Hubert Świętek

Realizm N. Machiavellego

A. Wstęp

I. Sylwetka N. Machiavellego:

Niccolo Machiavelli urodził się w 1469 roku. Po zakończeniu edukacji, w 1494 roku rozpoczął karierę polityczną w kancelarii Republiki Florenckiej, gdzie zajmował się sprawami wojny i administracji. Wkrótce stanął na czele kancelarii i miał duży wpływ na politykę miasta. Odbył też liczne misje dyplomatyczne. W 1512 roku po upadku republiki i odzyskaniu władzy przez ród Medyceuszy popadł w niełaskę. Został oskarżony o spisek, uwięziony i torturowany. Po wyjściu z więzienia musiał wyjechać z miasta. Osiedlił się w posiadłości wiejskiej i skoncentrował się na pisaniu traktatów politycznych, które w większości wydano pośmiertnie. W 1520 roku powrócił częściowo do łask dworu, dostając od uniwersytetu florenckiego zlecenie napisania historii miasta. Zmarł we Florencji w 1527 roku.

II. Książę:

Napisana około roku 1513, a wydana dopiero w 1532, kilka lat po śmierci Machiavellego, książka jest zbiorem przykładów i analiz działań bardziej i mniej wybitnych władców w historii, zwłaszcza zaś współczesnego Machiavellemu Cezara Borgii. Książkę Machiavelli zadedykował wnukowi i imiennikowi Wawrzyńca Wspaniałego (książę florencki sprzed republiki), Wawrzyńcowi de' Medici. Była próbą wkupienia się w łaski Medyceuszy. Jest to poradnik skutecznego sprawowania władzy

B. Część ogólna

I. Metodologia

1) Realizm - Ludzie za dużo uwagi poświęcają ideałom i własnym pragnieniom. Autentyczna mądrość swą siłę powinna czerpać ze znajomości realiów; nie powinniśmy się zastanawiać, jaki człowiek powinien być, ale jaki jest. Oznacza to zerwanie z tradycją antyczno- chrześcijańską.

2) Sytuacyjność:

a) „Książę” jest podręcznikiem zachowania panującego w różnych sytuacjach. Z tego powodu traktat może wydawać się miejscami wewnętrznie sprzeczny, jest to jednak pochodna przyjętego założeń metodologicznych - realizmu i sytuacyjności

b) Machiavelli wychodzi nie od abstrakcyjnych myśli na temat władzy czy wojny, ale od konkretnego kontekstu historycznego danej sytuacji; kontekst historyczny zawsze musi być brany pod uwagę

3) Nie zgadza się jednak, że człowiek jest bezradny wobec wydarzeń dziejowych; losami państwa i społeczeństw da się pookierować, jeżeli dobrze zrozumiemy okoliczności; wówczas logika dziejów stanie się widoczna i nasze działania będą bardziej skuteczne

4) Syntetyczność:

a) mimo sytuacyjności, odkrycie reguł skutecznego działania jest możliwe, bowiem okoliczności te są powtarzalne a cechy ludzi stałe

b) szczególna waga historii, która pozwala obserwować ogół działań ludzkich i wykrywać rzadzące nimi prawidłowości

5) Problemy wojny i pokoju traktowane są jako integralna część teorii polityki

II. Moralność:

1) Odpowiedzialność polityczna jest czymś zupełnie innym niż moralność indywidualna. Władca ma się kierować interesem przetrwania, niepodległości i bezpieczeństwa państwa

2) cel uświęca środki- miarą czynów jest ich ostatecnzy efekt.

3) Jednak zasadę tą należy stosować rozsądnie i w takim zakresie, w jakim wymaga tego sytuacja.

- nie chodzi o czynienie zła- książe musi czynić dobro, gdy jest to możliwe, ale musi też być gotowy czynić zło, gdy jest to konieczne

C. Część szczegółowa

I. Państwo a wojsko i wojna

1) naczelnymi wartościami politycznymi są- niepodległość, bezpieczeństwo i przetrwanie państwa

2) Podstawą państwa są dobre prawa i dobre wojsko;

3) głównymi narzędziami PZ są:

- siła (lew)- zapewnienie przetrwania wymaga siły, bo jeśli państwo nie jest silne, to samo zachęca innych, aby je złupili

- przebiegłość i bezwzględność (lis)- bez nich książe może stracić sposobność uzyskania wielkiej korzyści bądź zysku dla siebie i swojego państwa, może nie dostrzec też zagrożenia bądź groźby, a jeśli się przed nimi nie ustrzeże, ściągnie nieszczęście, a nawet zniszczenie na swoje rządy i państwo

4) prowadzenie PZ jest działaniem opartym na inteligentnej ocenie własnej siły i interesów w porównaniu z silą i interesami rywali

5) Bezpieczeństwo wew a zew:

