Słowo to oznaczało umiejętności człowieka obeznanego z odludziem i znającego wszystkie fortele polowania, lecz ów woodcraft nie jest sportem ani tym bardziej działaniem doraźnym.

Tego rodzaju zdolności były potrzebne w zawodzie myśliwego i trapera, poszukiwacza złota i odkrywcy wód mineralnych.

Najbardziej znaną i czołową postacią światowego survivalu jest Jacek Pałkiewicz. On to właśnie w 1983 roku otworzył pierwszą szkołę przetrwania w Europie. Pod jego przywództwem przez ponad dwadzieścia lat wyruszały ekspedycje do najdzikszych i najbardziej odległych zakątków świata.

Historia survivalu na świecie nie została zamknięta w określonych ramach. Jesteśmy świadkami kolejnych wydarzeń, które tworzą jej dalszy ciąg, wzbogacając całą gamą nowych, coraz to ciekawszych i zadziwiających doświadczeń. Od strony naukowej dokładne zdefiniowanie pojęcia survival jest bardzo trudne. Jak do tych czas nie ma jednej ścisłej i obowiązującej definicji. Poniżej przytoczę kilka prób ujęcia tego zjawiska w ramy terminologiczne.

Według Maciej Lisowskiego survival to idea, survival to styl, a przede wszystkim survival to ludzie, zaś według Marka Dworzyńskiego survival to umiejętność przetrwania w nieznanym terenie przy użyciu minimalnej ilości sprzętu, a z wykorzystaniem własnych umiejętności i silnej woli. Jeszcze inaczej określa pojęcie survival Henry Meisner, który definiuje go jako umiejętność przetrwania na łonie dzikiej natury dobrowolnie lub też w sytuacji przymusowej.

Z powyższych stwierdzeń można śmiało pokusić się o stwierdzenie, że survival to umiejętność radzenia sobie nieprzewidzianej sytuacji noszącej pewne znamiona niebezpieczeństwa.

W miarę wzrostu popularności survivalu zwiększa się grono osób, które oprócz uczestnictwa w kilkunastodniowych kursach i szkoleniach zajmuje się tą formą w postaci cyklicznych zajęć rekreacyjnych.

Zajęcia te pozwalają na sprawdzenie samego siebie, swoich możliwości psychofizycznych, współistnienia z przyrodą, nabrania wiary we własne siły, oderwania się od codziennych problemów i osiągnięcia pełnego zrelaksowania. Survival jest również doskonałym narzędziem pracy wychowawczej młodego pokolenia. Poprzez stawianie kursantów przed coraz nowymi i nieoczekiwanymi zadaniami wyrabia się u nich szybkość podejmowania decyzji, zdecydowanie, umiejętność współpracy w zespole, jak również w wielu przypadkach przewodzenie grupie. Bardzo ważną cechą, którą można kształtować odpowiednio sterując szkoleniem jest poczucie odpowiedzialności. Często wykonanie zadania przez jedną osobę, ma istotny wpływ na końcowy rezultat całej grupy. Trudności, niebezpieczeństwa, zmęczenie i upokorzenia służą przełamywaniu postaw egoistycznych i stworzeniu ducha koleżeństwa.

We współczesnym świecie survival jest również wykorzystywany przy szkoleniu menedżerów i konsolidacji nowo powstałych grup pracowniczych. Zajęcia takie mają służyć stymulacji zdolności kierowniczych, woli zwycięstwa, umiłowania ryzyka jednym słowem wyrobieniu cech, które pomagają menedżerowi odnieść sukces.

Szkolenie z zakresu survivalu do niedawna było domeną wojska. Ostatnio można zauważyć wiele grup, które zajmują się szkołą przetrwania z zamiłowania, traktując to jako hobby, pasję życia. Osoby te spotykają się na kursach, wyprawach lub sami organizują sobie zajęcia symulujące różne ekstremalne sytuacje.

Starając się uporządkować kierunki survivalu możemy wyłonić trzy podstawowe:

- survival militarny

- survival zielony

- survival miejski

Jest to, oczywiście podział umowny, gdyż w trakcie szkolenia wykorzystuje się techniki każdego z tych kierunków.

SURVIVAL MILITARNY

Ta forma szkoły przetrwania rozwijała się w ostatnim czasie bardzo intensywnie. Szacunkowo można określić, iż około 50% sympatyków survivalu uprawia survival militarny. W tej formie uczestnicy patrzą na problem z punktu widzenia ludzi pełniących służbę w wojsku, policji czy oddziałów specjalnych.

