KORNIK DRUKARZ (Ips typographus)- Kornik ten w sprzyjających warunkach atmosferycznych pojawia się masowo. Preferuje miejsca ciepłe i suche, małe luki i brzegi drzewostanów. Roi się w kwietniu i maju, powtórnie w lipcu i sierpniu. Zasiedla świerki, najchętniej w wieku 80-100 lat, głównie świeżo przewrócone przez wiatry lub stojące, lecz osłabione. Występujący masowo, zasiedla również zdrowe i młodsze drzewa. Jest wielożerny (poligamiczny). Samiec wgryza się pod łuski kory lub w jej załamania i drąży w niej komorę godową. Samice (1-3) po kopulacji drążą chodniki macierzyste długości do 15 cm. Chodniki macierzyste słabo naruszają biel. Samice składają jaja do wydrążonych w ściankach chodnika macierzystego po obu jego stronach 20-1000 tzw. nyżach jajowych. Po 10-14 dniach wylęgają się larwy, które prostopadle do chodnika macierzystego drążą dość krótkie, szybko się rozszerzające chodniki larwalne, wypełnione brunatną mączką drobniutkich trocinek. Na ich końcu mieszczą się owalne kolebki poczwarkowe, gdzie larwy przepoczwarczają się. Młode chrząszcze żerują (żer uzupełniający) w miejscu wylęgu, drążąc krótkie, nieregularne chodniki lub na gałęziach po wylocie z kolebki. Generacja w gorszych warunkach atmosferycznych jest podwójna, w sprzyjających potrójna. Często też występuje generacja siostrzana po żerze regeneracyjnym starych chrząszczy. Chrząszcze zimują w ściółce obok zasiedlonych drzew. W celu powstrzymania rozwoju populacji kornika należy przed rozwinięciem się larw szybko wycinać, korować i wywozić "drzewa trocinkowe". Cały leżący surowiec świerkowy należy wywieźć z lasu do końca kwietnia lub okorować w tym czasie a korę zniszczyć! Kontroli rozwoju szkodnika służy wykładanie od kwietnia do końca sierpnia pułapek, na których systematycznie bada się rozwój i liczbę larw. CETYNIEC WIĘKSZY (Tomicus piniperda)- roi się od połowy marca do początku maja. Zasiedla świeżo ścięte sosny, ale też stojące osłabione starsze. Samica drąży w starszych leżących drzewach kilkucentymetrowy chodnik macierzysty rozpoczynając go tzw. fajką, ułatwiającą samcom wysypywanie zeń trocinek. Otwór wejściowy często jest oblany żywicą, tworzącą charakterystyczny jasny lejek. Chodniki larwalne biegną początkowo prostopadle do chodnika macierzystego, w poprzek włókien, później wzdłuż; przy końcu krzyżują się często ze sobą . Kolebka poczwarkowa leży w korze, blisko jej powierzchni, tak że wygryzający się pod koniec lipca młody chrząszcz ma do pokonania krótką drogę. Żerowisko prawie nie narusza bielu, lub tylko nieznacznie, gdy kora jest cieńsza. Młode chrząszcze (żer uzupełniający) i starsze (żer regeneracyjny) wgryzają się w boczne i szczytowe pędy zeszło- i tegoroczne, wygryzają w kierunku pączka ich rdzeń. Jesienią pod wpływem wiatrów pędy takie łamią się i masowo spadają na ziemię w postaci tzw. cetyny. Starsze chrząszcze po odbyciu żeru regeneracyjnego mogą ponownie zakładać żerowiska pod korą sosen, w których rozwija się później tzw. generacja siostrzana kornika. Generacja roczna. Zimujące chrząszcze wygryzają krótkie, nieregularne chodniki przy szyi korzeniowej, niekiedy zimują także w cetynie i w czubach sosen pozostałych po wycince. Naturalnym wrogiem tego kornika są larwy przekraska mróweczki, niszczące jaja, larwy i poczwarki w żerowiskach; a także dzięcioły. Przed końcem marca należy całe drewno sosnowe pozyskane zimą wywieźć z lasu lub okorować je przed końcem maja. Zwalczanie: wykładanie drzew pułapkowych oraz oprysk. JESIONOWIEC PSTRY (Leperisinus fraxini)- roi się w kwietniu i na początku maja. Zasiedla jesiony wszystkich klas wieku, zarówno stojące, jak i leżące. Najczęściej występuje na konarach i gałęziach starszych drzew. Żerowisko rozpoczyna się krótkim chodnikiem wejściowym oraz poprzecznym w stosunku do włókien chodnikiem macierzystym, naruszającym biel. Chodniki larwalne biegną gęsto obok siebie, nie przecinając się, również naruszają biel.	