Uniwersytet Jagielloński

Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej

INSTYTUT SPRAW PUBLICZNYCH

Studia dzienne

Nr indeksu: ISP/37/01/A

Jadwiga Zawilińska

STYMULOWANIE ROZWOJU TURYSTYKI I REKREACJI W MAŁOPOLSCE NA TLE PROGRAMÓW ROZWOJU REGIONALNEGO

Opiekun pracy magisterskiej:

Dr hab. inż. arch. Aleksander Noworól

Kraków 2006

Opracowano zgodnie z Ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz.U.

1994 nr 24 poz. 83) wraz z nowelizacją z dnia 25 lipca 2003 r. (Dz.U. 2003 nr 166 poz. 1610) oraz z dnia

1 kwietnia 2004 r. (Dz.U. 2004 nr 91 poz. 869)

Składam serdeczne podziękowania

Panu dr hab. inż. arch. Aleksandrowi Noworól

Za okazaną mi pomoc

Przy pisaniu niniejszej pracy

SPIS TREŚCI

ROZDZIAŁ 1. WPROWADZENIE....................................................................................................... 5

Cel pracy, jej problematyka i układ ................................................... 5

Metody pracy .......................................................................................... 6

Zakres czasowy i przestrzenny pracy ................................................. 8

ROZDZIAŁ 2. Polityka rozwoju regionalnego Polski w kontekście założeń programowych Unii Europejskiej ............................................................... 10

2.1. Polityka regionalna Unii Europejskiej ................................................. 13

2.1.1. Teoretyczne koncepcje polityki regionalnej ................................. 13

2.1.2. Ujęcie historyczne .......................................................................... 16

2.1.3. Realizacja polityki regionalnej Unii Europejskiej ......................... 21

2.1.3.1. Pojęcie regionu ....................................................................... 21 2.1.3.2. Zakres i zasady realizacji unijnej polityki regionalnej ........... 23

2.2. System realizacji polityki regionalnej w Polsce ................................... 41

2.3 Realizacja polityki regionalnej w Małopolsce na tle rządowych i unijnych aktów prawnych ..................................................................... 57

ROZDZIAŁ 3. Turystyka i rekreacja w Małopolsce ................................ 65

3.1 Rynek produktów czasu wolnego a rozwój regionalny ........................ 65

3.2. Walory turystyczne Małopolski ............................................................. 66

3.2.1. Walory przyrodnicze ...................................................................... 67

3.2.2. Walory kulturowe ............................................................................. 70

3.2.3. Inne atrakcje turystyczne ................................................................ 73

3.2.4. Uzdrowiska ..................................................................................... 74

3.3. Poziom rozwoju infrastruktury turystycznej ........................................ 75

3.3.1. Baza noclegowa ............................................................................. 75

3.3.2. Baza gastronomiczna ..................................................................... 77

3.3.3. Szlaki turystyczne .......................................................................... 79

3.3.4. Baza towarzysząca i paraturystyczna .............................................. 80

3.4. System obsługi turystyki ...................................................................... 81

3.4.1. Usługi turystyczne, piloci i przewodnicy ...................................... 81

3.4.2. Biura turystyczne ......................................................................... 82

3.4.3. Dostępność komunikacyjna w kontekście rozwoju turystyki ....... 82

3.5. Uwarunkowania ekologiczne rozwoju turystyki ................................ 85

3.5.1. Obszary chronione ...................................................................... 85

3.5.2. Zrównoważona turystyka ............................................................ 87

3.6. Ruch turystyczny ........................................... ........................................ 88

ROZDZIAŁ 4. Rozwój sektora turystyki w dokumentach programowych Województwa Małopolskiego .............................................................. 91

4.1. Funkcjonowanie turystyki w strukturach polskiej administracji ..... 91

4.2. Narzędzia realizacji założeń SRT w latach 2001-2006 ...................... 95

4.3 Strategia Rozwoju Turystyki a samorząd regionalny ........................ 104

4.4 Miejsce sektora turystyki w dokumentach województwa małopolskiego

w bieżącym okresie programowania ................................................... 110

1. Rozwój sektora turystyki w programach rozwoju regionalnego Małopolski .................................................................................. 110

2. Realizacja założeń programowych .............................................. 115

ROZDZIAŁ 5 Założenia dla realizacji zadań z obszaru turystki na szczeblu regionalnym na okres 2007-2013 w odniesieniu do dotychczasowych rozwiązań programowych ................................................................... X

5.1. Ocena dotychczasowej realizacji zadań z obszaru turystyki na szczeblu regionu na tle uwarunkowań krajowych i regionalnych ...... X

5.2. Założenia dla realizacji zadań z obszaru turystki na szczeblu regionalnym na okres 2007-2013 ............................................................ X

ROZDZIAŁ 6 Podsumowanie ..................................................................... X

BIBLIOGRAFIA ............................................................................................... X

SPIS TABEL ..................................................................................................... X

SPIS RYSUNKÓW ........................................................................................... X

SPIS WYKRESÓW .......................................................................................... X

1. Wprowadzenie

1.1. Cel pracy, jej problematyka i układ

Turystyka jest odrębnym działem administracji rządowej obejmującym sprawy zagospodarowania turystycznego oraz mechanizmy funkcjonowania rynku turystycznego, wydzielonym na mocy ustawy z dn. 4.09.1997r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 1999, Nr 82, poz. 928). W szerokim ujęciu rozwój turystyki wiąże się również z rozwojem produktu turystycznego obejmującym atrakcje turystyczne, środowisko miejsca docelowego, infrastrukturę i usługi, dostępność miejsca, jego wizerunek i postrzeganie oraz cenę.

Turystyka jest jedną z najważniejszych części gospodarki regionalnej Małopolski. Można ją zaliczyć zarówno do sektorów tradycyjnie rozwijających się na obszarze województwa od wielu lat, jak i do sektorów tzw. `regionalnej szansy', a więc takich, których rozwój stymuluje wzrost gospodarczy całego regionu. O potencjale turystycznym województwa decydują zarówno walory środowiska przyrodniczego jak i zabytki dziedzictwa kulturowego.

Niniejsza praca poświęcona jest zagadnieniu stymulacji rozwoju turystyki i rekreacji w Małopolsce poprzez działania podejmowane na szczeblu regionu w odniesieniu do krajowych i wspólnotowych programów rozwoju regionalnego. Jednym z zadań tej pracy jest nakreślenie ogólnych uwarunkowań funkcjonowania samorządu regionalnego w Polsce, który po reformie administracyjnej z 1998r. stał się podmiotem odpowiedzialnym za realizację polityki regionalnej w kraju. W pracy wykazano, iż postępujący proces decentralizacji polskiej administracji wzmacnia pozycję jednostek samorządowych, które realizując założenia programowe rządu, są jednocześnie jednostkami odpowiedzialnymi za wdrażanie i współtworzenie programów negocjowanych z Unią Europejską. Na tle krajowych i wspólnotowych założeń programowych, dokonano obszernej charakterystyki działań podejmowanych dla tworzenia, rozwoju i podnoszenia jakości produktu turystycznego w Małopolsce. Obecny okres programowania jest w niniejszej pracy punktem odniesienia dla wyciągnięcia wniosków i dokonania próby określenia złożeń dla realizacji zadań z obszaru turystki na szczeblu regionalnym na okres 2007-2013.

1.2. Metody pracy

Stan badań

Ostatnia dekada XXw. przyniosła niebywały rozwój zjawisk turystycznych na świecie jak i w Polsce, a co za tym idzie wzrost zainteresowania tym obszarem. Jako, że turystyka jest dziedziną złożoną i interdyscyplinarną, jest przedmiotem zainteresowania różnych nauk - m.in. politycznych, ekonomicznych, społecznych i geograficznych. Obok opracowań o podłożu teoretycznym, istnieje szeroka baza dokumentów programowych, raportów i analiz przedstawiających aktualne prace związane z zagadnieniami związanymi z turystyką. Liczne opracowania można znaleźć w publikacjach międzynarodowych organizacji, których częścią polityki rozwoju jest stymulacja sektora turystyki (m.in. Unii Europejskiej), międzynarodowych organizacji branżowych (m.in. Word Tourism Organization), jak również krajowych jednostek samorządowych (zwłaszcza Urzędu Marszałkowskiego), rządowych (zwłaszcza Ministerstwa Gospodarki i Ministerstwa Rozwoju Regionalnego) oraz organizacji i stowarzyszeń turystycznych (zwłaszcza Polskiej Organizacji Turystycznej i regionalnych/lokalnych jej oddziałów). Natomiast stosunkowo szczupła jest lista dokumentów i opracowań związanych z wykorzystaniem instrumentów stymulujących rozwój turystyki na szczeblu regionalnym i lokalnym. Jedynymi istniejącymi dokumentami są okresowe raporty i diagnozy opracowywane przez samorządy dotyczące ogólnie realizacji polityki rozwoju regionalnego oraz wewnętrzne opracowania poszczególnych jednostek wewnętrznych jednostek samorządowych. Co za tym idzie, przy szerokiej literaturze opisującej dziedzinie turystyki, de facto nie ma spójnych opracowań dotyczących stymulowania turystyki w regionie, a przekładając na obszar zainteresowania niniejszej pracy - w województwie małopolskim.

Literatura

Niniejsza praca oparta jest zarówno na wynikach badań autorki, w tym zebranych przez nią materiałach w odnośnych Zespołach Departamentów Urzędu Marszałkowskiego, jak i źródłach pisanych.

W rozdziale poświęconemu polityce regionalnej Unii Europejskiej i systemowi realizacji polityki regionalnej w Polsce, w tym polityki rozwoju turystyki w Polsce wykorzystano ogólne opracowania oraz szczegółowe prace dotyczące poszczególnych zagadnień. Szczególnie cenne okazały się informacje zawarte na stronach redagowanych i aktualizowanych przed organy Unii Europejskiej, strony rządowe i samorządu terytorialnego. Wśród wykorzystanych w tekście publikacji należy wskazać pozycje dotyczące funkcjonowania Polski w strukturach unijnych (I. Pietrzyk, J. Kundera), literaturę charakteryzującą politykę regionalną ogólnie, jak również w odniesieniu do polskich regionów (T. Grosse, J. Olbrycht)

Opisanie walorów turystycznych regionu, w tym walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego, przedstawiono w oparciu o informacje własne. Natomiast charakterystykę bazy turystycznej i towarzyszącej oraz ruchu turystycznego w regionie dokonano na podstawie danych jednostek zajmujących się badaniem odnoszących się do nich wskaźników (przede wszystkim Małopolskiej Organizacji Turystycznej) oraz na podstawie okresowych raportów, zbiorczych opracowań, jak również ekspertyz tworzonych na potrzeby jednostek programujących politykę regionalną.

Szczegółowe dane dotyczące realizowania polityki rozwoju turystyki w Małopolsce uzyskano przede wszystkim na podstawie informacji jednostek Urzędu Marszałkowskiego oraz ogólnodostępnych danych Urzędu, w tym Biuletynu Informacji Publicznej Małopolski. W tekście wykorzystano literaturę opisującą instrumenty rozwoju regionalnego (m.in. publikacje minister ds. rozwoju regionalnego G. Gęsickiej) oraz funkcjonowanie samorządów terytorialnych w Polsce (m.in. J. Zaleski, A. Marszałek) Szczególnie pomocnymi dla opracowania zagadnień były dokumenty źródłowe Urzędu, w tym instrumenty realizacji polityki regionu (strategie województwa, programy operacyjne, kontrakty wojewódzkie) i wewnętrzne dokumenty (m.in. uchwały, zarządzenia, regulamin organizacyjny Urzędu).

Metody zbierania i prezentacji materiałów

W celu prześledzenia procesu kształtowania się obecnego stanu unijnej polityki regionalnej oraz polskiej administracji, zastosowano metodę opisu historycznego, opartego zarówno na współczesnych publikacjach, jak również historycznych dokumentach źródłowych. Charakterystykę obecnie realizowanej polityki regionalnej, w tym w obszarze turystyki, dokonano na podstawie badań dokumentów źródłowych samorządów, poszczególnych ministerstw, organów Unii Europejskiej oraz jednostek współpracujących.

Zgromadzone informacje stały się materiałem wyjściowym, na podstawie którego dokonano określenia pozycji wyjściowej dla realizacji polityki regionalnej w kolejnym okresie programowym.

Dane statystyczne zaprezentowano w formie map, tabel, wykresów, kartogramów oraz schematów.

Hipoteza badawcza

Turystyka jest globalnym zjawiskiem kształtowanym lokalnie/regionalnie. Takie założenie przyświeca niniejszej pracy. Treść pracy charakteryzująca to podstawowe założenie, rozszerza je o stwierdzenie, iż turystyka, jako zjawisko globalne jest w takim stopniu kształtowana regionalnie/lokalnie, na ile jednostki tychże szczebli posiadają odpowiednie instrumenty realizacji polityki rozwoju regionalnego, w tym polityki rozwoju turystyki.

Decentralizacja państwa doprowadziła do utworzenia samorządu terytorialnego, który stał się podstawowym podmiotem stymulującym rozwój turystyki w regionach. Jednostki samorządowe powinny zatem posiadać odpowiednie instrumenty umożliwiające prowadzenie sprawnej i spójnej polityki regionalnej - zarówno te wypracowane samodzielnie (np. strategie, programy operacyjne), jak również instrumenty rządowe (otoczenie legislacyjne i współpraca z samorządami) i międzynarodowe (zwłaszcza Unii Europejskiej).

W kontekście decentralizacji państwa podkreślić należy fakt, iż rolą samorządu regionalnego nie jest jedynie wykonywanie zapisów dokumentów rządowych i (w obecnej sytuacji) unijnych. Podstawową rolą samorządu regionalnego jest stymulowanie rozwoju regionalnego (w tym turystyki) na właściwych im obszarach, co zakłada:

a). aktywność w samodzielnym kreowaniu polityki rozwoju turystyki, przy respektowaniu założeń polityki kraju i Unii Europejskiej oraz

b). szeroką współpracę z podmiotami, które de facto wpływają na rozwój turystyki w regionie.

Powyższe założenie, będące rozwinięciem i sprecyzowaniem stwierdzenia, iż turystyka jest globalnym zjawiskiem kształtowanym lokalnie/regionalnie jest podstawą do postawienia następującej hipotezy badawczej:

Samorząd regionalny w jest podstawowym podmiotem stymulującym rozwój turystyki w Małopolsce.

1.3. Zakres czasowy i przestrzenny pracy

Niniejsza praca obejmuje swym zasięgiem obszar województwa małopolskiego. Województwo obejmuje obszar o powierzchni 15190 km², co stanowi 4,9% powierzchni Polski. Administracyjnie składa się z 19 powiatów i 3 miast na prawach powiatu podzielonych na 182 gminy, zamieszkiwanych przez 3266 tys. mieszkańców. Walory przyrodnicze oraz bogate dziedzictwo kulturowe stawiają województwo pośród najatrakcyjniejszych turystycznie regionów w skali kraju stanowiąc podstawę rozwoju turystyki. Głównym ośrodkiem historycznym i kulturalnym Małopolski jest Kraków będący biegunem wzrostu regionu.

Z uwagi na założenie pracy, czyli opisanie polityki rozwoju regionalnego (w tym turystyki) w warunkach zdecentralizowanej administracji samorządowej, zakres czasowy pracy ograniczono do okresu po reformie administracyjnej konstytuującej samorządowe województwa. Szczegółowo opisano zwłaszcza okres programowy obejmujący lata 2000-2006, czyli obecnie obowiązujący. Zakres czasowy pracy wykracza poza ten okres w rozdziałach opisujących kształtowanie się myśli polityki regionalnej Unii Europejskiej oraz historyczne ujęcie miejsca sektora turystyki w strukturach państwa. W szerszej perspektywie dokonano odniesienia do kolejnego okresu programowania obejmującego lata 2007-2013.

ROZDZIAŁ 2. Polityka rozwoju regionalnego Polski w kontekście założeń programowych Unii Europejskiej

Wspólnotę Europejską traktowaną jako obszar integracji gospodarczej i politycznej cechują istotne dysproporcje rozwojowe poszczególnych jej krajów i regionów. Z tej uwagi europejska polityka regionalna jest, obok wspólnej polityki rolnej oraz Unii Gospodarczej i Walutowej, najważniejszym obszarem działań UE. Celem polityki regionalnej jest zapewnienie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju oraz wzmocnienie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej między poszczególnymi regionami krajów Wspólnoty, poprzez zmniejszenie dysproporcji w poziomach rozwoju regionów, a zwłaszcza zacofania najmniej uprzywilejowanych regionów i wysp oraz obszarów wiejskich

. Cel ten został zdefiniowany w traktacie, którego zapisy stanowią podstawę interwencji polityki regionalnej - traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską (TWE, Tytuł XVII "Spójność gospodarcza i społeczna" art. 158), a dodatkowo zaakcentowany został w zapisach projektu unijnej konstytucji (art.3) poprzez wprowadzenie bardziej klarownego odniesienia do terytorialnego wymiaru polityki spójności. Założeniem koncepcji spójności jest dynamiczna polityka dążąca do zapewnienia „wartości dodanej” poprzez inwestowanie w potencjał regionów oraz stwarzanie zasobów i środków. Priorytetowe traktowanie działań zmierzających do wzrostu spójności społeczno-ekonomicznej Europy znajduje swoje odbicie w budżecie unijnym: polityka strukturalna jest drugim najwyżej dotowanym sektorem Unii po wspólnej polityce rolnej przy środkach finansowych przeznaczonych na realizacje działań strukturalnych stanowiących ponad jedną trzecią budżetu Unii. Ponieważ prawie 90% środków z funduszy strukturalnych trafia do konkretnych regionów (cel 1 i 2), a niewiele ponad 10% ma zastosowanie horyzontalne, czyli dotyczy całego terytorium UE, pojęcia polityka strukturalna i polityka regionalna są często używane zamiennie.

Doświadczenie Wspólnoty Europejskiej pokazuje, że utworzenie wspólnego rynku, przy słabej tendencji konwergencji, nie wyeliminowało jednak dysproporcji gospodarczej w ramach WE. Nadal istnieją dysproporcje spowodowane oddaleniem geograficznym, uzależnieniem gospodarki od rolnictwa, zbyt wysoką rolą schyłkowych gałęzi, niskimi nakładami na sektor B+R oraz słabym rozwojem infrastruktury. Dodatkowo, przy błędnej polityce wspólnotowej, istnieje zagrożenie polaryzacji regionów wewnątrz Unii, co wynika z rosnącej kapitałochłonności sektora rolnictwa zmniejszającej zapotrzebowanie na siłę roboczą w regionach rolniczych, spadku zależności rozwoju przemysłu od bazy surowcowej przy wzroście roli bliskości rynków zbytu, wzrostu roli sektora usług wraz z rozwojem gospodarczym i wzrostem poziomu dochodów, a przy tym zewnętrznej ingerencji w zakresie elastycznych cen i wolnych rynków powodującej niedopasowanie do rzeczywistych potrzeb i możliwości.

Źródło: Opracowanie własne na podst. danych World Bank national accounts data and OECD National Accouns data files, Atlas method

Różnice wewnątrz WE zwiększyły się na nowo po 1 maja 2004r. po akcesji krajów słabiej rozwiniętych, posiadających ogromne trudności gospodarcze i społeczne. O zapóźnieniu nowych państw członkowskich świadczy fakt, iż całe terytorium nowych państw członkowskich i prawie 98% ich populacji jest beneficjentem funduszy strukturalnych przeznaczonych na cel 1 (rozwój obszarów zacofanych pod względem gospodarczym), a dodatkowo aż dwie trzecie „młodych obywateli Unii” mieszka w regionach, w których średni PKB na osobę jest mniejszy o połowę niż średni PKB w Unii Europejskiej 25 (ryc. 1), a odsetek osób w wieku produkcyjnym, będących zatrudnionych jest niższy o ok. 8% od średniej „starej” Unii. Dysproporcje rozwojowe uwypuklają się zwłaszcza w ujęciu regionalnym (ryc. 2) i lokalnym jako, że różnice zaznaczają się zarówno pomiędzy krajami członkowskimi jak i wewnątrz nich.

Ryc. 2 Poziom PKB na mieszkańca w PPS w 2002r. (PPS - Purchasing Power Standard; użycie PPS eliminuje różnice pomiędzy poziomem cen co umożliwia porównanie wielkości PKB)

Źródło: Europe in figures, Eurostat yearbook 2005

Jak wynika z ryc. 1, jednym z krajów o najniższym poziomie PKB na mieszkańca jest Polska, przy czym rzeczywista średnia dochodu PKB na mieszkańca liczona wg parytetu siły nabywczej w Polsce w 2001 r. wyniosła¸ wg danych Eurostatu 9,2 tys. USD (poniżej 40% przeciętnego poziomu notowanego w krajach UE). Dla Polski oznacza to, że wielkość przeznaczonych środków i stopa dofinansowania projektów z unijnego budżetu jest najwyższa, a środki uruchomione w ramach Narodowego Planu Rozwoju na okres 2004-2006 wyniosą ponad 12 mld euro. Na okres programowania 2007-2013 przewidziano znacznie wyższe wsparcie dla polskich regionów w ramach budżetu unijnego, przy założeniu zdecentralizowanego określania polityki regionalnej przez samorządy. Dlatego też programowanie polityki rozwoju państwa przez rząd jak również samorządy regionalne i lokalne odbywa się w dużej mierze w kontekście dostosowania procedur programowania polityki rozwoju do standardów narzuconych przez Komisję Europejską.

Poniższy rozdział jest syntetycznym opisem głównych założeń polityki regionalnej Unii Europejskiej. W kontekście tychże założeń dokonano charakterystyki polskiej polityki regionalnej, od kilku lat de facto wpisującej się w unijną politykę rozwoju.

2.1 Polityka regionalna Unii Europejskiej

2.1.1 Teoretyczne koncepcje polityki regionalnej

W kontekście pytań z zakresu teorii rozwoju regionalnego „czy i w jaki sposób lepiej rozwinięte obszary wpływają na rozwój słabszych” wskazuje się na dwie przeciwstawne grupy założeń. Założeniu, że silne regiony przyczyniają się do rozwoju tych słabszych wskutek efektu rozprzestrzeniania się korzyści z dynamicznych ośrodków o wysokiej randze zaprzecza pogląd, iż ośrodki mocne rozwijają się kosztem słabszych zasysając zasoby i monopolizując produkcję powodując proces polaryzacji. Zjawisko polaryzacji jest jeszcze bardziej prawdopodobne w procesie integracji ponieważ regiony słabsze, nie będąc wystarczająco konkurencyjnymi, są spychane na margines. Podejścia te znalazły swoje odbicie w debatach dotyczących integracji obszaru unijnego i utworzenia w 1992r. jednolitego rynku europejskiego. Z jednej strony integracja rynku zmierza do lepszej alokacji źródeł i specjalizacji, co przynosi korzyści wszystkim partnerom, choć oczywiście w nierównym stopniu. Natomiast istnieje obawa zmonopolizowania konkurencyjności i działań innowacyjnych przez mocniejsze ośrodki, które to stają się głównymi beneficjentami integracji. Konwergencja poziomu wzrostu jest naturalnym procesem na wolnym rynku przy dużej mobilności kapitału, a gospodarka globalna przynosi korzyści z handlu krajom będącym na różnym poziomie rozwoju cywilizacyjnego (co wynika z pracochłonnej bądź kapitałochłonnej specjalizacji produkcyjnej). Z drugiej strony dostrzegane jest zagrożenie, iż występowanie pozytywnych efektów związanych z łącznym oddziaływaniem inwestycji w kapitał ludzki i rzeczowy może stymulować dalsze inwestowanie w krajach wysokorozwiniętych. A to oznacza, że hipoteza konwergencji nie daje się potwierdzać w skali gospodarki światowej. Na naturalną tendencję koncentrowania się rozwoju regionalnego powodującą nierównomiernie przestrzennie rozwój gospodarczy wskazują również teoria biegunów wzrostu (F. Perroux), teoria geograficznych centrów wzrostu (A. Hirschman), teoria mechanizmu błędnego koła (G. Myrdal), model rdzenia i peryferii (J. Friedmann). Teorie te wskazują, iż najbardziej rozwinięte regiony wygrywają konkurencję gospodarczą z regionami peryferyjnymi i uzależniają je od własnej polityki przemysłowej i handlowej, choć później można zaobserwować efekt rozprzestrzenianie się rozwoju poza centra gospodarcze.

Na bazie tych rozważań teoretycznych wyłaniają się dwa pytania dotyczące podejścia do stymulowania rozwoju regionalnego. Czy i w jakim stopniu władze publiczne powinny ingerować w mechanizmy rynku europejskiego? Czy, zakładając ingerencję władz, należy stymulować wzrost dynamicznych i silnych ośrodków, czy raczej dążyć do wyrównywania szans na rynku?

W tym względzie istnieją dwie przeciwstawne grupy koncepcji:

• nurt neoklasyczny zakładający liberalną minimalizację interwencjonizmu i traktujący wolny rynek, jako najlepszy mechanizm regulacyjny

• nurt neokeynesowski traktujący interwencjonizm jako niezbędny mechanizm regulacyjny rozwój regionalny.

W ostatnich dziesięcioleciach koncepcje odchodzą od założeń neoliberalnych nawiązując w coraz większym stopniu do doktryny J. Keynesa. i odwołując się do szerszej gamy czynników wpływających na rozwój gospodarczy regionów; m.in. podkreślają znaczenie instytucji otoczenia biznesu, ośrodków naukowych, zjawisk społecznych i norm kulturowych, zakładają konieczność interwencjonizmu władz publicznych. Jest to spowodowane założeniem o kumulowaniu się różnic międzyregionalnych wskazujących, że regiony wysoko rozwinięte stają się coraz bardziej gospodarczo dominujące, a na obszarach zacofanych pogłębiają się zjawiska problemowe. Przeciwdziałać temu zjawisku można dwojako. Niektóre szkoły widzą szansę dla rozwoju regionalnego w stymulowaniu rozwoju regionalnego opartego na regionalnych centrach wzrostu. Z tego wynika, iż środki na konkurencyjność powinny trafiać głównie do państw i regionów o najwyżej rozwiniętych placówkach naukowo-badawczych i najnowocześniejszych, innowacyjnych przemysłach, jako że proces formowania się centrów jest bardziej dynamiczny i przynosi lepsze efekty. Natomiast tradycyjne podejście przekonuje, że działania administracji publicznej powinny być szczególnie intensywne na terenach słabego wzrostu gospodarczego, powinny kłaść nacisk na mobilizacje potencjału endogenicznego tych obszarów poprzez to wspierając rozwój oddolnych czynników instytucjonalnych, politycznych i społecznych. W ten sposób zapewnia się umacnianie spójności między regionami, a przekładając na grunt WE, spójności na integrującym się rynku unijnym niwelującym dysproporcje między regionami i podnoszącej konkurencyjność Unii jako całości w gospodarce światowej

Podsumowując powyższe rozważania teoretyczne w odniesieniu do rozwoju myśli wspólnotowej polityki regionalnej należy stwierdzić, że wykształcenie się dynamicznych ośrodków wysoko rozwiniętych i powstanie dysproporcji między regionami jest tendencją naturalną. Pogłębienie się konwergencji było wynikiem systematycznego rozszerzania się granic Wspólnoty i dołączania, do w miarę spójnej grupy państw członkowskich z lat pięćdziesiątych, regionów znacznie odbiegających poziomem rozwoju gospodarczego. Z tego powodu władze unijne dostrzegły konieczność coraz silniejszej ingerencji w mechanizmy gospodarcze w celu przeciwdziałania utrwaleniu się czy wręcz nasileniu tendencji polaryzacyjnych. Stymulowanie wzrostu spójności wewnętrznej stało się kwestią priorytetową przy tendencjach ujednolicania rynku unijnego. Za prowadzeniem wspólnotowej polityki regionalnej przemówiły przede wszystkim względy ekonomiczne:

- kraje członkowskie są partnerami w handlu międzynarodowym i największym rynkiem zbytu dla producentów krajów członkowskich; istnienie sprawnych i zróżnicowanych rynków o wysokiej dynamice popytu zapewnia sprawny zbyt produktów na jednolitym rynku europejskim;

- nadmierna dywersyfikacja gospodarcza zniekształca warunki wolnej konkurencji (koszty i płace);

- warunkiem utworzenia unii walutowej było osiągnięcie przez partnerów spójności zapewniając prawidłowe funkcjonowanie unii i wzrost plac w regionach słabiej rozwiniętych.

Dziś stanowisko Unii w kwestii polityki regionalnej zakłada, że jedynie umocnienie regionalnej konkurencyjności na całym obszarze Unii i dopomożenie ludziom w urzeczywistnieniu swego potencjału może przyczynić się do zwiększenia potencjału wzrostowego gospodarki UE jako całości.

2.1.2 Ujęcie historyczne

Pomimo, że Unia Europa jest jedną z najbogatszych i najlepiej prosperujących gospodarek świata, w jej obrębie występuje znaczne zróżnicowanie stopnia rozwoju gospodarczego i społecznego. Przezwyciężenie zacofania strukturalnego jest działaniem kosztownym i długotrwałym dlatego też pomimo, iż polityka regionalna zasadniczo pozostaje w gestii indywidualnych rządów i samorządów, istnieje potrzeba działania na szczeblu wspólnotowym.

Rozwój polityki strukturalnej w Europie jest procesem długotrwałym, kształtującym się w państwach członkowskich EWG już od 1957 roku, a zyskującym na znaczeniu w późniejszym okresie. Termin „polityka regionalna” nie został użyty wprost w żadnym z trzech traktatów ustanawiających Wspólnoty Europejskie, Jednolitym Akcie Europejskim (JAE), traktacie o Unii Europejskiej, ani też w traktacie amsterdamskim. Jednak już na początku procesu integracji dostrzeżono dysproporcje regionalne oraz ich negatywne konsekwencje występujące na płaszczyźnie politycznej, ekonomicznej, społecznej i kulturowej. W Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę Gospodarczą (Rzym, 25.03.1957 r.) zapisana została konieczność tworzenia warunków niezakłóconej konkurencji i zniesienia wszelkich form protekcjonizmu oraz wsparcia harmonijnego rozwoju gospodarek narodowych poprzez niwelowanie różnic wewnątrzkrajowych, co miało powodować wzrost równomiernego rozwoju Wspólnot. Nie dokonano jednak żadnych dodatkowych ustaleń koordynujących działania w zakresie polityki regionalnej z poziomu wspólnotowego; nie była ona przedmiotem wspólnotowych rozwiązań, miała charakter uznaniowy i pozostawała w gestii państw członkowskich. Jednak już wtedy powołana została instytucja do realizacji zapisów traktatowych w tej dziedzinie - Europejski Bank Inwestycyjny. Utworzony został również Europejski Fundusz Społeczny i Europejski Fundusz Gwarancji i Orientacji Rolnictwa, na mocy art. 123 Traktatu. Do pierwszego przełomu doszło w 1968 r., kiedy to przy okazji fuzji organów wykonawczych Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Euroatomu utworzono w ramach Komisji Europejskiej Dyrekcję Generalną ds. Polityki Regionalnej mającą za zadanie przygotowanie koncepcji przyszłej polityki regionalnej Wspólnot. Przyspieszenie procesu nastąpiło wraz z rozszerzeniem Wspól­not o trzy kraje: Irlandię, Wielką Brytanię i Danię, eksponującym dysproporcje w rozwoju regionów, a jednocześnie ożywiającym zainicjowaną przez Wielką Brytanię dyskusję związaną z kwestią przyszłego przystąpienia do funduszu strukturalnego. Dodatkowo wagę prowadzenia polityki regionalnej uświadomiono sobie w obliczu kryzysu naftowego na początku lat 70. kończącego dynamiczny rozwój Europy Zachodniej i wykazującego słabości polityk regionalnych poszczególnych państw. Na paryskim szczycie szefów państw i rządów postanowiono zapewnić dla celów polityki regionalnej odpowiednie środki finansowe oraz podjęto decyzję o przeznaczeniu do finansowania przedsięwzięć związanych z polityką regionalną utworzonego w 1960 Europejskiego Funduszu Społecznego oraz istniejącego od 1964 r. Funduszu Ukierunkowania i Gwarancji Rolnych. Utworzono również Komitet Polityki Regionalnej. Natomiast najważniejszym novum wprowadzonym na mocy postanowień Szczytu uznaje się powołanie w 1975r. Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, zakładającego podział części środków wpłacanych przez państwa członkowskie do kasy budżetowej Wspólnoty i przeznaczenie ich na rzecz regionów zacofanych. Wszystkie środki Funduszu były rozdzielane pomiędzy państwa członkowskie według systemu kwotowego. Dopiero w 1985r. taki system rozdziału środków zastąpiono tzw. widełkami interwencyjnymi wprowadzając jednocześnie zasadę programowania rozwoju regionalnego zakładającą finansowanie programów inicjowanych przez Wspólnotę lub programów krajowych, mających znaczenie dla Wspólnoty jako całości.

• Kolejnym przełomem stało się przyjęcie Jednolitego Aktu Europejskiego w 1986r., który zakładał utworzenie do 1992r. rynku wewnętrznego z pełną swobodą przepływu towarów, usług, pracy i kapitału. Perspektywa zaawansowanej integracji stworzyła zagrożenie , iż słabo rozwinięte kraje i regiony Wspólnoty nie sprostają ostrej konkurencji i zostaną zepchnięte na margines wspólnego rynku. Z tego względu państwa członkowskie postanowiły wzmocnić spójność WE, co spowodowało umieszczenie na podstawie postanowień JAE nowego rozdziału w Traktacie ustanawiającym EGW „Spójność społeczna i ekonomiczna” poświęconego spójności społeczno-gospodarczej oraz konieczności ujednolicenia działań dotyczących wszystkich funduszy strukturalnych; rozwój polityki regionalnej uznano za jedno z najważniejszych zadań Wspólnoty. Skonkretyzowanie tych zapisów znalazło miejsce w reformie ustroju finansów funduszy strukturalnych z 1988r., które od tego czasu miały w sposób skoordynowany realizować programy przy wsparciu utworzonych tzw. Inicjatyw Wspólnotowych. Reforma wyeksponowała również cztery zasady dotyczące funduszy strukturalnych: koncentracji, partnerstwa, komplementarności i prognozowania. Na ustalony okres programowania (1989-1993) przeznaczono około 63 mld. ECU na wszystkie fundusze. Najwięcej środków dostały najuboższe kraje: Hiszpania 22,9%, Włochy 17,3%, Portugalia 13,2% i Grecja 12,4%. Zasady dotyczące priorytetowego traktowania polityki regionalnej, kładącej nacisk na zrównoważony postęp ekonomiczny i socjalny, zostały dodatkowo ujęte w Traktacie o Unii Europejskiej (Maastricht, 7.02.1992 r.). W związku z przygotowaniem się Wspólnoty do wprowadzenia unii monetarnej idea spójności ekonomicznej i społecznej stała się jednym z trzech filarów Wspólnot Europejskich - obok Unii Ekonomicznej i Monetarnej oraz Jednolitego Rynku. W oparciu o postanowienia traktatowe Komisja Europejska przedstawiła pakiet rozwiązań, wdrażanych w okresie programowania 1994-1999, zwany Pakietem Delorsa II, na mocy którego utworzono Fundusz Spójności, zwany inaczej Kohezyjnym (o krajowym zakresie działania) oraz zwiększono nakłady na politykę strukturalną (budżet funduszy strukturalnych na lata 1994-1999 wyniósł ponad 140 mld ECU). Ustalono, że pomoc finansowa, dla większej skuteczności, powinna się koncentrować na wybranych celach i być kierowana na obszary najbardziej upośledzone, wybrane w oparciu o kryteria wspólnotowe, a nie krajowe (zasada koncentracji). Przyjęto również, iż Wspólnoty nie będą subwencjonować pojedynczych projektów inwestycyjnych, ale raczej wieloletnie, kompleksowe programy rozwoju (zasada programowania). Dla realizacji tego postanowienia wprowadzono dokument znany jako Podstawy Wsparcia Wspólnoty - PWW (Community Support Framework - CSF), który stanowi swoistą umowę między Komisją Europejską a państwem członkowskim, określającą zobowiązania obu stron, wynikające z udzielonego wsparcia. Przyjęto również, że środki wspólnotowe będą stanowić jedynie uzupełnienie funduszy krajowych, refundując część kosztów realizacji danego przedsięwzięcia (zasada dodawalności). Wzmocniono także pozycję innych podmiotów niż władze państwowe, włączając samorząd terytorialny oraz inne instytucje lokalne i regionalne w proces podejmowania decyzji, a także ich realizacji (zasada partnerstwa). Utworzono również instytucję doradczą dla Rady UE i Komisji Europejskiej - Komitet Regionów. Zgodnie z zasadą koncentracji określono również sześć celów rozwojowych, z czego w zakres polityki regionalnej wchodziły przede wszystkim cele nr 1, 2, 5b oraz 6 (dotyczące wyróżnionych regionów), pozostałe zaś cele (3, 4 i 5a) miały charakter horyzontalny i obejmowały całą Unię (tab. 1).

Plany rozszerzenia Unii o kraje Europy Środkowowschodniej i Cypr wymusiły pod koniec lat dziewięćdziesiątych opracowanie strategii dalszego rozwoju polityki spójności społeczno-gospodarczej Wspólnoty. Istotny wpływ na wypracowanie koncepcji polityki regionalnej na lata 2000-2006 miała dyskusja w trakcie zorganizowanego przez Komisję Europejską w kwietniu 1997r. forum na temat spójności ekonomicznej i społecznej.

Tab. 1 Cele polityki regionalnej w latach 1998-2006
	1998-1993	1994-1999	2000-2006
Cel 1	Obszary zacofane	Rozwój i dostosowanie regionów słabiej rozwiniętych	Aktywizacja obszarów zacofanych w rozwoju społ.-gosp.
Cel 2	Upadające regiony przemysłowe	Transformacja i regionów i ich części	Wsparcie przemian społeczno-ekonomicznych na obszarach problemów strukturalnych
Cel 3	Przeciwdziałanie długotrwałemu bezrobociu	Zwalczanie długotrwałego bezrobocia, integracji na rynku pracy, promocja siły roboczej	Wspieranie działań w obszarach Celu 1 i 2 dotyczących modernizacji ich systemów edukacyjnych i zatrudnienia
Cel 4	Integracja zawodowa absolwentów i młodych pracowników	Adaptacja siły roboczej do zmian w organizacji produkcji przemysłowej
Cel 5a	Wsparcie produkcji, przetwórstwa i dystrybucji w rolnictwie	Przyspieszenie zmian struktury rolnictwa
Cel 5b	Promocja rozwoju obszarów wiejskich	Dostosowanie strukturalne obszarów wiejskich
Cel 6		Dostosowanie strukturalne regionów o skrajnie niskiej gęstości zaludnienia
Źródło: T. Parteka, Planowanie markoprzestrzenne w procesie programowania rozwoju, 2005

Wyniki tej dyskusji znalazły odzwierciedlenie w dokumencie opublikowanym przez Komisję Europejską w lipcu 1997r., tzw. Agendzie 2000, pakiecie reform przedstawiającym założenia rozwoju integracji europejskiej w latach 2000-2006. Dokument ten określił, iż środki finansowe przeznaczone na politykę strukturalną w okresie 2000-2006 w ramach czterech funduszów strukturalnych i Funduszu Spójności będą dysponowały sumą 213 mld euro w przekroju siedmiu lat. Zmniejszono również liczbę celów z 6 do 3 (tab. 1) oraz ograniczono z 15 do 4 liczbę inicjatyw wspólnotowych.

Do programu Phare dołączyły dwa instrumenty finansowe (Rozporządzenie Rady (WE) nr 1266/1999 dn. 21.06.1999r.): instrument przygotowujący do wstąpienia do Unii (ISPA) oraz instrument dla wspierania rolnictwa i obszarów wiejskich krajów kandydujących (SAPARD) - tab. 2.

W ramach wysiłków na rzecz poprawy funkcjonowania gospodarki unijnej, głowy państw i szefowie rządów państw UE na spotkaniu w Lizbonie w marcu 2003 ustanowili strategię skierowaną na uczynienie Europy do 2010r. gospodarką najlepiej prosperującą i najbardziej konkurencyjną opartą na wiedzy. Kluczowym założeniem Strategii jest rozwój gospodarki opartej na wiedzy, w tym przede wszystkim pobudzanie innowacyjności gospodarki oraz walka o wzrost zatrudnienia. Zasadniczą rolę w uzyskiwaniu konkurencyjnych wyników w regionach odgrywa wykorzystanie wiedzy regionalnej, potencjału innowacyjnego i współpracy między podmiotami gospodarczymi, wyższymi uczelniami i instytucjami naukowo-badawczymi.

Tab. 2 . Fundusze przedakcesyjne
Fundusz	Okres funkcjonowania	Podstawy prawne	Obszary finansowania
PHARE	1999 - obecnie	Rozporządzenie Rady (WE) nr 1266/99 z dn. 21.06.1999r. Obecnie: Rozporządzenie Rady (WE) nr 2257/2004 z dn. 20.12.2004r.	wsparcie transformacji gospodarczej; 30% rocznej alokacji przeznaczone na projekty wspierające rozwój instytucjonalny (budowa struktur, strategii, rozwój potencjału ludzkiego i zdolności do zarządzania), 35% inwestycje w infrastrukturę regulacyjną, wymaganą w celu zapewnienia zgodności z acquis communautaire, 35% pomoc na rzecz spójności gospodarczej i społecznej; wsparcie w wysokości 1,6 mld euro rocznie
ISPA	1999 - 2004	Rozporządzenie Rady (WE) nr 1267/1999 z dn. 21.06.1999r.	współfinansowanie przedsięwzięć o dużej skali (powyżej 5 mln euro); odpowiada w dużej części funduszowi spójności, wspomagając dostosowanie do prawa unijnego w zakresie inwestycji w systemy transportowe i w infrastrukturę środowiskową; wsparcie w wysokości ponad 1 mld euro rocznie
SAPARD	1999 (uruchomienie w 2002r.) - 2004	Rozporządzenie Rady (WE) nr 1268/1999 z dn. 21.06.1999r.	wdrażanie acquis communautaire w odniesieniu do restrukturyzacji rolnictwa i wzrostu efektywności rynku przemysłu spożywczego oraz wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, z uwzględnieniem ochrony środowiska; wsparcie w wysokości ponad 0,5 mld euro rocznie
Źródło: Opracowanie własne

III Raport Kohezyjny zapoczątkował dyskusje i zaprezentował propozycje na zmianami w polityce spójności UE na kolejny okres programowania na lata 2007-2013. Natomiast wizję polityki spójności w poszerzonej Unii przedstawił kolejny raport z dn.

18.02.2004 Trzeci raport w sprawie spójności gospodarczej i społecznej: nowe partnerstwo dla spójności: zbieżność, konkurencyjność, współpraca.

Obecnie trwają prace nad ustaleniem ostatecznych wersji dokumentów dotyczących polityki regionalnej na okres 2007- 2013.

Podsumowując, proces kształtowania polityki regionalnej WE, który można ująć w następujące klamry czasowe:

-1958-1974 - początki idei wspólnotowej polityki regionalnej;

-1975-1988 - polityka regionalna jako uzupełnienie narodowych polityk regionalnych;

-1989-1993 - polityka regionalna jako integralna cześć polityki Wspólnoty podporządkowana spójności społeczno-ekonomicznej WE;

-1994-1999 - polityka strukturalna jako priorytetowa po zmianach traktatu z Maastricht;

-2000-2006 - polityka regionalna po zmianach wprowadzonych na mocy Agendy 2000,

jest odzwierciedleniem zachodzących wewnątrz WE procesów, których skutki zmuszały Komisję Europejską do zwrócenia szczególnej uwagi na sprawy regionów:

-zmian pod wpływem kryzysu lat 70.i spadku koniunktury gospodarczej w następnych latach;

-poszerzania integracji o nowe kraje członkowskie;

-pogłębiania się integracji;

-uwzględnienia interesów niektórych krajów członkowskich.

2.1.3 Realizacja polityki regionalnej w Unii Europejskiej

2.1.3.1 Pojęcie regionu

Region w systemie organizacji terytorialnej państwa występuje jako pośrednie ogniwo zarządzania pomiędzy gminą lub okręgiem (powiatem) a organami administracji centralnej. Charakter i stopień autonomii decyzyjnej władz regionalnych zależy od rozwiązań ustrojowych danego państwa. Również definicja terminu “region” jest inna w różnych krajach europejskich, a o ich wyodrębnieniu decyduje charakter historyczno-kulturowy, społeczny (etniczny, językowy), ekonomiczny (stopień rozwoju gospodarczego i urbanizacji, miejsce w siatce powiązań komunikacyjnych itp.) oraz fizyczno- geograficzny.

