WYKŁAD III 28. 10. 2008 r.
FINANSE PUBLICZNE I PRAWO FINANSOWE
PODATEK - świadczenie pieniężne na rzecz związku publicznoprawnego o charakterze obowiązkowym (przymusowym), ustalanym jednostronnie, nieodpłatnym, bezzwrotnym, generalnym. W gospodarce socjalistycznej cechowało go przewłaszczenie.
ELEMENTY DEFINICJI PODATKU
świadczenie pieniężne - podatek jest świadczeniem określanym, wymierzanym i uiszczanym w jednostkach pieniężnych występujących w danym państwie. Pamiętać należy jednak, iż w przeszłości, a niekiedy i współcześnie spotkać można daniny publiczne.
na rzecz związku publicznoprawnego - beneficjentem podatków jest zw. publicznoprawny. Wpływy z podatku trafiają do zw. publicznoprawnych różnych szczebli. Najczęściej stanowią ich dochody budżetowe. Podatki to podstawowe źródło dochodów poszczególnych państw ( w Polsce - ok. 90% dochodów budżetu państwa). Wpływają także do budżetów zw. publicznoprawnych - w Polsce do jednostek samorządu terytorialnego.
o charakterze obowiązkowym (przymusowym) - podatek jest świadczeniem obowiązkowym i przymusowym, a obowiązek jego uiszczania wynika z ustawowej normy prawnej. W przypadku niewykonania obowiązku uiszczania podatku możne dojść do zastosowania przymusu służącego wyegzekwowaniu kwoty należnego podatku. Przymus to cecha konstytutywna podatku. Stosowaniem przymusu zabezpieczono realizacje wielu innych świadczeń obowiązkowych, ale nie zawsze w stosunku do nich jest stosowany przymus (np. opłaty abonamentowe rtv).
ustalanym jednostronnie - podatek jest jednostronnie ustalany przez państwo lub inny związek publicznoprawny. Jego konstrukcja i wysokość nie są przedmiotem uzgodnień między państwem a podatnikiem. Podatnicy mają wpływ na konstrukcję i wysokość podatków jedynie poprzez mechanizmy ustroju demokratycznego.
nieodpłatnym - przez świadczenie nieodpłatne rozumie się takie świadczenie, w zamian za które str. świadczącej nie przysługuje żadne świadczenie ekwiwalentne. Nie istnieje prawny obowiązek świadczenia wzajemnego świadczeniobiorcy. Istnieje jednak tzw. płatność od górna, która sprowadza się do tego, iż wpływy z podatków służą finansowaniu usług publicznych świadczonych na rzecz społeczeństwa, a więc także, choć nie tylko, na rzecz podatników. Świadczenie podatkowe jest nieekwiwalentne. Instytucją podobną do podatków jest opłata. Zasadniczą cechą opłaty jest powiązanie z odpowiednim świadczeniem ze str. zw. publicznoprawnego, a więc odpłatność. Niekiedy ustawodawca nadaje nazwę konstrukcją mającym wszelkie cechy podatku. Świadczenie pieniężne jest nieekwiwalentne.
bezzwrotnym - definitywny (bezzwrotny) charakter przesunięcia środków pieniężnych od podatnika do zw. publicznoprawnego. Taka operacja finansowa , w odróżnieniu od kredytu bankowego czy pożyczki, jest operacją bezzwrotną.
generalnym - podatek jest świadczeniem określonym generalnie. Oznacza to, iż adresat normy podatkowo prawnej jest określony ogólnie (nie jest jednostkowy), a przedmiot abstrakcyjnie (przedmiot nie jest konkretny). Podatek jest nakładany za pomocą ustawowych norm generalnych na pewną kategorię podmiotów, które znajdują się w określonej abstrakcyjnie kategorii sytuacji. Obowiązuje zasada wyłączności ustawowej podatków. Ma ona charakter sui generis gwarancji w stosunku do podatników na etapie stanowienia prawa podatkowego.
cechuje je przewłaszczenie - pojęcie to pojawiło się w gospodarce socjalistycznej. Przedmiotem regulacji prawnej był cały system podatkowy i finansowy przedsiębiorstw. Quasi-podatki były płacone przez przedsiębiorstwa nie bezpośrednio do budżetu państwa, ale na rzecz zrzeszeń. Przewłaszczenie środków finansowych oznacza zmianę właściciela środków finansowych. Prawnie wszystko było państwowe, więc wtedy nie można było mówić o przewłaszczeniu.