ZGNIOTEK CYNOBROWY I SZKARŁATNY- chrząszcz z rodziny zgniotkowatych. Długość ciała 1-2 cm. Barwa czerwono-szkarłatna. Występuje pod korą drzew liściastych. Zarówno postacie dorosłe jak i larwy mają silnie spłaszczone ciało. Zgniotek odżywia się larwami korników i innych szkodników owadzich. KONAREK TAJGOWY- chrząszcz o dł. 1-2 cm. Pokrywy i głowa czarne, przedplecze i dwa ostatnie segmenty odwłoka czerwone. W Polsce wyst. w Puszczy Białowieskiej. PONUREK SCHNEIDERA- chrząszcz wyst. w Puszczy Białowieskiej. Zasiedla głównie martwe drzewa stojące. BORODZIEJ PRÓCHNIK- jeden z największych przedstawicieli kózkowatych w Polsce . Boczny brzeg przedplecza wyciągnięty w karbowaną listewkę. Czułki długie nie piłkowane, złożone z długich odcinków. Barwa chrząszcza od rdzawobrunatnej do ciemnobrunatnej. Samiec ma przedplecze gładkie, miejscami wygniecione, a jego czułki sięgają do końca ciała. Samica ma przedplecze karbowane, a jej czułki sięgają do połowy ciała. Wielkość 2,5 - 6 cm. Żeruje na starszych pniach drzew iglastych zwłaszcza sosny. Larwy w drewnie bielastym sosny, rzadziej świerka i jodły.	OCHRONA OWADÓW: KONWENCJA WASZYNGTOŃSKA (1973) (CITES)- o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem.Celem konwencji jest kontrola, redukcja lub całkowita eliminacja handlu gatunkami których liczba i stan jest zagrożony. Jedynym wyst. w Polsce gat. owada objętego konwencją jest niepylak apollo. KONWENCJA BERNEŃSKA (1979)- o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej oraz siedlisk naturalnych. Gatunki naturowe wyst. w Polsce: pachnica dębowa, konarek tajgowy, sichrawa karpacka, nadobnica alpejska, krasopani hera, sówka puszczykówka. MODLISZKA ZWYCZAJNA- gatunek owada z rzędu modliszek. Ubarwienie ciała zielone, żółtozielone lub jasnobrunatne. Samce są mniejsze od samic. Samica osiąga 5-7,5 cm, samiec 4-6 cm. Można ją spotkać VIII-X kiedy jest dostatecznie ciepło. W Polsce występuje tylko w części południowej na ciepłych suchych stanowiskach. Jej środowiskiem życia są śródleśne łąki, polany i brzegi lasów. Poluje na inne owady i pająki. Złapaną ofiarę zjada żywcem zaczynając od głowy. Samica składa od 100 do 200 jaj w przylegającym do łodygi rośliny kokonie. TĘCZNIK LISZKARZ- Dorasta do 2,5-3,5 cm. Przedplecze niebieskie lub czarno niebieskie. Pokrywy skrzydeł są zabarwione szmaragdowo z czerwonozłotym metalicznym połyskiem. Spód ciała granatowy. Owad zasiedla lasy, pola i nieużytki głównie na nizinach. Poluje podczas dnia na dnie lasu oraz drzewach i krzewach na gąsienice, larwy i poczwarki najgroźniejszych owadzich szkodników lasu - brudnicy mniszki, strzygoni choinówki, barczatki sosnówki, poprocha cetyniaka i innych. Chrząszcze wchodzą w VIII na głębokość do 30 cm w glebę na zimowisko. Po 9 m-cach spoczynku opuszczają komory glebowe (V) i nadal żerują. Larwa zjada około 40 sztuk owadów. W V samica składa od 100 do 160 jaj. Drapieżne larwy dorastają do 4 cm długości. Przepoczwarczenie w glebie. Młode chrząszcze pojawiają się już w VII. Aktywny VI/VII. Zimuje kilkakrotnie spędzając większość czasu w ściółce. Zwykle liczniejszy w 2-3 roku gradacji (masowego pojawu) szkodników pierwotnych. BIEGACZ UROZMAICONY- chrząszcz z rodziny biegaczowatych. Długość 2,5-3 cm. Występuje na terenach górskich i podgórskich, na podmokłych łąkach, w wilgotnych borach, zwłaszcza nad potokami. Często poluje