Ze względu na różnice w podziale terytorialnym państw członkowskich i ich wewnętrznym ustroju, dla celów statystycznych Urząd Statystyczny UE (EUROSTAT) stworzył w ścisłej współpracy z Komisją Europejską oraz urzędami statystycznymi państw członkowskich jednolitą strukturę jednostek terytorialnych określaną jako "nomenklatura jednostek terytorialnych dla celów statystycznych" (The Nomenclature of Territorial Units for Statistics - NUTS). Dzięki tym jednostkom jest możliwe porównywanie danych staty­stycznych w regionach UE, w tym przede wszystkim w aspekcie zbierania, harmonizacji i udostępniania danych w przekroju przestrzennym. Według tego podziału istnieje piec szczebli jednostek terytorialnych: regiony duże (NUTS I), średnie (NUTS II) oraz małe (NUTS III) oraz jednostki lokalne NUTS IV i NUTS V. Istnieje dodatkowo poziom krajowy tego podziału NUTS O, który od­zwierciedla granice administracyjne państw UE. Obecnie istnieje 89 jednostek typu NUTS I, 254 NUTS II i 1214 NUTS III. Szeroki wachlarz danych statystycznych pozyskiwanych w oparciu o klasyfikację NUTS wykorzystywany jest do sporządzania regionalnych analiz społeczno-ekonomicznych. Klasyfikacja NUTS odgrywa dużą rolę w studiach porównawczych rozwoju regionów UE. Dotyczy to zwłaszcza raportów Komisji Europejskiej, przygotowywanych na podstawie danych statystycznych dla obszarów NUTS 2. Stosownie do Art. 159 Traktatu o UE, Komisja przestawia w okresach trzyletnich sprawozdania na temat spójności społeczno-gospodarczej regionów oraz wykorzystania instrumentów polityki strukturalnej UE w zmniejszanie zróżnicowań międzyregionalnych. Po reformie z 1988 r., NUTS zaczęły także pełnić kluczową rolę w planowaniu, programowaniu i monitorowaniu projektów finansowanych z funduszy strukturalnych. W obecnie obowiązującym okresie planistycznym wsparcie z funduszy strukturalnych w ramach realizacji Celu 1 polityki regionalnej UE (promowanie rozwoju i strukturalnego dostosowania regionów opóźnionych w rozwoju) przysługuje regionom zdefiniowanym na poziomie NUTS 2, których PKB na 1 mieszkańca jest niższy niż 75% średniej dla Wspólnoty (patrz ryc. 3). Z kolei Cel 2 (wsparcie obszarów stojących w obliczu problemów strukturalnych) jest realizowany na obszarach poziomu NUTS 3, spełniających szereg kryteriów, z których za najważniejsze należy uznać poziom stopy bezrobocia przewyższający średnią dla Wspólnoty. Zakwalifikowanie danej jednostki do określonej kategorii NUTS determinuje więc w znacznym stopniu szanse dostępu do środków polityki strukturalnej. Klasyfikacja regionów odpowiada zatem realizacji zasady koncentracji polityki regionalnej Unii Europejskiej.

2.1.3.2 Zakres i zasady realizacji unijnej polityki regionalnej

U podstaw wspólnotowych działań zmierzających w kierunku rozwoju regionalnego leżą, opracowane jeszcze w 1988r., zasady europejskiej polityki regionalnej. Cztery najważniejsze zasady dotyczące organizacji i finansowania polityki regionalnej ściśle współpracują z zasadami regionalnymi określającymi rolę i sposób funkcjonowania Komisji Europejskiej w dziedzinie polityki regionalnej oraz z zasadami oceny realizowanych projektów. Fundamentalnym aktem prawnym w tym zakresie jest rozporządzenie Rady Unii Europejskiej wprowadzające ogólne przepisy dotyczące Funduszy Strukturalnych. W oparciu o zapisy tego rozporządzenia oraz aktów wykonawczych do tego rozporządzenia odbywa się proces przygotowywania i wdrażania programów finansowanych z Funduszy Strukturalnych.

Art. 8: Komplementarność i partnerstwo

Działania Wspólnoty winny uzupełniać lub wspierać odpowiednie działania krajowe. Winny zostać one przygotowane w bliskiej konsultacji, zwanej dalej “partnerstwem”, pomiędzy Komisją a krajem członkowskim, jak również z władzami i instytucjami desygnowanymi przez kraj członkowski w ramach przepisów krajowych i bieżących praktyk, mianowicie:

• Władzami regionalnymi i lokalnymi oraz innymi kompetentnymi władzami publicznymi,

• Partnerami gospodarczymi i społecznymi,

• Innymi odpowiednimi, kompetentnymi ciałami w tych ramach.

Partnerstwo winno być prowadzone przy pełnej zgodności z odpowiednimi kompetencjami instytucjonalnymi, prawnymi i finansowymi każdego z partnerów, określonych w podparagrafie 1.

(...)

Zgodnie z zasadą subsydiarności, wdrażanie pomocy winno być zadaniem kraju członkowskiego na odpowiednim poziomie terytorialnym, w oparciu o specyficzne rozwiązania każdego kraju członkowskiego i bez naruszenia kompetencji Komisji, zwłaszcza w zakresie wdrażania ogólnego budżetu Wspólnot Europejskich.

Przygotowanie i realizacja strategii wykorzystania środków finansowych pochodzących z budżetów funduszy strukturalnych wymaga współpracy pomiędzy Komisją Europejską, organami centralnymi państw członkowskich i innymi instytucjami szczebla krajowego i regionalnego oraz partnerami gospodarczymi i społecznymi.

Partnerstwo wywodzi się z zasady pomocniczości, na mocy której strukturalne działanie prowadzone przez Komisję powinno uzupełnić działania prowadzone w terenie. To podejście jest wynikiem stanowiska Wspólnoty, która uważa, że zdecentralizowane działania zwiększają szansę lepszego dostosowania do sytuacji, tak więc zadania powinny być wykonywane na jak najniższym szczeblu, jak tylko na to pozwala pożądana efektywność i kompetencje danej instancji. Zgodnie z zasadą subsydiarności desygnowanie działań właściwym partnerom należy do wyłącznej kompetencji państw członkowskich, jako że uzależnione jest od krajowych regulacji i rozwiązań instytucjonalnych.

Zasada współpracy organów Unii z partnerami odnosi się do wszystkich etapów działań prowadzonych w ramach polityki regionalnej. I tak:

- Komisja Europejska, jako organ kluczowy programowania polityki regionalnej, określa zasady wykorzystania i wysokość środków funduszy, negocjuje i zatwierdza Podstawy Wsparcia Wspólnoty oraz programy operacyjne i ich uzupełnienia, przekazuje środki do Instytucji Płatniczych i bierze udział w pracach Komitetów Monitorujących;

- Instytucja Zarządzająca, czyli instytucja lub organ wyznaczony przez państwo członkowskie na szczeblu krajowym, regionalnym lub lokalnym zarządzający programem operacyjnym;

- Komitety Monitorujące, czyli podmioty powoływane wspólnie przez KE oraz kraj członkowski w celu oceny i nadzorowania danego programu operacyjnego; ich zadaniem jest nadzorowanie i ocena realizacji programu operacyjnego oraz podejmowanie decyzji o wprowadzeniu zmian do uzupełnienia programu; zgodnie z zasadą partnerstwa w ich skład wchodzą obok przedstawicieli instytucji uczestniczących w procesie zarządzania i wdrażania programu operacyjnego, partnerzy społeczni i przedstawiciele organizacji krajowych zainteresowanych współudziałem w efektywnej realizacji programu;

- Instytucja Płatnicza, czyli jedna lub kilka instytucji lub organów krajowych, regionalnych lub lokalnych, wyznaczonych przez państwo członkowskie w celu przygotowania i przedkładania wniosków o płatności oraz otrzymywania płatności z Komisji;

- Jednostki Monitorująco-Kontrolne, czyli jednostki współdziałające z instytucją zarządzającą i instytucją płatniczą, odpowiedzialna za kontrolę i monitorowanie wydatków w przekroju Funduszu Strukturalnego oraz systemu dostarczania pomocy;

-  Instytucje Pośredniczące w zarządzaniu Programami operacyjnymi, czyli jednostka publiczna lub prywatna podlegająca Instytucji Zarządzającej, która przejmuje cześć uprawnień Instytucji Zarządzającej;

- Komitety Sterujące, czyli podmioty powoływane przez Instytucję Zarządzającą w celu zatwierdzania Ramowych Planów Realizacji Działań składające się z przedstawicieli Instytucji Zarządzającej programem operacyjnym (w tym również Instytucji Pośredniczących w zarządzaniu programem), także reprezentanci ministerstw właściwych ze względu na zakres działań realizowanych w ramach programu operacyjnego, przedstawiciele Jednostek monitorująco-kontrolnych funduszy biorących udział w realizacji programu (ESF, ERDF, EAGGF, FIFG) oraz przedstawiciele Instytucji Wdrażających i partnerów społeczno-gospodarczych;

- Beneficjenci końcowi, czyli instytucje oraz firmy publiczne lub prywatne odpowiedzialne za zlecanie operacji albo przyznawanie pomocy.

Z powyższego przedstawienia wynika, iż partnerstwo może mieć dwojaki charakter :

- partnerstwo wertykalne- pomiędzy UE, władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi w realizacji polityk unijnych,

- partnerstwo horyzontalne - pomiędzy „aktorami „regionalnymi - podmiotami prywatnymi i publicznymi, partnerami społecznymi i przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego; ten typ partnerstwa powinien pozostać w zasięgu działań władz regionalnych i lokalnych i nie powinien podlegać regulacjom europejskim.

Wyrazem zasady partnerstwa w kontekście wspólnej polityki regionalnej jest Komitet Regionów powołany na mocy Traktatu w Maastricht jako organ doradczy reprezentujący regiony i lokalnego jednostki terytorialne. Rada UE, Parlament i Komisja Europejska są zobowiązane do konsultacji z Komitetem decyzji polityki regionalnej Unii. Komitet składa się z 317 członków zwyczajnych (344 z Bułgarią i Rumunią) będących przedstawicielami regionalnymi i lokalnymi oraz ich zastępców, tworzących sześć Komisji tematycznych. Najliczniejszą grupę stanowią przedstawiciele regionów francuskich, brytyjskich, niemieckich i włoskich (po 24 członków) oraz polskich i hiszpańskich (po 21 członków).

Koncentracja

Preambuła Rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/1999

„(...) w celu zwiększenia koncentracji i uproszczenia operacji Funduszy Strukturalnych liczba celów priorytetowych winna zostać zmniejszona w porównaniu z Rozporządzeniem nr 2052/88”.

Rozdział II: Geograficzny zasięg celów priorytetowych

Art. 3: Cel 1

1. Regiony objęte Celem 1 to regiony zdefiniowane na poziomie II Nomenklatury Jednostek Terytorialnych dla celów Statystycznych (NUTS II), których PKB na głowę mieszkańca, mierzony parytetem siły nabywczej i obliczony na podstawie danych Wspólnoty za ostatnie trzy lata, dostępnych w dniu 26 marca 1999, jest niższy od 75% średniej dla Wspólnoty.

Regiony najbardziej oddalone (zamorskie terytoria Francji, Azory, Wyspy Kanaryjskie, Madera), które wszystkie znajdują się poniżej progu 75%, jak również obszary kwalifikujące się do Celu 6 w okresie od 1995 do 1999 r. zgodnie z Protokołem 6 do Aktu Akcesji Austrii, Finlandii i Szwecji winny być również objęte tym Celem. (...)

Art. 4: Cel 2

2. Regiony objęte Celem 2 to regiony borykające się z problemami strukturalnymi, których społeczno-gospodarcza konwersja ma być wspierana zgodnie z artykułem 1(2) i których ludność lub obszar jest wystarczająco duża. Winny one obejmować w szczególności obszary przechodzące zmiany społeczno-gospodarcze w sektorze przemysłowym i usługowym, upadające obszary wiejskie, obszary miejskie znajdujące się w trudnej sytuacji oraz objęte kryzysem obszary zależne od rybołówstwa.

3. Komisja i kraje członkowskie winny starać się zapewnić skoncentrowanie pomocy w obszarach najsilniej dotkniętych i na najbardziej odpowiednim poziomie geograficznym.(...)

Art. 5: Cel 3

Obszary kwalifikujące się do finansowania w ramach Celu 3 to obszary nie objęte Celem 1.

Doświadczenie pokazało, iż polityka regionalna może być skuteczna dopiero wówczas, gdy ukierunkuje się jej działania na ograniczoną liczbę stosunkowo dużych obszarów. Dlatego w przepisach z roku 1999 określających zasady funkcjonowania funduszy strukturalnych na okres 2000-2006 ograniczono rozproszenie działań pomocowych i sprecyzowano kryteria wyboru subsydiowanych regionów, równocześnie nakierowano politykę w kierunku uproszczenia i decentralizacji zarządzania. Środki funduszy strukturalnych przewidziane są przede wszystkim na rzecz wspierania regionów i grup społecznych znajdujących się w niekorzystnej sytuacji ekonomicznej określonych jako grupy celowe. Polityka koncentracji potencjału wpłynęła na sprecyzowanie i ograniczenie liczby tychże celów polityki strukturalnej począwszy od okresu sprzed reformy w 1988 r. W obecnym okresie programowania zdefiniowano trzy grupy celowe (ryc. 3):

Regiony opóźnione w rozwoju gospodarczym (cel 1-regionalny) czyli takie, które:

-posiadają PKB na jednego mieszkańca niższy niż 75% średniej PKB Unii,

-są najbardziej oddalone,

-posiadają najniższą gęstość zaludnienia (poniżej 8os/km²),

-są zagrożone poważnym bezrobociem

otrzymują dotację przede wszystkim na rozwój inwestycji oraz dostosowanie strukturalne i infrastrukturalne.

Regiony objęte procesem restrukturyzacji gospodarczej i społecznej (Cel 2-regionalny) dotowane są przede wszystkim w zakresie ekonomicznej i społecznej konwersji związanej z restrukturyzacją gospodarek obszarów o schyłkowym przemyśle, usługach, rybołówstwie, a także obszarów wiejskich o zacofanej strukturze rolnictwa i nadmiernym zatrudnieniu oraz wysoko zurbanizowanych.

Osoby napotykające na trudności w dostępie do rynku pracy (Cel 3-horyzontalny), w tym bezrobotna młodzież, pracownicy nisko wykwalifikowani, osoby dotknięte długotrwałym bezrobociem lub posiadające utrudniony dostęp do rynku pracy i szkolenia zawodowego, a także grupy dyskryminowane. Obszary uprawnione do finansowania w ramach tego celu nie są objęte Celem 1.

Jeden obszar nie może być jednocześnie wspierany w ramach celu 1i 2.

Przydział środków finansowych na lata 2000-2006 dla każdego z państw członkowskich dla celów l i 2 polityki regionalnej oparty jest na obiektywnych kryteriach obejmujących:

• liczbę ludności uprawnionej do uzyskania pomocy,

• stan gospodarki (prosperity) na szczeblu regionalnym,

• stan gospodarki ogólnokrajowej oraz nasilenie problemów strukturalnych i bezrobocia.

Natomiast wysokość wsparcia w ramach horyzontalnego celu 3 polityki struk­turalnej związana jest z:

• liczbą ludności uprawnionej do pomocy,

• sytuacją na rynku pracy i wysokością bezrobocia,

• nasileniem takich problemów jak: degradacja i wykluczenie społeczne oby­wateli, zły stan edukacji oraz deficyty w strukturze i systemach kształce­nia, a także dyskryminacja kobiet i grup poszkodowanych na rynkach pra­cy itp.

Ryc.3. Regiony objęte pomocą w ramach Celi 1 i Celu 2 w latach 2004-2006

Źródło: Komisja Europejska, W służbie regionom, 2004

Obok programów przygotowywanych i realizowanych (po uzgodnieniu z Komisją Europejską) przez kraje członkowskie w ramach powyższych Celów, przeprowadzane są również przedsięwzięcia w ramach tzw. Inicjatyw Wspólnotowych i Działań Innowacyjnych. Regulacje z 1999r. dokonały redukcji ilości Inicjatyw Wspólnotowych z 13 do 4. Obecnie dotowane sieci współpracy mogą się tworzyć w ramach następujących Inicjatyw:

• INTERREG III stymulującej współpracę transgraniczną, międzyregionalną i międzynarodową;

• LEADER+ promująca innowacyjne działania stymulujące wzrost obszarów wiejskich; z około 700 Grupami Działania Lokalnego;

• EQUAL ukierunkowana na zwalczanie wszelkich form dyskryminacji i nierówności na rynku pracy; z około 1360 partnerami uczestniczącymi;

• URBAN II wspierająca ekonomiczną i społeczną regenerację miast i stref miejskich; z 70 miastami uczestniczącymi.

Dla podnoszenia jakości strategii rozwoju regionalnego Unia zapewnia wsparcie pilotażowych, nowatorskich przedsięwzięć o znaczeniu ponadkrajowym w ramach Działań Innowacyjnych. Działania te podejmowane są głównie na rzecz przeprowadzania badań i projektów pilotażowych w regionach w celu przygotowania innowacyjnych metod i praktyk, służących polepszeniu jakości pomocy w ramach Celów 1, 2 i 3.

Art.11: Dodatkowość

1. Dla osiągnięcia autentycznego oddziaływania gospodarczego, środki Funduszy nie mogą zastępować publicznych lub innych, równoważnych wydatków strukturalnych kraju członkowskiego.

Rozporządzenie podkreśla, iż środki przekazywane z funduszy strukturalnych nie zastępują wydatków ze środków publicznych w kraju/regionie korzystającym ze wsparcia lecz stanowią wyłącznie uzupełnienie środków publicznych angażowanych dla rozwiązania specyficznych problemów społecznych lub gospodarczych. Stanowi, że partnerzy nie będą zmniejszać poziomu wydatków rozwojowych kosztem otrzymywanych dotacji z budżetu państwa i funduszy strukturalnych pod rygorem utraty szans na otrzymanie środków wsparcia.

Zasada dodatkowości stała się punktem wyjścia dla określenia przez ustawodawcę możliwości interwencyjnych funduszy (art.2 Środki i zadania oraz art. 7 Środki i koncentracja). Do realizacji Celów, Inicjatyw Wspólnotowych oraz Działań Innowacyjnych przeznaczone zostały odpowiednie środki finansowe funkcjonujące w ramach czterech funduszy strukturalnych, z których każdy jest instrumentem finansującym określone działania w zakresie unijnej polityki regionalnej (tab. 3). W latach 2000 - 2006 na fundusze strukturalne dla 15 krajów członkowskich przeznaczono około 195 mld euro w ramach (tab.3,4):

1. Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF)

2. Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS)

3. Europejskiego Funduszu Gwarancji i Orientacji Rolnej (EAGGF)

4. Finansowego Instrumentu Orientacji Rybołówstwa (FIFG)

Tab. 3. Rozdział środków Funduszy Strukturalnych
Fundusze strukturalne
		Cel 1	Cel 2	Cel 3	Interreg III	Leader +	Equal	Urban II	Działania Innowcyjne
EFRR	+	+		+			+	+
EFS	+	+	+			+		+
EFOGR sekcja Orientacji	+				+
FIFG	+							+
Źródło: Opracowanie własne

Najwyższy poziom wsparcia z funduszy strukturalnych otrzymują kraje członkowskie objęte Celem 1 - do 75% wydatków publicznych. Kraje członkowskie i regiony objęte pomocą w ramach celu 2 i 3 otrzymują wsparcie do 50% wydatków publicznych. W przypadku inwestycji generujących przychody na przedsięwzięcia infrastrukturalne dofinansowane jest do 40% (regiony celu 1) i do 25% (regiony celu 2) wydatków, a na przedsiębiorstwa do 35% (regiony celu 1) i do 15% (regiony celu 2) z możliwością podniesienia o 10% w przypadku finansowania MSP. W wyjątkowych i uzasadnionych sytuacjach istnieje możliwość podniesienia maksymalnego wkładu wspólnotowego wspólnoty do 80-85%. Działania podejmowane w ramach pomocy technicznej, realizowane z inicjatywy lub w imieniu Komisji Europejskiej, będą mogły być finansowane w 100%.

Znacznie wyższą od funduszy strukturalnych pomoc finansową przewidziano dla regionów objętych finansowaniem z Funduszu Spójności - aż 80-85% ogółu wydatków. Fundusz Spójności (Cohesion Fund) jest specjalnym funduszem solidarności, współpracującym z funduszami strukturalnymi ustanowionym w celu niesienia pomocy najbiedniejszym państwom członkowskim. Zakres działania Funduszu Spójności obejmuje pomoc o zasięgu krajowym, a środki finansowe kierowane są do państw członkowskich, w których produkt narodowy brutto (PNB) na jednego mieszkańca jest niższy niż 90% średniej w państwach Unii. Beneficjentami środków Funduszu są Grecja, Hiszpania, Portugalia i Irlandia (do 2004r.) oraz dziesięć nowych państw członkowskich (tab.4).

Natomiast zasadzie dodatkowości nie podlega Fundusz Solidarności Unii Europejskiej (EUSF) - stosunkowo nowy instrument działań UE o charakterze regionalnym. Fundusz został utworzony na mocy rozporządzenia Rady (WE) nr 2012/2002 z dn. 11.11.2002r. w związku z tragicznymi powodziami jakie dotknęły latem 2002 r. Austrię, Czechy, Niemcy i Słowację. Jego celem jest interweniowanie w wypadku poważnych klęsk żywiołowych powodujących zagrożenie dla warunków życia, środowiska naturalnego lub gospodarki w jednym lub w wielu regionach państw członkowskich lub państw kandydujących.

Tab.4 Fundusze Strukturalne i Fundusz Spójności - podstawowe informacje
Fundusz	Rok powstania	Podstawy prawne	Obszary finansowania
FUNDUSZE STRUKTURALNE
EAGGF	1964	Rozporządzenie Rady (WE) nr 1257/1999 z dn. 17.05.1999r.	Sekcja Gwarancji - finansowanie wspólnej polityki rolnej Sekcja Orientacji - wsparcie przekształceń strukturalnych w rolnictwie, w tym w regionach nie objętych Celem 1
ERDF	1975	Rozporządzenie PE i RE (WE) nr 1783/99 z dn. 12.07.1999r.	niwelowanie dysproporcji regionalnych poprzez udział w rozwoju i dostosowaniu strukturalnym regionów opóźnionych oraz w przekształcaniu upadających regionów przemysłowych
EFS	1957	Rozporządzenie (WE) nr 1784/99 PE i RE z dn. 12.07.1999r.	aktywna polityka rynku pracy, przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego, doskonalenie kadr i rozwój przedsiębiorczości, aktywizacja zawodowa kobiet
FIFG	1993	Rozporządzenie Rady nr 1263/1999/WE z dn. 21.06.1999r.	restrukturyzacja, modernizacja i poprawa konkurencyjności rybołówstwa oraz rozwój hodowli ryb
FUNDUSZ SPÓJNOŚCI
	1993	Rozporządzenie Rady (WE) nr 1164/1994 z dn. 16.05.1994r.	wzmacnianie ekonomicznej i społecznej spójności poprzez finansowanie projektów w obszarze środowiska i transeuropejskiej sieci infrastruktury transportowej
Źródło: Opracowanie własne

Zasada dodatkowości obowiązuje również przy programowaniu budżetów z poszczególnymi państwami członkowskimi. Państwa dokonują szacunkowej oceny ex-ante i w trakcie obowiązywania okresu programowania (w Polsce ze względu na krótki okres programowania weryfikacja następuje jedynie na początku i końcu okresu - do dn. 31.12.2007). Weryfikacja ex-ante stanowi punkt odniesienia dla określenia poziomu wydatków publicznych oraz wydatków z budżetu funduszy strukturalnych państwa członkowskiego i Komisji Europejskiej.

Tytuł II Programowanie

Art.: 14 Czas trwania i rewizja

1. Każdy plan, Podstawy Wsparcia Wspólnoty, program operacyjny i jednolity dokument programujący winny obejmować okres siedmiu lat, bez naruszenia artykułu 6 i artykułu 7(4), pierwszy podparagraf.

Okres programowania winien rozpocząć się 1 stycznia 2000.

Zgodnie z zasadą partnerstwa, począwszy od etapu planowania wysokości środków przeznaczonych na realizację polityki strukturalnej i sposobu ich wykorzystania decydują przedstawiciele wszystkich państw. Mianowicie decyzję taką podejmuje Rada Europejska (organ nie mający formalnego statusu organu Unii, a składający się z głów państw, szefów rządów i ministrów spraw zagranicznych i przewodniczącego Komisji Europejskiej) na podstawie propozycji Komisji Europejskiej wynegocjowanych z Parlamentem Europejskim.

Fundusze są rozdzielane według państw i Celów, przy czym Komisja w porozumieniu z poszczególnymi państwami określa który obszar czy grupa społeczna ma być dotowana. Na tej podstawie państwa lub regiony, z udziałem liderów życia gospodarczego i społecznego oraz innych władz, opracowują plany uwzględniające obszary lub grupy społeczne wymagające wsparcia. Podstawowym dokumentem programowym przygotowanym przez państwo członkowskie, integrującym polityki sektorowe oraz uwzględniającym potrzeby rozwojowe poszczególnych regionów jest Narodowy Plan Rozwoju (National Development Plan/NDP). Na jego podstawie i przy uwzględnieniu krajowych i regionalnych programach gospodarczych i społecznych ustala się strategię wykorzystania funduszy strukturalnych i innych środków finansowych unijnej polityki regionalnej. Po szerokich konsultacjach NPR przedłkładany jest Komisji Europejskiej, która dokonuje oceny pod kątem zgodności z celami wskazanymi z rozporządzeniu 1260/1999/WE. Stanowi to punkt wyjścia dla opracowania kluczowych dokumentów strategicznych wskazujących cele i strategię polityki regionalnej państw członkowskich: Podstaw Wsparcia Wspólnoty (Community Support Framework/CSF) lub Jednolitego Dokumentu Programowego (przedstawiany Komisji w przypadku niskiego pułapu dofinansowania kraju/regionu w obszarze Celu 1 lub w przypadku obszarów objętych Celem 2 i 3). Po przyjęciu PWW/JDP, państwo członkowskie przedkłada Komisji programy operacyjne dla oceny w świetle zgodności z założeniami zawartymi w PWW oraz z politykami wspólnotowymi. Uszczegółowienia zapisów programowych zawarte są w uzupełnieniach programów - dokumentach uszczegóławiających priorytety programów, zawierających plan finansowy na poziomie działań oraz sposób oceny realizacji działań.

Zasadzie programowania podlega również proces uchwalania budżetu UE na kolejne okresy programowania. W celu zwiększenia dyscypliny budżetowej opracowuje się wieloletnie plany finansowe zw. Perspektywą Finansową, określające główne elementy budżetu UE w poszczególnych latach. Proces uchwalania Perspektywy zajmujący prawie dwa lata, kończy się decyzją polityczną państw członkowskich dotyczącą kierunku rozwoju finansów publicznych UE na następne lata, podejmowaną jednomyślnie na szczycie wszystkich państw członkowskich organizowanym specjalnie w tym celu. Uchwalanie perspektywy podlega dwóm ograniczeniom: appropriations for commitments (maksymalny pułap zobowiązań, jakie w danym roku budżetowym mogą zostać podjęte przez Unię) i appropriations for payments (wysokość faktycznych wydatków z budżetu w danym roku) - czyli wielkościom stanowiącym górne granice referencyjne, zawierającym pewien margines bezpieczeństwa dla nieprzewidzianych wydatków. Perspektywa Finansowa, która jest niewiążącym dokumentem o charakterze politycznym jest następnie przyjmowana porozumieniem międzyinstytucjonalnym (Interinstitutional Agreement) między Parlamentem Europejskim, Radą i Komisją. Przyjęcie przez państwa członkowskie Perspektywy stanowi podstawę dla organów Unii dla corocznego opracowywania i uchwalania budżetu. Po konsultacjach projektu budżetu uchwalonego przez Komisję Rada przyjmuje wstępny projekt budżetu i wysyła go do Parlamentu jako oficjalny projekt budżetu.

Ramy finansowe polityki regionalnej UE na poszczególne okresy programowe nakreśliły następujące Perspektywy Finansowe: 19988-1992: I Pakiet Delorosa, 1993-1999: II Pakiet Delorosa, 2000-2006: Agenda 2000.

Obecnie obowiązujący dokument, Agenda 2000, zgodnie z zasadą koncentracji ograniczający liczbę dotowanych celów do trzech przeznaczył na ich finansowanie następujące udziały środków przeznaczonych na politykę regionalną: 64% środków -Cel 1 (łącznie 135,9 mld euro), 11% -Cel 2 (22,5 mld euro) i 12% -Cel 3 (24,05 mld euro). Dodatkowo, na wsparcie biedniejszych państw w ramach Funduszu Spójności przeznaczono18 mld euro, co stanowi ok. 8% wydatków. Na Inicjatywy Wspólnotowe, Działania Innowacyjne i sektor rybołówstwa w regionach poza Celem 1 przeznaczono prawie 6% wydatków (ryc. 4).

Agenda 2000 przewidziała na wszystkie instrumenty strukturalne dla piętnastu krajów Unii Europejskiej 213 mld euro, w tym na fundusze strukturalne 195 mld euro. Najwyższą pomoc przeznaczono dla Hiszpanii (43 mld EUR), Włoch (28 mld EUR) i Niemiec (28 mln EUR) - ryc. 5. Kwota 195 mld euro przeznaczona na działania strukturalne nie obejmuje środków dla 10 nowych państw członkowskich - dla tych krajów zarezerwowano w budżecie unijnym na lata 2004-2006 dodatkową pulę środków w kwocie 39,48 mld euro w rozbiciu przedstawionym na ryc. 6.

Art.12: Zgodność

Operacje finansowane przez Fundusze lub otrzymujące wsparcie z EIB lub z innego instrumentu finansowego winny być zgodne z postanowieniami Traktatu, z instrumentami przyjętymi w ramach Traktatu oraz z politykami i działaniami Wspólnoty, włączając zasady konkurencji, ochrony i poprawy stanu środowiska, eliminowania nierówności i promowania równości pomiędzy mężczyznami i kobietami.

System działania funduszy strukturalnych wpleciony jest w cały system przepisów i regulacji odnoszących się do szeregu polityk Wspólnoty, dlatego też musi być zgodny z innymi zapisami. Za priorytetowe z punktu widzenia polityki regionalnej uznaje się politykę:

- konkurencji - zgodnie z art. 81-87 Traktatu Rzymskiego z 1957r.; również według tych zasad udzielane jest wsparcie pochodzące z funduszy unijnych;

- przyznawania zamówień publicznych, co wiąże się z kwestią przyznawania kontraktów publicznych w oparciu o przejrzyste procedury przetargowe zamówień publicznych;

- ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju, z czym ściśle wiąże się zagadnienie zrównoważonego rozwoju;

- zatrudnienia - zgodnie z założeniami Traktatu Amsterdamskiego z 1997r. praktykuje się zintegrowany, roczny tryb wdrażania polityki zatrudnienia w państwach członkowskich (Narodowe Plany Działania na Rzecz Zatrudnienia) w oparciu o wytyczne Komisji Europejskiej opracowane w Europejskiej Strategii Zatrudnienia;

- równych szans kobiet i mężczyzn - zgodnie z Dyrektywą Rady z 1976r. (76/2007/EWG) zmienionej na mocy Dyrektywy z 2002r (2002/73/WE);

- rozwoju transportu - zgodnie z ustaleniami Traktatu z Maastricht z 1997r. rozbudowa sieci transeuropejskich stała się jednym z priorytetowych celów Unii;

- wobec MSP - zgodną z programem działań MSP z 1986r. wprowadzającą jednolitą politykę Unii wobec MSP;

- społeczeństwa informacyjnego - związaną obecnie z ogłoszonym w 1999r. programem eEuropa - społeczeństwa informacyjnego dla wszystkich.

Zgodnie z zasadą partnerstwa, przy zdecentralizowanym systemie wdrażania polityki regionalnej, każde państwo członkowskie odpowiedzialne jest za przygotowanie właściwych rozwiązań systemowych. Instytucją bezpośrednio odpowiedzialną za zapewnienie zgodności projektów z polityką Unii są Instytucje Zarządzające.

Monitorowanie

Art. 36.1 Instytucja zarządzająca i komitet monitorujący prowadzi monitorowanie poprzez odniesienie do wskaźników rzeczowych i finansowych, wymienionych w programie operacyjnym, jednolitym dokumencie programowym lub uzupełnieniu programu.

Monitorowanie jest to ciągły proces mający na celu kontrolę zasadności i przebiegu realizacji projektów. Na poziomie Wspólnoty monitoring całości funduszy prowadzi Komisja Europejska. Dodatkowo w proces zaangażowanych jest wiele podmiotów ale rozporządzenie wskazuje dwa najważniejsze:

• Instytucja Zarządzająca, zgodnie z art. 34 Rozporządzenia, powoływana jest na poziomie PWW i na poziomie programów operacyjnych (w Polsce 1+7). Jest ona „odpowiedzialna za skuteczność i poprawność zarządzania i wykonywania” działań w ramach pomocy ściśle współpracując z Komisją Europejską;

• Komitety monitorujące - zgodnie z art. 35 Rozporządzenia, powoływane są na poziomie PWW (nadrzędne) i na poziomie programów operacyjnych (w Polsce 1+7). Gwarantują one „skuteczność i jakość wykonania pomocy”.

Kontrola finansowa

Art. 38.1 Bez uszczerbku dla odpowiedzialności Komisji za wykonanie ogólnego budżetu Wspólnot Europejskich, Państwa Członkowskie biorą w pierwszej instancji odpowiedzialność za finansową kontrolę pomocy.

Zgodnie z zasadą subsydiarności, art. 38 nakłada na państwa członkowskie odpowiedzialność za kontrolę pomocy. Dla zagwarantowania prawidłowego funkcjonowania systemu zarządzania i kontroli zostały stworzone wytyczne dla instytucji organizacji zaangażowanych w zarządzanie, stosuje się również audyt i kontrolę w zakresie operacji finansowanych przez Fundusze oraz systemów zarządzania i kontroli.

Ewaluacja

Art. 40.1 W celu ustalenia jej skuteczności, strukturalna pomoc Wspólnoty jest przedmiotem oceny ex - ante, oceny w połowie okresu programowania oraz oceny ex - post, które mają na celu oszacowanie jej oddziaływania w odniesieniu do celów określonych w art. 1 oraz analizę jej wpływu na szczególne problemy strukturalne.

Ocena projektu przed, w trakcie i po jego realizacji przez niezależny zespół ekspertów następuje przy zastosowaniu czterech podstawowych kryteriów: skuteczności (stopnia osiągania zamierzonych celów), efektywności (wg porównania uzyskanych efektów z nakładem), odpowiedniości (zgodności celu z faktycznymi potrzebami sektora/regionu), długotrwałości (trwałości efektów).

Zasady polityki regionalnej na okres 2007-2013

Pierwsze projekty rozporządzeń związanych z reformą polityki spójności na lata 2007-2013 powstały w połowie 2004r. Obecnie w procesie negocjowania porozumienia międzyinstytucjonalnego jest budżet zaproponowany porozumieniem Rady UE z 17.12.2005r. w sprawie Nowej Perspektywy Finansowej na lata 2007-2013. Trwają również prace nad określeniem przepisów dotyczących przyszłego wykorzystania funduszy strukturalnych ERDF, EFS oraz Funduszu Spójności. Wypracowane stanowisko Komisji określające główne zasady polityki regionalnej wskazuje, że dotychczasowe zasady będą obowiązywały również w nowym okresie programowania, jednak pojawi się kilka innowacyjnych rozwiązań mających przyczynić się do poprawy skuteczności polityki spójności (tab.5).

Tab. 5. Porównanie okresów programowania - podstawowe elementy
Obszar	Okres programowania 2000-2006	Okres programowania 2007-2015	Cel nowego podejścia
Źródła finansowania na poziomie wspólnotowym	*ERDF *EFS *EAGGF *FIFG *Fundusz Spójności	*ERDF *EFS *Fundusz Spójności	Uproszczenie przepływów finansowych
Cele polityki regionalnej i inne dziedziny priorytetowe podlegające dofinansowaniu	*trzy cele *cztery Inicjatywy Wspólnoty *działania innowacyjne	*trzy cele	Koncentracja środków, uproszczenie przepływów finansowych, ograniczenie liczby instrumentów
Limit absorbcji	*4% PKB	*4% PKB (dotyczy tylko celu Konwergencja)
Programowanie	*NPR *PWW *PO *Uzypełnienie PO	*Strategiczne wytyczne Rady dotyczące spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej (ramy dla interwencji funduszy strukturalnych) *Narodowe strategiczne ramy odniesienia	Rezygnacja z PWW i Uzupełnień PO w celu uproszczenia procesu decyzyjnego i programowania
Finansowanie PO przez fundusze strukturalne	programy operacyjne jedno- i wielofunduszowe	programy operacyjne jednofunduszowe (dwa wyjątki)	Uproszczenie i zwiększenie przejrzystości systemu finansowania
Alokacje, płatności	*na poziomie działania *płatności zaliczkowa (7%), okresowe i końcowa	*na poziomie priorytetu *płatności zaliczkowa (7% dla funduszy strukturalnych i 10,5% dla FS), okresowe i końcowa	Zwiększenie elastyczności relokacji środków, lecz z możliwością zamykania działań zakończonych
Sposób zarządzania	* fundusze strukturalne - zarządzanie przez programy (PO, RPO) *w ramach FS - zarządzanie przez projekty	*zarządzanie przez programy	Uproszczenie procesu zarządzania i programowania
Systemy zarządzania i kontroli	*zasada N+2 *duża rola KE w przeprowadzaniu kontroli	*zasada N+2 *zwiększona rola audytu (na początku i na koniec okresu, corocznie) *zmniejszenie roli KE przy zwiększeniu roli krajów członkowskich - proporcjonalnie do zaangażowanych środków	Zwiększenie odpowiedzialności krajów członkowskich - zakres i intensywność kontroli KE będzie proporcjonalna w zależności od wysokości jej wkładu Zwiększenie systemu zarządzania i kontroli
Efektywność i wyniki	*ewaluacja na początku, w połowie i na końcu okresu programowania *krajowa rezerwa wykonania - na najlepsze projekty *raporty dotyczące wyłącznie kwestii finansowych	*ewaluacja na początku, w połowie i na koniec okresu programowania + ewaluacje ad hoc połączone z monitorowaniem PO, możliwość rewizji PO *rezerwa wykonania na poziomie WE *raport na temat celów i priorytetów strategicznych *rezerwa krajowa na pokrycie nadzwyczajnych strat i nieprzewidzianych wydatków	Zwiększenie jakości, efektywności i poprawa wyników operacji finansowanych ze środków wspólnotowych, większa wartość dodana
Subsydiarność, decentralizacja	*zasady dotyczące kwalifikowania wydatków generalnie na poziomie krajowym, lecz w oparciu o wytyczne wspólnotowe *projekty finansowane z FS wytyczane i akceptowane na poziomie KE	*zasady dotyczące kwalifikowania wydatków na poziomie krajowym +pewne wyjątki *decentralizacja zarządzania FS *zwiększenie znaczenia współpracy struktur regionalnych	Uelastycznienie procesu wdrażania, eliminacja trudności wynikających ze zmian interpretacyjnych i modyfikacji zarządzania wewnątrz krajów członkowskich
Utrzymanie efektów projektu	5 lat od daty dofinansowania	7 lat od daty dofinansowania	Delokalizacja inwestycji
Źródło: Fundusze Unii Europejskiej w okresie programowania 2007-2013, A. Jankowska 2005

Na nowy okres programowania, zgodnie z porozumieniem Rady Unii Europejskiej w sprawie Perspektywy na lata 2007-20013 przewidziano koncentrację działań na pięciu priorytetach z następujących poziomem finansowania ogółem/dla Polski:

1. Trwały rozwój (379,739/63,359 mld EUR), w tym:

1. Konkurencyjność na rzecz wzrostu i zatrudnienia (72,120/3,699 mld EUR)

2. Spójność na rzecz wzrostu i zatrudnienia (307,619/59,656 mld EUR)

2. Zachowanie i zarządzanie zasobami naturalnymi (371,244/27,096 mld EUR)

3. Obywatelstwo, wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość (10,2700,581 mld EUR)

4. UE jako partner globalny (50,010 mld/0 EUR)

5. Administracja (50,300 mld/0 EUR).

Wniosek dotyczący rozporządzenia Rady ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności z dn. 28.04.2006r. (wypracowany przez Grupę Roboczą ds. Środków Strukturalnych przedłożony Radzie UE) przewiduje zwiększenie puli środków przewidzianych do realizacji priorytetu 1b do wysokości 308,041 mld EUR. Dokument ten potwierdza wcześniejsze ustalenia, iż działania wspierane w ramach polityki spójności (priorytet 1b) będą się koncentrowały na trzech celach priorytetowych działań współfinansowanych ze środków strukturalnych (ryc. 7):

• 
  Konwergencja, finansowany z ERDF, EFS, FS, ma obejmować regiony zapóźnione, analogicznie do obecnego Celu 1 (a); dodatkowo, dla utrwalenia procesów, przewidziano specjalne środki na tzw. wsparcie przejściowe do 2013r. dla regionów, które w ostatnim okresie programowania przekroczyły granicę 75% średniej unijnej PKB na mieszkańca (b); trzecią grupą wsparcia są regiony kwalifikujące się do wsparcia Funduszu Spójności (c) oraz korzystające przejściowo z tegoż wsparcia dla utrwalenia efektu wzrostu (d);

• ultraperyferyjne otrzymające środki z ERDF na integrację z rynkiem wewnętrznym;

• Konkurencyjność i Zatrudnienie w Regionach, finansowany z ERDF i EFS, przeznaczony jest dla regionów krajów nieobjętych Celem 1 (e); dodatkowo regiony obecnego Celu 1 nie kwalifikujące się już do celu „Konwergencja” otrzymają do 2013r. pomoc przejściową („phasing-in”) - f.

• Europejska Współpraca Terytorialna, finansowany z ERDF, ma na celu wzmocnienie współpracy transgranicznej (g), ponadnarodowej (h) i obejmującej sieci współpracy międzyregionalnych (i.).

Tab. 6 Założone cele i instrumenty finansowe polityki regionalnej
2000-2006		2007-2013
Cele	Instrumenty finansowe	Cele	Instrumenty finansowe	Priorytety
Fundusz Spójności	Fundusz Spójności	Konwergencja	ERDF EFS Fundusz Spójności	*Innowacja *Środowisko naturalne *Dostępność *Infrastruktura (transport) *Zasoby ludzkie *Wydajność administracyjna
Cel 1	ERDF
					EFS
					EAGGF
					FIFG
	Cel 2	EFRDF	Konkurencyjność i zatrudnienie w regionach			*Innowacja *Środowisko naturalne *Dostępność *Europejska Strategia Zatrudnienia
		EFS	* poziom regionalny		ERDF
Cel 3	EFS	* poziom krajowy	EFS
Interreg	ERDF	Europejska Współpraca Terytorialna	ERDF		*Innowacja *Środowisko naturalne *Dostępność *Kultura/edukacja
URBAN	ERDF
EQUAL	EFS
LEADER +	EAGGF - SO
Rozwój i wsi restrukturyzacja sektora rybołówstwa poza Celem 1	EAGGF - SG FIFG
9 celów	6 instrumentów	3 cele	3 instrumenty
Źródło: Spójność u progu 2007r., Biuletyn informacyjny Inforegio, 2004

Jak widać, regulacje prawne dotyczące polityki regionalnej Unii zmierzają do wykształcenia coraz bardziej przejrzystego systemu zarządzania i wydatkowania środków. W nowym okresie programowania kraje członkowskie będą przygotowywały Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia (w Polsce Narodową Strategię Spójności), czyli dokument strategiczny określający priorytety i obszary wykorzystania oraz system wdrażania funduszy unijnych EFRR, EFS oraz Funduszu Spójności w ramach budżetu Wspólnoty. NSS nie będzie miała jednak roli instrumentu zarządzania, tak jak to ma aktualnie miejsce w przypadku PWW. Programy operacyjne będą określane jedynie na poziomie priorytetów (a nie działań) lub na poziomie zagregowanym wskazującym tylko najważniejsze z planowanych działań i nie będą musiały posiadać uzupełnień. Również w zakresie finansowania osi rozwoju Unii nastąpią zmiany mające na celu większą przejrzystość systemu. Trzy grupy celowe będą finansowane z trzech funduszy (EFS, ERDF i FS), a obszary finansowane dotychczas z Inicjatyw Wspólnotowych będą objęte działaniami pomocowymi w obrębie celów (tab.6). Jedynie Regionalne Programy Operacyjne zakładają wielofunduszowe finansowanie.