Elementy szkolenia w survivalu militarnym:

W działaniach wykorzystuje się nowoczesne środki techniczne będące standardowym wyposażeniem różnych rodzajów wojsk.

Działania są oparte na określonej fabule militarnej wplecionej w zajęcia z zakresu np. odbijanie jeńca, poszukiwanie grupy terrorystów, zdobywanie obozu nieprzyjaciela itp.

Struktura organizacyjna najczęściej odpowiada strukturom wojskowym. Forma ta cieszy się dużą popularnością zwłaszcza wśród młodzieży szkół średnich, gdyż trafia w ich obecne zamiłowania oraz daje możliwości samorealizacji.

SURVIVAL ZIELONY - EKOLOGICZNY

W tej formie działalności odrzuca się całkowicie wszystko to, co jest związane z militarystyką. Preferuje się „czystą” formę bytowania będącą w harmonii z otaczającą przyrodą. Kursanci podczas zajęć wykorzystują walory naturalnego środowiska, wyłączając wszelkie udogodnienia techniczne. Podejmują próby zintegrowania się z przyrodą, poznania jej praw i tajemnic oraz wykorzystania ich do działań szkoły przetrwania. Choć pozornie żyjemy w partnerstwie z naturą, to jednak jesteśmy od niej odizolowani. Koniec społeczeństwa rolniczego świadczy o końcu naszego związku ze środowiskiem.

Zostaliśmy nauczeni, że naszą rolą jest dominacja nad naturą, wykorzystanie jej dla naszych celów. Ruch rekreacji plenerowej i turystyki usportowionej próbuje odwrócić tę sytuację, reaktywować ludzkie zainteresowania naturą, odnowić partnerstwo i wzajemną zależność.

Zielony survival realizuje w tym celu zajęcia sprowadzające się do:

SURVIVAL MIEJSKI

Jest to forma nastawiona na życie w świecie cywilizowanym, takim, z jakim stykamy się, na co dzień. Nasze codzienne życie pozornie staje się coraz łatwiejsze. Jednocześnie jednak rozwój cywilizacyjny, zwłaszcza techniczny, osłabia naszą wolę, przytępia naturalne instynkty, pozbawia wrodzonych umiejętności przekazanych przez przodków.

Coraz trudniej nam dostrzec niebezpieczeństwo, przestajemy być samowystarczalni, coraz bardziej uzależniamy się od innych. Cywilizacja daje nam złudne poczucie bezpieczeństwa. Z jednej strony jesteśmy nieustannie informowani o nieszczęściach, z drugiej strony odrzucamy złe myśli, nie pozwalamy zakłócić sobie spokoju.

Miasta uprzemysłowionego świata są koncentratem wyziewów chemicznych i gazów spalinowych, konserwowanej żywności zawierającej często szkodliwe dla zdrowia substancje, wody nie nadającej się już do picia. Uzależnienia do leków, dawno zapomnieliśmy, że współczesną farmakologię można w znacznym stopniu zastąpić terapią naturalną, ziołami, akupunkturą.

Zestresowani życiem, które już nie jest na miarę człowieka, coraz częściej mówimy o strachu. Tymczasem powinniśmy rozwijać te umiejętności i możliwości, które nie pozwolą na kapitulację przed cywilizacją.

Jacek Pałkiewicz w swojej książce „Sztuka przetrwania w mieście” określił min. zasady bezpiecznego życia, tj.:

  1. przewidywać

  2. unikać

  3. reagować

oraz wyodrębnił trzy ważne dla mieszkańców miasta postulaty:

  1. dostrzec niebezpieczeństwo

  2. znać sposoby obrony

  3. umieć reagować

Wskazówki Pałkiewicza dotyczą nie tylko sytuacji typowych dla terenu miasta, ale i poza jego granicami, nie tylko podczas zwyczajnego, kolejnego dnia pracy, ale i w sytuacjach wyjątkowych, na które czasem nie mamy wpływu.

Tak, więc miasto to cywilizacyjna dżungla. Czeka tu na nas wiele niebezpieczeństw, z których nie zdajemy sobie sprawy idąc do pracy, szkoły, na zakupy. Problem zaczyna się, gdy stajemy przez sytuacją, która nas całkowicie zaskakuje, paraliżuje np. wypadek samochodowy, ranny człowiek potrzebujący pomocy właśnie od nas. Warto być przygotowanym na takie zdarzenia. Warto wiedzieć, iż w każdym przypadku istotą sukcesu jest opanowanie strachu i paniki, pozwalające na podjęcie prawidłowych decyzji i prawidłowych wyuczonych reakcji.