w wodzie na larwy owadów. Owad dorosły może przebywać zanurzony pod wodą przez około 20 minut. Larwy tego biegacza często pływają na powierzchni wody, polując z zanurzoną głową na drobne bezkręgowce. PACHNICA DĘBOWA- Długość ciała chrząszcza 2,2-3,2 cm. Ubarwienie brunatnoczarne z metalicznym, "tłustym" połyskiem. Pokrywy gładkie z wydatnymi guzami barkowymi i delikatnym punktowaniem. Larwy żyją w spróchniałym drewnie pniaków i dziuplach starych drzew liściastych. Rozwój trwa do 3 lat. Owady doskonałe latają V-VIII w ciągu dnia i wieczorami. Wydzielają ostry zapach piżma i juchtu. JELONEK ROGACZ- samce są większe o dł. 2,5-7,5 cm. Owady dorosłe pojawiają się na wiosnę, roją się o zmierzchu na skraju starych dąbrów i zrębach. Głowa i przedplecze jest czarne. Pokrywy i żuwaczki jasniejsze, kasztanowoczerwonawe. Bułówka grzebykowata, złożona z czterech członów. Pokrywy gęsto punktowane, spód ciała czarny. Larwy rozwijają się w spróchniałym drewnie starych dębów, w którym przebywają do 5 lat. Po wylocie z poczwarek chrząszcze chętnie spijają jako żer uzupełniający soki wyciekające ze skaleczonych pni i zranień gałęzi drzew liściastych. Rójka V-VII. Samice składają jaja w szyjach korzeniowych pniaków dębowych w szczelinach kory. W Polsce gatunek bardzo rzadki, występujący w 80-250-letnich świetlistych, jednogatunkowych dąbrowach.
			Owady i nie tylko Przyroda nieożywiona jest zaledwie początkiem kłopotów. Takie osłabione, choć jeszcze żywe i „niemal zdrowe”, drzewo często jest zasiedlane przez owady. Człowiek nazwał tę grupę owadów szkodnikami pierwotnymi, by odróżnić je od kolejnej grupy, zwanej szkodnikami wtórnymi, zasiedlającej zwykle drzewa uszkodzone i chore. Podczas największej gradacji (tj. masowego wystąpienia) brudnica mniszka w latach 1978-1983 zaatakowała 6 mln ha polskich lasów (a ogółem jest ich 8,7 mln ha). Żarłoczność gąsienic połączona z niezwykle dużą liczbą doprowadza niekiedy do tzw. gołożerów, gdy na gałęziach drzew nie pozostają praktycznie żadne liście czy igły. Zwykle gradacja owadów trwa więcej niż rok i, jeśli nie są one zwalczane przez człowieka, dokańczają dzieła zniszczenia w latach następnych. Do ważniejszych szkodników pierwotnych zaliczamy wspomnianą już brudnicę mniszkę, a także: strzygonię choinówkę, brudnicę nieparkę i osnuję gwiaździstą. Szkodniki wtórne „dobijają” schorowane, osłabione drzewa. Martwe lub osłabione drzewa zasiedlone przez te owady nazywamy posuszem czynnym, który leśnicy usuwają z lasu, by nie stał się ogniskiem rozwoju owadziej gradacji. Gdy owady je opuszczą powstaje posusz bierny, który obecnie możemy zostawiać w lesie, by służył za element wzbogacający ekosystem. Do najważniejszych szkodników wtórnych zaliczamy różne gatunki korników, przypłaszczka granatka, ścigi, kózki i wiele innych

KWIETNICA OKAZAŁA- chrząszcz związany z próchniejącym drewnem. Zasiedla głównie wysoko umieszczone w koronach dębów dziuple. Owad metalicznie zielony o długości ciała 2-4 cm. SPRĘŻYK RDZAWY- drapieżca zasiedlający przyziemne dziuple. Larwy żyją w kokolitach na poczwarkach dużych chrząszczy. Długość ciała 2,5-4 cm, barwy ceglastej czasami z czarnym przedpleczem. KOZIORÓG DĘBOSZ- chrząszcz o dł. od 2,5-7 cm. Czułki samca są 1,5 raza dłuższe od ciała, które jest błyszczącoczarne lub ciemnobrunatne. Pokrywy około 3,5 raza dłuższe od przedtułowia, zwężają się ku tyłowi i mają czerwono brunatne lub rude zakończenie. Cała po wierzchnia pokryw jest ziarnkowo-chropowata. Przedplecze pomarszczone, pomiędzy rowkami gładkie, po bokach dwa wyrostki, jeden zakończony kolcem. Postacie dojrzałe spotykane są od połowy V do pierwszych dni IX. Mało