2.2 System realizacji polityki regionalnej w Polsce

W pierwszych latach polskiej transformacji polityka gospodarcza państwa była zdominowana przez priorytety makroekonomiczne, mające na celu zapewnienie nowego ładu po systemie centralnego zarządzania. Polityka regionalna była w tych warunkach bardzo ograniczona i nie postrzegano jej jako instrumentu wyrównywania zróżnicowań przestrzennych. Wspieranie rozwoju regionalnego przez państwo ograniczał brak śrdokwó publicznych, a stopniowe zwiększanie środków w drugiej połowie lat 90. było w dużej mierze związane z interwencją programów pomocowych Phare: STRUDER, STRUDER II, RAPID i INRED oraz Program Współpracy Przygranicznej (Phare CBC). Na zmianę poglądów w sferze rozwoju regionalnego wpłynęły prace dwóch kolejnych zespołów zadaniowych utworzonych wspólnym staraniem Komisji Europejskiej i rządu polskiego: Zespołu ds. rozwoju regionalnego Polski oraz Zespołu ds. polityki strukturalnej w Polsce. Szeroko zakrojone pracy ww. zespołów stały się impulsem dla decentralizacji państwa i upodmiotowienia regionów. O realizacji polityki regionalnej w Polsce możemy jednak mówić od czasu reformy administracji publicznej wdrożonej z początkiem 1999r. Reforma ta wprowadzając w Polsce rozdział funkcji wykonawczych władzy publicznej pomiędzy trzy główne segmenty (centralną i terenową administrację rządową, samorząd regionalny na szczeblu województw oraz samorząd lokalny), wykreowała samorząd województwa jako samodzielny podmiot polityki regionalnej odpowiedzialny za realizację polityki regionalnej na poziomie województwa. Wskutek takiego procesu decentralizacji samorządy wojewódzkie funkcjonować zaczęły równolegle z administracją rządową, co umożliwiło realizację polityki rozwoju na dwóch poziomach zarządzania państwem: centralnym i regionalnym - na poziomie 16 województw.

Zasady współpracy rządu i samorządów oraz kompleksowe kształtowanie polityki rozwoju regionalnego w Polsce zostały sprecyzowane rok później w ustawie o zasadach wspierania rozwoju regionalnego. Ustawa, zakładająca proces programowania polityki regionalnej, nałożyła na ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego opracowanie Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego oraz programu wsparcia określającego warunki wspierana przez państwo programów wojewódzkich. Ustawa określiła również zasady i formy wspierania rozwoju regionalnego przez Rady Ministrów oraz organy administracji rządowej. Kontynuacją polityki rozwoju regionalnego określonej ustawą było przyjęcie dn. 20.04.2004r. ustawy o Narodowym Planie Rozwoju. Główną jej przesłanką było określenie sposobu przygotowania i realizacji NPR oraz ustalenie zasad współpracy administracji rządowej z organami administracji samorządowej i partnerami społeczno-gospodarczymi, a dodatkowo sprecyzowanie zasad współdziałania z instytucjami UE i organizacjami międzynarodowymi.

Ze względu na międzyresortowy charakter polityki rozwoju regionalnego najwyższym organem jej prowadzenia jest Rada Ministrów. Opowiada ona za przygotowanie i realizację NPR, NSRR i innych dokumentów strategicznych. Prowadząc politykę interregionalną negocjuje kontrakty regionalne, a więc umowy cywilno-prawne zawarte miedzy rządem a samorządami regionalnymi, monitoruje ich realizację i dokonuje ewaluacji zewnętrznej.

Partnerem regionalnym ministra ds. rozwoju regionalnego jest samorząd wojewódzki, a personalnie marszałek województwa. Jest on podmiotem odpowiadającym za kreowanie i realizację polityki intraregionalnej w oparciu o następujące kluczowe w programowaniu polityki regionalnej dokumenty :

- strategię rozwoju województwa będąca punktem odniesienia dla prowadzenia wszelkich działań rozwojowych na terenie województwa i opracowania planu finansowego

- przygotowane programy wojewódzkie stanowiące uszczegółowiony zapis strategii wojewódzkich ujmujący te priorytety i działania zawarte w strategii rozwoju województwa, które są zbieżne z celami NSRR, na które otrzymuje dofinansowanie z publicznych środków wspólnotowych lub budżetu państwa,

- kontrakty wojewódzkie będące dokumentami prawnymi określającymi wielkość i celowość wsparcia rządu dla danego województwa na realizację zadań wpisujących się bezpośrednio w strategię rozwoju województwa; dotychczas województwa podpisały trzy kontrakty: na lata 2001-2003, 2004r. i 2005-2006.

Podmiotami uprawnionymi do wykonywania zadań wynikających z programu wsparcia, obok samorządu województwa, są: samorządy powiatów i gmin, regionalne oraz lokalne agencje i instytucje wspierające rozwój społeczno-gospodarczy, przedsiębiorcy, w tym rolnicy i ich organizacje a także inne podmioty nie zaliczane do sektora finansów publicznych, realizujące zadania wynikające z kontraktów wojewódzkich.

Począwszy od końca lat 90. polityka regionalna Polski, w związku z postępem procesu akcesyjnego, stała się jednym z priorytetów działań rządu działającym komplementarnie do systemu polityki strukturalnej UE. Również większość dokumentów programowych powstała pod wpływem integracji europejskiej, w narzuconych okresach programowania polityki, co było związane z koniecznością dostosowywania do regulacji prawnych Unii. Takie ścisłe odniesienie krajowych dokumentów strategicznych w nadmiernym stopniu podporządkowano uwarunkowaniom europejskim, traktując je jako instrument pozyskania wsparcia Wspólnoty, kosztem polskich interesów rozwojowych i możliwości finansowych krajowych instytucji publicznych. Dodatkowo programy unijne kumulujące znaczną część funduszy na cele inwestycyjne będących w dyspozycji administracji publicznej, ukierunkowały rządowe programy rozwoju regionalnego na realizację tych europejskich..

Realizacja polityki regionalnej i dystrybucja unijnych środków z funduszy strukturalnych została precyzyjnie określona w szeregu dokumentów programowych. Kluczowym dokumentem programującym średniookresową politykę regionalnego kraju rozumianą jako cześć strategii rozwoju społeczno-gospodarczego państwa jest obecnie Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego na lata 2001-2006 przyjęta 28.12.2000r. Jest ona jednym z trzech, obok NPR i Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPZK), strategicznych dokumentów planistycznych określających kierunku rozwoju Polski i jej regionów do 2006r. Główną przesłanką dla powstania tego dokumentu była przede wszystkim bliska perspektywa członkostwa w Unii oraz otwierająca się możliwość skorzystania z europejskiej pomocy przedakcesyjnej (a później także akcesyjnej). Impulsem dla prac programowych rządu potrzeba dostosowania procedur programowania polityki rozwoju do standardów narzuconych przez Komisję Europejską. NSRR stała się podstawą dla ustanowienia NPR na lata 2004-2006 oraz sporządzenia rządowych i samorządowych dokumentów operacyjnych w ramach programu Phare, a następnie także Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR). W ustawie o NPR nie zostały jednak określone szczegółowe zasady koordynacji pracy rządu nad NSRR, nie zostały doprecyzowane tryb i zasady konsultowania jej z samorządami województw, brakło również określenia sposobu oceny stopnia realizacji strategii i odniesienia do niej przy ocenie efektywności realizacji NPR.

Celem strategicznym wpisanym w NSRR jest tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów (względem regionów europejskich) oraz przeciwdziałanie marginalizacji obszarów w celu długofalowego rozwoju gospodarczego kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej w procesie integracji z Unią Europejską. Realizacja tego celu rozpisana została na pięć priorytetów:

1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów,

2. Restrukturyzacja bazy ekonomicznej regionów i tworzenie warunków jej dywersyfikacji,

3. Rozwój zasobów ludzkich,

4. Wsparcie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją,

5. Rozwój współpracy regionów.

Cel strategiczny i priorytety rozwoju regionalnego wpisane w NSRR znalazły swoje odzwierciedlenie w NPR, który stał się podstawą wynegocjowania z Komisją Europejską Podstaw Wsparcia Wspólnoty - głównego dokumentu określającego realizację polityki regionalnej Polski w kontekście wspólnotowej polityki regionalnej.

Pomoc strukturalna w naszym kraju realizowana jest na podstawie ustaleń zawartych w następujących dokumentach:

• Narodowym Planie Rozwoju na lata 2004-2006 (NPR), przygotowanym na podstawie wytycznych zawartych w Rozporządzeniu Rady z 21 czerwca 1999 r. (1260/99/WE) wprowadzającym ogólne przepisy dotyczące funduszy strukturalnych

• Podstawach Wsparcia Wspólnoty (PWW), czyli dokumencie pochodnym w stosunku do NPR pod względem konstrukcji o treści, z tym, że opracowanym przez stronę unijną i zaakceptowanym przez stronę polską po kilkumiesięcznych negocjacjach 23 grudnia 2003r.;




Ryc. 8 NPR jako element programowania funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności (źródło NPR na lata 2004-2006)


























































































s








- Sektorowych Programach Operacyjnych (SPO)/Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego (ZPORR);

• Strategię Wykorzystania Funduszu Spójności

• Jednolitym Dokumencie Programującym Inicjatywę Wspólnotową Equal;

- Dokumentach Programowych Inicjatywy Wspólnotowej Interreg.

NPR na lata 2004-2006 będący kompleksowym dokumentem określającym strategię społeczno-gospodarczą Polski w pierwszych latach członkostwa w Unii Europejskiej uwzględnił kierunki strategiczne sformułowane zarówno w średniookresowych dokumentach rządowych powstałych w latach 1999-2001 (ryc. 8) jak i dokumentach długookresowych takich jak ”Polska 2025. Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju” (przyjęta przez Rade Ministrów 26.07.2000 r.) oraz Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPPZK) (przyjęta przez Radę Ministrów 5.10.1999 r.).

Dokument ten przedstawia analizę sytuacji społeczno-ekonomicznej Polski i jej regionów u progu przystąpienia do UE. Na tym tle dokonano sformułowania celów i kierunków rozwoju kraju, a także określono wielkość planowanego zaangażowania środków z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i środków krajowych, a także określa sposób koordynacji i wdrażania pomocy strukturalnej w okresie jego realizacji.

Strategiczny cel obecnej polskiej polityki regionalnej został zdefiniowany w NPR jako ”rozwijanie konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zdolnej do długofalowego harmonijnego rozwoju, zapewniającej wzrost zatrudnienia i osiągnięcie spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unią Europejską na poziomie regionalnym i krajowym”. W ramach uściślenia celu strategicznego wyznaczono tzw. osie rozwoju obejmujące:

-wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw;

-rozwój zasobów ludzkich;

-tworzenie warunków do zwiększania poziomu inwestycji, trwałego rozwoju i promowania spójności przestrzennej;

-przekształcenia strukturalne w rolnictwie i rybołówstwie oraz rozwój obszarów wiejskich;

-wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów.

W ramach wymienionych osi rozwoju funkcjonuje pięć jednofunduszowcyh SPO, wielofunduszowy ZPORR (patrz zał. nr 1) oraz programy Inicjatyw Wspólnotowych, z których każdy dotyczy konkretnej osi rozwoju finansowanych z budżetu funduszy strukturalnych (tab. 7); dodatkowo NPR realizowany jest ze środków Funduszu Spójności.

Oś rozwoju NPR wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw jest realizowana poprzez SPO Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, finansowany ze środków EFRR. Celem strategicznym realizacji SPO WKP jest poprawa pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw, działających na terenie Polski w warunkach Jednolitego Rynku Europejskiego. Przewidziano dwa główne priorytety tego programu:

- rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności poprzez wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu, którego beneficjentami są instytucje wspierania biznesu, fundusze pożyczkowe i poręczeń kredytowych, podmioty zarządzające parkami przemysłowymi i naukowo technologicznymi, instytucje badawczo-rozwojowe, instytucje prowadzące ewidencje i rejestry;

- bezpośrednie wsparcie przedsiębiorstw, którego głównymi beneficjentami są przedsiębiorstwa wspierane w zakresie usług doradczych i działań inwestycyjnych w przypadku MSP, dotacje dla przedsiębiorstw na realizację inwestycji dotyczących osiągania standardów UE i internacjonalizacji działalności oraz działań w zakresie ochrony środowiska.

Oś rozwoju rozwój zasobów ludzkich i zatrudnienia jest realizowana poprzez SPO Rozwój Zasobów Ludzkich oraz Inicjatywę Wspólnotową Equal (oba finansowane z EFS). Głównym celem strategicznym realizacji SPO RZL jest budowa otwartego, opartego na wiedzy społeczeństwa poprzez zapewnienie warunków do rozwoju zasobów ludzkich w drodze kształcenia, szkolenia i pracy. Jest on realizowany poprzez dwa priorytety:

-aktywna polityka na rynku pracy oraz integracja zawodowa i społeczna,

-rozwój społeczeństwa opartego na wiedzy.

Głównymi beneficjentami pomocy są instytucje rynku pracy (publiczne i niepubliczne), samorządy województw, powiatów i gmin, placówki edukacyjne i partnerzy społeczni, przedsiębiorcy i zatrudnieni w przedsiębiorstwach, instytucje doradztwa personalnego i pośrednictwa pracy, osoby bezrobotne, pracownicy zagrożeni bezrobociem oraz placówki podnoszące kwalifikacje zawodowe.

Inicjatywa Equal finansowana jest z EFS. Polska realizuje działania w zakresie pięciu tematów, z dziewięciu zaproponowanych przez Komisję Europejską, mających na celu zwalczanie wszelkich przejawów dyskryminacji i nierówności na rynku pracy (zwłaszcza między kobietami a mężczyznami) oraz integrację społeczną i zawodową imigrantów.

Oś tworzenie warunków dla zwiększania poziomu inwestycji, trwałego rozwoju i promowania spójności przestrzennej jest realizowana poprzez SPO Transport (EFRR) oraz Strategię wykorzystania Funduszu Spójności (FS). Celem strategicznym realizacji SPO Transport jest zwiększenie spójności transportowej kraju oraz polepszenie dostępności przestrzennej miast, obszarów i regionów Polski w układzie Unii Europejskiej, co przyczyni się do osiągnięcia celu strategicznego PWW. W ramach Programu realizowane są dwa priorytety:

-zrównoważony gałęziowo rozwój transportu,

-bezpieczniejsza infrastruktura drogowa.

Głównymi beneficjentami pomocy są Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Polskie Koleje Państwowe SA, PKP Polskie Linie Kolejowe SA, Urzędy Morskie, Zarządy Portów, samorządy województw, powiatów i gmin oraz Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa SAR.

Celem interwencji realizowanych w ramach FS jest zapewnienie gospodarczej i przestrzennej spójności kraju i poszczególnych regionów z przestrzenią europejską. Środki Funduszu alokowane są na dwa rodzaje działań:

- rozwój sieci transportowych: sieci drogowej (przede wszystkim autostrad i dróg głównych) oraz sieci kolejowej (linii o podstawowym i międzynarodowym znaczeniu, usytuowanych w paneuropejskich korytarzach transportowych), w istotnym stopniu poprawiających warunki tranzytowe kraju i dostępności poszczególnych regionów,

- rozwój infrastruktury ochrony środowiska mającej największy wpływ na popraw« sytuacji ekologicznej kraju.

Instytucją koordynującą wykorzystanie wsparcia z Funduszu Spójności zgodnie ze Strategią jest Ministerstwo Gospodarki i Pracy, któremu powierzono funkcję Instytucji Zarządzającej. Instytucjami Wdrażającymi dla poszczególnych projektów w ramach Funduszu Spójności są odpowiednio Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad oraz PKP Polskie Linie Kolejowe w części dotyczącej transportu oraz Narodowy i Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w części dotyczącej ochrony środowiska.

Oś przekształcenia strukturalne w rolnictwie i rybołówstwie oraz rozwój obszarów wiejskich jest realizowana według dwóch programów operacyjnych: SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich i SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb (finansowane ze środków EFOGR-SO oraz IFOR). W SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich przewidziano dwa priorytety:

-wspieranie zmian i dostosowań w sektorze rolno-żywnościowym oraz Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich.

Głównymi beneficjentami pomocy są: samorządy terytorialne na poziomie gminy, powiatu, województwa, rolnicy i mieszkańcy obszarów wiejskich, przedsiębiorstwa produkujące i przetwarzające produkty rolne, pracownicy zatrudnieni w tych przedsiębiorstwach, instytucje otoczenia biznesu.

W SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb przewidziano cztery priorytety realizacji programu: - dostosowanie zasobów połowowych do nakładów,

• odnowa i modernizacji floty rybackiej,

• ochrona i rozwój zasobów wodnych, chów i hodowla ryb, rybackie urządzenia portowe,

przetwórstwo i rynek rybny, rybołówstwo śródlądowe,

- inne działania.

Głównymi beneficjentami pomocy są właściciele i dzierżawcy portów, rybacy, organizacje rybaków śródlądowych, właściciele gospodarstw rybackich, hurtownicy, detaliści, placówki naukowo-badawcze, uczelnie oraz właściciele zakładów przetwórczych.

Oś wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów jest realizowana poprzez Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego oraz Inicjatywę Wspólnotową Interreg . ZPORR jest największym programem operacyjnym realizowanym w Polsce i jako jedyny program finansowany jest z dwóch funduszów EFRR i EFS. Jego strategicznym celem jest stworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów w taki sposób, aby sprzyjać długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z Unią Europejską. Dla jego realizacji przewidziano trzy priorytety:

• rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmacnianiu konkurencyjności regionów,

• wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach

• rozwój lokalny.

Nazwa osi	Instrumenty realizacji (wieloletnie)
		Podstawy Wsparcia Wspólnoty (CSF)	Fundusz Spójności	Inicjatywy Wspólnotowe	Programy krajowe
Wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw	SPO Wzrost konkurencyjności gospodarki (ERDF)			-Przede wszystkim przedsiębiorczość; - Zwiększanie innowacyjności gospodarki w Polsce do 2006 roku; - Kapitał dla przedsiębiorczych; - rządowe programy i strategie restrukturyzacyjne przemysłów: chemicznego, hutnictwa żelaza i stali, górnictwa węgla kamiennego, obronnego, lekkiego, farmaceutycznego), inne programy rządowe
Rozwój zasobów ludzkich i zatrudnienia	SPO Rozwój zasobów ludzkich (ESF)		EQUAL	-Programy zatrudnienia i restrukturyzacji fiansowane z zasobów Funduszu Pracy, PFRON i budżetu MPiPS -Program Pierwsza praca -Programy rozwoju eduakcji nadzorowane przez MENiS
Tworzenie warunków dla zwiększania poziomu inwestycji, promowanie zrównoważonego rozwoju i spójności przestrzennej	SPO Transport - gospodarka morska (ERDF)	Część transportowa		-Program Infrastruktura - klucz do rozwoju (Program budowy autostrad i dróg ekspresowych)
			Część ochrona środowiska		-Program dla Odry 2006 -Krajowy Plan Gospodarki Odpadami -Program wyposażania aglomeracji w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków -Inne programy
	Przekształcenia strukturalne w rolnictwie i rybołówstwie, rozwój obszarów wiejskich	SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich (EAGGF)			-Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich (PAOW) -Programy Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (AWRSP) -Programy Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa(ARiMR)
		SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb (FIFG)
Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów	Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) (ERDF, ESF)		INTERREG	Realizacja Ustawy o zasadach wspierania rozwoju regionalnego - Kontrakty wojewódzkie


Tab. 7. Osie rozwoju NPR i instrumenty ich realizacji

Beneficjentami wsparcia są przede wszystkim samorządy województw, powiatów i gmin, stowarzyszenia oraz związki gmin i powiatów, instytucje naukowe, instytucje rynku pracy, agencje rozwoju regionalnego i instytucje wspierania przedsiębiorczości.

W ramach IW Interreg, finansowanej z EFRR, realizowane są projekty ukierunkowane na harmonijny i zrównoważony rozwój oraz integrację terytorialną obszaru europejskiego w trzech dziedzinach współpracy:- Komponent A: służy wsparciu lokalnej i regionalnej współpracy przygranicznej, realizowane są zarówno projekty infrastrukturalne, jak projekty „miękkie”;

- Komponent B: służący wsparciu współpracy międzynarodowej w zakresie: * zrównoważonego i skoordynowanego rozwoju przestrzennego, planowania przestrzennego,

* infrastruktury transeuropejskiej, zagadnień łączności i energii oraz ochrony środowiska;

- Komponent C: współpraca międzregionalna obejmująca wymianę informacji i doświadczeń w zakresie rozwoju regionalnego i przestrzennego i technik kohezyjnych w celu zwiększenia efektywności polityki rozwoju przestrzennego.

W każdym z wymienionych Programów Operacyjnych pojawia się dodatkowy priorytet Pomoc Techniczna, który w założeniu ma usprawnić realizację danego programu. Dodatkowo stworzony został osobny Program Operacyjny Pomoc Techniczna mający usprawniać działania polityki regionalnej w Polsce poprzez realizację trzech priorytetów:

• wzmocnienie zdolności w zakresie zarządzania, monitorowania, oceny i kontroli PWW

• wsparcie informatycznego systemu monitoringu i kontroli finansowej,

• upowszechnianie informacji i promocja funduszy strukturalnych.

Głównymi odbiorcami pomocy są instytucje publiczne odpowiedzialne za realizację polityki regionalnej w Polsce.

Zasady i procedury wspólnotowe określające system wdrażania pomocy strukturalnej Unii Europejskiej kierowanej do Polski jako obszaru objętego Celem 1 zostały określone w Rozporządzeniu Rady z dnia 21.06.1999 r. nr 1260/1999 (rozdz. 2.1.3.2) oraz w NPR na lata 2004-2006. Zgodnie z zapisami tych dokumentów na poziomie PWW i każdego programu operacyjnego powołane zostały Instytucje Zarządzające, które są odpowiedzialne za skuteczność i poprawność zarządzania i wykonywania pomocy strukturalnej Unii (patrz zał. nr 1). Funkcję Instytucji Zarządzającej Podstawami Wsparcia Wspólnoty pełni Ministerstwo Gospodarki i Pracy, które jest głównym partnerem Komisji Europejskiej w negocjacjach Podstaw Wsparcia Wspólnoty oraz realizowanych w ramach PWW programów operacyjnych. Instytucja Zarządzająca PWW współpracuje z Krajowymi Jednostkami Monitorująco - Kontrolnymi, utworzonymi w Ministerstwie Gospodarki i Pracy (dla ERDF i EFS) oraz Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi (dla EAGGF, FIFG) w celu monitoringu i kontrolowania wydatków w ramach każdego z funduszy strukturalnych. W przypadku niektórych programów operacyjnych, Instytucja Zarządzająca deleguje funkcje zarządzania poszczególnymi priorytetami i działaniami do innych jednostek administracji rządowej (właściwych departamentów ministerstw i urzędów centralnych) zwanych Instytucjami Pośredniczącymi. Instytucje Pośredniczące występują w przypadku trzech programów operacyjnych:

Sektorowy Program Operacyjny „Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw” (Ministerstwo Nauki i Informatyzacji oraz Ministerstwo Środowiska),

Sektorowy Program Operacyjny „Rozwój Zasobów Ludzkich” (Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu),

 Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (Urzędy Wojewódzkie).

Komitety Monitorujące sprawują nadzór nad działaniami Instytucji Zarządzających. Zgodnie z Narodowym Planem Rozwoju, funkcjonują one na poziomie Podstaw Wsparcia Wspólnoty (Krajowy Komitet Monitorujący Podstawy Wsparcia Wspólnoty) oraz poszczególnych programów operacyjnych, Inicjatywy EQUAL oraz programów współpracy przygranicznej realizowanych w ramach Inicjatywy INTERREG III. Funkcję Instytucji Płatniczej dla wszystkich funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności pełni Departament Obsługi Funduszy Pomocowych w Ministerstwie Finansów. Dla wszystkich programów operacyjnych utworzone zostały społeczne Komitety Sterujące (w przypadku ZPORR powołano 16 Komitetów), których zadaniem jest selekcja projektów i rekomendowanie ich Instytucjom Zarządzającym.

Instytucje Wdrażające prowadzące nabór wniosków i oceniające je pod kątem zgodności z kryteriami:

- formalnymi np. terminowość złożenia, kompletność złożonych dokumentów itp.

- techniczno-ekonomicznymi np. zgodność z celem działania, wykonalność pod względem technicznym i finansowym

• merytorycznymi np. trwałość projektu w czasie, doświadczenie projektodawcy, innowacyjnośc, wkład własny, realizacja polityk horyzontalnych w zakresie ochrony środowiska, równości szans kobiet i mężczyzn, rozwoju społeczeństwa informacyjnego

są odpowiedzialne za przesłanie wyselekcjonowanych aplikacji do Instytucji Zarządzającej, która, po opinii Komitetu Sterującego, ostatecznie zatwierdza projekty kwalifikujące się do wsparcia i przesyła zatwierdzoną listę do Instytucji Wdrażających podpisujących umowę z beneficjentami.

Stosunkowo niski w stosunku do innych krajów poziom rozwoju regionalnego Polski, rozpatrywany w aspekcie ekonomicznym, społecznym i przestrzennym na poziomie NUTS II (w przypadku Polski są to województwa), zadecydował o objęciu całego kraju polityką regionalną w ramach Celu 1., tj. „promowania rozwoju i dostosowań strukturalnych w regionach słabiej rozwiniętych” (patrz ryc. 2). W konsekwencji oznacza to dla Polski, że:

- projekty w danym regionie mogą być finansowane ze wszystkich funduszy strukturalnych;

- wielkość przeznaczonych środków do takich regionów jest najwyższa i stanowi około 70% całkowitych wydatków z budżetu funduszy strukturalnych;


- stopy dofinansowania projektów mogą osiągnąć najwyższe pułapy - aż do 75% całkowitych kosztów kwalifikowanych oraz co najmniej 50% tzw. kwalifikowanych wydatków publicznych.

Dodatkowo, z racji, iż krajowy poziom PKB na mieszkańca jest niższy od 90% średniego poziomu PKB na jednego mieszkańca we Wspólnocie, kraj może realizować projekty dofinansowane ze środków FS.


Zgodnie z zapisami przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 14.01.2003r. NPR na lata 2004-2006 łączna suma środków publicznych (fundusze strukturalne, Fundusz Spójności, środki krajowe) zaangażowanych w realizację Planu wyniesie 14,89 mld euro, w tym ze środków wspólnotowych pochodzić będzie prawie 11,4 mld euro (76,3% sumy), a z samych funduszy strukturalnych ponad 7,6 miliardów euro (67,2% sumy). Szacunki analizy ex-ante zasady dodatkowości wykazały, iż wielkość współfinansowania działań rozwojowych przez publiczne środki krajowe wyniesie prawie 3 mld euro (3,5 miliarda euro), a dodatkowo, wkład podmiotów prywatnych przewiduje się na około 1818 mln euro. Udział środków krajowych i unijnych w finansowaniu programów operacyjnych, Inicjatyw Wspólnotowych i Funduszu Spójności w latach 2004-2006, przedstawia ryc.9 i 10. Jak widać, większość środków (ok. 7,32 mld euro) zostanie przeznaczone na realizację poszczególnych programów operacyjnych w ramach PWW wg rozdziału kwotowego przedstawionego w zał. nr 1.

W obecnych okresie programowania, do 2006r. będzie trwało wydatkowanie środków pochodzących z programów przedakcesyjnych, natomiast wydatkowanie środków przewidzianych w NPR 2004-2006 i wydatkowanych od 2004r. potrwa do 2009r (zgodnie z zasadą n+2), a w przypadku Funduszu Spójności do 2010r.

Zasady realizacji polityki regionalnej w Polsce na okres 2007-2013

Obecnie trwa przygotowanie podstaw prawnych i organizacyjnych dla realizacji polityki regionalnej w okresie programowania 2007-2013. 27.09.2005r. Rada Ministrów przyjęła wstępny projekt Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia, których podstawę stanowił NPR na lata 2007-2013. Zakładał on realizację:

• programów horyzontalnych, na których miały się składać Regionalne Programy Operacyjne (tworzone na poziomie NUTS II),

• programów sektorowych tworzonych na szczeblu centralnym (NUTS 0).

27.12.2005r. Rada Ministrów przyjęła zmiany do NSRO 2007-2013, których celem było polepszenie rozwoju społeczno-gospodarczego oraz spójności społeczno-gospodarczej i terytorialnej Polski. Wprowadzono następujące zasadnicze zmiany:

• ustanowiono jednolitą strukturę odpowiedzialną za programowanie, wdrażanie i zarządzanie wszystkimi programami operacyjnymi i Funduszem Spójności - Ministraeswo Rozwoju Regionalnego (funkcje Instytucji Zarządzającej).

• Instytucje Pośredniczące umiejscowiono w resortach sektorowych;

• zmniejszono liczbę programów operacyjnych do 5+16:

• 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO)

• Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej 

• Program Operacyjny Infrastruktura i środowisko

• Program Operacyjny Kapitał ludzki

• Program Operacyjny Konkurencyjna gospodarka

• Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej

• Program Operacyjny Pomoc techniczna.

Obecnie Rada Ministrów w miejsce NSRO proponuje kolejny dokument: Narodową Strategię Spójności, której projekt został zaakceptowany 14 lutego br. W miejsce NSRR na lata 2007-2013 (której projekt powstał we wrześniu 2005r.), jako podstawowy dokument strategiczny określający cele i priorytety w obszarze rozwoju społeczno-gospodarczego Polski przewidziano Strategię Rozwoju Kraju 2007-2015, której projekt przyjęto 28.04.2006r. Planem wykonawczym realizacji SRK w oparciu o środki pochodzące z budżetu UE na lata 2007-2013 będzie wspomniana wyżej NSS, która określi m.in. krajowe programy operacyjne oraz kierunki wsparcia regionalnych programów operacyjnych środkami pochodzącymi z budżetu państwa lub ze źródeł zagranicznych. Proponuje się również, aby zasady współpracy między administracją rządową a samorządem wojewódzkim przy realizacji regionalnych programów operacyjnych określały kontrakty regionalny zawierany ze strony rządowej z zarządem województwa przez ministra rozwoju regionalnego.

W ramach „programu naprawczego” założono również zmiany w ustawodawstwie określających realizację polityki regionalnej w Polsce. W miejsce ustawy o NPR proponuje się uchwalenie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (projekt z dn. 18.04.2006r.). W związku z tym trwa proces legislacyjny nowelizujący ustawę o NPR zakładający ograniczenie działania ustawy o NPR do okresu programowania 2004 - 2006, jako że projektowana ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju nie będzie miała wpływu na programy operacyjne realizowane na podstawie ustawy o NPR. Jednocześnie, w ramach obecnie projektowanej regulacji dokonuje się zmian w ustawie z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa.

Równolegle do procesu dostosowawczego polskich aktów prawnych regulujących politykę regionalną państwa, postępują prace nad ustanowieniem podstaw prawnych i organizacyjnych dla realizacji unijnej polityki regionalnej. Trwają prace nad wypracowaniem Nowej Perspektywy Finansowej określającej wydatki z unijnego budżetu na kolejny kres programowania. Dn. 28.04.2006r. przedłożono również Radzie UE wniosek dotyczący rozporządzenia Rady ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności (wypracowanego przez Grupę Roboczą ds. Środków Strukturalnych). Wstępnie przewidziano, że środki na zobowiązania wyniosą w sumie 862,363 mld EUR, w tym Polska otrzyma łącznie 91 mld EUR (przy składce łącznie 21 mld EUR). Udział Polski w budżecie polityki spójności (priorytet 1b) stanowić będzie aż 19,3% całości przewidzianych środków czyli 59,656 mld EUR (z unijnych funduszy strukturalnych i spójnościowych). Dodatkowo niemal 27 mld euro przeznaczono na polskie rolnictwo (w tym na dopłaty bezpośrednie, rozwój wsi i renty rolnicze), 3,9 mld euro na inwestycje związane z realizacją Strategii Lizbońskiej (m.in. na badania naukowe), 581 mln euro na cele związane z polityką sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (m.in. na ochronę granic i walkę z terroryzmem).


2.3 Realizacja polityki regionalnej w Małopolsce na tle rządowych i unijnych aktów prawnych

Na gruncie krajowym podstawowym aktem prawnym nakładającym na samorząd województwa obowiązek realizowania polityki rozwoju województwa oraz obowiązek określenia strategii województwa. jest ustawa o samorządzie województwa z dn. 5.06.1998r (Dz.U. z 1998r. nr 91, poz. 576, z późn. zm). Obok ww. ustawy wskazać należy dodatkowo dwa kolejne akty prawne określające kierunki rozwoju. Pierwszym z nich jest ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7.07.1994 r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 15 poz. 139, z późn. zm) nakładająca na samorząd obowiązek kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej w regionie poprzez uchwalenie strategii rozwoju oraz planu zagospodarowania przestrzennego województwa, a także koordynację realizacji ponadlokalnych programów zagospodarowania przestrzennego. Drugim aktem prawnym jest ustawa o zasadach wspierania rozwoju regionalnego z dnia 12.05.2000 r., a od 2004r. ustawa o Narodowym Planie Rozwoju, określające formy wspierania rozwoju regionalnego Źródło: Opracowanie własne

przez państwo i zasady współdziałania administracji rządowej i samorządowej, wskazująca na strategię jako podstawowy dokument przy zawieraniu kontraktu oraz dokument konieczny przy konsultowaniu programów i planów działalności funduszy na terenie województwa.

Zgodnie z zapisami ustawy o samorządzie województwa, w dniu 28.06.2000 r. Sejmik Województwa Małopolskiego, na mocy uchwały Nr XXIII/250/2000, przyjął Strategię Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2000-2006 (SRWM) będącą:

• podstawą planowania i programowania polityki rozwoju regionu i opracowania planu finansowo-rzeczowego województwa

• podstawą pozyskiwanie wsparcia ze strony rządu i Unii Europejskiej, w tym opracowania programu wojewódzkiego będącego punktem wyjścia dla negocjacji z rządem kontraktu wojewódzkiego

• 
  
  zobowiązaniem samorządu, rządu i partnerów europejskich względem mieszkańców regionu, firm, instytucji i organizacji.

Strategia Rozwoju Województwa, będąc dokumentem odzwierciedlającym interesy województwa i określającym kierunki jego rozwoju, jest jednocześnie zapisem integralnym z polityką strukturalną rządu w kontekście polityki wspólnot europejskich. Dlatego też siatki celów strategii regionalnej musiały wykazywać zgodność z obowiązującymi wówczas projektami NSRR oraz WNPR. W 2001r. były one dwoma podstawowymi dokumentami rządowymi w kontekście polityki regionalnej kraju, z których wynikało stanowisko negocjacyjne Polski odnoszone do SWW. Wypracowany w PWW konsensus na linii państwo członkowskie - Komisja Europejska realizowany jest poprzez programy operacyjne, które jednocześnie wspierają określone w wyniku negocjacji zadania, wpisane do kluczowych aktów prawnych związanych z prowadzeniem polityki regionalnej czyli programów wojewódzkich i kontraktów wojewódzkich. Zgodnie z zapisami Programu Wsparcia, podstawowego dokumentu określającego zakres, tryb i warunki wspierania przez państwo działań i zadań wynikających z programów wojewódzkich przygotowywanych przez samorządy województw, zarządy województw ubiegając się o wsparcie finansowe programów wojewódzkich zobowiązane są do przedkładania ministrowi właściwemu do spraw polityki regionalnej wniosku o przyznanie środków wykazującego zbieżność z kierunkami i priorytetami polityki rozwoju regionalnego państwa zawartymi w NSRR (wraz z strategią rozwoju województwa i programem wojewódzkim)

Tab. 8 Powiązania celów strategicznych Małopolski z priorytetami NSRR na lata 2000-2006
	A. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury	B. Restrukturyzacja i dywersyfikacja bazy ekonomicznej regionów	C. Rozwój zasobów ludzkich	D. Wsparcie obszarów wymagających aktywizacji	E. Rozwój międzynarodowej współpracy regionów
A. Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy	2	7	11	13	2
B. Wysoka jakość środowiska przyrodniczego i kulturowego	3	4	1	5	0
C. Trwały rozwój gospodarczy	2	14	6	13	2
D. Lepsza dostępność komunikacyjna regionu	5	6	4	9	4
E. Lepsza współpraca wewnątrzregionalna	6	8	2	10	3
K.1 Harmonijny rozwój całej Małopolski	8	9	12	5	0
K.2 Wzajemne wsparcie regionów sąsiadujących	4	0	0	0	1
K.3 Integracja europejska	3	1	6	1	9
Liczba powiązań	33	49	42	56	21
Źródło: opracowanie własne na podst. Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2001-2006

Jak widać w tab. 8, Strategia definiuje cztery pola strategii (mieszkańcy, pejzaż, gospodarstwo, więzi - komunikacja i współpraca), w których koncentruje się aktywność podejmowaną przez samorząd oraz trzy konteksty odniesione do współpracy regionalnej, międzyregionalnej oraz integracji europejskiej. Pola strategii, definiowane celami nadrzędnymi precyzują cele strategiczne realizowane uszczegółowione w politykach i programach wojewódzkich. Bezpośrednio narzędziem ich realizacji są projekty i programy szczegółowe, które uzyskawszy najwyższe poparcie na Małopolskiej Liście Szans, traktowane są priorytetowo. Są to konkretne zapisy przyporządkowane poszczególnym obszarom, a przykładowo: Budowa II Kampusu Uniwersyteckiego (w ramach rozwiązania A.1), Ukończenie zbiornika w Świnnej Porębie (w ramach rozwiązania B.2), Utworzenie Małopolskiej Organizacji Turystycznej (w ramach rozwiązania C.4) czy Budowa nowego dworca autobusowego w Krakowie (w ramach rozwiązania D.2). Cele będące uszczegółowieniem priorytetów strategii, czas trwania programu, rodzaj zadań, które mogą uzyskać wsparcie oraz ich uszczegółowienie, zobiektywizowane kryteria wyodrębnienia obszarów wsparcia, kryteria, których spełnienie upoważnia samorządy województw do uzyskania wsparcia dla rozwoju regionalnego, wykaz podmiotów uprawnionych wykonujących zadania Programu, przewidywane w budżecie państwa wydatki na dofinansowanie zadań objętych programem wsparcia oraz szczegółowe zestawienie źródeł finansowania realizowanych zadań, szczegółowy tryb i zakres oceny określane są w programach operacyjnych. Ze względu na większy stopień szczegółowości, w stosunku do strategii, charakteryzują się one krótszym horyzontem czasowym. Założeniem Programu jest dokonanie wyboru ograniczonej liczby priorytetów spośród celów strategicznych SRWM oraz hierarchizacja szczegółowych rozwiązań (polityk i programów) przewidzianych do realizacji w ramach poszczególnych priorytetów. Program stanowi również podstawę do zawarcia Kontraktu Wojewódzkiego pomiędzy stroną rządową (Radą Ministrów) i stroną samorządową (marszałkiem). Kontrakt jest dokumentem prawnym określającym konkretny wymiar wsparcia rządu dla danego województwa na realizację zadań wpisujących się bezpośrednio w strategię rozwoju województwa. Do chwili obecnej podpisano trzy kontrakty - 19.06.2001r. (na lata 2001 - 2003), 29.04.2004r. (na rok 2004) oraz 27.06.2005r.(na lata 2005 - 2006). Co za tym idzie, od 2001r. jst mogą otrzymywać dotacje ze środków budżetu państwa i środków budżetu UE udostępnionych przez stronę rządową na dofinansowanie działań własnych jedynie w przypadku ujęcia każdego z tych działań w kontrakcie wojewódzkim.

Utworzenie samorządu regionalnego w Polsce było zbieżne z okresem przygotowania pakietu reform dla rozwoju integracji europejskiej, w tym rozszerzenia granic UE w latach 2000-2006. Na podstawie dokumentu Agenda 2000 (Berlin, 1999) określone zostały kroki zmierzające do wzmacniania spójności społecznej i gospodarczej z państwami kandydującymi, a dla prawidłowej realizacji założeń zaproponowano trzy instrumenty przedakcesyjne: Phare, ISPA i SAPARD. Dodatkowo województwa realizowały również Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich Banku Światowego.

Całościowy budżet Phare dla Polski latach 1990-2003 (ostatnim rok programowania PHARE) wyniósł ok. 3,9mld euro, przy czym okres realizacji projektów trwa do 2006r. Do Małopolski trafiło w sumie ponad 35 mln euro w ramach Programu Spójność Społeczno-Gospodarcza, Odbudowa 2001 oraz Programu Współpracy Przygranicznej. Najwyższą wartość zakontraktowano w ramach programu Phare SSG - w Małopolsce ponad 65 mln euro, w tym ponad 32 mln ze środków unijnych (por.: Odbudowa 2001 - ponad 11 mln, w tym prawie 10 mln środków UE i CBC - prawie 15 mln euro, w tym 6 mln środków UE). Największymi realizowanymi projektami są następujące projekty infrastrukturalne: Rozwój ekonomiczny miasta Kęty (1,9 mln euro), Rozwój Dobczyckiego Parku Przemysłowego (2,8 mln euro), Gospodarczy rozwój subregionu tarnowskiego (4,9 mln euro), Rozwój gospodarczy gminy Brzesko (9,4 mln euro), Rozwój gospodarczy regionu Nowy Sącz (4,7), Rozwój przedsiębiorczości w strefie przemysłowej Niepołomic (5,5 mln euro) oraz Zintegrowany program rozwoju Miejskiej Strefy Aktywności Gospodarczej „Nowe Dwory” w Oświęcimiu (2,8 mln euro).

Program ISPA dotujący projekty w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury transportowej funkcjonował do czasu wejścia Polski w struktury unijne, kiedy to Fundusz Spójności przejął jego zobowiązania płatnicze. Wielkość budżetu ISPA dla Polski oscylowała w przedziale 312-385 mln euro rocznie (ponad 30% całości środków). Jako że przedsięwzięcia mają wywierać znaczący wpływ na środowisko i infrastrukturę transportową, skala przedsięwzięć jest duża, przy koszcie powyżej 5 mln euro. W Małopolsce realizowanych jest 5 projektów: Gospodarka odpadami komunalnymi w Krakowie (22 mln euro), Oczyszczalnia ścieków Płaszów II w Krakowie (47 mln euro), Oczyszczalnia ścieków na Podhalu (19,4 mln euro), Zaopatrzenie w wodę i oczyszczalnia ścieków w Tarnowie (39,5 mln euro) oraz Wzmocnienie nawierzchni drogi krajowej nr 4 Kraków-Tarnów (62,2 mln euro).

Najwięcej projektów, z zarazem najmniej kosztownych, zrealizowano w ramach programu SAPARD (1926 umów na kwotę 370 mln euro). Większość inwestycji została już zrealizowana i rozliczona, pozostałe projekty mogą być realizowane do końca 2006r. Beneficjentami programu, w odróżnieniu do dwóch poprzednich, są głównie rolnicy indywidualni, przedsiębiorcy rolni i z obszarów wiejskich, w mniejszym stopniu gminy i powiaty w zakresie budowy i modernizacji infrastruktury technicznej (działanie niedofinansowane w powodu braku środków) oraz w zakresie dywersyfikacji działalności gospodarczej na terenach wiejskich, w tym budowy i modernizacji publicznej infrastruktury turystycznej.

Powyższe programy, choć nadal są realizowane i nadal odbywa się alokacja zabezpieczonych przez nie środków, są programami przedakcesyjnymi, co oznacza, że okres kontraktowania projektów zakończył się najpóźniej z dniem wejścia Polski w struktury unijne. Kontraktowane od 2004r. projekty, zapisane w kolejnych kontraktach wojewódzkich, obejmują działania w ramach następujących narzędzi (część z nich funkcjonuje od okresu przedakcesyjnego):

- programy sektorowe, w tym SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich w latach 2004-2006 oraz SPO Rozwój zasobów ludzkich;

- Zintegrowany Program Rozwoju Regionalnego;

- Inicjatywy Wspólnotowe Interreg;

- Zintegrowany program łagodzenia skutków restrukturyzacji górnictwa, hutnictwa oraz wielkiej syntezy chemicznej na terenie województwa małopolskiego

- Fundusz ochrony gruntów rolnych.

Najważniejszym z punktu widzenia polityki prowadzonej na szczeblu regionalnym jest ZPORR. Pomimo, iż Program redagowany był na szczeblu rządowym, projekty realizowane w ramach wszystkich działań i priorytetów wybierane są na poziomie regionalnym (oprócz działania 1.6). Dodatkowo w oparciu o doświadczenia z wdrażania ZPORR 2004-2005 zostały stworzone rozwiązania Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 już regionalnie tworzonego podstawowego dokumentu operacyjnego realizacji polityki rozwoju regionu w kolejnym okresie programowania. Poszczególne działania w ramach ZPORR realizowane są przez:

-Departament Polityki Regionalnej i Funduszy Strukturalnych realizujący działania w ramach priorytetów 1 i 3 (z wyłączeniem działań 1.6 i 3.4); w tym zakresie do realizacji Zarząd WM zatwierdził 12 projektów własnych o wartości 218,4 mln euro, przede wszystkim infrastrukturalnych, w tym dotyczących modernizacji dróg wojewódzkich;

• Wojewódzki Urząd Pracy realizujący działania 2.1, 2.3 i 2.4 skierowane do rolników, domowników oraz innych osób zatrudnionych w rolnictwie;

• Departament Edukacji i Kultury realizujący działanie 2.2 skierowanego do uczniów i studentów pochodzących z obszarów zagrożonych marginalizacją

• Departament Gospodarki i Infrastruktury realizujący działania 2.5, 2.6 i 3.4 stymulujące wzrost przedsiębiorczości w województwie.

