Słynna, otoczona poetycką legendą pieśń Jana Kochanowskiego, zaczynająca się od słów: "Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary", dzięki podniosłej i patetycznej formie często nazywana hymnem, ma w spuściźnie czarnoleskiej i w świadomości czytelniczej wielu Polaków miejsce wyjątkowe. Łączy ona w zadziwiająco harmonijny sposób głębię myśli filozoficznej i problemów światopoglądowych ze świetnością i dostojeństwem kreacji artystycznej. Niewątpliwie jest jednym z najwybitniejszych i najdojrzalszych utworów Kochanowskiego, a zarazem jednym z najwcześniejszych.
W hymnie "Czego chcesz od nas Panie" Kochanowski wylicza wszelkie przymioty i zasługi Stwórcy. Jest to przykład liryki opisowej. Podziwiane są morza, lasy i pola. Bóg jest tu artystą, rozumianym jako mistrz i rzemieślnik, który zbudował świat doskonały i piękny. Utwór jest entuzjastyczną pochwałą Boga jako stwórcy doskonale urządzonego świata, w którym panuje ład, piękno i harmonia. Po dniu następuje noc, zawsze w odpowiedniej kolejności trwają pory roku. Rzeki mają swoje koryta. Poeta dostrzega działanie i wolę Boga we wszystkim, nawet w rosie, która ożywia rośliny. Cały świat potwierdza swym istnieniem obecność Stwórcy: "wszędy pełno Ciebie i w otchłani, i w morzu, na ziemi, i na niebie". Bóg jest siłą ożywiającą ziemię, za Jego wolą wody rzek spływają do morza, ziemia daje obfite plony. Są to dobrodziejstwa, którymi obsypuje człowieka, pragnie jego szczęścia, nie grozi mękami piekielnymi, nie nawołuje do ascezy, lecz staje się dobrym ojcem, przyjacielem każdej jednostki ludzkiej. Bóg jest potężny, twórczy, ale także dobrotliwy i hojny dla tych, których powołał do istnienia. Świat logicznie uporządkowany, kierowany przez boską opatrzność, daje ludziom poczucie bezpieczeństwa i boskiej opieki. Sprawia, że nie czują się oni obcy i osamotnieni w tym wielkim wszechświecie.
Jak człowiek może odwdzięczyć się za te dobrodziejstwa? Oto tytułowe pytanie pieśni. Autor wyraża głęboką miłość do Stwórcy, wdzięczność za dary, podziw za stworzenie wszechświata z jego gwiazdami. Jest to liryka zwrotu do adresata. Poeta zwraca się do Boga, do Niego adresuje utwór i składa hołd za wszelkie dobrodziejstwa; dziękuje za świat powołany do istnienia i za życie, którym go Pan obdarował. Dobroć i potęga sprawiają, że człowiek głosi afirmację życia, zachwyca się pięknem natury i pragnie korzystać z tego, co stworzył Bóg. Kochanowski kończy utwór apelem, aby Pan Bóg zachował go długo przy życiu i otaczał opieką.
Najprawdopodobniej jest to pierwszy utwór Jana Kochanowskiego napisany w języku polskim. Jest to hymn pochwalny dla Boga, chociaż autor ani raz nie używa tego wyrazu, zastępuje go tu zwrotem „Panie”. Utwór rozpoczyna się apostrofą skierowaną do Niego, która występuje tu w formie pytania retorycznego zawierającego epitety. Autor stosuje ten zabieg by uwznioślić hojność i dobroć Boga. Podmiot liryczny wypowiada się tu w imieniu zbiorowości, jednak raz w wierszu pojawia się podmiot jednostkowy „Złota też, wiem, nie pragniesz”. Wypowiada się tu człowiek w imieniu ludzi, więc jest to także wypowiedź w imieniu wszystkich. Pieśń ta przedstawia Boga jako wspaniałego i doskonałego stwórcę. Jest on wszechobecny, ogarnia całą rzeczywistość. Wszystko co istnieje należy do Niego, dlatego człowiek nic nie może Mu ofiarować, jedyne, co może zrobić to „wyznawać go wdzięcznym sercem”. W trzeciej, czwartej, piątej i szóstej strofie Kochanowski przedstawia Boga jako doskonałego stwórcę, architekta i zarazem artystę. Świat, który wyszedł z jego ręki jest idealnie dokończonym dziełem sztuki. Bóg jest tu jednak nie tylko stwórcą, ale także dobrotliwym ojcem i opiekunem „Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi”, „A z Twoich rąk wszelkie źwierzę patrza swej żywności/ A Ty każdego żywiesz w z Twej szczodrobliwości”. Poeta przy tych opisie posłużył się antropomorfizacją w celu zbliżenia Boga i człowieka. Kochanowski ukazuje przeciwny obraz Boga do antycznego i średniowiecznego. Podmiot liryczny opisuje tworzenie świata jako pracę podobną do ludzkiej. Ziemia ma tu również cechy ludzkie, jest upersonifikowana. Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi/ i przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi”. W utworze tym jest widoczna harmonia i ład świata. Jest to zgodne z epokom renesansu i jej założeniami. Ostatnia strofa ma charakter pochwalny i dziękczynny, a jej zakończenie „Jedno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi” jest prośbą o nieustanną opiekę. Rymy w tym wierszu są dokładne, zawsze powtarza się w nich półtorej sylaby (np. dary-miary; Ciebie-niebie). Mamy tu także do czynienia z wierszem sylabicznym, każdy wers składa się z 13 sylab i ma średniówkę po 7 sylabie. Dzięki temu utwór jest bardzo rytmiczny.