DEFINICJA USTAWOWA (art. 6 ORDYNACJI PODATKOWEJ):
PODATKIEM jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.
Definicja ta nie jest w pełni generalna ani uniwersalna - przestanie być aktualna, gdy zmieni się podział terytorialny państwa. Nie ma tutaj mowy wprost o generalności. Dokładnie odzwierciedla intencje Ministra Finansów, który dąży do maksymalizacji wpływów do budżetu państwa. Ustawodawca definiuje w ordynacji rozmaite pojęcia, ale definicja podatku jest definicją ogólna, czysto teoretyczną. Używa jej w ordynacji w różnych znaczeniach ( nie zawsze zgodnych z definicją) - termin ten używany jest jako kwota, należność do zapłaty.
ELEMENTY KONSTRUKCYJNE PODATKU
podmiot podatku
przedmiot podatku
podstawa opodatkowania
stawki podatkowego ulgi i zwolnienia podatkowe ( element ten nie jest niezbędny)
Sam zwrot „ELEMENTY KONSTRUKCYJNE” może oznaczać:
grupy przepisów prawnych (znaczenie normatywne), tzn. przepisy o poszczególnych elementach konstrukcyjnych (elementy konstrukcyjne podatku w znaczeniu normatywnym).
elementy konstrukcji konkretnego zobowiązania podatkowego.
PODMIOT PODATKU - jednostka życia społecznego, z którą prawo wiąże obowiązek podatkowy. Podmiot podatku to kategoria teoretyczna, stanowiąca jeden z elementów konstrukcyjnych podatków.
PRZEDMIOTEM OPODATKOWANIA w danym podatku jest sytuacja faktyczna lub prawna, z którą prawo wiąże obowiązek podatkowy. Może to być jakiś stan rzeczy, jego powstanie lub ustanie bądź jakiś proces, np. uzyskanie przychodów, dochodów, posiadanie majątku, nabycie spadku, sprzedaż towarów itd.
PODSTAWA OPODATKOWANIA - pewna wielkość wyrażona w jednostkach pieniężnych lub naturalnych, która jest miarą odzwierciedlającą w odniesieniu do jednostkowego podatnika ilość tych jednostek miar, która podlega dla danej jednostki czasu lub danej sytuacji faktycznej lub prawnej opodatkowaniu. Podstawą opodatkowania może być miara pieniężna odzwierciedlająca wartość majątku, spadku, darowizny, przychód itd. Może to być także ilość jednostek naturalnych, jednostek miar (np. powierzchni, objętości, sztuk itd.).
STAWKA PODATKOWA - stosunek pomiędzy wielkością obciążenia podatkowego a wielkością podstawy opodatkowania. Stawki podatkowe dzielą się na kwotowe lub stosunkowe (procentowe, ułamkowe lub wielokrotnościowe).
PODMIOT OPODATKOWANIA
Na gruncie prawa podatkowego wiążą się pojęcia:
podmiotu czynnego - jest nim państwo (wierzyciel egzekwujący swoje prawa).
podmiotu biernego - jest nim podatnik (ma obowiązki finansowe względem państwa).
Podział ten jest traktowany marginalnie, ponieważ wyraża pozycję podmiotów względem siebie i nawiązuje do nierówności podmiotowej, nierównorzędności stron. Państwo bowiem to podmiot uprzywilejowany, egzekwujący swoje prawa.
Inny podział:
PODATNIK - podmiot, który ponosi materialny ciężar podatku; jest adresatem zobowiązań podatkowych, występuje w aktach prawnych jako adresat materialnego obowiązku podatkowego.
Art. 7. § 1. Podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna
niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi
podatkowemu.
§ 2. Ustawy podatkowe mogą ustanawiać podatnikami inne podmioty niż wymienione w § 1.
PŁATNIK - pośrednik między podatnikiem a organem podatkowym. Pełni on pewną usługę publiczną, która polega na obliczeniu, pobraniu i odprowadzeniu podatku - trzy obowiązki płatnika. Przy czym poprzez obliczenie podatku należy rozumieć także dokonanie wykładni przepisu podatkowego.
Art. 8. Płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca
osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i
pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.
INKASENT - podmiot, który jest obowiązany do pobrania od podatnika i odprowadzenia do urzędu skarbowego odpowiedniego podatku (jest to zatem także rodzaj pośrednictwa, np. na targowisku). Inkasent nie ma obowiązku polegającego na obliczeniu wysokości podatku, należności.
Art. 9. Inkasentem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca
osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we
właściwym terminie organowi podatkowemu.