Dane statystyczne województwa wskazują, że Małopolska znajduje się na pierwszym miejscu w Polsce pod względem zarówno pod względem ilości złożonych wniosków (1 776 na dzień 31.07.2005r), jak i ich wartości (23 989487 na dzień 31.07.2005r.).

Poza programem ZPORR na szczeblu regionalnym realizowane są (lub były realizowane w 2004-2006) niektóre działania w ramach programów sektorowych, w tym:

• SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich, działanie 2.3, 2.5 i 2.2 wdrażane przez Urząd Marszałkowski

• SPO Rozwój zasobów ludzkich, działanie 1.2 i 1.3 wdrażane przez Urząd Wojewódzki

oraz programy zapisane w ramach IW INTERREG (Urząd Marszałkowski w porozumieniu z innymi województwami i stroną słowacką) i EQUAL (Urząd Wojewódzki dokonujący wyboru projektów /partnerstw)oraz VI Programu Ramowego UE i Działań Innowacyjnych.

W latach 2004-2006 przez UMWM wdrażany jest dodatkowo Zintegrowany program łagodzenia skutków restrukturyzacji górnictwa, hutnictwa oraz wielkiej syntezy chemicznej obejmujący 102 gminy województwa, z preferencją 6 gmin górniczych.

Samorząd województwa jest również dysponentem środków przewidzianych w ramach Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych w wysokości ok. 27 mln zł (w latach 1999-2005), przeznaczając je na ochronę i rekultywację gruntów oraz modernizację rolnictwa.

W latach 2000-2004 w Małopolsce realizowany był dodatkowo Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich-pierwszy program pomocowy skierowany do obszarów wiejskich o tak szerokim zakresie. Program obejmował udzielane mikropożyczek, realizację projektów związanych z reorientacją zawodową rolników i ich edukacją oraz projektów infrastrukturalnych. Realizacja komponentów objętych dofinansowaniem w wysokości 50%, wsparta została przede wszystkim przez środki Banku Światowego (53,5mln zł), przy mniejszym udziale alokacji środków budżetu państwa (9,6mln)^.

Realizacja powyższych inicjatyw i projektów przez jednostki samorządowe pozwoliła na wypełnienie większości zapisów ujętych w strategii województwa. Według raportu z realizacji Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2000-2006, przyjętego przez Zarząd Województwa oraz Sejmik Województwa Małopolskiego w sierpniu 2004 r. (ocena realizacji Strategii w połowie okresu programowania), w ramach czterech podstawowych pól strategii podjęto realizację zadań w obrębie 54 rozwiązań (69,2%), przy braku realizacji zadań w obrębie 24 rozwiązań (30,7%).

Najwięcej zadań priorytetowych zrealizowanych lub będących w trakcie realizacji znalazło się w obrębie celów strategicznych opisanych w polu: Mieszkańcy opisanego celami strategicznymi:

A.1. Elastyczny, łatwo dostosowujący się do zmian społeczno - gospodarczych system edukacji,

A.2. Środowisko promujące przedsiębiorczość i aktywność obywateli,

A.3. Spójne solidarne i bezpieczne społeczności,

A.4. Silna rodzina i zdrowy styl życia,

A.5. Sprawny i przyjazny pacjentowi system ochrony zdrowia.

Dodatkowo zadania realizowane były w obrębie rozwiązań opisanych celami strategicznymi:

C.2. Konkurencyjne rynkowe rolnictwo,

D.2. Sprawny system transportu wewnętrznego,

E.3. Regionalny wspólny rynek informacji.

Na realizację strategii do końca czerwca 2004 r. wydano łącznie 3327,9 mln zł. Powyższe nakłady skoncentrowano w obrębie celu nadrzędnego A-Lepiej wykształceni, aktywni i przedsiębiorczy mieszkańcy (36,5%). Znacznie niższe nakłady poniesiono na realizację zadań w ramach celu C-Trwały rozwój gospodarczy (13,8%). W przypadku celu nadrzędnego E-Lepsza współpraca wewnątrzregionalna zanotowano stosunkowo najniższe nakłady (0,2%), jednakże cel ten ma charakter nieinwestycyjny.

Całościowa ocena okresu programowania 2000-2006 (ocena ex post) nastąpi w 2007r., jako, że samorząd będzie dysponował wówczas kompletnym materiałem zgromadzonym do grudnia 2006r.

3. Turystyka i rekreacja w Małopolsce

3.1 Rynek produktów czasu wolnego a rozwój regionalny

Turystyka stanowi jeden z ważniejszych sektorów gospodarki, który w znaczący sposób wpływa na sytuację społeczną i ekonomiczną regionów. Dla wielu społeczeństw turystyka stała się źródłem dobrobytu oraz instrumentem walki z bezrobociem i wspierania przedsiębiorczości. Rozwój usług dla turystów poprawia wyniki bilansu płatniczego kraju, a turystyka lokalna pozwala na redystrybucję dochodów z regionów bogatszych do biedniejszych. Szeroko pojęta turystyka postrzegana jest zatem przez pryzmat całościowego jej wpływu na gospodarkę. Turystyka koncentruje się nie tylko na zaspokojeniu potrzeb osób, które podróżują, ale również dostarcza wartości dla lokalnych społeczności z regionów turystycznych oraz ze społecznego i kulturalnego rozwoju ich środowiska. Wpływa to na rozwój gospodarczy regionu oraz stymuluje dalsze przemiany w kierunku rozwoju produktu turystycznego. Turystyka przyczynia się również do podniesienia współpracy między administracją publiczną i podmiotami prywatnymi, a wskutek procesu synergii tworzona jest wartość dodana wspólnych działań. Niebagatelne znaczenie ma także tworzenie nowych miejsc pracy w sektorze turystyki, co z kolei wpływa na podniesienie poziomu życia miejscowej ludności i wpływa na rozwój regionu.

Obecnie podróżowanie nie przywilejem pewnych grup społecznych, ale stałym wzorcem zachowania. Upowszechnienie się tego modelu owocuje znacznym rozwojem sektora turystyki zarówno w odniesieniu do udziału tegoż sektora w wypracowaniu PKB poszczególnych krajów, ale również w odniesieniu do udziału zatrudnionych w ogólnej liczbie osób aktywnych zawodowo. Prognozy wskazują, iż w najbliższym czasie miejscem intensywnego rozwoju światowej turystyki będzie Europa Centralno-Wschodnia, w tym Polska. Taką wzrostową tendencję można zauważyć śledząc statystyki turystyki w ostatnim dziesięcioleciu - zarówno w ujęciu krajowym jak i regionalnym. Labilna sytuacja na krajowym rynku turystyki (zwłaszcza szczególnie niekorzystny rok 2004) była kompensowana ciągłym wzrostem liczby turystów i odwiedzających jednodniowych pochodzących z zagranicy. Wzrost liczby przyjazdów gości zagranicznych nastąpił wraz z rozwojem gospodarczym Polski i wzrostem zamożności Polaków, postępującymi procesami integracyjnymi w UE, procesami globalizacji i zwiększaniem dostępności produktu lotniczego. To zainteresowanie Polską jest korzystne również z tego względu, że wydatki ponoszone podczas podróży przez gości zagranicznych są najwyższe. Analizy średniookresowe (do 2015r) przeprowadzone przez Instytut Turystyki wskazują na ustabilizowanie sytuacji na rynkach turystycznych w kolejnych latach, przy czym najwyższa dynamika wzrostu będzie notowana w turystyce zagranicznej Polaków.

W przypadku Małopolski rozwój turystyki stwarza szansę na zaktywizowanie obszarów strukturalnie słabych, w tym obszarów wiejskich. Spójne i konsekwentne zintegrowane działania regionalne w procesie tworzenia i promocji produktów turystycznych sprawią, że Małopolska powinna się stać regionem znanym i chętnie odwiedzanym przez turystów krajowych i zagranicznych oraz miejscem wypoczynku jego mieszkańców.

Małopolska ma duże szanse na zajęcie dobrej pozycji w coraz ostrzejszej rywalizacji o pozyskanie turystów. W ujęciu krajowym niebagatelnym atutem jest korzystne położenie w środku kontynentu na skrzyżowaniu ważnych dróg europejskich, włączenie w struktury rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, znaczny potencjał kulturowy i dobrze zachowane środowisko naturalne. Te czynniki wpływają na podniesienie atrakcyjności miejsca zarówno dla zwiedzania jak i wypoczynku, zarówno dla turystów zagranicznych i krajowych.

Turystyka daje możliwości dynamicznego rozwoju regionu Małopolski opartego na bogatym potencjale walorów przyrodniczych i kulturowych oraz zasobach ludzkich. Na tej bazie region dąży do wykreowania produktu turystycznego będącego kompleksową i spójną ofertą atrakcji i usług, która może być sprzedawana w pakietach obejmujących również (a może przede wszystkim) wspólne działania marketingowe, w tym promocyjne. Istnienie wiodących produktów markowych prowadzi do skuteczniejszej identyfikacji regionu z charakterystycznym, unikatowym komponentem obszaru, a co za tym idzie - wykreowaniem pozytywnego wizerunku regionu i podniesienia jego konkurencyjności.

3.2. Walory turystyczne Małopolski

Powstałe w 1999r. województwo małopolskie obejmuje obszar o powierzchni 15190 km², co stanowi 4,9% powierzchni Polski. Administracyjnie składa się z 19 powiatów i 3 miast na prawach powiatu podzielonych na 182 gminy. Województwo liczy sobie 3266 tys. mieszkańców (8,5 % ludności Polski) zamieszkujących w 49,7% tereny miejskie (z czego Kraków 47,7%). Wysoka gęstość zaludnienia wynosząca 214os/km² jest znacznie wyższa od średniej krajowej (122 os/km²) - drugie miejsce po woj. śląskim. Dominującym rodzajem wykorzystywania powierzchni województwa małopolskiego jest użytkowanie rolnicze i leśne. Użytki rolnicze stanowią 59,2 %, grunty leśne 28,6 %, a zadrzewienia 1,4 % powierzchni województwa. Lesistość Małopolski jest bardzo zróżnicowana i wynosi od 1,4 % w powiecie proszowickim i 11,4 % w powiecie miechowskim do 52,2 % w powiecie tatrzańskim.

Walory przyrodnicze oraz bogate dziedzictwo kulturowe stanowią podstawę rozwoju turystyki i stawiają województwo pośród najatrakcyjniejszych turystycznie regionów w skali kraju. Do walorów przyrodniczych zalicza się przede wszystkim zróżnicowanie krajobrazów naturalnych, specyficzne właściwości mikroklimatu oraz występowanie licznych źródeł wód mineralnych o różnorodnym składzie chemicznym.

Drugim czynnikiem wpływającym na atrakcyjność turystyczną Małopolski jest znaczny potencjał materialny (historyczne centra miast i zespoły zabytków architektury, pojedyncze obiekty zabytkowe i historyczne, zbiory muzealne itp.) oraz dziedzictwo kultury duchowej (specyficzny klimat Krakowa, folklor ziem górskich). Potencjał walorów turystycznych stawia województwo małopolskie w rzędzie najatrakcyjniejszych terenów wypoczynkowych w skali kraju. Na rynku turystyki międzynarodowej walory te odgrywają jednak rolę drugorzędną.

3.2.1. Walory przyrodnicze

Województwo małopolskie na tle ukształtowania powierzchni kraju jest najbardziej hipsometrycznie zróżnicowane. W granicach województwa małopolskiego znajduje się cały wachlarz typów rzeźby od wysokogórskiej, polodowcowej Tatr Wysokich, przez górską rzeźbę polodowcowo - krasową Tatr Zachodnich, średniogórską beskidzką, podgórską i wyżynę krasową aż po nizinną rzeźbę Kotlin Podkarpackich.

Obszar województwa tworzą fragmenty zróżnicowanych pod względem budowy geologicznej i rzeźby jednostek fizyczno-geograficznych o przebiegu równoleżnikowym. Północną, wyżynną część stanowi Wyżyna Małopolska z Jurą Krakowsko-Częstochowską i Niecką Nidziańską. Centralna cześć to Kotlina Sandomierska na wschodzie i Kotlina Oświęcimska na zachodzie rozdzielone Bramą Krakowską. Natomiast na południu wznoszą się Karpaty Zachodnie: najbardziej na północ wyróżnia się Pogórze Karpackie, dalej na południe podnoszą się Beskidy (Karpaty Zewnętrzne) oddzielone od Tatr (Karpat Wewnętrznych) Pienińskim Pasem Skalicowym.

Jura, jak sama nazwa wskazuje, zbudowana jest z utworów górnojurajskich - skał węglanowych o układzie monoklinalnym opadającym w kierunku południowym, w których, w wyniku procesu krasowienia, wytworzyły się malownicze formy skalne. Wyrównana wierzchowina pocięta dolinami krasowymi (Dolinki Podkrakowskie, Dolina Prądnika), z licznymi ostańcami wapiennymi (najbardziej znana Maczuga Herkulesa) i jaskiniami (m.in. Grota Łokietka, Jaskinia Wierzchowska) tworzy region o wysokich walorach przyrodniczo-krajoznawczych, czego wyrazem było utworzenie na tym terenie Ojcowskiego Parku Narodowego i Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych. W północnej części Wyżyny znajduje się największy w Polsce obszar występowania piasków śródlądowych czyli Pustynia Błędowska z licznymi gatunkami roślin o charakterze pustynnym; niestety obecnie teren zarastający.


Wzdłuż silnie popękanego południowego skłonu Wyżyny ciągnie się pas obniżeń przecięty równoleżnikowo przez dolinę Wisły, w której dnie powstały liczne stawy rybne-charakterystyczny akcent krajobrazowy Kotliny Oświęcimskiej („tzw. Żabi Kraj”). Dalej na wschód rozciągają się tereny Puszczy Niepołomickiej, z kilkoma rezerwatami chroniącymi zachowane zespoły pierwotnej puszczy. Niewątpliwie największą atrakcją turystyczną jest natomiast rezerwat żubrów w sercu Puszczy. Celem licznych turystów są

również kopalnie soli w Wieliczce i Bochni, powstałej w wyniku wydźwignięcia struktur karpackich i utworzenia się rozległego zapadliska na jego przedpolu, wypełnionego osadami morskimi, z których wykształciły się bogate złoża surowców. W wyniku tego procesu nastąpiło również nasycenie płytkich wód infiltracyjnych związkami siarki; zasoby wód mineralnych - siarczkowe i siarczanowe znane są z Krzeszowic, Matecznego i Swoszowic.

Najcenniejsze pod względem krajobrazowym rejony ciągnącego się na południu Krakowa Pogórza Karpackiego (idąc od zachodu: Śląskie, Wielickie, Wiśnickie, Rożnowskie i Cięzkowickie) zostały objęte ochroną parków tworzących Zespół Parków Krajobrazowych Pogórza utworzonych między innymi w miejscach występowania efektywnych ostańców piaskowcowych powstałych w wyniku erozji fliszu karpackiego budującego Karpaty Zewnętrzne (np. Skamieniałe Miasto, Kamienie Brodzińskiego). Atrakcyjnymi terenami są również zbiorniki wodne zbudowane w miejscu rozszerzenia dna dolin: Rożnowski i Czchowski na Dunajcu oraz Dobczycki na Rabie.

Dalej na południe rozciągają się pasma beskidzkie (częściowo Beskid Żywiecki, Mały, Średni, Wyspowy, Sądecki, częściowo Niski oraz Gorce) o urozmaiconej rzeźbie, osiągające znacznie wyższe wysokości względne i bezwzględne - z najwyższą Babią Górą (1725m n.p.m.). Zarówno masyw Babiej Góry jak i główny trzon Gorców i Beskidu Niskiego zostały objęte ochroną parków narodowych. Ze względu na unikalne walory przyrodnicze Babiogórski Park Narodowy uznany przez UNESCO za jeden ze światowych rezerwatów biosfery, włączony jest do realizacji programu MaB (rezerwat biosfery -lista UNESCO). Dodatkowo na znacznej części Beskidu Małego i Sądeckiego utworzono Parki Krajobrazowe, a ponadto funkcjonuje tu około 60 rezerwatów przyrody. Jedną z największych atrakcji przyrodniczych tego rejonu są bory bagienne i torfowiska wysokie w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej, zwane przez miejscową ludność puściznami, a wśród nich unikalny rezerwat torfowiska wysokiego - Bór na Czerwonem. Na terenie Beskidów występują znaczne zasoby wód mineralnych, z których najpopularniejszymi są nasycone dwutlenkiem węgla szczawy, wykorzystywane w lecznictwie uzdrowiskowym w tak znanych kurortach jak: Krynica, Szczawnica, Piwniczna, Muszyna, Żegiestów, Wierchomla, Łomnica czy Tylicz.. Natomiast historia uzdrowiska w Rabce wiąże się z występującymi tu źródłami solanek. W podłożu Niecki Podhalańskiej stwierdzono również występowanie wysokotemperaturowych wód termalnych, głównie związanych z utworami podfliszowymi niecki podhalańskiej, o znacznej wydajności. Zasoby wód geotermalnych mogą zaspokoić potrzeby ciepłownicze całego obszaru Podhala.; zakład geotermalny funkcjonuje w Bańskiej i w Białym Dunajcu. Przecinające pasma górskie rzeki wykorzystywane są pod spływy kajakowe (Dunajec, Poprad), sporą atrakcją jest też Zbiornik Czorsztyński (m.in. kursy statkiem „Biała Dama”, wypożyczalnia sprzętu wodnego).

Wapienny Pieniński Pas Skalicowy, przyjmujący postać zwartego masywu górskiego w polsko-słowackich Pieninach, porozcinany efektywnymi przełomami Dunajca i Białki należy do najbardziej atrakcyjnych pod względem krajobrazowym rejonów Polski. Z uwagi na wybitne walory przyrodnicze i krajobrazowe na terenie Pienin Właściwych utworzony został Pieniński Park Narodowy.

Najwyższym masywem w obrębie łańcucha karpackiego w Polsce są Tatry z najwyższym szczytem Rysy (2499m n.p.m.). Różnice w budowie geologicznej i rzeźbie polskich Tatr stanowią podstawę ich rozdziału na Tatry Zachodnie, założone w skałach węglanowych z charakterystycznymi formami krasowymi oraz krystaliczne Tatry Wysokie. Silnie zaakcentowana rzeźba polodowcowa gór, widoczna w ostro zarysowanych turniach, polodowcowych kotłach zamkniętych skalnymi ryglami, stawach, najwyższych w Polsce siklawach i zwałach moren polodowcowych, nadają Tatrom cechy rzeźby alpejskiej o wysokiej atrakcyjności krajoznawczej. Teren ten objęty został ochroną parku narodowego, rezerwatu biosfery, obejmującego najpiękniejszy fragment wysokogórskiego krajobrazu Polski, a jednocześnie jedynego w Polsce obszaru roślinności piętra alpejskiego.

3.2.2. Walory kulturowe

Dziedzictwo historyczne i kulturowe Małopolski, a zwłaszcza Krakowa stanowi drugi, podstawowy czynnik kształtujący jej atrakcyjność turystyczną i jednocześnie podstawę kreowania wielu produktów turystycznych.

Największą atrakcją turystyczną Małopolski jest Kraków - stolica regionu, centrum życia kulturalnego i naukowego regionu, miasto rezydencjonalne królów, miejsce ich koronacji i pochówku.. Historyczne centrum Krakowa ze Wzgórzem Wawelskim i dzielnicą Kazimierz ze Stradomiem wpisane zostało na listę światowego dziedzictwa naturalnego i kulturalnego UNESCO. Jedną z najliczniej odwiedzanych miejscowości Małopolski jest Zakopane - zimowa stolica Polski, równie sporym zainteresowaniem cieszą się okoliczne podtatrzańskie miejscowości promujące kulturę, sztukę i muzykę Podhala. Dużym uznaniem cieszą się również udostępnione do zwiedzania kopalnie soli w Wieliczce i Bochni, z których pierwsza wpisana jest na listę UNESCO jako obiekt nieprzerwanie funkcjonujący od średniowiecza. Na liście UNESCO zostało również umieszczone miejsce pielgrzymek ludzi ze wszystkich stron świata - obóz zagłady Auschwitz - Birkenau w Oświęcimiu, a także zabytkowy zespół architektoniczno - krajobrazowy i pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej słynący z dróżek maryjnych i jezusowych oraz misteriów pasyjnych. W Małopolsce znajdują się również ważne miejsca pielgrzymkowe takie jak Łagiewniki, Ludźmierz, Wadowice, Tuchów, Miechów, Czerna czy Stary Sącz, a także niezwykle istotne miejsca kultu dla Żydów (Bobowa, Kazimierz w Krakowie). Intensywnie promowany jest również szlak budowli drewnianych „szlak architektury drewnianej” ciągnący się na 1500km - wspólna inicjatywa z województwem śląskim i podkarpackim. Obejmuje on zabytkowe kościoły, cerkwie, młyny, domostwa; najwspanialsze obiekty - kościół w Dębnie Podhalańskim, Sękowej, Lipnicy Murowanej i Binarowej - doceniono wpisem na listę UNESCO. Dziedzictwo historii Małopolski to również liczne zamki, warownie, forty, zbrojownie i bogate zbiory muzealne militariów, a także niezliczone cmentarze wojenne. W Małopolsce można zobaczyć średniowieczne warownie -m.in. pograniczne warownie na szlaku Orlich Gniazd, Niedzicy i Czorsztynie i ślady dawnego szlaku handlowego bronionego zamkami (Czchów, Rożnów), renesansowe zamki - m.in. w Suchej Beskidzkiej, Niepołomicach (zwane „małym Wawelem”), Wiśniczu (palazzo in fortezza) i Pieskowej Skale czy cesarsko - królewskie forty Twierdzy Kraków. Unikalne w skali światowej są również zabytki związane z tradycjami wydobycia ropy naftowej na ziemi gorlickiej i dokonaniem pierwszej destylacji ropy naftowej przez I. Łukasiewicza (Libusza, Gorlice).

Małopolska od zawsze była regionem pogranicza, w którym spotykały się różne kultury - Łemków, Żydów czy Ukraińców. Dodatkowo górzysty charakter południowej Małopolski sprzyjał wykształceniu się zróżnicowanych grup etnograficznych będących mieszanką polskiej kultury ludowej oraz wątków obcych - węgierskich, słowackich, wołoskich, cygańskich. Zachowanie wielu obrządków, zwyczajów, tradycji a zwłaszcza gwary, stroju oraz świąt religijnych, kultywowanych powszechnie przez społeczność góralską wynika właśnie z odrębności narzuconej przez warunki życia górali. Do dziś w wielu miejscowościach podtrzymywane są tradycje związane z kulturą regionu. Wyróżniającym się obszarem jest Podhale, zachowujące tradycyjną zabudowę, z zachowanymi cennymi przykładami drewnianej architektury sakralnej; walory Podhala podnosi ciągle żywa kultura, folklor, gwara, strój i tradycje. Okazją do zapoznania się z historią i kulturą Łemków może być np. Łemkowska Watra, na którą zjeżdżają się potomkowie rdzennej ludności z całej Polski i świata, a także zachowane po dziś dzień cerkwie i chyże łemkowskie. Kultura pasterska, dziś zanikająca, podtrzymywana jest poprzez wypasy owiec na Podhalu, Małych Pieninach, w Beskidzie Niskim czy Żywieckim, gdzie można uczestniczy w redykach, skosztować sera, żętycy czy oscypków oraz przyjrzeć się tradycyjnym bacówkom. Znane w skali całej Polski jest również Łącko znane z jabłoni i śliw, a przede wszystkim wyśmienitych trunków powstałych na ich bazie; corocznie obchodzone jest tu wiosenne „Święto Kwitnącej Jabłoni”. Liczne są przykłady różnych rodzajów wytwórczości i ciekawych tradycji: zdobnictwo okolic Zalipia, meblarstwo w rejonie Kalwarii Zebrzydowskiej, koronkarstwo w Bobowej, pszczelarstwo w Kamiannej, targi w Nowym Targu („Jarmarki Podhalańskie”) czy produkcja i pokazy palm wielkanocnych w Lipnicy Murowanej i Tokarni. Ośrodki sztuki ludowej i rzemiosła to: Rzepiennik Biskupi - ośrodek związany z garncarstwem, ośrodek rzeźby ludowej prymitywnej w Paszynie, Zalipie - zdobienie ścian domów malowidłami, Zakopane, Chochołów, Kalwaria Zebrzydowska.

Tab. 9 Zabytki w województwie małopolskim w 2002r.

Zabytki	Województwo bez m. Kraków	Kraków	Razem
Kościoły i klasztory	1424	143	1567
Inne obiekty sakralne	3993	49	4042
Zamki	22	1	23
Budynki uż. publicznej	940	204	1144
Pałace i dwory	541	87	628
Domy	24153	5000	29153
Układy urbanistyczne	60	5	65
Fortyfikacje i zespoły obronne	38	143	181
Parki, ogrody, aleje	542	112	654
Stanowiska archeologiczne	7984	83	8067
Układy wiejskie	240	-	240
Zespoły uzdrowiskowe	27	2	29
Cmentarze	1366	46	1412
Zabytki techniki	244	90	334
Budynki gospodarcze	7752	10	7762
Razem	49326	5975	55301
Źródło: Rejestr Małopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, 2004

Obszar województwa nasycony jest dużą ilością dóbr kultury materialnej (tab. 9). Na 55301 obiektów nieruchomych i zespołów zabytkowych do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisanych jest 3 036 zespołów i obiektów zabytkowych, w tym 1114 z Krakowa. Zabytki ruchome objęte są opieką przede wszystkim w ramach muzeów (funkcjonuje w nich około 300 wystaw stałych), zgromadzone są one również kościołach i klasztorach oraz osób prywatnych. Według stanu na koniec 2003 roku w województwie działał 103 muzea i oddziały muzealne (15% muzeów w Polsce), z czego aż 41 znajdowało się w Krakowie, drugim w kolejności był powiat nowotarski (7) oraz powiaty: krakowski i wadowicki (po 5). Jednocześnie w muzeach małopolskich notowana jest najwyższa frekwencja - aż 27,5% zwiedzających muzea w Polsce. Dodatkowo tradycje budownictwa wiejskiego chronią skanseny znajdujące się w Zubrzycy Górnej (Orawski Park Etnograficzny), Nowym Sączu (Sądecki Park Etnograficzny), Szymbarku (Ośrodek Budownictwa Ludowego), Wygiełzowie (Nadwiślański Park Etnograficzny), Dobczycach (Muzeum Regionalne PTTK im. Wł. Kowalskiego) i skansen im. J. Żaka w Zawoi Markowej. Poza Parkami Etnograficznymi istnieją zagrody „in situ” zachowane wraz z naturalnym otoczeniem - m.in. Zagroda Wincentego Witosa w Wierzchosławicach, dwór W. Orkana w Porębie Wielkiej czy pasterska wieś letnia w Jurgowie.

Na terenie województwa występuje również duża ilość zabytków techniki, z których do najważniejszych należy zaliczyć, obok wspominanych kopalni soli w Wieliczce i Bochni, licznie dworce kolejowe wzdłuż wszystkich linii kolejowych , huta żelaza w Płokach (1870r.), piece wapiennicze w Płazie i Nawojowej Górze z pocz. X w., XVII-wieczne warsztaty kamieniarskie w Dębniku, pochodzące z XVIII w. farbiarnie w Orawce, i Browar klasztorny w Szczyrzycu (1623 r.). Liczne zabytki przemysłu i techniki zostały zgromadzone w skansenach i muzeach (Chabówka, Krzeszowice).

Stan zabytków jest zróżnicowany. Stosunkowo dobrze zachowane są zespoły sakralne i budowle użyteczności publicznej (odpowiednio 840 i 291 obiektów), a najbardziej zaniedbane są zabytkowe obiekty mieszkalne w miastach i miasteczkach (1377 obiektów), zespoły dworsko-pałacowe (204+76 obiektów), zespoły zabytkowej zieleni (387 obiektów). Również w złym stanie i zazwyczaj niezagospodarowane pozostają zabytki przemysłu, techniki i sztuki inżynierskiej.

3.2.3. Inne atrakcje turystyczne

Dla podniesienia ogólnej atrakcyjności turystycznej powiatu bardzo istotne znaczenie ma liczba i rodzaj organizowanych dla turystów atrakcji. Do atrakcji tych należą przede wszystkim różnego rodzaju imprez artystycznych i innych przedsięwzięć kulturalnych, często o charakterze międzynarodowym. Cyklicznymi wydarzeniami o uznanej renomie są przede wszystkim przedsięwzięcia muzyczne (np. Studencki Festiwal Piosenki w Krakowie, Starosądecki Festiwal Muzyki Dawnej, Międzynarodowy Konkurs Współczesnej Muzyki Kameralnej), teatralne i baletowe (np. Festiwal Opery w Krakowie, Międzynarodowy Festiwal Teatrów Alternatywnych), filmowe i fotograficzne (np. Krakowski Festiwal Filmowy), religijne (Festiwal Kultury Żydowskiej, Trzy Dni w Taborze Cygańskim) itp. Wśród imprez folklorystycznych i sztuki ludowej należy wymienić m.in. Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem, „Sabałowe Bajania” w Bukowinie Tatrzańskiej„ Babiogórską Jesień” Festiwal Karpacki w Zawoi, Konkurs Palm Wielkanocnych i Rękodzieła Artystycznego w Lipnicy Murowanej, Konkurs na Najpiękniejszą Szopkę Krakowską. Najważniejszym przedsięwzięciem kulturalnym w skali całego województwa są Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, organizowane od roku 1999. W tym czasie udostępniono zwiedzającym prawie dwieście obiektów zabytkowych, m.in. klasztory, kościoły, muzea, kompleksy dworskie, pałace, wiekowe ogrody i stare nekropolie, miasteczka z ich charakterystyczną zabudową, zabytki sztuki ludowej i budownictwa. Ważną rolę w tworzeniu i upowszechnianiu dóbr kultury pełni 20 teatrów i instytucji muzycznych. W województwie małopolskim instytucje te skupione są głównie Krakowie, poza tym w Zakopanem, Tarnowie i Rabce.

3.2.4. Uzdrowiska

Podstawę rozwoju funkcji uzdrowiskowych stanowią naturalne czynniki lecznicze, w tym wody mineralne, torfy lecznicze zwane borowinami i lecznicze właściwości klimatu. Największe jednak znaczenie dla lecznictwa uzdrowiskowego posiadają wody mineralne, których występowanie wiąże się przede wszystkim z Sudetami, Karpatami, Niecką Niedziańską, Wałem Kujawsko-Pomorskim i terenami nadmorskimi. Dlatego też południowa, karpacka część województwa małopolskiego stanowi najbogatszy region w kraju pod względem ilości wystąpień i wykorzystania wód do celów balneologicznych oraz rozlewnictwa wód mineralnych (szczawy) Większość uzdrowisk i miejscowości uzdrowiskowych znajduje się w dolinie Popradu - pomiędzy Tyliczem, Krynicą, Muszyną, Żegiestowem, Wierchomlą, Łomnicą, Piwniczną a Głębokiem - w tzw. centralnej strefie hydrochemicznej karpackich prowincji wód mineralnych. Druga strefa obejmuje rejon Szczawnicy - Krościenka, Szczawy i Wysowej. Dodatkowo cenne zasoby siarczkowych wód mineralnych posiadają Krzeszowice i Kraków (ze Swoszowicami) należący do nielicznych dużych aglomeracji w Europie posiadających na swoim terenie. Natomiast solanki eksploatuje się w Rabce Zdrój i w rejonie Bochnia-Wieliczka. W sumie, na 43 miejscowości w Polsce posiadających status uzdrowiska, aż 9 znajduje się w Małopolsce i są to: Krynica, Muszyna, Piwniczna, Rabka Zdrój, Swoszowice, Szczawnica, Wapienne, Wysowa i Żegiestów Zdrój. Dodatkowo do zespołu uzdrowisk należy zaliczyć kurorty takie jak Łomnica, Krzeszowice, Szczawnik, Złockie czy Wierchomla, w których również wykorzystuje się lecznicze właściwości występujących tu źródeł wód mineralnych.

Wzrost popularności uzdrowisk i przyrodoleczniczych „wyjazdów do wód” w Małopolsce sięgają w połowy XIXw. (choć wody mineralne wykorzystywane do celów leczniczych już w średniowieczu); z tego też okresu pochodzi zabytkowa infrastruktura miejscowości wraz z charakterystyczną architekturą. Również wtedy, ponieważ właściciele uzdrowisk dbali o to by u przyjeżdżających kuracjuszy i przyjeżdżających z nimi rodzin nie wystąpił „uzdrowiskowy zespół nudy”, zaczęto organizować dodatkowe atrakcje takie jak atrakcyjne wycieczki, łowienie ryb, spływy tratwami czy imprezy kulturalno-rozrywkowe. Dlatego też uzdrowiska stały się rejonami najlepiej zainwestowanymi pod względem turystycznym, w których podstawowa funkcja - lecznictwo uzdrowiskowe oraz rehabilitacja i profilaktyka zdrowotna, wsparta została zapleczem turystyczno-wypoczynkowym z profesjonalną kadrą oferującą usługi hotelowe i gastronomiczne (w szpitalach, sanatoriach, pensjonatach i pokojach gościnnych), rekreacyjne i kulturalno-rozrywkowe.

Posiadanie tak znaczących zasobów wód mineralnych oraz miejscowości uzdrowiskowych może zostać użyte do wzmacniania obrazu małopolski jako regionu o znaczących walorach zdrowotnych i wypoczynkowych. Czynnik ten należy uwzględnić przy ocenie współcześnie występujących trendów demograficznych takich jak wydłużanie się długości życia i wzrost ilości ludzi starszych oraz podniesienie świadomości zdrowotnej. Zwiększać się więc będzie zapotrzebowanie na zabiegi wysokiej jakości usługi lecznicze i rehabilitacyjne dla ludzi starszych zarówno w kraju, jak i zagranicą.

3.3. Poziom rozwoju infrastruktury turystycznej

3.3.1 Baza noclegowa

Podstawowym miernikiem zagospodarowania turystycznego obszarów recepcji turystycznej jest wielkość bazy noclegowej, która z jednej strony warunkuje rozwój funkcji turystycznych na poszczególnych obszarach, z drugiej zaś umożliwia uprawianie podstawowych rodzajów turystyki. Według danych Urzędu Statystycznego w Krakowie w Małopolsce zarejestrowanych w systemie REGON jest 2638 obiektów noclegowych, tym funkcjonująca baza noclegowa i zbiorowego zakwaterowania wynosi 830 obiektów. Obiekty te dysponowały 55,8 tys. miejsc noclegowych (tab.10).

Najlepiej rozwinięta baza noclegowa rozwinięta jest w powiatach nowosądeckim -21,8% ogółu obiektów w województwie, tatrzańskim - 17,9% i nowotarskim - 15,5% oraz w Krakowie - 13,9%, przy czym z uwagi na duża liczbę hoteli w Krakowie wysuwa się on na czołówkę pod względem oferowanych miejsc noclegowych (23,4%).

W 2005r. udzielono łącznie 7,36mln noclegów, w tym turystom zagranicznym 2,02 mln noclegów co zapewniło Małopolsce pierwsze miejsce w kraju (15% ogólnej liczby). Najwięcej noclegów udzielono w hotelach (31,7%), zakładach uzdrowiskowych (17,2%) i ośrodkach wczasowych (13,6%). Najwięcej turystów korzystało z noclegów w turystycznych obiektach usytuowanych na terenie Krakowa (1042,5 tys. osób, tj. 45,2%) i powiatów: tatrzańskiego (426,1 tys. osób, tj. 18,5%), nowosądeckiego (253,9 tys. osób, tj. 11,0%) i nowotarskiego (146,5 tys. osób, tj. 6,4%). Dodatkowo coraz popularniejszą formą zakwaterowania jest wynajmowanie pokojów w domach prywatnych. Przy wzrostowej tendencji wynajmu prywatnych kwater, w 2005r. z tej formy zakwaterowania skorzystało 1,8 mln turystów, w tym 921 tys. zagranicznych.

Tab. 10 Rejestrowana baza noclegowa i zakwaterowania zbiorowego w województwie małopolskim w 2005r. - funkcjonująca

Rodzaj obiektu	Miejsca noclegowe	Liczba obiektów
hotele	15270	180
motele	691	15
pensjonaty	2169	53
kempingi	1181	10
domy wycieczkowe	544	11
schroniska młodzieżowe	326	5
schroniska turystyczne	982	19
pola biwakowe	1497	16
inne obiekty hotelowe	902	29
ośrodki wczasowe	10067	165
ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe	5591	68
ośrodki kolonijne	652	14
domy pracy twórczej	473	15
zespół ogólnodostępnych domków turystycznych	905	16
obiekty do wypoczynku świątecznego	500	6
zakłady uzdrowiskowe	5006	41
pozostałe niesklasyfikowane	9036	167
Ogółem	55792	830

Źródło: Badanie ruchu turystycznego w Małopolsce w 2005, MOT, 2005 Centrum Informacji

Społeczno-Gospodarczej Ministerstwa Gospodarki

Stopień wykorzystania miejsc noclegowych, mierzony stosunkiem liczby udzielonych noclegów do nominalnej liczby miejsc noclegowych, w 2005 r. osiągnął poziom 42,7% (przy 35,6% w 2004r.). Najwyższy stopień wykorzystania miejsc noclegowych wystąpił w okresie letnim, a spośród wszystkich rodzajów turystycznych obiektów - w zakładach uzdrowiskowych (64,3%). Również wysoki poziom notowany był w oficjalnych statystykach dotyczących wynajmu pokojów prywatnych (51,2%). Słabe wykorzystanie niektórych obiektów turystycznych i sanatoryjnych świadczy o znacznych rezerwach oraz o niskiej ich rentowności, co jest efektem braku atrakcyjnej oferty, skutecznej promocji oraz dystrybucji, a także niski standard wyposażenia obiektów i niezadowalająca jakość świadczonych usług.

Coraz bardziej powszechną i dostępną formą wypoczynku jest wypoczynek na terenach wiejskich w gospodarstwach agroturstycznych posiadających w swojej ofercie wyżywienie preferujące zdrową żywność i kuchnię regionalną oraz organizację dodatkowych atrakcji w regionie. Postęp w rozwoju tej formy wypoczynku świątecznego i wakacyjnego, wynika przede wszystkim z dostępności cenowej oraz dbałości i starań o podnoszenie jakości usług. Informacją i ofertą gospodarstw agroturystycznych dysponują stowarzyszenia agroturystyczne, ośrodki doradztwa rolniczego i inne organizacje zrzeszające gospodarstwa.

Współcześnie jedną z najbardziej popularnych i najszybciej się rozwijających form spędzania wolnego czasu jest wypoczynek w tzw. drugich domach. Zjawisko drugich domów jest traktowane jako element zagospodarowania turystycznego i przemian funkcjonalnych terenów wiejskich.

3.3.2. Baza gastronomiczna

Ze względu na specyfikę świadczonych usług wyróżnia się trzy segmenty bazy gastronomicznej:

 placówki gastronomiczne w obiektach hotelarskich, ściśle powiązane z obsługą turystów,

 inne placówki żywieniowe usytuowane w miejscach licznie odwiedzanych przez turystów, jak zabytkowe i handlowe centra miast, ważniejsze atrakcje turystyczne, dworce, drogi tranzytowe, w dużej mierze nastawione na obsługę przyjezdnych,

 pozostałe placówki, obsługujące przeważnie stałych mieszkańców i sporadycznie turystów.

W ostatnich latach obserwuje się stały rozwój sieci gastronomicznej, przy czym po burzliwym okresie ilościowego rozwoju gastronomii w latach 90., obserwuje się obecnie zahamowanie trendu. Procesowi temu towarzyszą korzystne zmiany w zakresie jakości i różnorodności usług wymuszone rosnącą konkurencją i wymaganiami ze strony klientów.

Dostępne dane statystyczne pozwalają określić strukturę bazy gastronomicznej jedynie dla dużych i średnich zakładów, w których liczba pracujących przekracza 9 osób, warto jednak podkreślić, że w polskiej gastronomii dominują placówki małe (88% ogółu). W 2004r. wśród zakładów zatrudniających więcej niż 9 osób w województwie działało 946 placówek stałych i sezonowych (8,5% placówek w Polsce). W przypadku placówek stałych dominowały bary (34%) i restauracje (31%), natomiast w przypadku placówek sezonowych - zdecydowaną większość stanowiły punkty gastronomiczne (68%). Obserwowany wzrost przychodów obserwuje się m.in. za sprawą wzrostu znaczenia punktów masowych typu „fast food” jak i „wielogwiazdkowych”, a jednocześnie usług dodatkowych w ramach cateringu czy różnorodnych imprez masowych w lokalach gastronomicznych. W obsłudze ruchu turystycznego znaczący segment usług żywieniowych stanowią zakłady i punkty gastronomiczne w obiektach bazy noclegowej. W Polsce przeciętnie jednemu obiektowi zbiorowego zakwaterowania przypada jedna placówka gastronomiczna (przy tendencji spadkowej),co jest w Europie wskaźnikiem niskim, przy czym województwo małopolskie

Według stanu na 31 lipca 2005r. na terenie województwa działało 876 placówek gastronomicznych w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania. Najwięcej placówek gastronomicznych zorganizowanych było w hotelach, ośrodkach wczasowych i ośrodkach szkoleniowo-wypoczynkowych.

Tab. 11 Placówki gastronomiczne w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania 2005r.

Wyszczególnienie	Restautacje	Bary i kawiarnie	Stołówki	Punkty gastronomiczne
hotele	144	114	0	0
motele	10	5	0	0
pensjonaty	9	24	41	5
inne obiekty hotelowe	12	8	11	2
domy wycieczkowe	4	6	9	1
schroniska	3	9	11	12
kempingi	1	4	0	2
pola biwakowe	0	1	2	1
ośrodki wczasowe	3	30	103	6
ośrodki kolonijne	0	0	10	1
ośrodki wczasowo-kolonijne	4	24	46	4
pozostałe obiekty	26	60	88	20
ogółem	216	285	321	54

Źródło: dane Urzędu Statystycznego w Krakowie

3.3.3. Szlaki turystyczne

Od 120 lat na obszarze Małopolski istnieją znakowane szlaki turystyczne tworzone głównie przez Oddziały i Zarząd Główny PTTK, związki gmin, organizacje pozarządowe, fundacje, parki narodowe i ROTy. Każdy szlak musi zapewniać atrakcyjność poznawczą, bezpieczeństwo turystów, być przyjaznym dla środowiska oraz zgodny ze stanem zagospodarowania przestrzennego terenu. Przebieg szlaku jest każdorazowo uzgadniany z właścicielem lub administratorem terenu, przez który przebiega, a także z władzami samorządowymi, nadleśnictwami, dyrekcjami Parków Narodowych i Krajobrazowych oraz instytucjami nadzorującymi drogi lokalne i krajowe.