- nieporządek wew powoduje słabość państwa, zachęca innych do interwencji i daje możliwość wyzyskania opozycji

6) Bezpieczeństwo zew. można zapewnić przez posiadanie dobrego wojska i dobrych przyjaciół

7) Wojna jest tylko narzędziem polityki

8) lekceważenie sztuki wojennej jest prostą drogą do utraty państwa

II. Poglądy w sprawach wojny i pokoju

1) W obszarze myśli na temat wojny i pokoju można wyróżnić trzy wzajemnie uzupełniające się warstwy - wojskową, narodowowyzwoleńczą i odnoszącą się do wojny jako narzędzia polityki

2) Warstwa wojskowa:

a) najmniej będziemy się nią zajmować, gdyż nie to jest tematem wystąpienia,

b) wiele miejsca poświęca sprawom budowy armii, dowodzenia wojskami, taktyce prowadzenia wojny, strategii obronnej państwa

c) wyróżnia 4 rodzaje wojska - własne, najemne, posiłkowe i mieszane. Wojska najemne i posiłkowe (od sojuszników) są bezużyteczne i szkodliwe, skore do zdrady i działania przeciw interesom księcia. Podstawą państwa są własne wojska

3) Warstwa narodowowyzwoleńcza

a) chodzi o stanowisko Machiavellego w kwestii wyzwolenia Włoch

b) Włochy znajdowały się wówczas w stanie rozbicia wew, nękały je walki wew, interwencje zew plądrujące i niszczące kraj.

c) stąd towarzyszyła autorowi myśl o zjednoczeniu Włoch i wyzwoleniu ich spod wpływów zew, do powrotu świetności Italii - poprzez stworzenie nowego, ogólnowłoskiego rządu, dysponującego odpowiednią armią i dobrym dowództwem

d) naruealnym kandydatem na wyzwoliciela jest Wawrzyniec Medyceusz, któremu dedykowane jest dzieło

e) jest to wojna sprawiedliwa i miła Bogu

4) Wojna jako narzędzie polityki

a) warstwa ta, odnosząca się do wojen zaborczych, jest sprzeczna treściowo z warstwą 2

=> ale musimy pamiętać, że Książę to poradnik - odnosi się do konkretnych sytuacji, w których znaleść się może panujący

=> ze względu na taki dualizm można uznać nawet Machiavellego za prekursora nacjonalizmu - ideologa skutecznego postępowania jednej zbiorowości w warunkach narodowowyzwoleńczych oraz jej ekspansji w warunkach posiadania własnego państwa; różnica - tu naród należałoby zastąpić panującym.

b) krytycznie odnosi się do zniewieściałych i zgnuśniałych w długim pokoju narodów (co sprzeczne jest z jego instrumentalnym poglądem na wojnę)

c) żądza podobojów jest rzeczą wielce naturalną i zwykłą, nikt za zdobywczość ludzi nie gani

d) o aprobacie takich działań decydują względy skuteczności - Wtedy jest ta żądza chwalebna, jeśli opiera się na rozumnej analizie sił i potencjałów - jeśli ktoś nie ma dostatecznych sił, a chce podbojów za wszelką cenę, jest to naganne

e) Czy Machiavelli był apologetą wojny?:

- wojna jest sprawiedliwa, jeśli jest konieczna, i sprawiedliwe są jej dzieła, jeśli nie ma innego wyjścia, by osiągnąć cele państwa

- „nie uważam oczywiście, że nie należy posługiwać się orężem i siłą, trzeba jednakże zachować je na koniec, kiedy zawiodą wszystkie inne środki”

- w konkretnych warunkach historycznych nie należy wykluczać w stosunkach między państwami użycia siły, ale dopiero, gdy zawiodą wszystkie inne środki

- w jednym z fragmentów pisze, że lektura dzieł historycznych poucza nas skądinąd, jak wielkie szkody przynosi niewola narodom i państwom=> znów wychodzi z niego idea walki narodowowyzwoleńczej

f) Łatwo jest zaradzić temu, co się z daleka przewiduje, lecz gdy się czeka, aż zło nadciągnie, jest już za późno. Nie należy nigdy dopuszczać do rozwoju trudności, byle uniknąć wojny, uniknąć jej bowiem niepodobna, można ją tylko odwlec ku własnej szkodzie

Podsumowanie:

1) zasady realistycznej sztuki rządzenia:

- wiedz, co się dziej wokół ciebie

- krzyżuj każde zagrożenie ze strony sąsiadów

- nie czekaj, aż inni zaczną działać, wyprzedź ich posunięcia

- bądź gotowy na wojnę prewencyjną i podobne przedsięwzięcia

- w każdej sytuacji politycznej rozglądaj się za sposobnościami i bądź gotów je wykorzystać

2

---