Obraz świata
· świat jest doskonały - stworzony przez Boga dla człowieka
· świat jest uporządkowany, Bóg stwarza ład i porządek, nie ma przypadkowości w świecie
· ład przyrody jest dowodem na istnienie Boga; Bóg jest sprawcą porządku, natury Ziemi i Kosmosu
· człowiek jest elementem natury, podlega jej prawom, stąd czerpie satysfakcję i wewnętrzną harmonię
· nie ma sprzeczności między światem doczesnym, a życiem wiecznym
Sposób przedstawienia Boga
· "Wszędy pełno Ciebie, Kościół Cię nie ogarnie" - Bóg wychodzi poza dogmaty głoszone przez Kościół, występuje wszędzie, ogrania przyrodę
· "Demiurgos" - Bóg stwórca
· "Deus-artifex" - bóg artysta, budowniczy, architekt, rzemieślnik
· boskie dzieło stworzenia oglądamy jako dzieło sztuki
· zastosowanie antropomorfizacji; Bóg - człowiek, który zajmuje się gospodarstwem
· ojciec, opiekun, stróż
· Bóg w postaci anioła, który opiekuńczo rozpościera skrzydła nad ludźmi
· Stwórca animatorem, ożywia jako pan wszechświata całą przyrodę, naturę
Człowiek wobec Boga
· postawa wdzięczności
· Bóg nie potrzebuje bogactw i tak wszystko należy do Niego
· miłość człowieka względem Boga
· ufność, iż pod Jego opieką człowiek żyje bezpiecznie, spokojnie
· człowiek jest dzieckiem Boga, szanuje Go i kocha
· człowiek swa wdzięczność wyraża modlitwą, oddaniem, zawierzeniem, ufnością
Manifest filozoficzny
· manifest humanistycznej religijności
Jest to poemat religijny napisany ku chwale Boga. Jednocześnie opiewa on świat, wspaniałość, piękno i harmonię tego świata. W porównaniu z Bogiem ziemię można nazwać "niską", tym niemniej jej doskonałość jest odbiciem boskiej wielkości i świadectwem boskich dobrodziejstw. Istotą Hymnu jest pochwała niewidzialnego Boga poprzez pochwałę widzialnego świata. Człowiek jest cząstką przyrody, podlega jej powszechnym prawom, nadanym przez Boga. Stąd też "porządny" ład przyrody najlepiej określa zasady postępowania człowieka.
· Manifest renesansowego optymizmu
Optymizm Hymnu wspiera się nie tylko na przekonaniu, że "dobroć [boska] nigdy nie ustanie", ale i na zaufaniu w wartość ludzkiego rozumu; pieśń Kochanowskiego jest zarazem manifestacja wiary w poznawcze możliwości człowieka. Stwierdzenie, że świat jest harmonijny i piękny, że jest odbiciem boskiej doskonałości, jest zarazem stwierdzeniem, że człowiek jest zdolny poznać harmonie tego świata, przeniknąć i zrozumieć prawa nadane przez Boga natrze. Optymizm wspiera się także i ugruntowuje na przeświadczeniu, że światem rządzą proste i niezmienne prawa moralne,
Manifest poetycki
· świadectwo możliwości i potrzeby tworzenia wielkiej poezji w języku narodowym
· nawet styl hymnu jest renesansowy. Stroni od konkretu, wyrazistego szczegółu. Obrazowanie wskazuje tylko na pewne typowe, powszechnie przyjęte rysy; charakterystyczne pod tym względem są personifikacje czterech pór roku. Jesteśmy tu w świecie uogólnień. Ziemię pokrywają "rozliczne zioła". Wiosna rodzi "rozliczne kwiatki". "Wszelkie źwierze" bierze pokarm z ręki Boga.
· Zasadą obrazowania jest animizacja i personifikacja
· Świat uogólnień, ogromu i nieskończoności uwydatniają określenia zaczynające się od przyrostka "nie". "Nie" w rozmaitych kombinacjach tworzy swojego rodzaju motyw przewodni wiersza: występuje jako zaprzeczenie, sylaba w wyrazie, tworzy rym.
· pieśń otwiera także nowy okres w dziejach wersyfikacji polskiej
· piękno językowe, piękno stylu
· nawiązanie do antyku
· kunsztowna forma
Niezwykłość pieśni - dostrzeżona i doceniona zarówno przez współczesnych, jak i potomnych - polega nie tylko na tym , iż jest ona utworem typowym dla renesansowych postaw i poglądów oraz renesansowej sztuki poetyckiej, nie tylko na tym, że jest ona utworem wysoce znamiennym dla węzłowych problemów filozoficznych i warsztatowych twórczości samego Jana z Czarnolasu, ale także i na tym, że jest ona wyjątkowo doniosłą syntezą elementów, które mało kto umiał i mało kto chciał syntezować - filozofii antycznej i chrześcijańskiej religijności, starożytności i średniowiecza, nowoczesności i tradycji, problemów polskich i ogólnoeuropejskich doświadczeń.
Utwór ten powstał poza cyklem „Pieśni”, a po raz pierwszy wydany został w 1562 roku. Prawdopodobnie powstał około roku 1558. Jest zatem jednym z wcześniej wydanych utworów w języku polskim. Stanowi on manifest religijny, jest też wyrazem filozofii humanistycznej. Ma charakter hymnu - zawiera wątki dziękczynne i błagalne, a także elementy pochwalne.