Do najważniejszych szlaków na terenie województwa należą:

- szlak architektury drewnianej obejmujący blisko 237 najbardziej wartościowych obiektów budownictwa drewnianego: 118 kościołów, 40 cerkwi, 28 zespołów zabudowy wiejskiej i małomiasteczkowej, 9 skansenów, 11 dworów i 31 innych zabytkowych obiektów drewnianych; 1500 km szlaku wytyczonych w sześciu regionalnych trasach, z oznakowanymi obiektami, obejmuje teren województwa Małopolskiego, Podkarpackiego i Śląskiego; szlak, jako nowy produkt turystyczny w Polsce południowej, ma na celu upowszechnienie turystyki aktywnej i kulturowej, a zarazem zidentyfikowanie zabytków unikalnych na skalę światową, wśród których znajdują się kościoły wpisane na Listę UNESCO;

- Małopolski Szlak Papieski, poprowadzony wzdłuż istniejących już górskich szlaków, wiedzie śladami Jana Pawła II z Krakowa i Kalwarii Zebrzydowskiej do Starego Sącza; szlak obejmuje liczne tablice, pomniki i obeliski w miejscach, gdzie Jan Paweł II jeszcze jako ksiądz, a potem biskup i kardynał mieszkał lub, które odwiedzał podczas górskich wędrówek. Najważniejsze z tych miejsc to: wzniesienie Leskowiec w Beskidzie Małym, szczyt Turbacza w Gorcach, sanktuarium w Ludźmierzu na Podhalu oraz Dolina Chochołowska w Tatrach;

- szlak Cystersów jest fragmentem Europejskiego Szlaku Cystersów ciągnącego się od Portugalii do Polski, którego inicjatywę utworzenia zainicjowała Rada Europy; służy on rozwojowi turystyki i przypominaniu roli cystersów w rozwoju cywilizacji i kultury Europy; obejmuje 40 polskich miejscowości - niemal wszystkie miejsca trwałego pobytu Cystersów w Polsce, w większości zachowane i użytkowane do dzisiaj, w tym na terenie Małopolski z centrum w opactwie Kraków - Mogiła;

- szlak Orlich Gniazd obejmujący system obronny utworzony przez Kazimierza Wielkiego w celu zabezpieczenia granic, ważniejszych szlaków handlowych; siec 29 zamków z 10 strażnicami obronnymi na szczytach niedostępnych skalnych ostańców w większości stanowi dziś malownicze ruiny, choc stopniowo ruiny są odbudowywane ("Ogrodzieniec", "Tęczyn", Bobolice, Korzkiew) i udostępniane do zwiedzania; do czasów obecnych tylko jeden z zamków typowo jurajskich ocalał w całości - Pieskowa Skała;

- szlak galicyjskich cmentarzy wojskowych z I Wojny Światowej rozsianych na obszarze ok. 10 000 km2, rozciągającym się od Karpat po Wisłę oraz od linii Jasło-Dębica po Kraków; skupiska cmentarzy świadczą o nasileniu walk w określonym rejonie i poniesionych stratach przez walczące strony, stąd najwięcej cmentarzy znajduje się na terenie największych karpackich starć I wojny światowej: operacji gorlickiej i operacki łapanowsko-limanowskiej

- szlak cerkwi łemkowskich gminy Krynica liczący 10 cerkwi z zabytkowymi cmentarzami łemkowskimi

- szlak Młyny doliny Szreniawy obejmujący trzy pętle: proszowicką, miechowską i słomnicką przeznaczony jest dla pieszych i rowerzystów;

- małopolskie szlaki techniki obejmujące takie szlaki jak: komunikacyjny, kopalniano-przemysłowy, pożarnictwa, obiektów hydrotechnicznych, przemysłu wiejskiego.

3.3.4. Baza towarzysząca i paraturystyczna

Baza towarzysząca stanowi uzupełnienie podstawowej bazy turystycznej. Tworzą ją instytucje i urządzenia ułatwiające turyście pobyt i korzystanie z walorów środowiska. Dodatkowo, niezależnie od rozwoju turystyki na danym obszarze, infrastruktura turystyczna uzupełniana jest infrastrukturą ogólną (paraturystyczną), wśród której wyróżnia się: środki komunikacji danego obszaru turystycznego, urzędy administracyjno-usługowe, kulturalne i socjalne. Głównym zadaniem urządzeń infrastruktury paraturystycznej jest obsługa stałych mieszkańców danego regionu, a turyści są jedynie pewną częścią użytkowników.

Oprócz wspominanej wyżej sieci muzeów, jak również placówek kulturalnych, kin teatrów, galerii itp., bazę turystyczną uzupełniają urządzenia sportowo-rekreacyjne. Umożliwiają one turystom korzystanie z walorów naturalnych i stanowią dodatkową ofertę spędzania czasu wolnego w zakresie uprawiania turystyki:

1. pieszej i rowerowej

2. wodnej

3. specjalistycznej obejmującej takie dziedziny jak

-turystyka konna

-narciarstwo

-sporty powietrzne

-speleologia

Atrakcyjność miejscowości podnosi też infrastruktura dodatkowa taka jak korty tenisowe, pola golfowe, baseny i kąpieliska czy wypożyczalnie sprzętu turystycznego.

Do ważnych z punktu widzenia turystów obiektów paraturystycznych należą przede wszystkim obiekty infrastruktury społecznej, w tym apteki, ośrodki zdrowia, stacje benzynowe, posterunki policji, banki i bankomaty.

3.4. System obsługi turystyki

3.4.1. Usługi turystyczne, piloci i przewodnicy

Z badań wynika, że około 78% odwiedzających krajowych preferuje samodzielne organizowanie podróży, tylko 22% przyjeżdża w formie wycieczki zorganizowanej, przy czym organizatorami są głównie szkoła lub zakład pracy, a niewielki odsetek, bo tylko 3−4% korzysta w tym zakresie z usług biur podróży. Odwiedzający zagraniczni również w większości podróżują indywidualnie 57%, ale zdecydowanie częściej niż Polacy (42%) przyjeżdżają do Małopolski w grupach zorganizowanych, w tym z ofert biur podróży korzysta 27%, a pozostali wybierają inna formę organizacji (np. szkoła, zakład pracy). Na terenie województwa w 2004 r. zarejestrowanych było 413 biur turystycznych.

Popyt na usługi świadczone przez pilotów i przewodników turystycznych jest powiązany z formą organizacji przyjazdu i pobytu w Małopolsce. Obserwujemy różnice w wykorzystaniu kadr bezpośredniej obsługi ruchu turystycznego przez turystów zagranicznych (71%) i krajowych (24%). Najczęściej z usług przewodników i pilotów korzystają turyści zagraniczni podróżujący w zorganizowanych grupach turystycznych, a z przewodników również osoby podróżujące z rodzina lub z przyjaciółmi. Turyści krajowi tylko podróżujący w zorganizowanych grupach korzystają z usług pilotów i przewodników, a podróżujący z rodziną z usług przewodnickich. W sumie na terenie województwa licencję pilota wycieczek w 2005r. posiadały 4137 osób, zaś przewodnika (górskiego, terenowego, miejskiego) 3265 osób.

1. Biura turystyczne

Podmioty prowadzące działalność gospodarczą w zakresie organizacji imprez turystycznych oraz pośredniczące działają na podstawie ustawy o usługach turystycznych oraz rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 13 czerwca 2001 r. w sprawie centralnego rejestru zezwoleń na działalność organizatorów turystyki i pośredników turystycznych. Centralna Ewidencja Organizatorów i Pośredników prowadzona przez Centrum Informacji Społeczno-Gospodarczej Ministerstwa Gospodarki wskazuje na 593 ww. podmioty zarejestrowane w województwie małopolskim. Turystycznych Poza organizatorami turystyki i pośrednikami turystycznymi funkcjonują podmioty gospodarcze prowadzące działalność agentów turystycznych, działające w imieniu organizatorów turystyki oraz agendy organizacji społecznych, instytucji kościelnych itp., które nie podlegają ustawie o usługach turystycznych. Większa cześć podmiotów posiada zarówno zezwolenie na prowadzenie działalności organizatora turystyki jak i pośrednika turystycznego (przy tendencji wzrostowej); wydane zezwolenia dotyczyły w większości działalności łącznej zakresu grupy I i II (prowadzenie działalności na terenie Polski i większości krajów europejskich).

Organizatorzy i pośrednicy byli zainteresowani przede wszystkim turystyką grupową, a znacznie mniej turystyką indywidualną. Znaczna większość podmiotów zajmowała się organizacją imprez turystycznych na terenie kraju bądź turystyką zagraniczną Polaków, natomiast znacznie mniej popularna wśród organizatorów była turystyka zagraniczna przyjazdowa. Najwięcej podmiotów organizowało oraz sprzedawało imprezy dla dzieci i młodzieży, znaczny odsetek podmiotów notowano w zakresie obsługi firm. Nieco mniejszy odsetek firm świadczył usługi hotelarskie, przewoźnicze, usługi w zakresie szkoleń oraz organizacji kongresów i konferencji, obsługi podróży służbowych oraz organizacji przyjazdów do określonej miejscowości.

3.4.3. Dostępność komunikacyjna w kontekście rozwoju turystyki

Dostępność komunikacyjna rozpatrywana pod względem możliwości dotarcia na dany obszar, jak i poruszania się w jego obrębie stanowi istotny element jego atrakcyjności turystycznej. Biorąc pod uwagę fakt, iż 65-80% odwiedzających dociera do Małopolski samochodem lub autokarem, zewnętrzną dostępność komunikacyjną regionu zapewniają przede wszystkim trzy międzynarodowe szlaki drogowe oraz dziewięć dróg międzyregionalnych. Głównym węzłem międzynarodowych dróg kołowych w Małopolsce jest Kraków, który pełni zarówno funkcję tranzytową jak i docelową. Bardzo ważne z punktu widzenia ruchu turystycznego są także regionalne węzły drogowe - Nowy Targ, Nowy Sącz i Tarnów. W południowej części województwa przebiega granica państwa, wzdłuż której zlokalizowano drogowe przejścia graniczne, z których najważniejszymi dla ruchu turystycznego są przejścia w Chyżnem, Łysej Polanie, Piwnicznej i Chochołowie (ryc. 14). Równie istotny z punktu widzenia rozwoju turystycznego jest również poziom rozwoju infrastruktury drogowej umożliwiającej dojazd do miejscowości i obszarów recepcji turystycznej wewnątrz województwa. Wewnętrzną dostępność komunikacyjną charakteryzują dwa wskaźniki: gęstość sieci drogowej i czas potrzebny do osiągnięcia celu podróży. Stosunkowo wysoki wskaźnik gęstości dróg kołowych w województwie - 121km/100km² (przy średniej krajowej 76,5km/100km²) - jest wartością średnią, natomiast tereny górskie, a więc najbardziej atrakcyjne turystycznie charakteryzując się znacznie niższymi wartościami.

Ta niekorzystna sytuacja zaznacza się również w analizach czasu potrzebnego do osiągnięcia celu podróży. Stan dróg i natężenie ruchu przy małej przepustowości dróg znacznie obniża wskaźnik zwłaszcza we wschodnich i południowych obszarach województwa.

Udział transportu kolejowego w obsłudze ruchu turystycznego jest mały i systematycznie spada; największe obciążenie notuje się na linii Kraków - Zakopane i Kraków-Tarnów-Krynica.

Transport lotniczy odgrywa rolę głównie przy transporcie turystów zagranicznych i stanowi o dostępności zewnętrznej województwa. Jedyny port lotniczy Małopolski w Balicach leżący 11 km od centrum posiada regularne połączenia z 25 miastami na świecie. Liczba pasażerów korzystających z usług przewoźników (głównie tanie linie - 48,5 ruchu) systematycznie wzrasta i w 2005r. wyniosła 1,59 mln, wzrastając w stosunku do 2004r. .prawie dwukrotnie. Znaczny wzrost liczby turystów przybywających do Małopolski drogą powietrzną związany jest z rozwojem portu lotniczego w Krakowie, który wciąż pozyskuje przewoźników oferujących nowe połączenia , w tym tzw. „tanie linie




lotnicze”. M.in. ich pojawienie się wpłynęło na wzrost popularności turystycznej Małopolski. Lotnisko zmieniło również strukturę ruchu turystycznego w regionie. O ile kiedyś przyjeżdżały tu zorganizowane grupy, których program ograniczał się do zwiedzania zabytków, dziś większość stanowią turyści indywidualni, którzy noclegi kupują przez internet, a w Krakowie obok zabytków szukają rozrywki.

3.5. Uwarunkowania ekologiczne rozwoju turystyki

„Strategia rozwoju turystyki zakłada, że rozwój turystyki może odbywać się wyłącznie przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju, z poszanowaniem praw ochrony przyrody i środowiska. Regionalne programy rozwoju turystyki muszą uwzględniać chłonność turystyczną środowiska, konieczność zrównoważonego użytkowania i preferować formy turystyki sprzyjające ochronie różnorodności biologicznej. Czerwonej księdze ginących gatunków”.

3.5.1. Obszary chronione

O wyjątkowej wartości krajobrazowej Małopolski świadczy fakt, że aż 58% powierzchni województwa objęte jest ochroną przyrody, co plasuje województwo na drugim miejscu w kraju (32% w skali kraju), w tym 2,5% leży w granicach 6 parków narodowych (1% w skali kraju), zlokalizowanych głównie w południowej, górzystej części województwa.. System obszarów i obiektów chronionych tworzą (ryc.15):

-parki narodowe - Ojcowski, Babiogórski, Gorczański, Magurski (częściowo), Pieniński i Tatrzański;

- parki krajobrazowe jedenaście, w tym trzy leżą częściowo na terenie województwa:

-Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych -Bielańsko-Tyniecki, Rudniański, Dłubniański, Tenczyński, Dolinki Krakowskie i Orlich Gniazd (częściowo)

- Zespół Parków Krajobrazowych Pogórza w Tarnowie: Ciężkowicko-Rożnowski, Pasma Brzanki, Wiśnicko-Lipnicki,

- Popradzki Park Krajobrazowy,

- Park Krajobrazowy Beskidu Małego

- obszary chronionego krajobrazu (dziesięć, w tym pięć częściowo),

- 84 rezerwaty przyrody,

- 2 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz

- 17 użytków ekologicznych, 53 stanowiska dokumentacyjne i 1932 pomników przyrody.

Ryc.15. Ochrona środowiska przyrodniczego na terenie województwa małopolskiego


Źródło: Plan zagospodarowania przestrzennego województwa małopolskiego

Obszar województwa małopolskiego charakteryzuje się występowaniem struktur geomorfologicznych, które sprzyjają różnorodności siedliskowej. Dlatego też na jego terenie występuje wiele gatunków roślin i zwierząt rzadkich i chronionych oraz znajdujących się w Zachowaniu dziedzictwa przyrodniczego sprzyjać ma utworzenie Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Obszary tworzące tą siec, wyznaczane w oparciu o unijne dyrektywy, mają na celu zachowanie bioróżnorodności poprzez ochronę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków flory i fauny na ich terytorium. Plany ochrony, będące podstawą ochrony bioróżnorodności, będą wiążące dla planów zagospodarowania przestrzennego, planów urządzenia lasów itp. Tereny objęte Siecią zajmują łącznie 40 215,3 ha, czyli około 4,6% ogółu powierzchni województwa objętej ochroną. Granicami OSO objęte są tereny Tatrzańskiego PN i Gorczańskiego PN oraz obszar Puszczy Niepołomickiej na powierzchni 11 897 ha.

3.5.2. Zrównoważona turystyka

Turystyka jako jedna z istotnych dziedzin rozwoju lokalnego też musi uwzględniać wymogi płynące z potrzeby ochrony walorów przyrodniczych, tak by nadmierna presja ze strony tej branży nie doprowadziła do degradacji tych walorów. Drogą do pogodzenia ww. potrzeb ochrony walorów przyrodniczych z zainteresowaniami i potrzebami turystów oraz z interesami branży turystycznej jest tzw. zrównoważona turystyka. Jej z założenia wynikają z polityki zrównoważonego rozwoju kraju czyli rozwoju społeczno-gospodarczego państwa z zachowaniem równowagi przyrodniczej w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb zarówno współczesnego i przyszłego pokolenia (art. 3 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska.

Zrównoważona turystyka może być wręcz wsparciem dla obszarów cennych pod względem przyrodniczym i kulturowym - poprzez jej rozwój i promocję tych obszarów jako obszarów cennych przyrodniczo może dawać wystarczające szanse godnego życia dla lokalnych społeczności, a nawet stanowić konkurencję dla bardziej szkodliwych dla środowiska dziedzin rozwoju. Zwłaszcza w odniesieniu do obszarów chronionych i w ich bezpośrednim sąsiedztwie podkreśla się kierunek rozwoju i promocji tych form turystyki, które mieszczą się w ramach określonych dla zrównoważonej turystyki w tzw. Deklaracji Berlińskiej (przyjęli ją ministrowie środowiska Europy w 1997 r.), która przedstawiła wymogi jakie dla branży turystycznej wynikają z zapisów Konwencji o różnorodności biologicznej. Najbardziej preferowanymi formami turystyki będą więc różne formy ekoturystyki, a szczególnie turystyki przyrodniczej oraz agroturystyki uwzględniającej i wykorzystującej uwarunkowania środowiskowe w jej rozwoju. Zwraca się również uwagę na parametry wyznaczające chłonność turystyczną określającą zdolność środowiska przyrodniczego i kulturowego do przyjęcia takiego obciążenia ruchem turystycznym, które zapewni optymalne warunki wypoczynku przy zachowaniu równowagi ekologicznej środowiska. Chłonność turystyczna obszarów jest uzależniona od odporności poszczególnych ekosystemów na użytkowanie turystyczne. Szczególną uwagę poświęca się zagadnieniu antropopresji na obszarach objętych ochroną prawną, w których ze względu na wysokie walory środowiska wzmożona jest recepcja turystyczna. Przy stosunkowo niewielkiej powierzchni tych obszarów w Małopolsce (12% łącznej powierzchni parków narodowych w skali kraju) przypada aż 37,5% rejestrowanego ruchu odwiedzających te obszary. W konsekwencji na 1 ha obszaru parku przypada od 6,0 (Gorczański PN) do 186 (Ojcowski PN) i 316 (Pieniński PN) turystów, przy średniej ogólnopolskiej na poziomie 34.

O tym jak istotne w kontekście rozwoju regionalnego są założenia unijne dotyczące zrównoważonego rozwoju w kontekście ochrony środowiska jest wymóg sporządzania analiz i prognoz oddziaływania na środowisko poszczególnych dokumentów planistycznych wynikający bezpośrednio w ustawy Prawo ochrony środowiska z dn. 27 kwietnia 2001r. i ustawy o samorządzie województwa z dn. 5 czerwca 1998r.

3.6. Ruch turystyczny


Ogólna liczba odwiedzających Małopolskę (jednodniowi i turyści) w 2005r. wyniosła 9,3 mln osób (9,1 mln w 2004r.), w tym 7,35 mln (8,2 mln w 2004r.) osób skorzystało z noclegu. Pozytywnym zjawiskiem jest wzrost w ostatnich latach udziału noclegów turystów z zagranicy - z 20,8% w 2004r. do 24% w 2005r. Wśród zagranicznych turystów najliczniejszą grupę stanowią mieszkańcy pięciu krajów: Niemiec, Wielkiej Brytanii, Włoch, Francji i USA - w sumie 56%. W stosunku do lat poprzednich nie zanotowano różnic w przypadku kraju pochodzenia naszych zagranicznych gości. Zmianie uległa jedynie wielkość strumienia turystów z tych krajów. Cudzoziemcy najczęściej jako cel swojej wizyty w regionie podawali zwiedzanie zabytków i miejsc pamięci. Najliczniejszą grupę odwiedzających z Polski stanową mieszkańcy województwa śląskiego i mazowieckiego, którzy pragnęli w Małopolsce wypocząć .

Przeciętny pobyt turysty w obiekcie noclegowym w 2004 r. wyniósł 3,1 dnia. Długość pobytu turysty wynikała ze specyfiki obiektu. Najdłużej turyści przebywali w zakładach uzdrowiskowych (12,5 dnia), ośrodkach kolonijnych (7,0 dni), domach pracy twórczej (4,9 dnia) i pensjonatach (4,2 dnia). Najkrócej gościli w motelach (1,4 dnia) i ośrodkach do wypoczynku sobotnio-niedzielnego i świątecznego (1,6 dnia).

Wśród gości z Polski przyjeżdżających do Małopolski znaczną ich cześć - aż 26% stanowili odwiedzający jednodniowi. Ci, którzy zdecydowali się na nocleg, wybierali przede wszystkim bazę hotelową i parahotelową. Odwiedzający zagraniczni prawie wszyscy korzystali z noclegów na terenie Małopolski, podobnie jak Polacy wybierając najczęściej bazę hotelową (aż 65%) - ryc.17.


Zdecydowana większość gości odwiedzających Małopolskę, według badań ankietowych przeprowadzonych przez MOT w 2005r., deklarowała, że przyjazd na miejsce wypoczynku wiązał się również z odwiedzeniem innych miejscowości położonych w regionie. Najczęściej wymieniane były: Zakopane wraz z Tatrami, dalej Wieliczka, Pieniny (poszczególne miejscowości, spływ Dunajcem i in.), Kraków oraz Oświęcim, czyli miejscowości o uznanej renomie wśród turystów. Jest to od kilku lat niezmieniająca się czołówka odwiedzanych miejsc w naszym regionie. Wysoką pozycję wśród miejsc odwiedzanych podczas pobytu w Małopolsce odnotowuje Słowacja (głównie poszczególne miejsca na obszarze słowackich Tatr), poza tym dolina Popradu i rejon Ojcowskiego Parku Narodowego. W bieżącym roku po raz pierwszy pojawiły się miejscowości z obszaru powiatu gorlickiego - m.in. Gorlice, Wysowa, Hańczowa, jak również np. Ciężkowice ze Skamieniałym Miastem, czy Lanckorona. Wzrosło zainteresowanie Wadowicami i Kalwarią Zebrzydowską, co jest związane ze wzmożonym ruchem turystyczno - religijnym, szczególnie w miejscach odnoszących się do osoby Jana Pawła II.

ROZDZIAŁ 4

Rozwój sektora turystyki w dokumentach programowych

4.1 Funkcjonowanie turystyki w strukturach polskiej administracji

Turystyka jest odrębnym działem administracji rządowej obejmującym sprawy zagospodarowania turystycznego oraz mechanizmy funkcjonowania rynku turystycznego, wydzielonym na mocy ustawy z dn. 4.09.1997r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 1999, Nr 82, poz. 928). Rozwiązanie kwestii centralnego organu zarządzającego polską turystyką przewidywało początkowo utworzenie Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki współpracującego w zakresie promocji z Centralnym Ośrodkiem Informacji Turystycznej w 1992r. przekształconym w Polską Agencję Promocji Turystyki. Po reorganizacji UKFiT turystyka znalazła się w Ministerstwie Transportu i Gospodarki Morskiej, a w 1997r. dział turystyki przyporządkowano Ministrowi Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej.

Dn. 29.08.1997r., zgodnie z Założeniami rozwoju gospodarki turystycznej, Sejm uchwalił podstawowy dokument regulujący obecne funkcjonowanie rynku turystycznego w Polsce Ustawę o usługach turystycznych (Dz.U. Nr 55 z 2001r., poz.578 z późniejszymi zmianami). Ustawa była pierwszym kompleksowym dokumentem regulującym prowadzenie działalności gospodarczej polegającej na świadczeniu usług turystycznych, wdrażającym do polskiego prawa Dyrektywę Rady 90/314/EWG z 13 czerwca 1990r, o podróżach i wycieczkach turystycznych. Zgodnie ze standardami unijnymi, dn. 25.06.1999r. przyjęto ustawę o Polskiej Organizacji Turystycznej (Dz. U. Nr 62, poz. 689 z późniejszymi zmianami), powołującą specjalistyczną jednostkę przejmującą zadania z zakresu promocji Polski, koordynowania systemu informacji turystycznej w kraju i na świecie oraz wspomagania planów rozwoju i modernizacji infrastruktury turystycznej. Późniejsze zmiany ustawy umożliwiły utworzenie regionalnych i lokalnych sieci organizacji turystycznych wykonujących powyższe zadania.

W kwietniu 2001r. (modyfikacja we wrześniu 2002r.) Rada Ministrów przyjęła Strategię rozwoju turystyki na lata 2001-2006. Rządowy program wsparcia rozwoju turystyki w latach 2001-2006 będącą średniookresowym dokumentem określającym miejsce i rolę turystyki w polityce społeczno-gospodarczej państwa. Założeniem Strategii była integracja samorządów terytorialnych, branży turystycznej i innych sektorów środowiska gospodarczego wokół zadań wynikających ze Strategii jak również koordynacja działań w ramach programów i projektów związanych z turystyką, ze Zintegrowanym Programem Rozwoju Regionalnego na czele.

Uzyskanie członkostwa UE stało się stymulatorem rozwoju turystyki. Polska aktywnie włączyła się w pracę Doradczego Komitetu Turystyki określającego główne kierunki działań wspierających rozwój turystyki prowadzonych na szczeblu Wspólnoty. Departament Turystyki uczestniczył w pracach dotyczących NPR na lata 2004-2006, WNPR na lata 2007-2013 i Strategii rozwoju turystyki na lata 2001-2006 oraz dostosowywania polskich regulacji do prawa unijnego, a jednocześnie prowadził działania informacyjne mające zwiększyć zdolność polskiej branży turystycznej do absorbcji funduszy strukturalnych. Przedstawiciele administracji, POT i samorządu gospodarczego uczestniczyli w obradach Europejskiego Forum Turystyki oraz uczestniczyli w rozpowszechnianiu informacji promujących rynek polski, monitorowaniu rynku oraz pozyskiwaniu danych na temat wdrażania regulacji prawnych UE w dziedzinie turystyki.

Po uzyskaniu członkostwa UE nie nastąpiły istotne zmiany w zarządzaniu turystyką na szczeblu centralnym, regionalnym i lokalnym. Turystyka pozostawała nadal odrębnym działem administracji rządowej kierowanym przez ministra właściwego ds. turystyki (od 01.05.2004r. Minister Gospodarki i Pracy, a od 31 października 2005 r. Minister Gospodarki). W zakresie kompetencji ministra znajduje się:

1). opracowywanie, wdrażanie i monitorowanie tworzenia strategicznych dokumentów rządowych, programów i aktów normatywnych wpływających na rozwój turystyki,

2). prowadzenie działań związanych z rozwojem sektora turystyki w ramach NPR i infrastruktury turystycznej w Polsce, oraz innych działań zmierzających do zwiększenia konkurencyjności polskiej oferty, w tym przedsięwzięć organizacji pozarządowych,

3). dokonywanie oceny funkcjonowania sektora usług turystycznych,

4). koordynacja zadań z zakresu integracji europejskiej w sektorze turystyki,

5. kształtowanie aktywnej polityki w obszarze umów międzyrządowych w dziedzinie turystyki i udział w pracach organizacji międzynarodowych,

6). realizacja zadań wynikających z ustawy o usługach turystycznych, ustawy o Polskiej Organizacji Turystycznej oraz ustaw regulujących zasady uznawania kwalifikacji

Organem pomocniczym ministra w sprawach turystyki jest Rada Turystyki, w skład której wchodzą m.in. przedstawiciele branży turystycznej, a obsługę zadań ministra z zakresu turystyki zapewnia Departament Turystyki w Ministerstwie.

Po 2004r. nadal na szczeblu centralnym jednostką odpowiedzialną za sprawy promocji i informacji turystycznej w Polsce jest Polska Organizacja Turystyczna (POT). Organizacja jest państwową osobą prawną pod nadzorem ministerialnym, ściśle współpracującą z jednostkami samorządów terytorialnych, wykonującą następujące zadania:  

1) promocja Polski jako kraju atrakcyjnego turystycznie,

2) koordynacja polskiego systemu informacji turystycznej w kraju i na świecie,

3) inicjowanie, opiniowanie i wspomaganie planów rozwoju infrastruktury turystycznej,

4) wykonywanie innych zadań powierzonych przez jednostki samorządu terytorialnego, samorząd gospodarczy i zawodowy oraz stowarzyszenia działające w turystyce,

5) inspirowanie tworzenia regionalnych oraz lokalnych organizacji turystycznych organizacji turystycznych, a także z nimi współdziałanie.

Kolejnym szczeblem zarządzania turystyką w Polsce jest rządowa administracja terenowa; wojewoda jest przedstawicielem Rady Ministrów w województwie. W 2004r. nastąpiły istotne zmiany w zakresie kompetencji tych organów w odniesieniu do usług turystycznych, spowodowane głównie decentralizacją kompetencji administracji. Podczas gdy ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych wyznaczała wojewodzie następujące zadania:

1). udzielanie zezwoleń/dokonywanie wpisu do rejestru organizatorów turystyki i pośredników turystycznych oraz kontrola działalności,

2). dysponowanie środkami gwarancji bankowej/ubezpieczeniowej podmiotów turystycznych,

3). wydawanie upoważnień do prowadzenia szkolenia i wydawanie uprawnień pilota wycieczek i przewodnika turystycznego oraz kontrola ich działalności,

4). kategoryzacja obiektów hotelarskich, prowadzenie ich ewidencji oraz kontrola obiektów,

5). tworzenie środków specjalnych, przeznaczonych na finansowanie zadań związanych z wydawaniem uprawnień pilota i przewodnika, a także kategoryzacją bazy noclegowej,

po 2004r. kompetencje związane z obsługą podmiotów z branży turystycznej przekazane zostały jednostkom samorządowym, a Urzędy Wojewódzkie pełnic zaczęły rolę głównie kontrolną i wspólpracującą z Urzędami Marszałkowskimi.

Na szczeblu lokalnym i regionalnym główną rolę w rozwoju turystyki odgrywa trójszczeblowy samorząd terytorialny, w skład którego wchodzi: samorząd gminny; samorząd powiatowy i samorząd wojewódzki. Zakres kompetencji marszałków obejmuje prowadzenie polityki regionalnej oraz formułowanie strategii wszechstronnego i zrównoważonego rozwoju regionu, w szczególności Strategii rozwoju województwa, realizowanej poprzez programy wojewódzkie, których turystyka jest ważnym elementem. Do kompetencji powiatu należą zadania publiczne o charakterze ponadgminnym nie zastrzeżone do kompetencji innych organów. Do kompetencji gmin, jako jednostek samorządu terytorialnego, należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, w tym sprawy kultury fizycznej i turystyki oraz terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych. Na szczeblu regionalnym sprawami promocji zajmują się Regionalne Organizacje Turystyczne (ROT), a na szczeblu lokalnym - Lokalne Organizacje Turystyczne (LOT). Organizacje te mają formę stowarzyszeń, a ich członkami mogą być w szczególności: jednostki samorządu terytorialnego, organizacje zrzeszające przedsiębiorców z dziedziny turystyki oraz stowarzyszenia działające w dziedzinie turystyki.

Oprócz administracji rządowej i samorządowej, zadania działu turystyki realizowane są przy udziale samorządu gospodarczego oraz organizacji społecznych i non-profit, z którymi współpracuje Departament Turystyki. Ich przedstawiciele uczestniczą również w pracach nad projektami strategii rozwoju turystyki. W Polsce jednostkami samorządu gospodarczego są izby gospodarcze, reprezentujące interesy gospodarcze zrzeszonych w nich przedsiębiorców, m.in. Polska Izba Turystyki, Radą Krajowa Izb Turystyki i Polska Izba Hotelarstwa. Z kolei wśród organizacji non-profit wymienic należy przede wszystkim Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze, Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych, Polskie Zrzeszenie Hoteli, Polską Federację Turystyki Wiejskiej - „Gospodarstwa Gościnne” i Polską Federację Pilotażu i Przewodnictwa.

Otoczenie prawne turystyki w Polsce stanowią:

• akty prawne określające warunki świadczenia przez przedsiębiorców usług turystycznych na terytorium Polski, w tym ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2004 r. Nr 173, poz. 1807 z późn. zm.) oraz ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (Dz. U. z  2004 r. Nr 223, poz. 2268, Nr 273, poz. 2703 oraz  z 2005 r. Nr  175, poz. 1462) wraz z rozporządzeniami wykonawczymi;

• rozporządzenia dotyczące uznawania w Polsce  nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji przewodników turystycznych i pilotów wycieczek;

• ustawa  z dnia 25 czerwca 1999 r. o Polskiej Organizacji Turystycznej (Dz. U. z 1999 r., Nr 62, poz. 689, z późn. zmianami) wraz z rozporządzeniami wykonawczymi;

• inne akty prawne.

W zakresie stymulacji rozwoju sektora turystyki podstawowym dokumentem rządowym określającym cele i kierunki polityki państwa dotyczące turystyki na okres 2000-2006 jest Strategia Rozwoju Turystyki w latach 2000-2006 - rządowy program wsparcia rozwoju turystyki. Dla rozwoju sektora ważniejsze znaczenie mają dodatkowo inne dokumenty strategiczne wyznaczające kierunki realizacji polityki Państwa w obrębie poszczególnych sektorów oraz szereg programów restrukturyzacji poszczególnych sektorów gospodarczych. Strategia jest rządowym dokumentem, który został przygotowany przez Ministerstwo Gospodarki i przyjęty przez Radę Ministrów w dn. 24.04.2001r., (zmodyfikowany dn. 10.09.2002r.). Określa ona cele i podstawowe zadania polityki państwa, a z drugiej strony wyznacza obszary finansowego wsparcia programów samorządu wojewódzkiego i administracji lokalnych, podmiotów gospodarczych, organizacji i stowarzyszeń. Takie rozwiązanie jest zgodne z rosnącym znaczeniem polityki rozwoju regionalnego obowiązującym w krajach Unii Europejskiej.

1. Narzędzia realizacji założeń Strategii Rozwoju Turystyki w latach 2001-2006

Strategia Rozwoju Turystyki w latach 2001-2006 wskazuje również pięć grup podstawowych narzędzi realizacji jej założeń:

1. Instrumenty ogólne

2. Programy sektorowe i strukturalne związane z turystyką

3. Fundusze przedakcesyjne Unii Europejskiej (SAPARD, ISPA, PHARE) oraz fundusze strukturalne, planowane do wykorzystania po wejściu Polski do Unii Europejskiej

4. Środki i narzędzia będące w dyspozycji poszczególnych ministrów

4.1. Narzędzia będące w dyspozycji Ministerstwa Gospodarki.

Ad.1 Instrumenty ogólne określone w programach rządowych, wyznaczających politykę państwa i środki finansowe na jej realizację, w tym w obszarze rozwoju gospodarki turystycznej, takie jak:

Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2001-2006 określa tryb wsparcia programów wojewódzkich przez Państwo i wysokość wsparcia projektów z zakresu infrastruktury turystycznej obejmujących infrastrukturę służącą wzmacnianiu konkurencyjności regionów, restrukturyzację bazy ekonomicznej regionów i tworzenie warunków sprzyjających jej dywersyfikacji, rozwój zasobów ludzkich oraz wsparcie obszarów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją. Założono, iż cel główny Strategii będzie realizowany poprzez koncentrację interwencji państwa w pięciu priorytetach polityki regionalnej państwa, w tym w ramach priorytetu B. Restrukturyzacja bazy ekonomicznej regionów i tworzenie warunków jej dywersyfikacji. Priorytet ten precyzując kierunki działań zmierzających w kierunku zwiększenia produktywności i rentowności istniejących gałęzi gospodarki regionalnej oraz dywersyfikacji działalności gospodarczej, podkreśla znaczenie rozwoju usług, w tym w szczególności turystyki i różnych form rekreacji. Dlatego też jednym z trzech celów szczegółowych priorytetu B. jest rozwój turystyki, rekreacji i ochrona dziedzictwa kulturowego. Strategia wskazuje, że cel ten będzie realizowany poprzez projekty ukierunkowane na rozwój MSP sektora turystycznego (podmiotów zamierzających rozpocząć działalność turystyczną, przedsiębiorstw oferujących usługi turystyczne oraz projekty z zakresu turystyki alternatywnej) i projekty instytucji sektora publicznego (z zakresu komunalnej infrastruktury turystycznej i rekreacji, zagospodarowania turystycznego obiektów historycznych i środowiskowych oraz promocji i informacji turystycznej). Realizacja celu strategii wymagać zatem będzie zaangażowania środków budżetowych administracji rządowej (w szczególności organu administracji właściwego do spraw turystyki), jednostek samorządu terytorialnego oraz podmiotów gospodarczych, działających w wielu sektorach obsługujących turystykę. Strategia zakłada, że podstawowym źródłem finansowania rozwoju infrastruktury turystycznej i usług towarzyszących, generujących wzrost dochodów innych sektorów, będzie kapitał prywatny wspierany przez samorządy lokalne, wykorzystujące możliwości wsparcia, jakie stwarzają rządowe strategie sektorowe i programy pomocowe.

Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa wspierająca rozwój przedsiębiorczości i wzrost pozarolniczych miejsc pracy, w tym współfinansowany z Banku Światowego Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich;

Narodowa Strategia Ochrony Środowiska zakładająca wsparcie przedsięwzięć na cennych przyrodniczo obszarach, w tym rozwój infrastruktury turystycznej na obszarach chronionych;

Narodowa strategia rozwoju transportu skierowana na poprawę dostępności zewnętrznej i wewnętrznej regionów, z zaznaczeniem poprawy obsługi transportowej w obszarach metropolitalnych.

Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju wskazująca na konieczność koncentracji aktywności społeczno-gospodarczej w miejscach najkorzystniejszych dla rozwoju gospodarczego, w tym wspieranie kształtowania się aglomeracji miejskich o największych szansach na awans w hierarchii europejskiej, wspieranie kształtowania się dynamizujących rozwój kompleksów turystycznych oraz wspieranie rozwoju turystyki, nakierowanego na ochronę środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego, zagospodarowanie wolnych zasobów pracy.

Ad.2 Programy sektorowe/strukturalne, określające politykę państwa i wyznaczające narzędzia jej realizacji, w tym m.in.

Program Świadome kształtowanie krajobrazu i ochrona krajobrazu historycznego - program adresowany do szerokich kręgów społeczeństwa, w szczególności młodzieży, organizatorów życia społecznego i publicznego, a zwłaszcza kadr terenowej administracji rządowej i samorządowej, a w dziedzinie szkolenia zawodowego i podnoszenia kwalifikacji - do nauczycieli szkolnych i akademickich oraz służb ochrony zabytków i przyrody.

Międzyresortowy Program Rozwoju Turystyki i Wypoczynku Dzieci i Młodzieży na lata 2001-2006 - program łączący różne sfery, poprzez m.in. wzmocnienie sytuacji ekonomicznej rodzin w Polsce, poprawę działań edukacyjnych zachęcających do turystyki i wypoczynku w aktywnych, ekologicznych i kulturalnych formach, rozwój ekonomicznej bazy noclegowej i wsparcie działalności mniejszych ale doświadczonych organizacji samorządowcyh (zwłaszcza działających w niewydolnych ekonomicznie wsi i miastach oraz patologicznym środowisku).

Zintegrowany Program Rozwoju Uzdrowisk za szczególnym uwzględnieniem usług turystycznych - międzyresortowy program zakładający przygotowanie prawnych rozwiązań dla prawidłowego funkcjonowania uzdrowisk, i gmin, na terenie których zlokalizowane są uzdrowiska, przyspieszenie rozstrzygnięć prywatyzacyjnych oraz opracowanie systemu finansowego wsparcia inwestycji infrastruktury uzdrowiskowo-turystycznej realizowanej przez gminy uzdrowiskowe.

Ad.3 Środki i narzędzia Unii Europejskiej, w tym:

1. Programy finansowane z funduszy przedakcesyjnych Unii Europejskiej (szerzej o realizacji poniższych programów w Małopolsce w rozdz. 2.3)

PHARE, w ramach którego już w 1992r. uruchomiono Program Rozwoju Turystyki TOURIN (finansujący działania o charakterze doradczym, szkoleniowym i wsparcie instytucjonalne), a kilka lat później kolejne programy: STRUDER, STRUDER II, RAPID, ODBUDOWA, Program Inicjatyw Lokalnych oraz PHARE CROSSBORDER,; kolejny program Spójność Społeczna i Gospodarcza (Phare SSG)  ukierunkowano na zmniejszanie opóźnień i nierównomierności rozwoju regionów poprzez promowanie aktywności gospodarczej, rozwiązywanie problemów społecznych związanych z rynkiem pracy, restrukturyzację oraz rozwój infrastruktury; program jest realizowany w czterech edycjach: 2000, 2001, 2002, 2003, a składa się z trzech głównych komponentów: wsparcia rozwoju infrastruktury (INFRA), wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) oraz wsparcia rozwoju zasobów ludzkich (RZL);

SAPARD, funkcjonujący od 2002r., obejmujący programy z zakresu harmonijnego i spójnego rozwoju obszarów wiejskich, w tym renowację i rozwój wsi (poprawę stanu infrastruktury turystycznej), ochronę dziedzictwa obszarów wiejskich oraz dywersyfikację działalności gospodarczej poprzez rozwijanie działalności turystycznej przez przedsiębiorców działających na wsi i świadczenie usług turystycznych w gospodarstwach rolnych (agroturystyka); zrealizowano programy „Agroturystyka i usługi towarzyszące”, „Turystyka rekreacyjna i turystyka specjalistyczna”, „Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich”

ISPA obejmuje dofinansowanie rozwoju infrastruktury transportowej oraz ochrony środowiska;

2. Fundusze strukturalne dostępne od 2004r. w ramach zapisów NPR na lata 2004-2006 (szerzej o realizacji poniższych programów w Małopolsce w rozdz. 2.3)

Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) - program zasadniczy dla rozwoju regionalnego finansujące z zakresu turystyki ze środków funduszu ERDF Działanie 1.4. „Rozwój turystyki i kultury”, Działanie 3.1. „Obszary wiejskie”, Działanie 3.2. „Obszary podlegające restrukturyzacji”, Działanie 3.3. „Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe”, Działanie 3.4. „Mikroprzedsiębiorstwa”. Program umożliwia dofinansowanie m.in. projektów infrastrukturalnych (np. adaptacja zabytków techniki i architektury, rozwój i modernizacja infrastruktury noclegowej, gastronomicznej i innej infrastruktury turystycznej, opracowanie i utworzenie systemów i centrów informacji turystycznej i kulturalnej) i projektów promocyjnych (np. organizacja imprez i wydarzeń turystycznych oraz kulturalnych, rozwoju i promocji lokalnych i regionalnych produktów turystycznych i kulturowych). Beneficjentami wsparcia są przede wszystkim jednostki samorządu terytorialnego wszystkich szczebli, związki, porozumienia i stowarzyszenia jst, inne instytucje państwowe i samorządowe, w tym instytucje kulturalne i turystyczne, regionalne organizacje turystyczne, organizacje pozarządowe, stowarzyszenia, fundacje oraz kościoły i związki wyznaniowe. Dodatkowo program wspomaga projekty edukacyjne, z których pośrednio korzystają również podmioty działające w turystyce; szczególna uwaga poświęcana jest osobom odchodzącym z rolnictwa lub zamieszkującym tereny objęte procesami restrukturyzacyjnymi. Dokonywana na poziomie regionalnym w 16 województwach identyfikacja projektów jest krokiem w kierunku decentralizacji działań z zakresu rozwoju regionalnego w kolejnym okresie programowym.

SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich jest programem przewidującym wsparcie dla działań turystycznych w ramach realizacji dwóch działań: 2.3 Odnowa wsi i zachowanie dziedzictwa kulturowego oraz 2.4 Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów. Cel pierwszy ma na celu podnoszenie atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej oraz promocji obszarów wiejskich oraz zaspokajanie potrzeb społeczno-kulturalnych ludności i rozwój tożsamości społecznej przy zachowaniu dziedzictwa kulturowego. Wnioski o dofinansowanie projektów mogą składać do urzędów marszałkowskich samorządy gmin wiejskich lub miejsko-wiejskich dla miejscowości liczących do 5 tys. mieszkańców. Cel drugi ma na celu rozwój działalności dodatkowej (usług agroturystycznych, rzemiosła, wytwarzaniu produktów z własnych gospodarstw), ograniczenie bezrobocia na wsi, promowanie pozytywnego wizerunku wsi i zachowanie zasobów przyrodniczych obszarów wiejskich. Pomoc przeznaczona jest dla rolników i ich bliskich, a wnioski o pomoc finansowa są przyjmowane w oddziałach regionalnych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa właściwych terytorialnie.

SPO Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw programowo skierowany jest do przedsiębiorstw jako ostatecznych odbiorców pomocy i nie posiada wydzielonych obszarów wsparcia działań branży turystycznej. W priorytecie 2. programu zapisano trzy działania szczególnie ważne dla przedsiębiorstw (w tym MSP) jako beneficjentów ostatecznych: 2.1. Wzrost konkurencyjności MSP poprzez doradztwo, 2.2. Wsparcie konkurencyjności produktowej i technologicznej przedsiębiorstw oraz 2.3. Wzrost konkurencyjności MSP poprzez inwestycje. Program dofinansuje przedsiębiorstwa turystyczne w zakresie m.in. udziału w imprezach targowych, budowy i modernizacji infrastruktury noclegowej w tym adaptacji obiektów zabytkowych, budowy i modernizacji infrastruktury gastronomicznej, budowy infrastruktury służącej rozwojowi aktywnych form wypoczynku. MSP składają wnioski do Regionalnych Instytucji Finansujących (RIF), będących partnerem regionalnym Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (2.1 i 2.3) oraz do Departamentu Instrumentów Finansowych w MGPiPS (2.2).

SPO Rozwój zasobów ludzkich, choć nie wymienia bezpośredniego wsparcia w ramach poszczególnych działań, jest programem umożliwiającym uzyskanie dofinansowania w obszarach większości działań m.in. na polepszenie dostępności usług oferowanych przez instytucje rynku pracy, podnoszenie kwalifikacji zawodowych i dostosowywanie ich do potrzeb rynku szkolenia dla branży turystycznej, na projekty z zakresu informacji i promocji, a także na dostarczanie podstawowej wiedzy na temat zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej i poprawie zdolności adaptacyjnych przedsiębiorstw. Jedynie działanie 1.1 będące wsparciem dla centralnych instytucji rządowych, nie daje możliwości finansowania przedsięwzięć turystycznych.