ZAKOŃCZENIE

Aktywną turystykę uprawia się w Polsce od ponad stu lat, lecz w definiowaniu tego zjawiska społecznego nie ma ciągle całkowitej zgodności. Inaczej definiuje turystykę ekonomista, inaczej pedagog lub socjolog. Cele wyznaczone przez kulturę fizyczną zmuszają jeszcze do innego spojrzenia na tego rodzaju aktywność.

Turystyka jest sposobem poznawania i przeżywania świata, sposobem bycia z innymi ludźmi. O powszechności turystyki we współczesnym społeczeństwie zdecydował odczuwalny brak ruchu przy jednocześnie ogólnej dostępności tej formy aktywności. Turystykę można uprawiać w każdych warunkach terenowych, w każdym okresie wieku, przy każdym stanie zdrowia. Nawet ludziom niepełnosprawnym łatwiej jest uprawiać turystykę niż np. sport. Do uprawiania turystyki w najprostszej formie nie potrzeba kosztownego sprzętu, obiektów czy pomocy wyszkolonych instruktorów.

Aktywny wypoczynek powinien zająć w naszym codziennym życiu stałe miejsce.

BIBLIOGRAFIA

1. M. Demel: „Teoria wychowania fizycznego”, PWN Warszawa 1976

2. A. Ewert: „Surwiwal - szkoła przetrwania”, Wydawnictwo „Roch” Poznań 1997

3. Z. Freud: „Wstęp do psychoanalizy”, PWN Warszawa 1958

4. W. Gniewkowski: „Postęp cywilizacji a minimalna wydolność mięśniowa”, AWF Warszawa 1963

5. T. Łobożewicz: „Turystyka kwalifikowana”, TNKF Warszawa 1983

6. J. Pałkiewicz: „ Sztuka przetrwania w mieście”, Wydawnictwo „Survival” Wrocław 1998

7. T. Wolańska: „Rekreacja fizyczna”, TNKF Warszawa 1971

8. T. Wolańska: „Sport dla wszystkich”, TKKF Warszawa 1994

9. A. Wysocka: „Aktywność młodzieży w niepublicznych szkołach podstawowych” Dom Wydawniczy „Ankar” Szczecin 2000

10. P. Zimbardo: „Psychologia i życie” PWN Warszawa 1994

A. Wysocka „Aktywność muzyczna młodzieży w niepublicznych szkołach podstawowych”

Szczecin 2000 s.1

Z. Freud „Wstęp do psychoanalizy” Warszawa 1958 s.89

W. Szewczuk „Psychologia” Warszawa 1990 s. 290

Tamże s. 297

Tamże s. 297

P. Zimbardo „Psychologia i życie” Warszawa 1994 s. 676

M. Demel „Teoria wychowania fizycznego” Warszawa 1976 s. 76

W. Gniewkowski „Postęp cywilizacji a minimalna wydolność mięśniowa” Warszawa 1963 s. 56

T. Wolańska „Rekreacja fizyczna” Warszawa 1971 s. 71

T. Łobożewicz „Turystyka kwalifikowana” Warszawa 1983 s. 62

A. Ewert „Surwiwal - szkoła przetrwania” Poznań 1997 s. 109

J. Pałkiewicz „Sztuka przetrwania w mieście” Wrocław 1996 s. 149

2

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

0x01 graphic


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
praca-magisterska-wa-c-7459, Dokumenty(2)
praca-magisterska-wa-c-7525, Dokumenty(2)
praca-magisterska-wa-c-7468, Dokumenty(2)
praca-magisterska-wa-c-7499, Dokumenty(2)
praca-magisterska-wa-c-7474, Dokumenty(2)
praca-magisterska-wa-c-7486, Dokumenty(2)
praca-magisterska-wa-c-7565, Dokumenty(2)
praca-magisterska-wa-c-7520, Dokumenty(2)
praca magisterska wa c 7654
praca magisterska wa c 7658
praca-magisterska-wa-c-8169, Dokumenty(2)
praca-magisterska-wa-c-7507, Dokumenty(2)
praca-magisterska-wa-c-7446, Dokumenty(2)
praca-magisterska-wa-c-7839, Dokumenty(2)
praca-magisterska-wa-c-8167, Dokumenty(2)

więcej podobnych podstron