Tab. 12. Możliwości realizacji projektów turystycznych w ramach programów operacyjnych
Beneficjenci Programy	Jst i inne organizacje publiczne realizujące projekty w miejscowościach:			Przedsiębiorstwa, w tym:			osoby fizyczne
		do 5 tys. mieszkańców	do 20 tys. mieszkańców	powyżej 20 tys. mieszkańsców	duże przedsiębiorstwa	MSP		mikroprzedsię- biorstwa
ZPORR
Działanie 1.4	+	+	+	-	-	-	-
Działanie 3.1	-	+	-	-	-	-	-
Działanie 3.2	+	+	+	-	-	-	-
Działanie 3.3	+	+	+	-	-	-	-
Działanie 3.4	-	-	-	-	-	+	-
SPO WKP
Działanie 2.1	-	-	-	-	+	+	-
Działanie 2.2	-	-	-	-	+	+	-
Działanie 2.3	-	-	-	-	+	+	-
SPO Rolnictwo
Działanie 2.1	+	-	-	-	-	-	-
Działanie 2.2	-	-	-	-	-	-	+
SPO RZL
Działanie 1.2	+	+	+	+	+	+	-
Działanie 1.3	+	+	+	-	-	-	-
Działanie 1.4	+	+	+	-	-	-	-
Działanie 1.5	+	+	+	-	-	-	-
Działanie 1.6	+	+	+	-	-	-	-
Działanie 2.1	+	+	+	-	-	-	-
Działanie 2.2	+	+	+	+	+	-	-
Działanie 2.3	+	+	+	+	+	+	-
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Wsparcie przedsięwzięć turystycznych...

Dodatkowo narzędziami stymulującymi rozwój turystyki i rekreacji w Polsce są realizowane Inicjatywy Wspólnotowe INTERREG III (finansowany z funduszu ERDF) i EQUAL (finansowany z funduszu EFS), z których większe znaczenie dla projektów turystycznych ma inicjatywa INTERREG III (nie będący ukierunkowany na żaden sektor), którego celem jest promocja zintegrowanego rozwoju sąsiadujących regionów granicznych, wsparcie harmonijnej integracji terytorialnej Unii i usprawnienie polityki i techniki rozwoju regionalnego i spójności przez współpracę międzynarodową i międzyregionalną. Wsparcie dla branży turystycznej przewidziano również w innych programach unijnych m.in. programie Eureka (projekty turystyczne mogą być realizowane poprzez poddziałanie EUROTOURISM), programie ENERGY (z sektora turystycznego - projekty związane z wykorzystywaniem energii np. w obiektach bazy turystycznej), LIFE (zakładający wsparcie zrównoważonego rozwoju) i programie Kulturalna Stolica Europy oraz Europejski Miesiąc Kultury.

Wśród narzędzi stymulujących rozwój sektora wymienić należy również jednostki dysponujące narzędziami inwestycyjnymi zapewniającymi dodatkową pomoc dla realizacji projektów turystycznych. Od 1991r. funkcjonuje Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju promujący konkurencję, prywatyzację i przedsiębiorczość, rozwój infrastruktury i politykę wspierania otoczenia biznesowego Bank inwestując przede wszystkim razem z partnerami komercyjnymi w przedsiębiorstwa prywatne, współpracuje z przedsiębiorstwami państwowymi w celu wspierania prywatyzacji, restrukturyzacji i ulepszenia usług komunalnych. Europejski Bank Inwestycyjny oraz Europejski Fundusz Inwestycyjny udzielające kredyty, o które mogą ubiegać się organizacje prywatne i publiczne, jak również władze lokalne i regionalne oraz firmy. Choć udzielane kredyty skierowane są do wszystkich sektorów, znaczna część tych funduszy została skierowana na rozwój działalności związanych z turystyką np. małych i średnich hoteli, infrastruktury czy miejsc atrakcyjnych pod względem kulturalnym i architektonicznym..

4. Środki i narzędzia będące w dyspozycji poszczególnych ministrów, które będą wykorzystane do realizacji zadań określonych w strategii rozwoju turystyki.

4.1. Narzędzia będące w dyspozycji Ministerstwa Gospodarki przeznaczone na koordynację działań rządowych w zakresie turystyki, w tym m.in.:

• na promocję wizerunku Polski i rozwój systemów informacji w ramach dotacji Polskiej Organizacji Turystycznej,

• stymulujące ministerialne programy sektorowe i programy wsparcia ora zmiany w systemie prawnym w zakresie turystyki,

• inicjowanie i opiniowanie strategii, programów rządowych i projektów zmian w systemie prawno-finansowym państwa wspierających rozwój przedsiębiorczości, w tym opracowanie dokumentów takich jak „Koncepcja promocji polskich uzdrowisk i turystyki uzdrowiskowej w Polsce”, „Koncepcja promocji i rozwoju markowego produktu turystycznego w obiektach poprzemysłowych i turystyki industrialnej w Polsce”, „Koncepcja promocji i rozwoju ekoturystyki w Polsce”, programu „Koncepcja promocji i rozwoju turystyki rowerowej w Polsce”,

• inicjowanie i opiniowanie programów rządowych zmierzających do zwiększenia bezpieczeństwa turystów i likwidacji barier ograniczających przyjazdy turystów.

Tab.13. Źródła finansowania zadań programu wsparcia rozwoju turystyki (mln zł).- po weryfikacji.

3,0

35,0

38,0

Jednostki samorządu terytorialnego

15,0

225,0

240,0

Środki prywatne

5,0

140,0

145,0

Lp.	Źródło finansowania	2001-2002	2003-2006	Razem
1.	Ministerstwo Gospodarki:	197,65	2036,9	2234,05
	1.1. Środki POT	63,7	240,0	303,7
	1.2. Programy nadzorowane przez MG	10,0	20,0	30,0
	1.3. Programy wsparcia sektora turystyki, badania	4,1	8,5	12,6
	1.4. Środki na wsparcie inwestycji w turystyce		15,0	15,0
	1.5. Monit rozwoju infrastruktury i jakości usług	1,85	3,4	5,25
	1.6. Programy wsparcia rozwoju regionalnego 118,0 1750,0 1868,0 Fundusze przedakcesyjne i strukturalne UE 75,0 1130,0 1205,0 Budżet państwa 20,0 220,0 240,0 Dotacje celowe
2.	Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu	435,1	42,5	477,6
3.	Ministerstwo Kultury	5,2	12,4	17,6
4.	Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi	6,0	24,0	30,0
5.	Ministerstwo Środowiska, fundusze ekologiczne	4,0	10,0	14,0
6.	Ministerstwo Infrastruktury	1,44	0,05	1,49
7.	Komitet Badań Naukowych	1,2	2,4	3,6
8.	Jednostki samorządu terytorialnego dla ROT	3,4	5,8	9,2
	RAZEM	653,99	2134,05	2788,04

Źródło: Strategia Rozwoju Turystyki na lata 2001-2006, 2002

1. Strategia Rozwoju Turystyki a samorząd regionalny

Szczegółowe cele, kierunki i priorytety rozwoju poszczególnych sektorów państwa określone są w strategiach sektorowych i strukturalnych. Jednym z takich dokumentów jest “Strategia rozwoju turystyki w latach 2001-2006”, formułująca strategię rozwoju turystyki rozumianą jako część strategii rozwoju społeczno-gospodarczego państwa. Zadaniem tego dokumentu jest określenie celów, priorytetów i podstawowych zadań polityki państwa oraz wyznaczenie obszarów finansowego wsparcia programów samorządu wojewódzkiego i zadań administracji lokalnych, podmiotów gospodarczych, organizacji i stowarzyszeń.

Zgodnie z zapisami Strategii, celem głównym polityki państwa w zakresie gospodarki turystycznej jest poprawa konkurencyjności polskiej oferty turystycznej na rynku międzynarodowym i krajowym. Cel ten w rozbiciu na priorytety realizowany jest przez wyznaczone jednostki administracji rządowej, samorządowej jak również przez inne jednostki. Narzędziom realizacji polityki rozwoju turystyki przez ww. jednostki przyporządkowane są odpowiednie środki finansowe wyznaczone z budżetu państwa oraz środki pozabudżetowe (w tym dotacje unijne, środki sponsorów) - patrz tab. 12. Środki te stanowią nie uruchamiane dodatkowo nakłady, a środki wyznaczonych resortów i urzędów, realizujących zadania przyczyniające się do rozwoju turystycznego regionów. Większość zadań z zakresu polityki rozwoju turystyki w Polsce realizowanych jest przez Ministra Gospodarki i Pracy - ministra właściwego do spraw turystyki. Jednak interdyscyplinarny charakter turystyki, wykraczający znacznie poza ramy kompetencji Ministra Gospodarki, określił kompetencje różnych resortów. Podstawą współpracy w tym zakresie stał się „Rządowy program wsparcia rozwoju turystyki w latach 2001-2006”, w którym odpowiedzialność za każde zadanie przypisana jest konkretnym ministrom, kierownikom urzędów centralnych i wojewodom.

W pierwszych latach realizacji Strategii zadania z zakresu turystyki realizowane były w głównej mierze przez administrację rządową. Miało to na celu przygotowanie narzędzi umożliwiających realizację polityki z zakresu turystyki na szczeblu regionalnym i lokalnym, a zarazem dostosowywania turystyki do kanonów unijnych (m.in. w kontekście oddziaływania turystyki na środowisko, wyodrębnienia działań promocyjnych poprzez utworzenie Polskiej Organizacji Turystycznej). Kładziono zatem nacisk na finansowe wsparcie regionalnych i lokalnych strategii rozwoju turystyki regionów, w których turystyka może mieć znaczący wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy i zmniejszenie bezrobocia. Stymulowaniu polityki rozwoju turystyki służyć miały również generowane koncepcje kreacji produktów turystycznych i ewaluacji zasobów turystycznych pod kątem ich turystycznego wykorzystania, wspieranie rozwoju infrastruktury sportowej wykorzystywanej również przez turystów (poprzez dofinansowania), czy rozwoju proekologicznej infrastruktury turystycznej, szczególnie na obszarach objętych ochroną prawną.

Analizując rozkład wydatków w okresie 2000-2006 można zauważyć tendencję do ograniczania roli administracji rządowej na korzyść jednostek szczebla regionalnego, systematycznie zwiększających nakłady na realizację zadań z zakresu turystyki. Stwierdzenie to odnosi się do Urzędów Marszałkowskich w zakresie Priorytetu 1 Wzrost nakładów na infrastrukturę i rozwój przemysłu turystycznego, a w odniesieniu do urzędów wojewódzkich w zakresie Priorytetu 2 Wzrost konkurencyjności Polski na rynkach międzynarodowych oraz Priorytetu 3 Rozwój nowoczesnych technologii i narzędzi wspierających rozwój turystyki. Przy dominującym udziale nakładów poniesionych na priorytet 1 rzeczywista dywersyfikacja wykonania zadań Strategii odnosi się do Urzędów Marszałkowskich i innych jednostek samorządu terytorialnego - głównych odpowiedzialnych za realizację ww. priorytetu na szczeblu regionalnym i lokalnym. W ramach zadań Priorytetu 1 najwyższe nakłady poniesiono na realizację przedsięwzięć określonych w strategiach wojewódzkich i lokalnych (zadanie 1.2), wspieranych przez ministra właściwego do spraw turystyki w ramach kontraktów wojewódzkich oraz kolejnych programów wsparcia, w których w dziale „Turystyka” (dział 630) położono szczególny nacisk na zadania w zakresie upowszechniania turystyki (rozdział 630003) - wykonywane w ramach programów wsparcia. Tym samym stworzono formalne warunki dające samorządom możliwość realizacji w ramach kontraktów wojewódzkich i przy użyciu dotacji celowych z budżetu państwa zadań z zakresu turystyki. Przeznaczane przez samorządy środki w ramach rozdziału 630003 były związane m.in. z udziałem w targach i wystawach turystycznych, przygotowaniu wydawnictw specjalistycznych, organizacją konkursów promujących produkty regionu, promocję turystyczną w mediach, dotowaniu stowarzyszeń w zakresie turystyki kwalifikowanej, utrzymywaniu szlaków turystycznych.

Oprócz zadania 1.2, na którego realizację urzędy marszałkowskie przeznaczyły aż 50% budżetu Strategii, samorządy wykonywały również zadania z zakresu stymulowania przedsięwzięć infrastruktury transportowej (zwłaszcza poprawy dostępności do miejsc o szczególnym znaczeniu dla rozwoju turystyki) oraz przygotowywanie strategii rozwoju poszczególnych regionów, programów, audytów i innych narzędzi stymulujących wzrost turystyki. Jednostki samorządowe wspierały również działania rządowe z zakresu rozwoju infrastruktury turystycznej dla obszarów chronionych i kompleksów leśnych, promocję szlaków i obiektów dziedzictwa kulturowego, wzmacniania sektora usług turystycznych w ramach programów rządowych i unijnych oraz organizację promocji turystyki (lokalne organizacje turystyczne) - rozdział 630005. W mniejszym stopniu samorząd angażował się w kształcenie kadr turystycznych oraz programy poprawy bezpieczeństwa - rozdział 630095 (patrz tab. 14).

Wzrost aktywności jednostek samorządu terytorialnego w realizacji założeń Strategii i dywersyfikację kompetencji odzwierciedla fakt, iż w 2004r., po raz pierwszy nakłady samych Urzędów Marszałkowskich na realizację zadań w zakresie turystyki przewyższyły nakłady poniesione przez administrację rządową. Wielkości wydatków poszczególnych realizatorów Strategii przedstawiono na rycinie 19, przy czym zaznaczyć należy iż przedstawione nakłady poniesione na realizację zadań uwzględniają nie tylko nakłady budżetowe, ale także wykazane przez resorty, urzędy wojewódzkie i marszałkowskie nakłady pozabudżetowe (środki programu Phare, fundusze unijne, środki sponsorów i inne). Według badań Instytutu Turystyki wydatki samych budżetów urzędów marszałkowskich są znacznie niższe. W 2004r. urzędy te przeznaczyły na realizację zadań z zakresu turystyki kwotę 10,22 mln zł (w tym 8,22 mln zł na dział 630 „Turystyka”), co oznacza wzrost nakładów w stosunku do roku poprzedniego aż o 15%. Plan na 2005r. przewidział zwiększenie wydatków na turystykę do kwoty 11, 86 mln zł (w tym w dziale 630 do kwoty 11,64 mln zł). Wśród województw najwyższe nakłady na turystykę przeznaczyły urzędy marszałkowskie województw Małopolskiego, Wielkopolskiego i Zachodniopomorskiego.

Biorąc pod uwagę ogół wydatków, w latach 2001-2004 wzrost wydatków na turystykę dotyczył nie tylko samorządów województw. Największą dynamikę wzrostu nakładów na turystykę zanotowały samorządy gmin; w tym przypadku odnotowano prawie trzykrotny wzrost wydatków.




Tab. 14 Realizacja zadań wynikających z "Rządowego programu wsparcia rozwoju turystyki w latach 2001-2006”
	Priorytety/zadania	Realizacja Strategii przez jednostki administracji rządowej		Realizacja Strategii przez Urzędy Marszałkowskie oraz inne jst - przykładowe realizowane projekty
					Realizatorzy	Przykładowe realizowane projekty
1.	Wzrost nakładów na infrastrukturę i rozwój produktu turystycznego
1.1	Rozwój turystyki w strategiach władz lokalnych	MGiP	opracowania: Uzdrowiska wzrostu, Szlak kolejek wąskotorowych,kierunki aktywizacji gospodarczej uzdrowisk polskich	Strategie rozwoju turystyki w woj. kujawsko-pomorskim i śląskim Koncepcja rozwoju turystyki na obszarze krainy żubra w woj. podlaskim
					PART	opracowania na bezpośrednie zlecenie jst
1.2	Realizacja zapisów strategii wojewódzkich i lokalnych	MGiP	realizacja zadań w ramach kontraktów wojewódzkich; działalnośc Urzędów Wojewódzkich: inwestowanie w infrastrukturę, wytyczanie szlaków turystycznychoraz rozwój informacji turystycznej	promocja turystyczna regionów-udział w targach, organizacja podróży studyjnych, publikacje; budowa spójnego systemu it; promocja turystyki kwalifikacyjnej; tworzenie produktow turystycznych; rozbudowa infrastruktury
1.3	Rozwój infrastruktury turystycznej dla obszarów chronionych	Min. Środowiska z Parkami Narod.	wystawa i folder „National Parks in Poland”; ekspertyza ośrodków edukacji ekologicznej; remonty szlaków, ścieżek dydaktycznych i schronisk turyst.	współwykonawcy zadania w zakresie tworzeniu szlaków interdyscyplinarnych (turystyki aktywnej, ekologicznej, edukacyjnej i kulturowej); działania ochronne na terenie otulin parków; gospodarowanie odpadami, promocja świadomości ekologicznej
					NFOŚiGW	wsparcie działalności parków, w tym rozwój bazy lokalowej
					Lasy Państwowe	utrzymanie infractruktury turyst. w lasach
		1.4	Przystosowanie zabytków dla potrzeb turystyki		Min. Kultury i Woj.Urzędy Ochrony Zabytków	Program„Promesa Ministra Kultury”; dofinansowanie prac konserwatorsko-remontowych muzeów, obiektów/zespołów zabytkowych z adaptacją na funkcje turystyczne; uczestnistwo w opracowaniu studiów uwarunkowań i planów zagospodarowania przestrzennego
		1.5	Promocja obiektów i szlaków dziedzictwa kulturowego		Min. Kultury	dofinansowanie wystaw i wydawnictw; warsztatow, konferencji, i wycieczek	projekt z funduszy Phare „Rewitalizacja Starego Miasta w Lublinie”, foldery „Pałace, zamki i dworki” w Wielkopolsce i „Małopolska - trasa UNESCO”, działania konserwatorskie i remontowe dla przystosowania zabytków dla potrzeb turystyki, ; oznakowanie szlaków; imprezy turystyczno-kulturalne, "Szlak Architektury Dreewnianej";
					Wojewódzkie Służby Ochrony Zabytków	promocja "Szlaku Cysterskiego", współtworzenie „Szlaku zabytków techniki” i „Szlaku zabytkowych fortyfikacji” (Katowice); turnieje rycerskie w m. Czocha, w Byczynie
					POT	promocja obiektów i szlaków dziedzictwa kulturowego:imprezy studyjne, folder „Polska - Miasta i dziedzictwo kulturowe”, konferencje prasowe
		1.6	Uwzględnienie w strategii rozwoju infr. transportowej poprawy dostępności turyst.		Min.Infrastruktury	brak inicjatywy opracowania odrębnego programu dostosowania infrastruktury transportowej do potrzeb turystyki; współpraca z instytutem morskim	głównie budowa i modernizacja dróg oraz przebudowa chodników; jednolity system oznakowania „IDENTUR” szlaków i atrakcji turystycznych w Małopolsce; odbudowa zniszczeń popowodziowych
					POT	realizacja zapisów „Koncepcji rozwoju turystyki morskiej”
		1.7	Uwzględnienie w pracach resortów aspektu atrakcyjności turystycznej gmin uzdrowiskowych i uzdrowisk		MGiP	koordynacja prac Międzyresortowego Zespołu do Spraw Aktywizacji Społ.-Gospodarczej Uzdrowisk, „Zintegrowany Program Rozwoju Uzdrowisk...”, finansowe wsparcie analiz	pozyskiwanie środków z UE, promocja gmin uzdrowiskowych, współorganizacjz imprez, wsparcie infrastruktury uzupełniającyh w gminach o funknkcji uzdrowiskowej; wpółpraca z gminami
					Min. Zdrowia	opiniowanie lokalizacji zabudowy w strefach ochrony uzdrowiskowej; baza informacyjna o uzdrowiskach; projekt ustawy o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym
					Min. Skrabu Państwa	współpraca z podlegającymi mu spółkami lecznictwa uzdrowiskowego
					POT	wdrożenie „Koncepcji promocji polskich uzdrowisk”
	Priorytety/zadania	Realizacja Strategii przez jednostki administracji rządowej		Realizacja Strategii przez Urzędy Marszałkowskie oraz inne jst - przykładowe realizowane projekty

1.8		Wsparcie rozbudowy bazy turystycznej, rekreacyjnej i gastronomicznej oraz przetwórstwa żywności i innych usług poza-noclegowych	Min. Rolnictwa i Rozwoju Wsi	wparcie agroturystyki, turystyki wiejskiej i ekoturystyki;przetarg 2 projektów: „Agroturystyka i usługi towarzyszące” i „Turystyka rekreacyjna i turystyka specjalistyczna”
								Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa	dopłaty do oprocentowania kredytów; realizacja działania 4. programu SAPARD i działania 2.4 SPO "Restrukturyzacja i modernizacja..."
								PFTW„Gospodarstwo Gościnne”	organizacja szkoleń branżowych; promocja polskiej wsi
								K.C.Doradztwa Rozwoju Roln.	organizacja szkoleń branżowych
1.9		Wsparcie dla rozwoju obiektów sportowych	MENiS	dofinansowanie budowy obiektów sportowych
1.10		System wspierania inwestycji	MGiP	uruchomienie rezerwy celowej budżetu państwa (2004r. jako poddziałanie 2.2.1)
2. Wzrost konkurencyjności polskiej oferty na rynkach międzynarodowych i rynku krajowym
2.1		Przegląd aktów prawnych i ich nowelizacja	MGiP	nowelizacja ustawy o usługach turyst., rozporządzeń: m.in.w sprawie obiektów hotelowych, przewodników turystycznych i pilotów wycieczek
2.2		Realizacja „Strategii finansów publ. ...” w kontekście wsparcia turystyki	Ministerstwo Finansów	reforma systemu podatku od towarów i usług (m.in.. 7% na usługi hotelowe)
2.3		Wzmocnienie sektora usług turyst. w ramach programów rządowych	MGiP	realizacja programu „Kierunki działań Rządu wobec MSP od 2003 do 2006 roku”; wspieranie MSP, promocja na rynkach zagranicznych; wparcie branży turystycznej na targaczagranicznych targach i wystawach
								PARP	współpraca z POT (wyjazy studyjne, bezpłatne usługi doradcze w Punktach Konsultacyjno-Doradczych); wdrażanie programu PHARE
								UOKiK	upowszechnianie informacji na temat towarów i usług turystycznych oraz warunków zawierania transakcji
			2.4				Wsparcie dla kształcenia i doskonalenia kadr turystycznych	MENiS	kształcenie kadr w systemie szkolnictwa zawodowego (hotelarstwo, gastronomia i turystycznyka)
								MGiP	dążenie do utworzenia kierunku gospodarka turystyczna/ turystyka; doskonalenie kadr;organizacja konkursów,konferencji i warsztatów
			2.5				Pomoc w opracowywaniu programów poprawy bezpieczeństwa, z uwzględnieniem bezpieczeństwa turystów	MSWiA	koordynacja programów poprawy bezpieczeństwa i pomocy	współpraca z MSWiA, Policją w progrmach m.in.. "Bezpieczna Woda", "Bezpieczne wakacje"
								Policja	zabezpieczenia sezonu turystycznego
								MGiP	wsparcie finansowe wytyczania i konserwacji szlaków turystycznych oraz 2 szlaków tematycznych: Małopolski szlak owocowy i Małopolski szlak kolejowy; dofinansowanie infrastuktury dla niepełnosprawnych
			2.6				Program ułatwień w zakresie obsługi turystów i organizatorów tur. przyjazdowej	MSZ	wsparcie turystyki zagranicznej
								Straż Graniczna oraz MSWiA	zwiększanie przepustowości przejś granicznych, likwidacja barier ograniczających przyjazdy turystów
								MGiP	umowy międzynarodowe, w których zapisy dotyczą m.in. ułatwień w zakresie obsługi turystów
2.7	Monitorowanie sytuacji na międzynarodowym rynku turystycznym	MGiP	cyklicznie informacje na temat turystyki przy Wydziałach Ekonomiczno-Handlowych (WEH) przy Ambasadach RP, współpraca z WTO
2.8	Realizacja strategii promocji turystyki na rynku międzynarodowym i krajowym	POT	zagraniczne działania promocyjne:„Polska - spotkania z kulturą”; orgaizacja konferencji, warsztatów, imprez; wydawanie publikacji
					MSZ	realizacja rządowego „Programu promocji Polski w krajach członkowskich UE..."; wizyty studyjne, publikacje, imprezy kulturalno-naukowe
					MGiP	działalnośc promocyjna z WEH przy Ambasadach RP; współpraca z przedstawicielstwami LOT oraz z polonijnymi biurami podróży
3. Rozwój nowoczesnych technologii, badań i narzędzi wspierających zarządzanie
3.1	Badania statystyczne turystyki, doskonalenie narzędzi badawczych	MGiP	Badania w zakresie infrastruktury turystycznej, turystyki zagranicznej, aktywności turystycznej Polaków
					GUS	Badania w zakresie bazy noclegowej, ruchu turystycznego
3.2	Monitoring rozwoju infrastruktury i jakości usług turyst. w wojew.	MGiP	Monitoring: usług przewdonickich i pilockich, działlności biur podróży i bazy hotelowej
3.3	Wspieranie udziału Polski w międzynarod. projektach (technologia w turystyce)	Komitet Badań Naukowych	finansowanie projektów badawczych, dofinansowanie działalności statutowa jednostek naukowych i szkół wyższych procujących na rzecz wsparcia turystyki
3.4	Rozwój systemów informacji turystycznej	POT	Internetowy System Informacji Turystycznej i Promocji Polski - ISIT; aktualizacja strony POT; współpraca z Departamentem Promocji MSZ
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Informacja o stanie realizacji zadań zapisanych w Strategii..., 2001, 2002, 2003, 2004, MGiP




4.4. Miejsce sektora turystyki w dokumentach województwa małopolskiego w bieżącym okresie programowania

4.4.1 Rozwój sektora turystyki w programach rozwoju regionalnego Małopolski

Wyszczególnienie powiązań Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego z rządowymi dokumentami polityki regionalnej dokonano w oparciu o cele strategiczne w obrębie priorytetów Strategii. Zestawiono je z celami strategicznymi NSRR na lata 2000-2006 oraz z kierunkami działań w obrębie osi rozwoju Polski w latach 2000-2002 sprecyzowanych w WNPR (dokumentu obowiązującego w czasie przygotowania Strategii).

Jako, że uchwała Sejmiku zatwierdzająca Strategię Małopolski podjęta została przed ostatecznym przyjęciem NSRR na lata 2000-2006, zawiera ona powiązania z projektem NSRR. Zgodnie z zapisami Strategii (rozdz. 7 Strategii), realizacja zadań z obszaru turystyki, określona w celu B.4 projektu NSRR -Rozwój sektora turystyki, znalazła odniesienie w siedmiu celach strategicznych w obrębie pól Pejzaż, Gospodarstwo, Więzi oraz w kontekście Integracja regionalna takich jak:

Cel B.3 Ochrona przyrody i różnorodności biologicznej

Cel B.4 Kształtowanie krajobrazu kulturowego

Cel C.4 Rozwinięte przemysły „regionalnej szansy”

Cel C.6 Wysoki poziom inwestycji

Cel D.1 Dobrze rozwinięty system powiązań komunikacyjnych regionu z otoczeniem

Cel E.2 Regionalny obieg kultury

Cel E.3 Regionalny wspólny rynek informacji

Cel K.1.1 Wykorzystanie potencjału Krakowa na rzecz rozwoju regionu

Cel K.1.2 Rozwinięte małe i średnie miasta Małopolski

Cel K.1.3 Aktywizacja rozwoju terenów wiejskich (ryc. 20).

Ponieważ stymulująco na rozwój turystyki wpływają również takie działania jak rozwój infrastruktury, ochrona środowiska, czy aktywizacja ludności, jak widać, one również zostały ujęte w powyższym zestawieniu.

W programach rozwoju regionalnego Małopolski, dokumentach poprzez które następuje realizacja celów Strategii uznanych za priorytetowe dla województwa, dokonano hierarchizacji i selekcji zarówno powyższych celów jak i rozwiązań w ich obszarze (polityk i programów). Program wojewódzki na lata 2001-2002 (wydłużony o 2003r.)










wyłonił cztery cele do realizacji z zakresu turystyki, w ramach których założono realizację 9 rozwiązań Strategii (SWM) - patrz ryc.20:

Cel 5. Rozwinięte przemysły „regionalnej szansy”(cel C.4 SWM), rozwiązanie C.4.2;

Cel 7. Wysoki poziom inwestycji (cel C.6 SWM), rozwiązania C.6.1, C.6.2, C.6.3;

Cel 8. Dobrze rozwinięty system powiązań komunikacyjnych regionu z otoczeniem (cel D.1 SWM), rozwiązania D.1.1, D.1.2, D.1.4, D.1.5;

Cel 10. Regionalny wspólny rynek informacji (cel E.3 SWM), rozwiązanie E.3.2.

W ramach kolejnego programu wojewódzkiego, obejmującego okres 2004-2006, założono również realizację czterech celów Strategii z zakresu turystyki określonych jako:

Działanie 2.3. - Kształtowanie krajobrazu kulturowego

Działanie 3.2. - Rozwinięte przemysły „regionalnej szansy”

Działanie 3.4. - Wysoki poziom inwestycji

Działanie 4.1.- Dobrze rozwinięty system powiązań komunikacyjnych regionu z otoczeniem.

Istotną różnicą jest wybór obszarów wsparcia dokonano na poziomie celów, bez selekcji selekcji określonych rozwiązań; dopiero instrumenty realizacji Strategii precyzują realizację działań.

W wyniku procesu negocjacyjnego między zarządem województwa a stroną rządową, wszystkie powyższe komponenty programu operacyjnego na lata 2000-2003 wdrażano za pośrednictwem Kontraktu (Programu Wsparcia). Wyselekcjonowane cele i rozwiązania zapisane jako „priorytety” w kontraktach wojewódzkich, realizowano w ramach konkretnych przedsięwzięć - „zadań” składających się na realizację danego „działania” (odpowiadającemu określonemu rozwiązaniu zapisanemu w programie operacyjnym). Tak więc działania z zakresu turystyki znalazły się w obrębie:

Priorytetu III - Regionalny wspólny rynek informacji, rozwiązanie E.3.2

Priorytetu VII - Rozwinięte przemysły „regionalnej szansy”, rozwiązania C.4.2,

Priorytetu IX - Wysoki poziom inwestycji, rozwiązania C.6.1, C.6.3;

Priorytetu X - Dobrze rozwinięty system powiązań komunikacyjnych regionu z otoczeniem, rozwiązania D.1.1, D.1.2, D.1.5.

W okresie obowiązywania Programu Wsparcia w 2004r. i w latach 2005-2006 strony kontraktu postanowiły, iż kontrakt będzie realizował zapisane w nim działania za pomocą następujących programów operacyjnych:

• Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR),

• Kontrakt Wojewódzki,

• Program Operacyjny dla Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG IIIA,

Dodatkowo działania realizowane były za pośrednictwem Zintegrowanego Programu Łagodzenia Skutków Restrukturyzacji Górnictwa, Hutnictwa oraz Wielkiej Syntezy Chemicznej na terenie Województwa Małopolskiego.

Proces wdrażania w przypadku każdego z ww. elementów zakładał autonomiczny charakter i niezależne wykonanie od pozostałych składników PWRRM, w oparciu o wewnętrzne reguły określone odrębnie dla poszczególnych komponentów.

Wyszczególnienie zapisów programów wojewódzkich z zakresu turystyki w odniesieniu do instrumentów realizacji poszczególnych działań/celów przedstawia tabela 15. Warto zwrócić uwagę, iż komponent Rozwinięte przemysły „regionalnej szansy” , jako jedyny, przewidziano do realizacji we wszystkich trzech kontraktach wojewódzkich. Komponent ten odnosi się do zadań ściśle związanych z obszarem turystyki, podczas gdy pozostałe mają pośredni wpływ na rozwój turystyki. Podstawowym podmiotem realizującym zapisy tego komponentu jest Zespołu ds. Rozwoju Turystyki, do którego kompetencji należy:

1. Koordynacja zadań związanych z wypracowaniem założeń strategicznego rozwoju turystyki w regionie w ramach strategii rozwoju województwa i programów wojewódzkich

2. Realizacja zadań w zakresie prowadzenia polityki rozwoju województwa poprzez współpracę z organizacjami pozarządowymi, samorządem gospodarczym i zawodowym, jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa a także z instytucjami naukowo-badawczymi, w zakresie zadań dotyczących turystyki

3. Realizacja projektów rozwoju turystyki w regionie w ramach współpracy z regionami partnerskimi

4. Realizacja zadań z zakresu zarządzania ofertą turystyczną Województwa Małopolskiego oraz stymulowanie rozwoju produktu turystycznego w regionie.

5. Współpraca z Polską Organizacją Turystyczną i Małopolską Organizacją Turystyczną

6. Przygotowywanie i wdrażanie projektów turystycznych będących przedmiotem wniosków o wsparcie ze środków funduszy strukturalnych Unii Europejskiej

7. Przygotowywanie założeń funkcjonowania regionalnego systemu informacji turystycznej (założenia dotyczące rozwoju systemu turystycznych znaków drogowych i regionalnego internetowego systemu informacji turystycznej).

8. Wspieranie rozwoju produktów turystycznych w regionie poprzez system konkursów w tym grantowych, plebiscytów i tym podobnych działań.

9. Monitorowanie ruchu turystycznego w regionie.




Tab. 15. Powiązanie celów/działań wpisanych do programów operacyjnych Małopolski realizowanych w obszarze celu B.4 NSRR na lata 2000-2006 z instrumentami ich realizacji
	Nazwa celu/działania	Działania zapisane w programach rozwoju regionalnego Małopolski	Źródła finansowania	Powiązania programów z Programami Wsparcia/Kontraktami Wojewódzkimi
Program operacyjny rozwoju regionalnego Małopolski na lata 2001-2003				PW/Kontrakt na lata 2001-2003
Cel 5.	Rozwinięte przemysły „regionalnej szansy”	wzbogacenie atrakcyjności turystycznej Małopolski oraz poprawa jej wizerunku poprzez tworzenie produktu turystycznego (m.in. dzięki wykorzystaniu dziedzictwa kulturowego); rozbudowa infrastruktury turystycznej i sportowej oraz systemu informacji, utworzenie i wspieranie MOT	- Program Wsparcia, - budżety jst, - inne fundusze celowe, - środki prywatne	Priorytet VII Kontraktu
Cel 7.	Wysoki poziom inwestycji	przygotowanie ofert lokalizacji aktywności gospodarczej w gminach i ich promocja (m.in. udział w targach); poprawa obsługi potencjalnych inwestorów, skuteczna informacja dla inwestorów; tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości; wykorzystanie ponadregionalnej funkcji Krakowa; poprawa sprawności działania systemów infrastruktury technicznej	- Program Wsparcia, - budżety gmin i powiatów, - inne fundusze celowe, -środki prywatne	Priorytet IX Kontraktu
Cel 8.	Dobrze rozwinięty system powiązań komunikacyjnych regionu z otoczeniem	rozbudowa i modernizacja dróg zwłaszcza tych o znacznieu międzyregionalnym i międzynarodowym; wykonanie inwestycji związanych z przejściami granicznymi; utworzenie centrum logistycznego w Wolbromiu; opracowanie planów rozwoju lotniska Balice, współpraca z rządem i partnerami strategicznymi (również w zakresie terenów okołolotniskowych)	- Program Wsparcia, - budżety jst, - inne fundusze celowe, - środki prywatne	Priorytet X Kontraktu
Cel 10.	Regionalny wspólny rynek informacji	wspieranie regionalnych sieci informacyjnych, w tym partnerstwa publiczno-prywatnego	- Program Wsparcia, - budżet województwa	Priorytet III Kontraktu
Program wojewódzki rozwoju regionalnego Małopolski na lata 2004-2006				PW/Kontrakt na 2004r. i na lata 2005-2006
Działanie 2.3	Kształtowanie krajobrazu kulturowego	budowa, rozbudowa i odnowa lokalnych obiektów i infrastruktury kulturalnej i turystycznej na obszarach wiejskich, podlegających restrukturyzacji oraz zdegradowanych obszarach miejskich, po-przemysłowych i po-wojskowych	- budżet ERDF, -budżet państwa, - budżet jst, - środki prywatne	- poddziałania 3.1, 3.2, 3.3 ZPORR - Zintegrowany Program Łagodzenia Skutków.... 2.2
Działanie 3.2	Rozwinięte przemysły „regionalnej szansy”	budowa, rozbudowa i remonty infrastruktury związanej z kulturą i ochroną dziedzictwa kulturowego;       ułatwianie dostępu do obiektów kultury i turystyki (kompleksowy system informacji kulturalnej i turystycznej, interaktywna siec informacji internetowej); promocjae regionu oraz środowisk lokalnych z wykorzystaniem miejscowych zasobów dziedzictwa kulturowego; współpraca polsko-słowacka; wzmocnienie lokalnej infrastruktury sportowej w celu poprawy dostępu do sportu społeczności lokalnych	- budżet ERDF, -budżet państwa, - budżet jst, - środki prywatne, - fundusze celowe	- poddziałania 1.4, 3.5 ZPORR - Priorytet I.5 i II.2 Kontraktu - działania I.1, II.2 Interreg A
Działanie 3.4	Wysoki poziom inwestycji	kompleksowe uzbrajanie terenów pod inwestycje na obszarach wiejskich i małych miast; tworzenie w zdegradowanych dzielnicach warunków lokalowych i infrastrukturalnych do rozwoju MSP; remont, modernizacja lub adaptacja obiektów po-przemysłowych i po-wojskowych w celu nadania im nowych funkcji użytkowych: handlowo-usługowych, turystycznych, rekreacyjnych, zdrowotnych i edukacyjnych	- budżet ERDF, -budżet państwa, - budżet jst, - środki prywatne, - fundusze celowe	- poddziałania 3.1, 3.2, 3.3 ZPORR - Zintegrowany Program Łagodzenia Skutków.... 2.2
Działanie 4.1	Dobrze rozwinięty system powiązań komunikacyjnych regionu z otoczeniem.	Interwencja A - dostępność transgraniczna przyspieszenie budowy i modernizacji dróg,parkingów oraz poprawa bezpieczeństwa na drogach; podjęcie analiz oraz prac studyjnych celem przygotowania polsko-słowackich strategii oraz programów rozwoju infrastruktury transportowej; Interwencja B - dostępność w ruchu lotniczym.wzmacnianie międzynarodowego charakteru portu lotniczego (rozwój oferty nowych połączeń, w tym tanich przewoźników, rozwój działalności gospodarczej w strefie około lotniskowej	- budżet ERDF, -budżet państwa, - budżet jst, - inne środki publiczne	- poddziałania 1.1 ZPORR - działania I.1 Interreg A - Zintegrowany Program Łagodzenia Skutków.... 2.1

Źródło: Opracowanie własne na podstawie programów rozwoju regionalnego Małopolski, Programów Wsparcia, Kontraktów Wojewódzkich Małopolski




4.4.2 Realizacja założeń programowych

Proces realizacji założeń programowych zapisanych w dokumentach województwa podlega stałemu monitoringowi, który ma za zadanie sprawdzanie postępów osiągania założonych celów i rezultatów wdrażania założeń według wskaźników określonych dla poszczególnych działań. Na podstawie wyników monitoringu dokonuje się również oceny efektywności i skuteczności tychże działań oraz określa się poziom wykorzystania środków finansowych.

Dodatkowo wykonywana jest ocena realizacji założeń programowych na początku, w połowie i na zakończenie okresu obowiązywania dokumentu. Ocena taka opiera się na wewnętrznych źródłach informacji pozyskanych przez Departamenty Urzędu Marszałkowskiego oraz wybrane jednostki organizacyjne (ZDW, WUP, MZM i UW, ROPS) w postaci, tzw. kart zadań, w układzie jednolitego dla wszystkich zadań formularza. Na dzień dzisiejszy opracowane są raporty dokumentów funkcjonujących w latach 2000-2003 (Strategia, Program Operacyjny, Kontrakt Wojewódzki), jak również Kontraktu Wojewódzkiego 2004r. Natomiast poziom wykonalności celów zapisanych w pozostałych dokumentach będących w trakcie realizacji można obecnie określić na podstawie raportów w połowie okresie programowania, raportów kwartalnych przygotowywanych przez Departament Polityki Regionalnej i Funduszy Strukturalnych (od 02.01.2006r. Departament Polityki Regionalnej i Przestrzennej) oraz wewnętrznych informacji Zespołów i Departamentów Urzędu.

Na podstawie powyższych sprawozdań okresowych, w tab. 16 i tab.17 zostały w sposób syntetyczny przedstawione informacje na temat realizacji celów zawartych w Wojewódzkich Programach Operacyjnych Rozwoju Regionalnego Małopolski na lata 2001-2002(i 2003) oraz na lata 2004-2006poprzez działania wybrane do realizacji w ramach kolejnych Kontraktów Wojewódzkich. Dla każdego celu wymienione zostały najważniejsze działania służące jego realizacji, realizowane przez Województwo Małopolskie i jego jednostki organizacyjne, a także partnerów małopolskiego samorządu w ramach kontraktów wojewódzkich. Każdemu celowi przyporządkowana została tabela finansowa, w której zakontraktowane kwoty i/lub faktycznie poniesione wydatki zostały porównane z kwotami zakładanym przez WPO poziomem wydatkowania środków (kursywa). Zestawienia sporządzono osobno wg okresów programowych Strategii.

Realizacja założeń programowych w latach 2000-2003

W okresie 2000-2003 wszystkie działania z obszaru turystyki, które zostały wybrane do realizacji w Programie Operacyjnym wykonywane były poprzez Kontrakt Wojewódzki. Działania te realizowane były dzięki wparciu funduszy przedakcesyjnych, które, wraz ze środkami budżetu rządowego, zapewniły 50%-we dofinansowanie dla realizacji projektów Kontraktu.

Wśród wybranych do realizacji obszarów, bezpośrednio w rozwój turystyki w Małopolsce zaangażowane było działanie „Wspieranie rozwoju czasu wolnego” (C.4.2 SRM) w ramach celu „Rozwinięte przemysły regionalnej szansy”. Działanie to realizowane było przez Zespół ds. turystyki Departamentu Edukacji i Kultury UMWM poprzez:

1. podniesienie i wzbogacenie atrakcyjności turystycznej Małopolski, w tym:

• realizacja wydawnictw promocyjnych nt. głównych atrakcji i produktów turystycznych województwa (12 tytułów wydawniczych, w 9 wersjach językowych, w jednolitej szacie graficznej, dystrybucja: Ośrodki Zagraniczne POT, imprezy targowe, Punkty „Informacji turystycznej”, konferencje i spotkania branżowe, tour -operatorzy)

• organizowanie study tours i study press dla dziennikarzy zagranicznych i krajowych po Małopolsce (20, 5 dziennikarzy krajowych; realizacja zadania we współpracy z Ośrodkami Zagranicznymi POT, MOT, Miastem Kraków)

- przygotowywanie prezentacji województwa podczas krajowych i zagranicznych targów turystycznych - na 25 najważniejszych imprezach krajowych i zagranicznych (organizacja zadania we współpracy z POT, MOT, Ośrodkami Zagranicznymi POT, izbami turystycznymi, branżą turystyczną, jst).

2. tworzenie nowych produktów turystycznych, w tym:

• Szlak Architektury Drewnianej - koncepcja przebiegu szlaku w województwie (1500km, 236 obiektów budownictwa drewnianego), oznakowanie szlaku: znaki kierunkowe, tablice o obiektach, tablice zbiorcze, punkt informacji turystycznej o szlaku w Sądeckim Parku Etnograficznym (współpraca z jst, PTTK, Sądeckim PE)

• Szlak Papieski - koncepcja, wytyczenie i szlaku oznakowanie (74 tablice) na długości 227 km (współpraca z jst, PTTK)

• Konkurs grantowy „Małopolska Gościnna” - ideą konkursu jest dofinansowanie najbardziej wartościowych projektów; zrealizowano 43 projekty w tym m.in. wykreowano takie produkty turystyczne jak Droga chleba, Młyny Doliny Szreniawy, Małopolskie Szlaki Techniki, Szlak Gotycki, Jurajski szlak Rowerowy Orlich Gniazd, Szlak Cmentarzy Wojskowych I Wojny Światowej (wytyczenie, oznakowanie i odnowienie szlaków, w tym gospodarstw agroturystycznych, zorganizowanie 8 imprez turystycznych, uruchomienie 11 centrów IT, wydanie materiałów promocyjnych) oraz powstał Zintegrowany Wojewódzki Serwis Informacji turystycznej o bazie noclegowej www.mit.malopolski.pl (współpraca z MOT, organizacjami pozarządowymi działającymi na terenie Małopolski

3. Podnoszenie jakości atrakcji turystycznych i usług „przemysłu czasu wolnego”, w tym:

- Konkurs „Wielkie Odkrywanie Małopolski” dla wypromowania najbardziej wartościowych i najciekawszych atrakcji, produktów i ofert turystycznych z Małopolski: czytelnicy Gazety Krakowskiej, na kuponach drukowanych na łamach Gazety, głosują na najlepszy ich zdaniem produkt, usługę i atrakcję regionu - wykreowanie 80 atrakcji turystycznych regionu (realizacja we współpracy z Gazetą Krakowską, TVP Oddział Kraków, Radio „PLUS”, POT, MOT)

• System Identyfikacji Atrakcji Turystycznych IDENTUR - dla stworzenia jednolitego systemu oznakowania atrakcji turystycznych w Województwie - wykonanie1300 znaków, drogowskazów i tablic informacyjnych (realizacja przy współpracy jst, MOT)

4. Utworzenie i wspieranie Małopolskiej Organizacji Turystycznej, w tym:

- utworzenie MOT - organizacji skupiającej samorząd województwa, samorządy powiatowe i gminne oraz branżę turystyczną, podmioty działające w sektorze turystyki i osoby fizyczne, w celu kreowania i promowania atrakcyjnego wizerunku Małopolski (realizacja przy współpracy jst, osób fizycznych i prawnych z sektora turystyki).

Dodatkowo zrealizowano następujące działania:

1. Rozwój Skansenów w Małopolsce -modernizacja i rozbudowa skansenów, poprawa ich dostępności, oznakowanie i promocja oferty kulturalno - turystycznej skansenów: Sądecki Park Etnograficzny, Ośrodek Budownictwa Ludowego w Szymbarku oraz w Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie - Lipowcu;

2. Parking wraz z zapleczem dla Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie - Łagiewnikach.: utworzenie 96 stanowisk parkingowych dla autobusów i zaplecza socjalno - gastronomicznego, wybudowanie i oznaczenie drogi dojazdowej;

3. Budowa Lotniczego Parku Kulturowego w Krakowie - realizacja I etapu doprowadzającego teren do stanu parku śródmiejskiego;

4. Modernizacja i przebudowa obiektów i terenu Opery Krakowskiej - I etap inwestycji polegającej na opracowaniu dokumentacji technicznej i przygotowaniu terenu pod budowę nowego obiektu.

5. Wdrażanie działania 2 programu SAPARD „Inwestycje w gospodarstwach rolnych”.

Tab. 16. Rzeczowe i finansowe wykonanie celów Programu Operacyjnego na lata 2000-2003 poprzez Kontrakt Wojewódzki na lata 2001-2003 wg priorytetów [mln zł]
Cel / Priorytet	Projekty wybrane do realizacji w ramach kontraktu		Razem	Publiczne					Pry-watne	Kontra-ktacja po reneto-cjacji
							UE				krajowe
							Phare	ISPA	SA-PARD		rządowe	samorzą-dowe
		5 / VII	Rozwój skansenów w Małopolsce Badania markeringowe w turystyce Szlaki tematyczne (szlak architektury drewnianej, papieski) IDENTUR - edycja 2002, 2003 Dom Kultury w Olkuszu, MCK "Sokół" w Nowym Sączu Budowa Lotniczego Parku Kulturowego w Krakowie Odnowa zamku królewskiego w Niepołomicach Opera Krakowska Parking w Łagiewnikach Wydawnictwa promocyjne, udział w targach, wyjazdy studyjne Utworzenie MOT Konkurs "Wielkie odkrywanie Małopolski"	Plan wg WPO	47,5	3,7	0	15,5	0		5,1	18,6	34,4
				Wykonanie	37,6	0	0	9,6	12,8		14,7	0,5
		7/ IX	Organizacja Regionalnego Centrum Obsługi Inwestora INFRASAG PHS oddz. HTS, Plastikowa Dolina., Firma Chemiczna Dwory, CZT, Gorlice, pow. Limanowski, MARR S.A., Tarnów, Miechów Rozbudowa komunikacji w Chrzanowie, na terenie parku przemysłowego w Tarnowie CENTRA Biecz, Koszyce, Książ Wlk., Limanowa, N. Wiśnicz, Raciechowice, Skała, Sucha Beskidzka, Wieliczka, Zielonki, Żegocina, Niepołomice, Gdów, Lisia G., Krościenko, Piwniczna, Michałowice, Muszyna	Plan wg WPO	449,7	3,1	108,5	62,1	0		72,2	0	45,4
				Wykonanie	172,5	0	0	67,4	7		84,2	13,9
		8/ X	Budowa mostu na rz. Wiśle w m. Górka Obwodnica m.Klucze Estakada n. ul.Wielicką w Krakowie Przebudowa dróg nr 782, 933, 948, 977, 967, 780, 958, 946, 980, 775, 776,964, 252 Regionalny Dworzec Autobusowy w Krakowie Droga dojazdowa do przejścia gr. w Koniecznej, Suchej H. Rozbudowa płyty lotniskowej MPL Balice	P	112,8	11,3	21,75	0	17,3		62,5	0	129,7
				W	148,1	16,4	0	0	51,6		77	3,1
		10/ III	Internetowy portal regionalny "Wrota Małopolski" Współpraca regionalną rozgłośnią radiową - cykliczne audycje radiowe "Ścieżkami Małopolski"	P	1,5	0	0	0	0		0,5	0,5	1,4
				W	1,3	0	0	0	0		0,6	0
Razem - Wykonanie			359,5	16,4	0	77	71,4	176,5	17,5	210,9
Źróło: Opracowanie własne na podst. Kontraktu Wojewódzkiego na lata 2000-2003oraz Raportu końcowego z realizacji Kontraktu Wojewódzkiego na lata 2000-2003

Realizacja założeń programowych w latach 2004-2006

Kolejny program operacyjny, który zaczął funkcjonować już w czasie członkostwa Polski w UE, jako narzędzie realizacji zadań z zakresu turystyki wskazuje:

1. Kontrakt Wojewódzki (wynikający z Programu Wsparcia),

2. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego,

3. Inicjatywę Wspólnotową Interreg

4. Zintegrowany Program Łagodzenia Skutków Restrukturyzacji Górnictwa, Hutnictwa oraz Wielkiej Syntezy Chemicznej na terenie Województwa Małopolskiego finansowany z Banku Rozwoju Rady Europy

realizujące działania wg schematu przedstawionego w tabeli 17.

Samorząd regionalny przywiązuje dużą wagę do rozwiązań umożliwiających skuteczną absorpcję środków funduszów europejskich w województwie. Między innymi świadczy o tym fakt reorganizacji Urzędu Marszałkowskiego Zarządzeniem Nr 8/2006 Marszałka Województwa Małopolskiego z dn. 02.01.2006. Przedmiotowe zmiany mają na celu przede wszystkim usprawnianie działań UMWM, pełniącego rolę Instytucji Wdrażającej fundusze europejskie, a w konsekwencji przyspieszenie korzystania przez beneficjentów z funduszy UE oraz wzrost efektywności tego procesu w regionie. Stąd też wyodrębniono Departament Funduszy Strukturalnych, w którego kompetencji leży koordynacja zadań pozostających często na styku prawa krajowego i unijnego. Jednocześnie w Departamencie utworzony został Zespół Kontraktu Wojewódzkiego koordynujący i monitorujący całokształt prac realizowanych w ramach Kontraktu. Departament współpracuje z Departamentami zaangażowanymi w realizację Kontraktu, przy czym sam zaangażowany jest we wdrażanie dwóch instrumentów jego realizacji - w Zintegrowany Program Łagodzenia Skutków Restrukturyzacji Górnictwa, Hutnictwa oraz Wielkiej Syntezy Chemicznej na terenie Województwa Małopolskiego (Koordynacja działań związanych z promocją oraz wdrażaniem) i ZPORR (Udział w pracach Komisji Oceny Projektów).

1. Kontrakty Wojewódzkie na lata 2004 i 2005-2006 współrealizują zadania z zakresu turystyki (działanie 3.2 POW Rozwinięte przemysły „regionalnej szansy”) w ramach priorytetów I.5 Restrukturyzacja i unowocześnianie bazy: oświatowo - wychowawczej; szkolnictwa wyższego; turystyczno- sportowo- rekreacyjnej i kulturalnej oraz II.2 Popularyzowanie regionu oraz jego środowisk z wykorzystaniem miejscowych zasobów dziedzictwa kulturowego Programu Wsparcia. Łącznie przeznaczono na realizację ww. zadań 7,74 mln zł z Programu Wsparcia (14,8% środków przeznaczonych na zadania własne i inwestycje wieloletnie jst); zrealizowano 28 projektów, wśród których znalazły się:

a. udział w targach turystycznych - w oparciu o badania rynkowe prowadzone przez placówki naukowo badawcze z zakresu turystyki oraz opinie ekspertów i przedstawicieli branży turystycznej, wyselekcjonowano najważniejsze dla Małopolski rynki turystyczne (Polska i zagranica), na których odbyła się promocja walorów, atrakcji i produktów turystycznych - realizacja we współpracy z jst i tour operatorami.

b. Study Press - zorganizowanie wizyt studyjnych dziennikarzy krajowych i zagranicznych, rekomendowanych przez POT i Ambasady RP działające za granicą. (realizacja we współpracy z MOT).

c. wydawnictwa turystyczne - opracowanie i wydrukowanie wydawnictw promocyjnych: m.in. „Małopolski Smak”, „Małopolska latem, „Małopolska zimą”, „Mapa turystyczna Małopolski. Wielkie Odkrywanie Małopolski”, „Przez Małopolskę” - przewodnik po wybranych trasach turystycznych”, „Małopolska, Kraków. Odwiedź swoje marzenia” Atlas turystyczny Małopolski

d. Szlak Architektury Drewnianej - realizacja nowego produktu turystycznego - Szlak Architektury Drewnianej (6 pętli o długości 1500 km z 237 zabytkowymi obiektami), jego promocja, organizacja szkoleń dla animatorów po szlaku, w ramach programu „Małopolska Gościnna” podjęcie działań umożliwiających wprowadzanie funkcji turystycznych do obiektów ze szlaku; obecnie trwają pracę na opisaniem bazy turystycznej funkcjonującej wokół obiektów zgrupowanych na szlaku

e. Konkurs grantowy dla NGOs „Małopolska Gościnna" -realizacja otwartego konkursu ofert „Małopolska Gościnna", w wyniku któregodofinansowano 66 projektów (m.in. zakup sprzętu dla TOPR i GOPR, szkolenia kadr turystyki górskiej)

f. Współpraca z regionami partnerskimi - Misja ekspercka „Rozwój zbiornika wodnego w Dobczycach: zagospodarowanie turystyczne oraz ochrona wody pitnej”, staż dla przedstawicieli Województwa Małopolskiego pn. „Regionalny System Informacji Turystycznej - projektowanie, zasady i wdrażanie”, misja ekspercka „Znaczenie turystyki w rozwoju Małopolski - tworzenie produktów turystycznych w regionie oraz waloryzacja obszarów wiejskich poprzez działalność turystyczną",

g. Badania marketingowe w Małopolsce obejmujące oszacowanie liczby gości odwiedzających Małopolskę, opisanie form pobytu turystów, opisanie popytu turystycznego w województwie Małopolskim - charakterystyka turysty i jego preferencji (badania przeprowadzone. przez MOT)

h. Przeprowadzenie konkursów „Najlepsza Stacja Narciarska 2004/2005” i „Wielkie Odkrywanie Małopolski” oraz zorganizowanie „Małopolskich obchodów Światowego Dnia Turystyki” - wyłonienie i nagrodzenie podmiotów, które przygotowały najciekawsze oferty turystyczne na sezon 2005 r. (realizacja we współpracy z Gazetą Krakowską, POT , MOT, Telewizją Kraków i Radio Kraków).

h. rozbudowa i modernizacja infrastruktury związanej z kulturą i ochroną dziedzictwa kulturowego, w tym wspieranie inwestycji w małopolskich skansenach: Sądeckim Parku Etnograficznym i Nadwiślańskim Parku Etnograficznym w Wygiełzowie-Lipowcu, dofinansowanie kolejnego etapu rozbudowy Lotniczego Parku Kulturowego w Krakowie, renowacja płyty Rynku Głównego w Krakowie (4 800 m2) oraz placu przed dworcem PKP w Rabce-Zdroju (500 m2).

i. organizacja imprez kulturalno-turystycznych (m. in. premiera Halki na krakowskim Zakrzówku, VI Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, Festiwal "Dzieci Gór", seria imprez w ramach Sezonu Polski we Francji, ekspozycje muzealne w muzeach Etnograficznym, Tatrzańskim, Archeologicznym oraz interaktywna wystawa "Świat zmysłów" w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego; kampania „Sam Smak”, konkurs „Wielkie Odkrywanie Małopolski”)

j. współpraca z mediami „Zima w biegu z Radiem Kraków”, „Ścieżkami Małopolski”

k. powołanie Małopolskiej Fundacji Muzeum Sztuki Współczesnej

2. W zasadniczym dla rozwoju regionalnego Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego, przewidziano udzielanie wsparcia ze środków ERDF na rozwój turystyki w obszarach związanych z:

- rozwojem lokalnym adresowanym do ograniczonych przestrzennie obszarów dzielnic miast, a także do terenów poprzemysłowych i powojskowych w ramach priorytetu 3 ZPORR (działania 3.1, 3.2 i 3.3) - cel 2.3 i 3.4 POW;

- rozwojem lokalnej infrastruktury społecznej w ramach działanie 3.5 ZPORR- cel 3.2 POW

- rozwojem turystyki i kultury w ramach działania 1.4 ZPORR - cel 3.2 POW.

W ramach wyżej wymienionych działań o wsparcie mogą się starać tylko jednostki samorządu terytorialnego oraz fundacje i organizacje pozarządowe (w tym regionalne organizacje turystyczne). W przypadku pierwszych czterech działań wsparcie otrzymuje sektor publiczny, a z działania 3.4. sektor prywatny.

Proces naboru i wyboru projektów do działania 1.4. (jak również do działań 3.1, 3.2 i 3.3.), w związku z koniecznością przeprowadzenia procesu notyfikacji programu pomocy w zakresie wspieranie inwestycji w dziedzinie turystyki przez Komisję Europejską uległ przesunięciu i rozpoczął się dopiero w drugim półroczu 2005 r. Konieczność przygotowania programu pomocy wynikła ze zidentyfikowania przez Komisję Europejską elementów pomocy publicznej w obszarze turystyki. Zgodnie z unijnymi wymogami, notyfikowany przez Komisję Europejską program pomocowy, stał się podstawą dla rozporządzenia MGiP dotyczącego udzielania pomocy publicznej na wspieranie inwestycji w dziedzinie turystyki. Ponadto, rozporządzenie MGiP w sprawie udzielania pomocy de minimis na wspieranie projektów promocyjnych w dziedzinie turystyki ukazało się z opóźnieniem, opóźniona również została decyzja Komitetu Monitorującego ZPORR w sprawie obniżenia zbyt wysokich progów dla projektów promocyjnych w działaniu 1.4.

W praktyce oznacza to,że wszystkie projekty turystyczne w ramach ZPORR przed tą datą były składane bez odpowiednich unormowań prawnych. W efekcie w obrębie działania 1.4 w dziedzinie turystyki dofinansowano jedynie kilka projektów:

-budowa Miasteczka Galicyjskiego w Nowym Sączu - realizacja I etapu,

- adaptacja części Zamku Królewskiego w Niepołomicach na centrum konferencyjne z zapleczem hotelowym,

- instalacja systemów zabezpieczających w drewnianych sakralnych,

- przebudowa średniowiecznego Rynku w Starym Sączu,

- rewitalizacja zespołu dworsko-parkowego położonego w Kuźnicach,

- modernizacja i adaptacja dawnego Domu Fundatora i Infirmerii w Klasztorze oo. Kamedułów w Krakowie.

W większości przypadków wybrane projekty to duże inwestycje infrastrukturalne związane z modernizacją, restauracją i rewaloryzacją zabytków w regionach: zamków i pałaców, historycznych centrów miast, kościołów itp.,. których wartość waha się od kilku do kilkudziesięciu milionów złotych.

Wiele interesujących projektów turystycznych zostało wybranych również w zakresie priorytetu 3 ZPORR, a w szczególności w zakresie działania 3.2 i poddziałania 3.3.2. Jednak, w związku z wielką różnorodnością typów projektów w ramach tego priorytetu, w wielu przypadkach w miejsce projektów turystycznych wybierano projekty dotyczące inwestycji komunalnych. W ramach działań promocyjno - informacyjnych organizowano: - szkolenia, konferencje i konferencje dla beneficjentów;

- kampanię medialną „Zporre pieniądze” (dodatki do gazet, programy TV, audycje radiowe);

- materiały promocyjne i publikacje, wtym strony internetowe: „ZPORR w Małopolsce” „ZPORR-o nowości”, Małopolski Biuletyn Informacyjny ZPORR;

- wystawę Małopolskie Inwestycje;

- Małopolska Sieć Koordynatorów ds. Funduszy Strukturalnych

podnoszące wiedzę na temat możliwości wykorzystania środków, a co za tym idzie, generujące nowe projekty m.in. z zakresu turystyki.

3. W ramach IW Interreg III A realizuje się programy transgraniczne - zarówno projekty infrastrukturalne jak i tzw. „miękkie”. W ramach celu 3.2 POW i 4.2 prowadzi się nabory wniosków związanych z rozwojem infrastruktury technicznej i komunalnej oraz z ochroną dziedzictwa naturalnego i kulturowego. W wyniku pierwszej rundy aplikacyjnej odbywającej się w pierwszym kwartale 2005r. wyłoniono trzy projekty:

-Publikacja "Drogi, ścieżki i beżdroża Orawy"

-Promocja produktów regionalnych w rejonie tatrzańskim

-Rozbudowa Sądeckiego Parku Etnograficznego w Nowym Sączu.

Beneficjentami wsparcia są powat tatrzański i nowotarski oraz Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu.

Projekty z drugiego naboru, przeprowadzonego w II kwartale 2005r., mają być realizowane do końca 2007r.

4. Zintegrowany Program Łagodzenia Skutków Restrukturyzacji Górnictwa, Hutnictwa oraz Wielkiej Syntezy Chemicznej na terenie Województwa Małopolskiego wdrażany w latach 2004-2006. Finansowany z pożyczki Banku Rozwoju Rady Europy program wspiera zadania inwestycyjne z zakresu rozwoju transportu, tworzenia stref aktywności, infrastruktury środowiska oraz odnowie obszarów miejskich. Podmiotami uprawnionymi do składania wniosków są samorządy terytorialne i ich związki oraz jednostki organizacyjne z obszaru objętego interwencją Programu (w sumie 102 gminy).

Dodatkowo na rozwój turystyki wpływają również projekty wdrażane przez Urząd Marszałkowski w ramach takich programów jak:

- Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich, działanie 2.3. Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego (program wspiera projekty związane z realizacja działań inwestycyjnych z zakresu modernizacji i wyposażenia obiektów, pełniących funkcje kulturalne, rekreacyjne i sportowe, odnowienia zabytkowych charakterystycznych dla tradycji budownictwa wiejskiego regionu i ich adaptacji na cele publiczne, modernizacji przestrzeni publicznej we wsi oraz działania związane z promocją regionu; dn. 08.08.2005r. rozpoczęto podpisywanie umów z beneficjentami a do końca września podpisano 91 umów o wartości 45,51 mln zł (przy dofinansowaniu 25,9mln zł); jednostką wdrażającą program jest Departament Środowiska i Rozwoju Wsi) oraz działanie 2.4. Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów (wsparcie realizacji inwestycji służących podjęciu przez rolników i domowników dodatkowej, w tym agroturystyki i usług związanych z turystyką i wypoczynkiem).

- Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich, działanie 2.3. Rozwój kadr nowoczesnej gospodarki „Program szkolenia kadr dla rozwoju produktów turystycznych” w ramach którego finalizowany jest obecnie przetarg na program szkoleń (obejmującyw II edycji również Małopolskę).

- Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw posiadający charakter horyzontalny, finansujący jednak udział w imprezach targowych oraz budowę infrastruktury służącej rozwojowi aktywnych form wypoczynku, infrastruktury noclegowej w tym adaptację obiektów zabytkowych i infrastruktury gastronomicznej (m.in. Stacja Narciarska Wierchomla - działanie 2.1, Wzrost konkurencyjności ośrodka narciarskiego w Sieprawiu - działanie 2.3); zaznaczyć należy iż Urząd nie jest Instytucją Wdrażającą ww. program.

Tab. 17. Rzeczowe i finansowe wynonanie celów Programu Operacyjnego na lata 2004-2006 poprzez Kontrakty Wojewódzkie na lata 2004 i 2005-2006 wg priorytetów
Cel / Działanie	Projekty wybrane do realizacji w ramach kontraktu		Razem	Publiczne		Prywatne
								krajowe
								rządowe	samorządowe
Kontrakt Wojewódzki 2004r.
3.2/I.5	Renowacja płyty Rynku łównego w Krakowie Budowa Centrum Kultury w Olkuszu Rewitalizacja zabytkowego obiektu fund. św. Jadwigi w Bieczu Przebudowa sali Mościckiej Fundacji Kultury Budowa Domu Św. Mikołaja z infr. towarzyszącą w Rabce	P	8,83	4,06	4,77	0
				W	9,03	4,06	4,97	0
		3.2/II.2	Małopolskie Dni Dzidzictwa Kulturowego Święto Dzieci Gór ; Ekspozycje w małopol. muzeach - etnograficzne, tatrzańskie; Halka - premiera opery S. Moniuszki; Regionalny Portal Internetowy; Sezon Polski we Francji; Promocja produktów regionalnych; Wzmacnianie współpracy w ramach współpracy międzyregion. Skarby Muzeów Małopolski - album Dni św. Kingi;	P	3,3	1,3	2	0
				W	3,1	1,2	1,9	0
Razem - Wykonanie			12,13	5,26	6,87	0
Kontrakt Wojewódzki 2005-2006r.
3.2	Rozwój Nadwiślańskiego Parku Etnograficznego Modernizacja CK "Sokół" w Nowym Sączu Budowa Lotniczego Parku Kulturowego w Krakowie Remont Sali koncertowej w Filharmonii Krakowskiej Rozwój skansenów w Małopolsce: Sądecki Park Etnograficzny Rewitalizacja zamku w Dębnie, budynku muzeum okręgowego w Nowym Sączu oraz WBP w Krakowie Atrakcyjne ekspozycje w małopolskich muzeach	P	7,74	3,61	4,13	0
				W	-	-	-	-
Źródło: Opracowanie własne na podst. Raportu końcowego z realizacji Kontraktu Wojewódzkiego na lata 2004-2006 oraz Kontraktów Wojewódzkich

Miejsce turystyki w procesie programowania polityki regionalnej na lata 2007-2013

„Unia Europejska jest w tej chwili w sytuacji wielkiego skoku w nieznane: przeżywa szok rozszerzenia po przyjęciu 10 nowych krajów środkowoeuropejskich, a jednocześnie wchodzi na ścieżkę nieuniknionych zmian w swojej tradycyjnej doktrynie społecznej i gospodarczej, bez czego nie jest w stanie skutecznie konkurować na rynkach światowych.

(...)

W konsekwencji polityka rozwoju w Europie zmienia się. Można się spodziewać, że proces ten na nowo ukształtuje przestrzeń polityczną, gospodarczą, społeczną i kulturową Europy w XXI wieku. Jako duży, liczący ponad 3 miliony ludności region europejski, Małopolska chce być widoczną jej częścią, jednym z wielu, ale jednak obecnych, aktywnych aktorów.

Polska także stoi w obliczu konieczności dokonania głębokich zmian w różnych wymiarach życia społecznego, gospodarczego i politycznego. Jedną z nich jest dalsza regionalizacja. Spodziewamy się, że nadchodzące lata będą nowym etapem decentralizacji kraju i przełamania dualizmu władzy na poziomie regionalnym. Spodziewamy się, że właśnie w tym okresie władze samorządowe w województwie uzyskają faktyczną programową i finansową autonomię, faktyczną decyzyjność w kształtowaniu i realizacji polityki rozwoju w odniesieniu do województwa”

Powyższy fragment Strategii Rozwoju Województwa na lata 2007-2013 wyraźnie wskazuje na odniesienie zapisów regionalnych dokumentów programowych do kontekstu wspólnotowej i krajowej polityki rozwoju. Podkreśla również fakt kształtowania się zasad prowadzenia polityki regionalnej i w tym zakresie współpracy z samorządami województw. Zwraca również uwagę na potrzebę dalszej decentralizacji kraju i skupiania kompetencji w zakresie realizowania polityki regionalnej w jednostkach samorządu.

Dla realizacji polityki regionalnej Strategia wyznacza trzy pola aktywności:

I - Konkurencyjność gospodarcza,

II - Rozwój społeczny i jakość życia,

III - Potencjał instytucjonalny.

• W Polu I założono realizację obszaru Gospodarka regionalnej szansy jako, że rozwój województwa wiąże się bezpośrednio z umacnianiem regionalnej gospodarki i tworzeniem jej coraz bardziej konkurencyjnej w stosunku do innych regionów Unii Europejskiej. Istotną zmianą w stosunku do dotychczasowej polityki rozwoju jest włączenie w sferę gospodarczą turystyki oraz usług towarzyszących. Podejście to uwarunkowane jest identyfikacją turystyki jako kluczowej branży w kontekście tak konkurencyjności regionalnej jak i roli jaką odgrywa dla zrównoważonego rozwoju. Wsparcie przemysłów czasu wolnego jako gałęzi gospodarki (w tym turystyki uzdrowiskowej, sportu i rekreacji) wskazane jest w kierunku polityki II.5. Za szczególnie ważne uznano stymulowanie rozwoju infrastruktury dla rozwoju ruchu turystycznego i przyjazdów uzdrowiskowych, podnoszenie rentowności usług turystycznych oraz wspieranie rozwoju usług kultury i czasu wolnego.

• Po 2007r. narzędziem służącym realizacji zapisów Strategii będzie program operacyjny, co jest zbieżne z dotychczasowym rozwiązaniem. Jednak w odróżnieniu od dotychczasowych okresów programowych program ten będzie kompleksowym dokumentem, wpisującym się w Narodową Strategię Spójności (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia) - najważniejszy dokumentbędący podstawą wdrażania polityki spójności UE w Polsce oraz wytyczne Komisji Europejskiej a jednocześnie będzie narzędziem realizującym założenia polityki krajowej określonej w Strategii Rozwoju Kraju (obecnie projekt dokumentu). Plan finansowy przedstawianego Państwu „Wstępnego Projektu MRPO” zakłada, że program otrzyma współfinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w wysokości 1 237 mln EURO. Szacunek ten bazuje na algorytmie podziału środków na regiony przyjętym przez Radę Ministrów we wrześniu 2005 r. Wartość kwoty przeznaczonej dla Małopolski nadal nie jest znana (stan na maj 2006r.).

RPO wyznaczył do realizacji zadania związane z rozwojem turystyki, uznanej za jeden z ważniejszych obszarów gospodarki regionalnej szansy, w ramach działania 2.3 Rozwój infrastruktury turystycznej. W ramach działania realizowane będą projekty związane z:

· poprawą bazy noclegowej zgodnie ze standardami europejskimi

· budową i modernizacją infrastruktury rekreacyjnej i specjalistycznej oraz tras turystycznych,

· remontem, adaptacją i przystosowaniem na cele turystyczne obiektów zabytkowych,

· opracowaniem i utworzeniem systemów i centów informacji turystycznej,

· realizacją programów rozwoju i promocji regionalnych produktów turystycznych,

· rozwojem funkcji turystycznych stacji narciarskich i akwenów wodnych,

· budową i modernizacją infrastruktury uzdrowiskowej,

· budową i modernizacją infrastruktury widowiskowo - sportowej,

· budową parkingów przy miejscach widokowych.

RPO zwraca również uwagę na duże znaczenie w stymulowaniu turystyki w Małopolsce Krakowa jako ośrodka metropolitalnego skupiającego na swoim obszarze funkcje turystyczno-kulturalne ale jednocześnie będącego m.in. węzłem komunikacyjnym regionu, centrum handlowym i edukacyjnym.

5. Założenia dla realizacji zadań z obszaru turystki na szczeblu regionalnym na okres 2007-2013 w odniesieniu do dotychczasowych rozwiązań programowych

5.1. Ocena dotychczasowej realizacji zadań z obszaru turystyki na szczeblu regionu na tle uwarunkowań krajowych i regionalnych

Podstawowym dokumentem planistycznym regulującym politykę rozwoju turystyki w okresie 2000-2006 jest Strategia Rozwoju Turystyki na lata 2000-2006.

Jako dokument sektorowy formułujący strategię rozwoju turystyki, rozumianą jako część strategii rozwoju społeczno-gospodarczego państwa, SRT wpisuje się w dokument nadrzędny w całym okresie programowania, czyli NPR. Z kolei NPR w szerszym układzie realizuje cele strategiczne Unii Europejskiej (sformułowane później w Strategii Lizbońskiej), a określone poprzez utrzymanie gospodarki na ścieżce wysokiego wzrostu gospodarczego. Podstawowym założeniem SRT przy tworzeniu strategii było zatem wybranie i uszczegółowienie tych zapisów NPR, które w sposób szczególny odnoszą się do sektora turystyki, a poprzez to stworzenie zintegrowanego narzędzia stymulującego rozwój tego sektora. Punktem wyjścia do stworzenia SRT, a zarazem głównym zadaniem dokumentu, było odniesienie się do kwestii miejsca gospodarki turystycznej w systemie społeczno - gospodarczym. Turystyka nie jest bowiem homogeniczną częścią gospodarki narodowej, czego potwierdzeniem jest fakt iż zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Turystyki (WTO) w szeroki zakres działalności gospodarki turystycznej wchodzi 10 spośród 17 sektorów gospodarki związanych z sektorem bezpośrednio lub pośrednio, poprzez zasilanie tego sektora gospodarki działalnością produkcyjną lub poprzez świadczenia mające charakter usług paraturystycznych. Ponadto zaznaczyć należy, ze obok szerokiego ujęcia turystyki w kontekście przedmiotowym, istnieje cały szereg podmiotów stymulujących rozwój sektora: od podmiotów gospodarczych działalność turystyczną, poprzez podmioty rządowe oraz samorządu terytorialnego (na poziomie lokalnym i regionalnym), po szereg organizacji turystycznych.

Drugą podstawą dla stworzenia dokumentu było określenie kompetencji poszczególnych wykonawców strategii i zespolenie ich działań - zarówno na szczeblu rządowym jak i regionalnym. Przesłanka była tym istotniejsza, że strategia ta, wraz z innymi dokumentami planistycznymi na lata 2000-2006, powstała zaraz po reformie administracyjnej Polski, która decentralizując system zarządzania państwem, przekazała sporą cześć kompetencji utworzonym samorządom regionalnym. W rzeczywistości po raz pierwszy system programowania polityki rozwoju regionalnego obejmował zarówno dokumenty opracowywane na poziomie centralnym przez władze państwowe, jak i dokumenty przygotowywane przez samorządy województw w celu uzyskania pomocy państwa. Ustawa o samorządzie województwa, uszczegółowiona ustawą o zasadach wspierania rozwoju regionalnego, wyjaśniła i sprecyzowała rolę dokumentów przygotowywanych na poziomie wojewódzkim w systemie polityki regionalnej państwa, stawiając samorząd regionalny w pozycji partnera dla centralnych organów administracji. Dzięki temu mógł funkcjonować proces programowania dokonywany równolegle przez stronę rządową, jak i samorządową, włącznie z rokowaniami kontraktu wojewódzkiego pomiędzy ministrem właściwym ds. rozwoju regionalnego oraz zarządem województwa.

Na tym tle analiza zapisów Strategii na lata 2000-2006 nasuwa podstawowy wniosek, iż dokument, będąc tworzony na szczeblu centralnym, odnosi się głównie do jednostek administracji rządowej, w tym przede wszystkim do poszczególnych ministerstw odpowiedzialnych za realizację poszczególnych zadań z sektora turystyki. Jednostki samorządu terytorialnego są wskazane jedynie w kilku działaniach jako jednostka współpracująca z głównymi wykonawcami tychże działań - odnosi się to do współpracy w zakresie rozwoju transportu i proekologicznej infrastruktury turystycznej, promocji obiektów i szlaków dziedzictwa kulturowego, rozwoju funkcji uzdrowiskowej miejscowości oraz współpracy przy programach poprawy bezpieczeństwa turystów.

Większość zapisów Strategii odnosi się do uwzględnienia zagadnień turystycznych (m.in. wsparcie bazy turystycznej, aspekt atrakcyjności turystycznej gmin uzdrowiskowych i uzdrowisk, rozwój infrastruktury transportowej) w pracach resortów oraz do dokonania przeglądu aktów prawnych i dostosowania zmian legislacyjnych pod kątem rozwoju turystyki. Położony jest również nacisk na tworzenie programów rządowych wzmacniających sektor usług turystycznych, wspierających rozwój kadr i wpływających na poprawę bezpieczeństwa. Dodatkowo założono współpracę z POT w zakresie promocji turystyki, monitoringu sytuacji na ryku polskim i międzynarodowym oraz rozwoju systemów informacji turystycznej. Na poziomie regionu założono wykonanie tylko jednego działania (monitoring rozwoju infrastruktury i jakości usług turystycznych w województwach) wskazując jako głównego wykonawcę Urzędu Wojewódzkie mające współpracować w tym zakresie z Ministerstwem Gospodarki. Bezpośrednio do współpracy ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego (Minister Gospodarki jako wykonawca działań) z jednostkami samorządu terytorialnego odnoszą dwa działania:

1. Rozwój turystyki w strategiach władz lokalnych, których celem było stworzenie strategii rozwoju regionów, tworzenie produktów turystycznych, ewaluacja zasobów itp.

2. Realizacja przedsięwzięć określonych w strategiach wojewódzkich i lokalnych poprzez działania zapisane w kontraktach wojewódzkich przy wsparciu funduszów Unii Europejskiej - na to poddziałanie Strategia przeznaczyła ż 50% budżetu, co świadczy o przekazaniu znacznej części kompetencji do realizacji w ramach realizacji kontraktów wojewódzkich. Jednakże jako wykonawcę tego poddziałania ustawodawca wskazał Ministra Gospodarki, nie wymieniając wśród jednostek współpracujących jednostek samorządu terytorialnego.

Strategia Rozwoju Turystyki, będąca w rzeczywistości jedynym dokumentem strategicznym dla sektora turystyki, mającym zespalać zarówno pod względem przedmiotowym jak również podmiotowym realizację zadań sektora, w praktyce określiła jedynie kompetencje podmiotów jedynie na szczeblu centralnym administracji. Pomimo, iż jako podstawowe zadanie, zgodnie z zapisami dokumentu, wskazano określenie celów, priorytetów i podstawowych zadań polityki państwa oraz określenie obszarów finansowego wsparcia programów samorządu wojewódzkiego i zadań administracji lokalnych, podmiotów gospodarczych, organizacji i stowarzyszeń.

Oznacza to, że w przypadku takich województw jak województwo małopolskie, które nie posiadają regionalnej, strategii rozwoju turystyki, realizacja zadań sektora na szczeblu samorządu regionalnego nie została w ujęciu sektorowym sprecyzowana w żadnym dokumencie strategicznym. Obowiązek realizacji zadań z zakresu turystyki określony w zapisach  ustawy o samorządzie województwa nakładającej na samorząd wojewódzki obowiązek wykonywania zadań w zakresie kultury fizycznej i turystyki (art. 14.1 ustawy) oraz na podstawie upoważnień udzielonych w innych ustawach, w tym ustawie o usługach turystycznych następuje w ramach dokumentów programujących rozwój regionalny w szerszym ujęciu. Taki układ - istnienie dokumentu sektorowego na szczeblu de facto centralnym oraz regionalnych dokumentów, w którym zapisy turystyki znajdują się w szerszym kontekście celów/działań - oznacza brak spójnego samorządowego dokumentu w obszarze turystyki, który jednocześnie określałby przedmiot realizacji zadań oraz dzieliłby kompetencje poszczególnych partnerów wykonujących zapisy strategii, w tym organów samorządowych. Jako, że te ostatnie są podstawowym podmiotem stymulującym rozwój turystyki w regionie od 1998r. (co wynika z pozycji Urzędu w kreowaniu polityki regionalnej województwa), na szczeblu regionu dokonano podziału tychże kompetencji pod kątem realizacji zadań przez Urząd Marszałkowski i jego współpracy z pozostałymi podmiotami, czyli w Regulamin Organizacyjnym Urzędu.

Analizując prace Urzędu w ramach poszczególnych zespołów można stwierdzić, iż pomimo, że stymulowanie rozwoju turystyki leżało w gestii Departamentu Edukacji i Kultury, później Departamentu Promocji, Turystyki i Współpracy Międzynarodowej, inne komórki również aktywnie uczestniczyły w realizacji zadań z tego zakresu. Podsumowując okres programowania 2000-2006, wyłonić można kilka komórek Urzędu stymulujących rozwój turystyki w regionie (podział kompetencji wg Regulaminu Organizacyjnego z dn. 02.01.2006r.):

I. Departament Promocji, Turystyki i Współpracy Międzynarodowej

Dzięki reformie od 2006r. Departament przejął całość zadań z zakresu upowszechniania turystyki, w tym promocję oferty turystycznej regionu i tworzenie produktów turystycznych realizowanych w celu C. Trwały rozwój gospodarczy/C.4. Rozwinięte przemysły „regionalnej szansy”/C.4.2. Wspieranie rozwoju „przemysłu czasu wolnego” realizowanych przez:

1. Zespół ds. Rozwoju Turystyki w którego gestii leży przede wszystkim koordynacja zadań związanych z wypracowaniem założeń strategicznego rozwoju turystyki w regionie w ramach strategii rozwoju województwa i programów wojewódzkich, a także ich realizacja poprzez współpracę z:

a. organizacjami pozarządowymi z obszaru turystyki w zakresie profesjonalizacji kadr i wzmocnienia instytucjonalnego małopolskich organizacji pozarządowych, usprawnienia wymiany informacji pomiędzy administracją samorządową a organizacjami pozarządowymi, efektywnej realizacji zadań pożytku publicznego, wzmocnienia roli organizacji pozarządowych w kształtowaniu polityki regionalnej;

b. samorządem gospodarczym i zawodowym, w tym powołanie Komisji Wspólnej Samorządów Terytorialnych i Gospodarczych Małopolski;

c. jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa, głównie na etapie tworzenia dokumentów strategicznych województwa;

d. instytucjami naukowo-badawczymi, w zakresie zadań dotyczących turystyki,

e. regionami partnerskimi, w tym regionami spoza Polski;

f. Małopolską Organizacją Turystyczną.

2. Zespół ds. Promocji Województwa Małopolskiego promujący walory i możliwości rozwojowe województwa, z uwzględnieniem popularyzacji wiedzy o dziedzictwie kulturowym regionu, walorach turystycznych - czyli działania stymulujące rozwój turystyki poprzez kreowanie popytu na dobra i usługi turystyczne;

3. Zespół ds. Usług Turystycznych, który w 2004r. przejął kompetencje od Urzędu Wojewódzkiego w zakresie obsługi turystycznej, w tym organizację egzaminów, szkoleń oraz dbanie o wysoką jakość usług turystycznych i właściwą kategoryzację obiektów hotelarskich - czyli działania niezmiernie istotne w stymulowaniu rozwoju turystyki o wysokiej jakości usług;

II. Departament Funduszy Strukturalnych, tym przede wszystkim Zespół Kontraktu Wojewódzkiego przygotowujący wniosek, prowadzący negocjacje w sprawie zawarcia kontraktu wojewódzkiego i monitorujący stopień jego wykonania oraz Zespół Wyboru Projektów zajmujący się naborem, ewidencją i ocena formalną wniosków z zakresu turystyki w ramach ZPORR 1.4 oraz 3.1 i 3.2 - czyli komórki pracujące przy instrumentach realizacji założeń programów operacyjnych/strategii województwa;

III. Departament Polityki Regionalnej i Przestrzennej, w tym przede wszystkim Zespół Programowania i Ewaluacji oraz Zespół Monitoringu i Analiz Regionalnych - jednostki stymulujące rozwój turystyki na etapie/poziomie powstawania najważniejszych dokumentów planistycznych kreujących politykę regionalną województwa.

oraz pośrednio Departament Środowiska i Rozwoju Wsi wdrażający SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich, działanie 2.3. oraz Departament Kultury i Dziedzictwa Narodowego koordynujący działania w sektorze kultury i w przestrzeni kulturowej.

Powyższe Departamenty w ramach trzech pól strategii, w które zostały wpisane działania z zakresu turystyki, podjęły realizacje wszystkich celów rozwojowych zdefiniowanych w dokumentach planistycznych województwa, które zostały wyznaczone do realizacji w okresie 2000-2006 w zapisach kontraktów wojewódzkich. Jednakże schodząc na poziom działań wykonywanych w obrębie powyższych celów, znajdują się takie, które w dużym stopniu zostały zrealizowane, jak i takie, które z różnych względów zostały podjęte w bardzo ograniczonym zakresie lub w ogóle nie rozpoczęto ich realizacji. Działania województwa związane z promocją i rozwojem turystyki realizowane zgodnie z punktem C.4.2 SRWM, odznaczały się stosunkowo mniejszą aktywnością. Zespół ds. Rozwoju Turystyki, w którego obszarze kompetencji leży koordynacja zadań związanych z wypracowaniem założeń strategicznego rozwoju turystyki (czyli de facto jest główną jednostką stymulującą bezpośrednio rozwój turystyki w regionie) jest niewielką komórką, posiada więc ograniczone możliwości realizacji zadań. Obecnie Zespół składa się z trzech osób (pierwotnie czterech osób), w tym kierownik Zespołu i dwie osoby, które mają następujący rozdział kompetencji:

1. realizacja projektu Małopolska Gościnna oraz współpraca z organizacjami pozarządowymi - 1 osoba oraz

2. promocja turystyczna, obejmująca:

• organizację study tour - warsztatów turystycznych z udziałem organizatorów ruchu turystycznego

• organizację targów i wystaw;

• organizację plebiscytów, z których obecnie (grudzień 2005r.) realizowane są dwa: Wielkie Odkrywanie Małopolski oraz Najlepsza stacja narciarska w Małopolsce - 1 osoba.

Dodatkowo znaczna cześć zadań kontraktowych zakresu turystyki realizowana była/jest przez partnerów zewnętrznych Urzędu Marszałkowskiego, w tym wskazać należy przede wszystkim na współpracę z MOT - stowarzyszeniem, którego Urząd jest członkiem, a jednocześnie założycielem. Przejął on znaczną cześć zadań i nakładów finansowych od Urzędu z zakresu stymulowania rozwoju turystyki na obszarze Małopolski. O niebagatelnej roli MOT w kreowaniu aktywności turystycznej w Małopolsce świadczy ilość projektów realizowanych przez Stowarzyszenie przy współpracy z Urzędem, dzięki przekazanym środkom finansowym z budżetu Województwa (patrz rozdz. 3.4.1).

Realizacja kontraktów będących instrumentami realizacji programów wsparcia rządu dla województwa, prowadzona jest równolegle z wdrażaniem programów i inicjatyw unijnych, w tym przede wszystkim ZPORR, działaniami 1.4, 3.1 i 3.2 (patrz rozdz. 3.4.2). Oznacza to, że do dyspozycji samorządu, realizującego zapisy strategii wojewódzkiej, są zarówno fundusze pochodzące z budżetu krajowego jak i unijnego. Na tej płaszczyźnie brakuje spójnych regulacji na poziomie operacyjnym. Niejednoznaczne związanie kontraktów z funduszami strukturalnymi rodzi wrażenie równoległych, słabo powiązanych ze sobą programów i kontraktów. Ten system finansowania jst a także zarządzania funduszami pomocowymi - cechujący się dużym stopniem centralizacji - sprawił, że trudno jest określić wielkość środków finansowych alokowanych na terenie województwa. W szczególności dotyczy to projektów finansowanych ze środków specjalnych poszczególnych ministerstw i powiązanych z nimi funduszy celowych oraz tzw. programów horyzontalnych. Drugą kwestią związaną z instrumentem kontraktów wojewódzkich jest również brak jasnego przełożenia rządowych dokumentów strategicznych na kontrakty. Jeżeli kontrakt ma stanowić instrument wykonania strategii i programów rozwoju, powinien być czasowo skoordynowany z okresem ich obowiązywania. Rzut oka na okresy realizowania programów wsparcia pokazuje, że w dotychczasowej historii kontraktów związek ten był znikomy. Czas trwania kontraktu w znacznie dużej mierze uwarunkowany był harmonogramem procesów politycznych. Pierwsza edycja obowiązywać miała do momentu wejścia Polski do UE i opierała się na założeniu, że następne skoordynowane będą z wykorzystaniem funduszów strukturalnych. Decyzją rządu, pierwsza edycja została przedłużona o rok, a następna obejmowała już tylko 2004r., co zważywszy na materię kontraktu (inwestycje i programy o wieloletnim horyzoncie) stawia pod znakiem zapytania zasadność tej decyzji. Kontrakt wojewódzki będący instrumentem polityki rozwoju regionalnego państwa w istocie został znacznie uszczuplony i zepchnięty do rangi formalnego obowiązku. Imperatywem polityki rozwoju regionalnego państwa w przyszłości powinno być wykorzystanie dostępnych środków (zwłaszcza funduszów strukturalnych ramach kontraktu, który mógłby pełnić w jej realizacji rolę koordynującą i porządkującą.

W tym kontekście wartym podkreślenia jest fakt nieskoordynowania działań na szczeblu regionów i kraju. Dokumenty strategiczne województwa powstały w sytuacji prawnej, kiedy to znaczna część aktów wykonawczych, precyzujących zakres i formy wspierania polityki regionalnej, nie została jeszcze wydana i umocowana w porządku prawnym RP. W miarę uzupełniania systemu legislacyjnego przez prawodawcę, Strategia - jako dokument osadzony w konkretnym momencie czasowym - nie mogła w pełni odpowiadać zapisom rozporządzeń i innych aktów normatywnych wydanych po dniu jej wejścia w życie; stąd istnieją pewne rozbieżności pomiędzy zapisami

Również decyzją rządową było wytypowanie realizowanych celów rozwoju regionalnego poprzez dokumenty programowe rządu i idące za nimi akty prawne. (dokumenty przygotowywane na poziomie wojewódzkim zostały wcześniej określone w ustawie o samorządzie województwa, jednakże ustawa o zasadach wspierania rozwoju regionalnego wyjaśniła i uszczegółowiła ich rolę w systemie polityki regionalnej państwa) oraz stworzenie na szczeblu krajowym programu rozwoju regionalnego ZPORR, co w pewnym stopniu uszczupliło podmiotowość samorządu województwa w sferze rozwoju regionalnego. Z drugiej strony dzięki konstrukcji systemu wdrażania ZPORR, samorząd województwa miał wpływ na przedsięwzięcia, które realizowały strategię województwa (choć opóźnienia legislacyjne paraliżowały i opóźniały prace przy wdrażaniu działań, np. opóźnienia w notyfikacji dla działania 1.4 ZPORR wchodzącego w obszar pomocy publicznej).

Powyższe wnioski wskazujące na labilność sytuacji w jakiej samorządy regionalne realizowały politykę rozwoju regionalnego, w tym rozwoju turystyki należy odczytywać biorąc pod uwagę, iż:

1. Polski system administracyjny po reformie z 1998r. uległ znacznej decentralizacji, gdzie spora cześć kompetencji została powierzona jednostkom samorządu regionalnego powstałym na podstawie zapisów ww. ustawy. Był to zatem czas tworzenia sprawnego systemu współpracy jst z organami rządowymi w warunkach nowych dla polskiej administracji.

3. Okres 2000-2006 był czasem szczególnym dla Polski uczestniczącej w negocjacjach jako państwo starające się o członkostwo w Unii Europejskiej, a od 2004 zaczynającej funkcjonowanie w warunkach prawa unijnego. Z tym wiązał się proces dostosowywania prawa polskiego do ustawodawstwa unijnego oraz próby znalezienia wspólnej płaszczyzny dla realizacji wewnętrznej polityki regionalnej z unijną polityką regionalną.

5.2. Założenia dla realizacji zadań z obszaru turystki na szczeblu regionalnym na okres 2007-2013

Podstawowym zadaniem w procesie koordynacji działań na okres programowania 2007-2013 wydaje się być stworzenie mechanizmów, które wymuszałyby określenie jednolitej, długoterminowej strategii rozwoju i podporządkowanie cząstkowych działań, podejmowanych przez poszczególne instytucje publiczne. W zakresie polityki rozwojowej, w tym polityki rozwoju turystyki, powstają jedynie różnego rodzaju, luźno ze sobą powiązane rządowe strategie i polityki sektorowe, obejmujące różne horyzonty czasowe; z drugiej strony samorządy województw tworzą strategie rozwoju województw, nie do końca spójne z strategiami rządowymi. Obecnie postępuje proces tworzenia takiej ustawy kompleksowo ujmującej zagadnienie sposobu prowadzenia polityki rozwoju, dotyczącej wszystkich podmiotów realizujących tę politykę i wszystkich źródeł jej finansowania. 18 .04.br przyjęto projekt ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, która ma zastąpić obowiązującą obecnie ustawę o Narodowym Planie Rozwoju z 2004 r. (ukierunkowaną de facto na pozyskiwanie funduszy unijnych przez Polskę). Istnienie spójnych regulacji w tym zakresie jest kwestią podstawową w obliczu postępującej decentralizacji kompetencji administracji publicznej, przejawiającej się m.in. w decyzjach ustanowienia 16 odrębnych programów operacyjnych w miejsce zintegrowanego programu ZPORR. Drugą ważną przesłanką tworzenia tychże regulacji jest wymiar programów unijnych i związanej z nimi wielkością środków unijnych w latach 2007-2013, których Polska będzie beneficjentem.

Polska jako kraj członkowski Unii Europejskiej, a jednocześnie jeden z głównych beneficjentów pomocy unijnej, zobligowana była wpisać politykę rozwoju kraju w podstawowe zasady realizacji unijnej polityki regionalnej. Choć Unia Europejska nie ma podstaw prawnych do bezpośredniego kreowania wspólnej polityki oraz regulacji w dziedzinie turystyki (dziedzina ta należy do kompetencji państw członkowskich UE), na poziomie Unii mogą są podejmowane pewne działania w odniesieniu do turystyki. Szczególnie ważne są te w dziedzinie wymiany informacji i koordynacji pomiędzy państwami członkowskimi, ujednolicania statystyk, promowania dobrych praktyk, ochrony turystów, prowadzenia badań. Turystyka jest ściśle powiązana z innymi dziedzinami gospodarki, co powoduje, że mają do niej zastosowanie liczne przedsięwzięcia i akty prawa europejskiego podejmowane w tych dziedzinach, które znajdują się bezpośrednio w kompetencji Unii Europejskiej (takie jak transport, ochrona środowiska, bezpieczeństwo konsumentów, podatki). W związku z tym istotnym zadaniem realizowanym przez Komisję Europejską (organ wykonawczy UE), jest zapewnienie, żeby interesy sektora turystycznego zostały wzięte pod uwagę przy opracowywaniu aktów prawnych, programów wsparcia i innych przedsięwzięć podejmowanych w dziedzinach, które nie są związane wyłącznie z turystyką, a które mają na nią wpływ.

Obecnie zgodnie z zasadą programowania, trwa proces negocjacji wspólnej polityki Polski i Unii Europejskiej na lata 2007-2013. Przyjęcie Narodowej Strategii Spójności (we wcześniejszym okresie programowania Podstaw Wsparcia Wspólnoty) stanie się ramowym dokumentem dla wspólnej polityki rządu i Komisji Europejskiej. Polska jako kraj zapóźniony ponownie zostanie objęta Celem 1 (analogicznym do obecnego Celu 1) „Konwergencja”, finansowanym ze wszystkich trzech przewidzianych na lata 2007-2013 funduszów: ERDF, EFS, FS. Zgodnie z zasadą koncentracji, aż 78,5% środków przeznaczonych na Politykę Spójności skupi się w obszarach Celu 1, co świadczy o wielkości wsparcia przeznaczonego dla Polski. Z tym faktem wiążą się jednak dodatkowe zobowiązania, które Polska musi realizować jako beneficjent wsparcia. Większe środki oznaczają, że Polska będzie musiała uruchomić dodatkowe środki, lub zdecydować się na koncentracji funduszów na obszarach realizowanych przy wsparciu unijnego budżetu (zasada dodatkowości). Biorąc pod uwagę fakt, że wskutek procesu decentralizacji polskiej administracji (zgodnej z zasadą subsydiarności), sporą część polityki rozwoju współfinansowanej ze środków Unii przejmą samorządy, można się spodziewać ukierunkowania na te właśnie działania.

Postępujący proces decentralizacji i projekt stworzenia 16 programów regionalnych jest korzystnym rozwiązaniem dla samorządów. Wynika to z faktu, iż przy znacznym zróżnicowaniu pozycji wyjściowej województw, można dokonać lepszego zidentyfikowania regionalnych szans i barier rozwojowych oraz inicjowania większej specjalizacji regionalnej. Jako, że regionalne Programy Operacyjne tworzone są przez samorządy regionalne, a zatem niezależne od rządu, powstające regulacje na lata 2007-2013 przewidują wprowadzenie pewnej weryfikacji zapisów tych dokumentów poprzez kontrakty regionalne zawierane ze strony rządowej przez ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego (od 31.10.2005r. Ministra Rozwoju Regionalnego). Obejmowałyby tylko te zapisy RPO zgodne ze Strategią Rozwoju Kraju i innymi sektorowymi dokumentami.

W przełożeniu na sektor turystyki, takie rozwiązanie wymusiłoby odniesienie regionalnej polityki realizowanej w obszarze rozwoju turystyki do Strategii Rozwoju Turystyki funkcjonującej na szczeblu krajowym. Jest to tym istotniejsze, że Strategia na lata 2007-2013 oddaje znaczną część kompetencji jednostkom samorządu terytorialnego. Samorządom przekazana jest rola wykonawcy zadań przede wszystkim w zakresie rozwoju produktów turystycznych - kreowanie, wdrażanie i podnoszenie jakości produktów turystycznych oraz rozwoju infrastruktury turystycznej. Wybór wpieranych produktów na szczeblu regionu ma następować w oparciu o badania marketingowe (MOT, urzędy statystyczne) przy wsparciu ministra właściwego ds. turystyki zwłaszcza w kwestii integracji projektów pasmowych obejmujących więcej niż jeden region. Bezpośrednim przełożeniem tego celu na szczebel regionalny Małopolski jest wpisanie do Strategii Rozwoju Małopolski na lata 2007-2013 jako jednego z priorytetowych celów do realizacji wspierania gospodarki regionalnej szansy, w tym rozwój przemysłów czasu wolnego (działanie II.5). Do rozwijania produktu turystycznego w regionie odnoszą się również zapisy RPO, w którym w działaniu 2.3 Rozwój infrastruktury turystycznej założono zwiększenie potencjału turystycznego regionu i podniesienie konkurencyjności regionalnych produktów turystycznych

W Strategii Rozwoju Turystyki duży nacisk położony jest również na współpracę samorządu z branżą turystyczną oraz sektorem prywatnym. Ścisłą współpracę ministra właściwego ds. turystyki z jst zakłada się również w obszarze rozwoju zasobów ludzkich - kształceniu kadr dla turystyki oraz przy tworzeniu spójnego i skutecznego systemu marketingu i promocji w turystyce, przy czym w tym przypadku jako podmiot odpowiedzialny wskazuje się przede wszystkim organ centralny stymulujący spójne rozwiązania modelowe. W obszarze kształtowania przestrzeni ustawodawca przewidział rozwój przestrzeni turystycznej i dostępności turystycznej regionów wpisane w kontekst zrównoważonego kształtowania środowiska, przy czym dla ministerstwa zarezerwowane zostały działania przygotowujące system wsparcia dla inicjatyw lokalnych i regionalnych (z zaznaczeniem sektora prywatnego). W zakresie wsparcia instytucjonalnego rekomendowane są działania na rzecz współpracy pomiędzy poszczególnymi podmiotami turystyki oraz rozwój otoczenia gospodarczego przy dominującym udziale rządu i samorządów. Prawie wszystkie cele operacyjne wpisujące się w powyższe obszary priorytetowe, zgodnie z zapisami Strategii, mają być realizowane na podstawie zapisów RPO. Brak odniesienia do RPO poszczególnych celów wiąże się z tym, że nie wszystkie z nich realizowane są przy udziale jst. Taka konstrukcja Strategii, gdzie każde działanie jednostki samorządu wpisuje się w RPO, czyli podstawowy dla niej dokument strategiczny, jest kolejnym rozwiązaniem w kierunku stworzenia spójnej polityki turystycznej rządu i samorządów oraz właściwej dystrybucji środków na jasno zdefiniowane cele.

Wyzwanie związane z rozwojem turystyki, obok precyzyjnego wskazania partnerów realizacji polityki rozwoju turystyki, zaznacza się również w jej specyfice jako działalności horyzontalnej - międzysektorowej (por ryc. rozdz 3). Wartość produktu turystycznego, która mierzona jest atrakcyjnością oferty uzależniona jest od poszczególnych elementów składowych, których jakość, dostępność i bezpieczeństwo pozostaje w gestii działań szeregu sektorów. W związku z tym niezbędna jest wielostronna współpraca, która na zasadzie wzajemności zostanie w odpowiednio spójny sposób zaznaczona w strategicznych dokumentach sektorowych. Dlatego też w Strategii na lata 2007-2013 położono nacisk na kreowanie, rozwój i podnoszenie jakości produktów turystycznych, które w szerokim ujęciu wiąże atrakcje turystyczne, środowisko miejsca docelowego, infrastrukturę i usługi, dostępność miejsca, jego wizerunek i postrzeganie oraz cenę. Dzięki wpisaniu tych zadań wpływających na rozwój produktów turystycznych do RPO jest szansa, że znajdą swoje przełożenie w pracach konkretnych zespołów Urzędu Marszałkowskiego. Stworzenie spójnego systemu zespalającego powyższe działania na szczeblu regionu jest również z tego powodu ważne, że jeśli samorząd chce wpłynąć na wzrost spożycia turystycznego w Małopolsce musi dążyć nie tylko do wzrostu liczby turystów i wydłużenia czasu ich pobytu, ale równocześnie musi stymulować wzrost wydatków na rozwój turystyki kwalifikowanej, rozwój bazy turystycznej i jakości świadczonych usług oraz dywersyfikować ofertę turystyczną, przede wszystkim w zakresie kultury i rekreacji (teraz mały odsetek korzystających z tej oferty).

• Obok współpracy na linii rząd - samorząd należy wypracować lepszą koordynację działań realizowanych przez samorządy powiatów i gmin z polityką rozwoju województwa. Dotychczasowe działania lokalnych JST nie są w wystarczający sposób wpisane w realizację strategii rozwoju regionu. Potrzebne są zatem nowe sposoby (formalne, finansowe) wzajemnego powiązania działań prorozwojowych w województwie. O ile na szczeblu tworzenia SRW i procesu konsultowania jej założeń współpraca była widoczna, o tyle w toku dalszej realizacji zapisów nie ma w zasadzie współpracy między tymi jednostkami. W ostatnim Czasie, na etapie programowania założeń na lata 2007-2013, w wyniku szerokich konsultacji z samorządami lokalnymi nakreślono mapę projektów uznanych za najważniejsze do realizacji na najbliższy okres (Małopolska 2015). Można uznać, że zasadniczym spoiwem dla ciągłej współpracy samorządów od 2002r. jest MOT, który zgodnie z celami statutowymi wspiera rozwój turystyki w Małopolsce, skupiając zarówno jst wszystkich szczebli, jak również podmioty gospodarcze z branży turystycznej (podmioty gospodarcze, organizacje non profit i osoby fizyczne) - łącznie 99 podmiotów i osób fizycznych.

Kolejną kwestią, która wydaje się być szczególnie istotna w obliczu rozgrywających się zwłaszcza w ostatnim czasie wydarzeń, jest określenia stopnia decyzyjności i niezależności strategii regionalnych od fluktuacji na scenie politycznej. Nie można dopuszczać do sytuacji, w której strategia rozwoju regionu staje się politycznym dokumentem ugrupowań, które akurat w danej chwili kontrolują w województwie/państwie proces decydowania o strategii. Obecnie, wskutek zmiany układu na arenie politycznej dokonywany jest szereg zmian mających usprawnić realizację polityki regionalnej Polski. Ciągłość polityki regionalnej władz w tym przypadku byłaby zachowana gdyby obecne reformy organizacyjno-prawne byłaby dokonane na pierwszym etapie programowania polityki regionalnej na lata 2007-2013. Teraźniejsze przemiany, choć zasadne, dokonywane są wskutek zmiany układu sił rządzących, ze znacznym opóźnieniem, gdyż dokumenty strategiczne rządowe i samorządowe są już w fazie konsultacji projektów. Dlatego też już teraz, przed ostatecznym uchwaleniem, nieaktualne są choćby zapisy odnoszące dokumenty do podstawowego dokumentu strategicznego w Polsce czyli NPR, w którego miejsc wchodzi SRK. Dodatkowo, ponieważ proces tworzenia i uzgadniania pierwszej SRK może być procesem długotrwałym, przyjęto, że Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-13 (obecnie już zmieniona nazwa na „bardziej przyjazną” - Narodową Strategię Spójności), które stanowią plan wykonawczy, mogą być przyjęte przed przyjęciem Strategii z uwagi, iż są niezbędne do uzyskania finansowania z budżetu UE na lata 2007-13. Po przyjęciu SRK, NSRO mają być dostosowane do treści SRK. Zgodnie z zapisami projektu ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, „po przyjęciu SRK strategie sektorowe zostaną doprowadzone do zgodności z SRK lub uchylone. Strategie rozwoju województw przyjęte przed ustanowieniem pierwszej SRK zachowają moc przez okres jednego roku. W tym okresie samorządy województw będą mogły ustanowić nowe strategie wojewódzkie, spójne z SRK. Ze względu na wysoki stopień zaawansowania realizacji programów operacyjnych ustanowionych w oparciu o ustawę o NPR zasadne jest dokończenie ich realizacji w dotychczasowym reżimie prawnym”. Realizacja pakietu reform, w dalszej kolejności obejmuje również nowelizację ustawy o samorządzie województwa.

Powyższy program reform ma na celu przede wszystkim ujednolicenie i usprawnienie systemu realizacji polityki regionalnej kraju. Propozycje zawarte w projektach reform mają z założenia stawić czoło wyzwaniom, które przynosi kolejny okres programowy. Wiąże się to z tym, że interwencja funduszy strukturalnych w sensie wartości finansowania będzie miała znacznie większy rozmiar. Oznacza to z jednej strony zwiększenie możliwości inwestowania, z drugiej jednak stwarza większe wymogi dotyczące programowania inwestycji, a także znacznie większy wysiłek współfinansowania środków unijnych. Stawia to pod znakiem zapytania możliwość realizacji polityki regionalnej przez samorządy poza zadaniami wpisanymi w unijne programy. Łączna wartość środków finansowych zaangażowanych w realizację NSS w latach 2007-13 ma wynieść ok. 85,6 mld euro, z czego ok. 9,7 mld euro stanowić ma publiczny wkład krajowy, 16,3 mld euro szacowana jest wartość wkładu podmiotów prywatnych, a ponad 59,5 mld euro będzie pochodziło z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Obecnie trwają konsultacje związane z ustaleniem algorytmu określającego podział środków pomiędzy województwa. W związku z powyższą sytuacją, gdzie przez następne dziesięciolecia głównie środki unijne będą stymulowały rozwój regionalny, w tym rozwój turystyki w regionach, należy szczególnie precyzyjnie określić instrumenty krajowych (rządowych i samorządowych) i unijnych pod kątem spójnej realizacji polityki regionalnej. Polityka regionalna państwa nie powinna być bowiem zdominowana przez europejską politykę regionalną, tj. specyficzne dla niej priorytety rozwojowe i procedury organizacyjne. Dla właściwego określania krajowych uwarunkowań i interesów rozwojowych oraz efektywnego realizowania polityki regionalnej państwa istotne znaczenie ma wyodrębnienie autonomicznych wobec środków strukturalnych UE środków finansowych skierowanych na krajową politykę regionalną,

6. Podsumowanie

Reforma. ustrojowa, która weszła w życie 1 stycznia 1999 r., wprowadziła w Polsce rozdział funkcji wykonawczych władzy publicznej pomiędzy trzy główne segmenty:

• centralną i terenową administrację rządową realizującą zadania o charakterze ogólnopaństwowym i pełniącą nadzór nad samorządem,

• samorząd regionalny na szczeblu województw prowadzący politykę rozwoju regionu,

• samorząd lokalny na szczeblu gmin i powiatów odpowiedzialny za zaspokajanie potrzeb miejscowej ludności.

Wskutek procesu decentralizacji samorządy wojewódzkie, funkcjonujące odtąd równolegle z administracją rządową, uzyskały podmiotowość w kreowaniu i prowadzeniu polityki regionalnej kraju, która do grudnia 1998 r. była w gestii organów administracji rządowej. Umożliwiło to realizację polityki rozwoju na dwóch poziomach zarządzania państwem: centralnym i regionalnym - na poziomie 16 województw, a realizacja polityki rozwoju regionalnego, w tym stymulowanie rozwoju turystyki znalazły się w gestii Urzędów Marszałkowskich i jednostek z nimi współpracujących Przypisanie władzom samorządowym kompetencji w dziedzinie planowania oznaczało również, że Urząd Marszałkowski stał się instytucją koordynująca wdrażanie Strategii Rozwoju Turystyki w województwie. Nadzór nad realizacją zadań przez samorząd regionalny powierzono zespołowi właściwemu do spraw rozwoju turystyki Urzędu Wojewódzkiego. Równocześnie powołano Polską Organizację Turystyczną - jednostkę przejmującą zadania z zakresu promocji Polski, koordynowania systemu informacji turystycznej w kraju i na świecie oraz wspomagania planów rozwoju i modernizacji infrastruktury turystycznej. Z czasem powstała lokalna i regionalna sieć stowarzyszeń wykonujących powyższe działania (m.in. Małopolska Organizacja Turystyczna).

Proces dostosowujący polską administrację publiczną do nowych realiów współistnienia i współpracy jednostek rządowych i samorządowych szedł w parze z przemianami wynikającymi z integracji systemu polskiej gospodarki z rozwiązaniami unijnymi. Okres 2000-2006 był czasem szczególnym dla Polski uczestniczącej w negocjacjach jako państwo starające się o członkostwo w Unii Europejskiej, a od 2004 zaczynającej funkcjonowanie w warunkach prawa unijnego. Polityka regionalna Unii znalazła swoje odzwierciedlenie w krajowej strategii rozwoju regionalnego. Polska chcąc uczestniczyć w unijnej polityce regionalnej przeprowadziła szereg reform dostosowujących procedury programowania polityki rozwoju do standardów narzuconych przez Komisję Europejską - dostosowała okresy programowania wewnętrznej polityki rozwoju oraz zdefiniowała osie rozwoju polityki regionalnej zawarte w Narodowym Planie Rozwoju, czyli dokumencie będącym podstawową dla negocjowania z Unią Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia. Stosunkowo niski w stosunku do innych krajów poziom rozwoju regionalnego Polski zadecydował o objęciu całego kraju polityką regionalną w ramach celu 1., tj. „promowania rozwoju i dostosowań strukturalnych w regionach słabiej rozwiniętych”, co w konsekwencji oznacza dla Polski, że:

- projekty w danym regionie mogą być finansowane ze wszystkich funduszy strukturalnych;

- wielkość przeznaczonych środków do takich regionów jest najwyższa i stanowi około 70% całkowitych wydatków z budżetu funduszy strukturalnych;

• stopy dofinansowania projektów mogą osiągnąć najwyższe pułapy - aż do 75% całkowitych kosztów kwalifikowanych oraz co najmniej 50% tzw. kwalifikowanych wydatków publicznych.

Powyższe przemiany polskiej administracji w kontekście funkcjonowania w obszarze wspólnotowym, zostały scharakteryzowane w rozdziale 1 niniejszej pracy. Na tym tle dokonano analizy realizacji polityki regionalnej w Małopolsce, ze szczególnym uwzględnieniem polityki stymulowania turystyki i rekreacji regionie. Odniesienie do szerszego kontekstu jest zasadne z tego względu, iż polityka samorządu regionalnego, funkcjonującego w oparciu o ustawę o samorządzie wojewódzkim z 1998r., musi być zgodna z krajowymi i wspólnotowymi założeniami strategicznymi. Samorząd posiada stosunkowo dużą samodzielność i niezależność od rządu w kreowaniu polityki regionalnej czego wyrazem jest fakt samodzielnego ustalania Strategii Rozwoju Województwa i programów operacyjnych. Jednak w praktyce realizacja zapisów strategii przy wsparciu rządu (udostępnieniu środków na realizację) zależy od wyników negocjacji kontraktów wojewódzkich. Zależność samorządu jest tym bardziej widoczna przy unijnych programach czyli negocjowanych na linii rząd - Komisja Europejska, w tym wdrażanych przez regiony ZPORR. W latach 2007-2013 kolejnym krokiem ku decentralizacji ma być realizacja 16 Regionalnych Programów Operacyjnych. Będą one zintegrowanym instrumentem łączącym w sobie cechy dotychczasowych programów operacyjnych (przede wszystkim operacjonalizacja zapisów strategicznych województw) oraz ZPORR (negocjacje programu z Komisją Europejską).

Ponieważ w kolejnym okresie programowania nadal nie przewiduje się utworzenie strategii rozwoju turystyki w Małopolsce, właśnie Regionalny Program Operacyjny stanie się podstawą realizacji polityki rozwoju turystyki w regionie. Zgodnie z zapisami Programu, rozwój turystyki wiąże się przede w wszystkim z rozwojem produktu turystycznego, który w szerokim rozumieniu obejmuje atrakcje turystyczne, środowisko miejsca docelowego, infrastrukturę i usługi, dostępność miejsca, jego wizerunek i postrzeganie oraz cenę. Wartość produktu turystycznego, która mierzona jest atrakcyjnością oferty uzależniona jest zatem od poszczególnych elementów składowych, których jakość, dostępność i bezpieczeństwo pozostaje w gestii działań szeregu sektorów. Analiza realizacji zadań z obszaru turystyki w okresie 2000-2006 wykazała, że w obszar realizacji zadań z zakresu turystyki wpisywały się również zadania m.in. z zakresu rozwoju infrastruktury (poprawa dostępności turystycznej), różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa (rozwój agroturystyki, ekoturystyki), czy tworzenie wspólnego rynku informacji (współpraca jednostkami branży turystycznej). Takie interdyscyplinarne ujęcie turystyki jest zgodne z krajową koncepcją rozwoju turystyki zapisanej w Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2007-2013 obejmującą w swoich obszarach priorytetowych działania marketingowe, system kształcenia kadr, rozwój infrastruktury i ochronę środowiska. Ważną kwestią uregulowaną w Strategii jest wskazanie wykonawców i jednostek współpracujących przy realizacji poszczególnych działań, w tym dostrzeżenie roli jednostek samorządu terytorialnego.

Funkcjonowanie turystyki w strukturach polskiej administracji, ze szczególnym uwzględnieniem rozwiązań na szczeblu regionalnym jest treścią rozdziału 3 niniejszej pracy. Małopolska, która jest regionem atrakcyjnym zarówno pod względem środowiska przyrodniczego jak i kulturowego (przedstawienie warunków rozwoju turystyki w Małopolsce znalazło się w rozdziale 2), ma szansę stać się jednym z głównych regionów turystycznych w Polsce. Jest więc zasadne wskazanie jako celu głównego wspieranie Gospodarki Regionalnej Szansy (obszar II SRM 2007-2013 i priorytet 2 Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego 2007-2013), poprzez działanie takie jak rozwój infrastruktury turystycznej. Istotnymi przesłankami, które są przy realizacji tych założeń na kolejne lata (bądź powinny być uwzględnione) są przede wszystkim:

- interdyscyplinarność turystyki,

• ściśle powiązana ze szczeblem regionalnym,

• ujęcie produktowi,

• koncentracja środków na regiony/miejscowości najbardziej atrakcyjne,

• podnoszenie jakości w strategiach rozwoju produktu turystycznego,

• uznanie wagi badań rynkowych w tym o charakterze regionalnych i lokalnych,

• ciągłości polityki władz lokalnych (próbę wskazania założeń dla realizacji zadań z obszaru turystki na szczeblu regionalnym na okres 2007-2013 w odniesieniu do dotychczasowych rozwiązań programowych podjęto w rozdziale 2 w/w pracy).

Zgodnie z obecną polityką regionalną kraju, podstawowym podmiotem odpowiedzialnym za stymulowanie rozwoju gospodarczego, w tym turystyki na szczeblu regionu jest samorząd wojewódzki. Założenia programowe polityki regionalnej powinny być zorientowane na przyspieszenie modernizacji polskiej gospodarki i uzyskanie przez nią trwałej (strukturalnej) zdolności konkurencyjnej, tak w wymiarze europejskim, jak i globalnym. Polityka strukturalna będzie w kolejnym okresie programowania będzie realizowana w wymiarze horyzontalnym (w stosunku do wszystkich podmiotów gospodarczych) oraz w wymiarze regionalnym., przy czym istotnym założeniem dla planowania strategicznego powinno być zwiększenie wagi polityki regionalnej. Wyrazem zmiany nastawienia w polityce gospodarczej państwa powinno być wzmocnienie niektórych instrumentów regionalnego takich jak kontrakty wojewódzkie, programy operacyjne rozwoju regionalnego, a także zregionalizowane działania programów sektorowych, czyli przygotowane we współpracy z samorządami województw i przekazane do zarządzania administracji samorządu województw. Przy odpowiedniej konstrukcji organizacyjnej da to możliwości efektywniejszego zarządzania tymi programami. Efektywność zarządzania jest obecnie tym ważniejsza, że członkostwo Polski w Unii Europejskiej daje Polsce szansę pozyskania znacznych środków na rozwój kraju i regionów. Kluczowym zadaniem jest zatem zwiększenie zdolności absorpcji unijnych środków i skutecznego nimi zarządzania. Jednocześnie należy pamiętać, iż polityka regionalna Polski powinna brać pod uwagę przede wszystkim faktyczne potrzeby i szanse rozwoju regionów, nie będąc nadmiernie podporządkowana unijnym założeniom programowym ani selektywnej realizacji w ramach programów wsparcia ze strony rządu. Taka powinna być rola samorządu regionalnego jako jednostki stymulującej rozwój województwa - podkreślająca aktywność w samodzielnym kreowaniu polityki rozwoju turystyki, przy respektowaniu założeń polityki kraju i Unii Europejskiej.

Bibliografia:

1. Biuletyny informacyjne Unii Europejskiej INFOREGIO

2. Borkowski K (kier. proj.), Badanie ruchu turystycznego w Małopolsce w roku 2005, Centrum Informacji Społeczno-Gospodarczej MG, Warszawa, 2005

3. Butowski L., Żukowski M, Wsparcie przedsiębiorstw turystycznych z funduszy strukturalnych w świetle Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2006, MGPiPS, PART S.A., Warszawa, 2003

4. Churski P., Rozwój regionalny w warunkach transformacji gospodarczej i integracji europejskiej, Warszawa, 2004

5. Grosse T., Przegląd koncepcji teoretycznych rozwoju regionalnego, Studia Regionalne i Lokalne nr 1(8)/2002, Warszawa, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna we Włocławku. Włocławek, 2002

6. Diagnoza Małopolski, Urząd Marszałkowski, 2004

7. Domink J., Budżet Unii Europejskiej i jego funkcjonowanie, Fundacja Edukacji Ekonomicznej, Warszawa, 2003

8. Hirschmann A., The Strategy of Economic Development, Yale University Press, New Haven, 1958

9. Informacja o stanie realizacji zadań zapisanych w dokumencie rządowym „Strategia rozwoju turystyki w latach 2001-2006. Rządowy program wsparcia rozwoju turystyki w latach 2001 - 2006”, MGiP, 2001, 2002, 2003, 20049.

10. Jankowska A. i in., Fundusze strukturalne Unii Europejskiej, Wyd. Beck, Warszawa, 2005

11. Jankowska A., T. i In., Fundusze pomocowe dla Polski po akcesji - fundusze strukturalne i Fundusz Spójności, Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa, 2004

12. Kundera J., Jednolity rynek europejski, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003

13. Myrdal G., Economic theory and developed regions, Duckworth, London 1957

14. Marszałek A. (red.), Integracja Europejska, PWE, Warszawa 2004

15. Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego na lata 2007-2013

16. Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego na lata 2001-2006

17. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006

18. Nowe partnerstwo dla spójności. Konwergencja, konkurencyjność, współpraca. Trzeci raport na temat spójności gospodarczej i społecznej, Luxemburg 2004

19. Olbrycht J., Status regionów a programowanie na poziomie lokalnym, Wyd. ATH Bielsko-Biała, Ustroń, 2004

20. Panasiuk A., Analiza porównawcza projektu Narodowego Planu Rozwoju 2007-2013 i projektu Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2007-2013, Warszawa, 2005

21. Polityka spójności wspierająca wzrost gospodarczy i zatrudnienie, Strategiczne wytyczne Wspólnoty na lata 2007-2013, Komisja Wspólnot Europejskich, 2005

22. Porter M.E., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001

23. Programy i fundusze Inicjatyw Unii Europejskiej przeznaczone na wsparcie turystyki, Departament Turystyki MGIP, Warszawa, 2004

24. Projekt ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju - wersja z 23 maja przekazana pod obrady Komitetu Rady Ministrów

25. Raport dotyczący działań podejmowanych przez Polskę w dziedzinie turystyki w 2004 roku, Departament Turystyki Urzędu Marszałkowskiego, Kraków, 2005

26. Raport końcowy z realizacji Kontraktu Wojewódzkiego na lata 2001-2003

27. Raport końcowy z realizacji Kontraktu Wojewódzkiego na rok 2004

28. Raport o polityce regionalnej, Departament PR MGiP, Warszawa 2004

29. Raport z realizacji „Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na l. 2000-2006” w połowie okresu programowania, Zarząd Województwa Małopolskiego, Kraków, 2004

30. Rościszewski M., Przestrzeń krajów trzeciego świata, UW, Warszawa, 1974

31. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1260/1999 z dn. 21.06.1999r. ustanawiające przepisy ogólne w sprawie funduszy strukturalnych

32. Skala-Poźniak A., Europejska polityka równoważenia rozwoju transportu - wnioski dla Polski, w: Wspólnoty Europejskie Nr 4 (127) / 2002

33. Strategia Rozwoju Kraju 2007 - 2015 - projekt z 28 kwietnia 2006 r., przekazany do Komitetu Rady Ministrów

34. Strategia Rozwoju Turystyki w latach 2001-2006 - rządowy program wsparcia rozwoju turystyki, 2002, Departament Turystyki

35. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2001-2006

36. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007-2013, Małopolska 2015

37. Szul R., Unia Europejska a polityka regionalna Polski, UW, 2004

38. Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy Nicei, Dziennik Urzędowy UE nr 310, 16.12.2004

39. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, tekst skonsolidowany uwzględniający zmiany wprowadzone Traktatem z Nicei, Dziennik Urzędowy UE nr 325, 24.12.2002

40. Tondl G., EU Regional Policy. Experiences and Future Concerns, EI Working Paper nr. 59/2004, 2004

41. Ustawa o samorządzie województwa z dn. 5 czerwca 1998r.

42. Turystyka polska w 2004 roku. Układ regionalny, Instytut Turystyki, Warszawa, 2005

43. W służbie regionom, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej KE, Luxemburg, 2004

44. Ustawa o zasadach wspierania rozwoju regionalnego, Dz.U. nr 46, poz. 550

45. Uzupełnienie projektu ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju z 18.04.2006r.

46. Ustawa o usługach turystycznych, Dz. U. z 2001 r. Nr 55, poz. 578, z późn. zm.

47. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r.o Narodowym Planie Rozwoju 

48. Województwo małopolskie 2004, Urząd Marszałkowski Woj. Małopolskiego, 2005

49. www.europa.eu.int

50. www.ue.krakow.pl

51. www.stat.gov.pl

52. www.mgip.gov.pl

53. www.funduszestrukturalne.gv.pl

54. www.epp.eurostat.cec.eu.int

55. www.ec.europa.eu

56. www.fundusze-strukturalne.pl

57. www1.ukie.gov.pl

58. www.wrotamalopolski.pl

59. www.malopolska.uw.gov.pl

60. www.malopolskie.pl

61. www.mrr.gov.pl

62. www.intur.com.pl

63. www.cor.eu.int

64. Wstępny projekt Narodowej Strategii Spójności 2007-2013

65. Zaleski J., Podstawowe mechanizmy współpracy samorządu terytorialnego i administracji rządowej w dziedzinie rozwoju, Wrocław - Warszawa, 2005

66. Założenia do opracownia Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015 zaakceptowane przez Radę Ministrów

67. Założenia do Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007-2013, Zarząd Województwa Małopolskiego, 20062004

68. Zintegrowany Program Rozwoju Regionalnego na lata 2004-2006, Załącznik do rozporządzenia MGiP, 2004

Spis tabel

Spis rycin

Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, tekst skonsolidowany uwzględniający zmiany wprowadzone Traktatem z Nicei (Dziennik Urzędowy UE C 325 z 24 grudnia 2002 r.)

Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy Nicei (Dziennik Urzędowy UE C 310 z 16 grudnia 2004 r.)

J. Kundera, Jednolity rynek europejski, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003

G.Tondl, EU Regional Policy. Experiences and Future Concerns, EI Working Paper Nr. 59/2004, s.10.

M.E. Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, s. 248.

A. Hirschmann, The Strategy of Economic Development, 1958

G. Myrdal, Economic theory and developed regions, London 1957

Friedmann J., Ogólna teoria rozwoju spolaryzowanego, [w:] M. Rościszewski (red.), Przestrzeń krajów trzeciego świata, 1974

T. Grosse, Przegląd koncepcji teoretycznych rozwoju regionalnego, Studia Regionalne i Lokalne nr 1(8)/2002

P.Churski, Rozwój regionalny w warunkach transformacji gospodarczej i integracji europejskiej, ss.2-3

T. Grosse, Przegląd koncepcji teoretycznych rozwoju regionalnego, Studia Regionalne i Lokalne nr 1(8)/2002

J. Kundera, Jednolity rynek europejski, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003

Nowe partnerstwo dla spójności. Konwergencja, konkurencyjność, współpraca. Trzeci raport na temat spójności gospodarczej i społecznej, Luxemburg 2004

A. Marszałek (red.), Integracja Europejska, PWE, Warszawa 2004, ss. 227-228

http://www.exporter.pl/zarzadzanie/ue/6stat_NUTS.html

J. Olbrycht, Status regionów a programowanie na poziomie lokalnym, Wyd. ATH Bielsko-Biała, Ustroń, 2004

Rozporządzenie Rady (WE) nr 1260/1999 z dn. 21.06.1999r. ustanawiające przepisy ogólne w sprawie funduszy strukturalnych

http://www.exporter.pl/zarzadzanie/ue/2prog_fundusze.html#bud

Strona oficjalna Komitetu Regionów www.cor.eu.int

http://europa.eu.int

http://www.ue.krakow.pl

http://europa.eu.int

W służbie regionom, 2004, http://europa.eu.int

J. Domink, Budżet Unii Europejskiej i jego funkcjonowanie, 2003, www.europa.edu.pl

A. Jankowska, T. Kierzkowski, R. Knopik, Fundusze strukturalne Unii Europejskiej, Wyd. Beck, Warszawa 2005

M. Berlińska, Nowa Perspektywa Finansowa 2007-2013, CIE UKIE 2006

Spójność u progu 2007r., Biuletyn informacyjny Inforegio, 2004

Dz.U. nr 46, poz. 550

Dz.U. z 2004 r. nr 116, poz. 1206

Projekt NSRR na lata 2007-2013

Raport o polityce regionalnej, Departament PR MGiP, Warszawa 2004

Raport o polityce regionalnej, Departament PR MGiP, Warszawa 2004

NSRR na lata 2001-2006

Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, lata 2004-2006, przyj«ty przez Radę Ministrów w dniu 16 marca 2004 r.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 13 lipca 2000 r. w sprawie wprowadzenia Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS) (Dz.U. Nr 58, poz. 685 z późn. zm.).

A. Jankowska, T. Kierzkowski, R. Knopik, Fundusze pomocowe dla Polski po akcesji - fundusze strukturalne i Fundusz Spójności, Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2004

Strategia Rozwoju Województwa na lata 2001-2006

Ustawa o dochodach jst, 13.11.2003r, art. 42.

Rozwój Regionalny w Małopolsce nr 4/9/2005, 2005,UMWM

Fundusze Pomocowe w Małopolsce, 2005, UMWM

www.stat.gov.pl

Badanie ruchu turystycznego w Małopolsce w roku 2005, MOT, 2005

Dane Krakowskiego Urzędu Satystycznego

Województwo małopolskie 2004

Województwo małopolskie 2004

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (Dz. U. z 2001 r. Nr 55, poz. 578, z późn. zm.)

Dz. U. z 2001 r., Nr 62, poz. 633.

Diagnoza Małopolski, 2004

Urząd Statystyczny w Krakowie, 2004

dane MPL Kraków - Balice www.lotnisko-balice.pl

Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego na lata 2007-2013

Dz. U. Nr 62 z 2001 r., poz.627, z późniejszymi zmianami

Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami, Dz. U. Nr 142 z 2001 r., poz. 150

Założenia do Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007-2013, Zarząd Województwa Małopolskiego, 2004

Województwo Małopolskie 2004, UMWM

Badanie rynku turystycznego w Małopolsce, 2005

Raport dotyczący działań podejmowanych przez Polskę w dzidzinie turystyki w 2004 roku,2005, Departament Turystyki

www.mgip.gov.pl

Strategia Rozwoju Turystyki w latach 2001-2006 - rządowy program wsparcia rozwoju turystyki, 2002, Departament Turystyki

L. Butowski, M. Żukowski, 2003, Wsparcie przedsiębiorstw turystycznych z funduszy strukturalnych w świetle Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2006

Programy i fundusze Inicjatyw Uniii Europejskiej przeznaczone na wsparcie turystyki, 2004, Departament Turystyki MGIP

Strategia Rozwoju Turystyki w latach 2001-2006

Informacja o stanie realizacji zadań zapisanych w dokumencie rządowym „Strategia rozwoju turystyki w latach 2001-2006. Rządowy program wsparcia rozwoju turystyki w latach 2001 - 2006”, 2001, 2002, 2003, 2004, MGiP

Turystyka polska w 2004 roku. Układ regionalny, 2005, Instytut Turystyki

Aleksander Panasiuk, 2005, Analiza porównawcza projektu Narodowego Planu Rozwoju 2007-2013 i projektu Strategii Rzwoju Turystyki na lata 2007-2013

Uzupełnienie projektu ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju z 18.04.2006r.

1

44

146

UE 25 = 22,4 tys. USD




Cel 1

Cel 1

Pomoc przejściowa (do 31.12.2005)

Pomoc przejściowa (do 31.12.2006)

Program specjalny

Cel 2

Cel 2

Cel 2 (częściowo)

Pomoc przejściowa (do 31.12.2005)

Pomoc przejściowa (częściowo) (do 31.12.2005)

ISPA




Źródło: www.europa.eu.int


Źródło: J. Domink, 2003, Budżet Unii Europejskiej i jego funkcjonowanie





Źródło: Wniosek dotyczący rozporządzenia Rady z dn. 28.04.2006r.

Transport

Ochrona środowiska

Programy Operacyjny

EQUAL

(MGPiPS)

Programy Operacyjne

INTERREG

(MGPiPS)

Projekty

Projekty

Projekty

Projekty

Projekty

Projekty

Projekty

Projekty

Projekty

Projekty

Projekty

Uzupełnienia Programu (dla każdego z programów operacyjnych)

Strategia Funduszu Spójności

SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich (MRiRW)

PO Pomoc Techniczna (MGPiPS)

Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (MGPiPS)

SPO Wzrost konkurencyjności gospodarki (MGPiPS)

SPO Transport - Gospodarka Morska (MI)

SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb (MRiRW)

SPO Rozwój zasobów ludzkich (MGPiPS)

Inicjatywy Wspólnoty

Strategia Rozwoju Regionalnego Województwa

Fundusz Spójności (MGPiPS)

Podstawy Wsparcia Wspólnoty (MGPiPS)

Strategia Gospodarcza Rządu Przedsiębiorczość - Rozwój - Praca

NARODOWY PLAN ROZWOJU (MGPiPS)

POLITYKA STRUKTURALNA W SEKTORZE RYBOŁÓWSTWA

Inne krajowe dokumenty planistyczne takie jak np.

Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju

NARODOWA STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA

NARODOWA STRATEGIA ROZWOJU TRANSPORTU

SPÓJNA POLITYKA STRUKTURALNA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH I ROLNICTWA

NARODOWA STRATEGIA WZROSTU ZATRUDNIENIA I ROZWOJU ZASOBÓW LUDZKICH

NARODOWA STRATEGIA ROZWOJU REGIONALNEGO

Strategia Rozwoju Regionalnego Województwa

Strategia Rozwoju Regionalnego Województwa

Źródło: NPR, 2004-2006


Źródło: NPR 2004-2006


Źródło: NPR 2004-2006




Źródło; opracowanie własne




Ryc. 13. Ocena atrakcyjności walorów przyrodniczych województwa małopolskiego


Źródło: Diagnoza małopolski - UMWM, dana Instytutu Turystyki, Oddziału w Krakowie










Źródło: Opracowanie własne na podst. Ruch turystyczny w Małopolsce w 2005r., MOT




Źródło: Ruch turystyczny w Małopolsce w 2005r., MOT




---