ruchliwy opanowuje drzewa w bezpośrednim sąsiedztwie drzewa, z którego wyleciał. Samice do złożenia jaj wybierają drzewa osłabione, dobrze naświetlone z grubą, spękaną korą. Jaja składane są pojedynczo w szczeliny kory głównie różnych gatunków dębów. Larwy żerują i zimują w korze a następnie wgryzają się w drewno. W Polsce pełen rozwój trwa od 3 do 5 lat. NIEPYLAK APOLLO- motyl o rozpiętości skrzydeł 4-5 cm. Wierzch biały, na skrzydłach tylnych dwie czarne plamy i dwie czerwone plamy z białą źrenicą w czarnej otoczce. Lot powolny, kołyszący, często przechodzący w szybowanie. Motyl odżywia się nektarem kwiatów. Pojawia się w VII-IX. Występuje w Pieninach i Tatrach. Gąsienice żerują od III do VI. Przed przepoczwarczeniem gąsienica buduje bardzo rzadki oprzęd, w którym poczwarka wygląda jak zawieszona w powietrzu. PAŹ ŻEGLARZ- motyl o rozpiętości skrzydeł 5 cm. Ubarwienie skrzydeł żółte z czarnym deseniem poprzecznych dłuższych i krótszych przepasek. Wzdłuż brzegu zewnętrznego skrzydeł tylnej pary występują cztery jasnoniebieskie, pół księżycowate plamy i u wierzchołka skrzydeł pomarańczowa plama ograniczona od dołu czarną plamą z niebieską źrenicą. Lata od V do VI. Występuje w lasach liściastych, ogrodach oraz obszarach zarośniętych niskimi krzewami. Polifagiczne gąsienice żerują na tarninie, śliwach, gruszach, ponadto na głogach, czeremsze, czarnym bzie, jabłoniach, brzoskwiniach i innych drzewach owocowych. Zimuje poczwarka podobna do zeschłego, zwiniętego liścia tarniny, podwieszona kremastrem i nicią przędzy do gałązek rośliny żywicielskiej. Gatunek ten występuje w środkowej i południowej Polsce z wyjątkiem Tatr, jest częstszy na południu kraju. Lubi zbocza wapienne i suche grzbiety porośnięte tarniną. NADOBNICA ALPEJSKA- najokazalszy i najpiękniejszy chrząszcz z rodziny kózkowatych żyjący w bukowych lasach karpackich Bieszczad i Pienin. Chrząszcz osiąga długość 1,5-4 cm. Szaro niebieskie spłaszczone ciało z pluszowoczarną, biało obrzeżoną plamą na przedpleczu oraz trzema czarnymi plamami na każdej pokrywie. Czułki niebieskie z czarnymi szczoteczkami z włosków na wierzchołku trzeciego do szóstego członu, u samca znacznie dłuższe od ciała. Przedplecze z ostrym wzgórkiem na boku i czarną plamą. Rójka VI-VIII. Chrząszcze nadobnicy spotyka się na pniach drzew, leżaninie i złomach bukowych. Jaja są składane w szpary kory i szczeliny drewna. Larwy żerują w martwym, rozkładającym się drewnie bukowym. TARANIEC JEDWABISTY- bezskrzydły chrząszcz z rodziny kózkowatych o dł. 1,5-2 cm. Bardzo rzadki w Polsce wyst. w okolicach Sandomierza i na Lubelszczyźnie. Barwa ciała brunatna z białym paskiem wzdłuż szwu pokryw. Na bokach przedplecza ostry kolec. Larwy żyją w glebie i odżywiają się korzeniami traw.	SICHRAWA KARPACKA- ciemno ubarwiona kózka, pokryta łuskami w kolorze metalicznoniebieskim. Pokrywy skrzydeł delikatnie punktowane. Długość ok. 1,5 cm. Występuje w Karpatach Wsch. i Zach., w Beskidach Zach., Tatrach i Pieninach. Larwy rozwijają się w starych krzewach wiciokrzewu tatarskiego i czarnego. Postacie doskonałe latają VI-VIII, zasiedlają krzewy wiciokrzewów. SÓWKA PUSZCZYKÓWKA- motyl o rozpiętości skrzydeł 2-2,5 cm. Przednie skrzydła szarobrunatne z dwiema wąskimi białymi przepaskami. Lot motyla przypada na VI/VII. Zimuje w stadium gąsienicy. KRASOPANI HERA- motyl o rozpiętości skrzydeł do 5,5 cm. Przednie skrzydła czarne z ukośnymi, biało-żółtymi paskami. Tylne skrzydła pomarańczowo-czerwone z czarnymi plamami. Owady dorosłe występują w VII i VIII. Żywią się nektarem ostów. Gąsienice żywią się roślinami zielonymi. Zimują gąsienice. W Polsce spotykany pojedynczo w górach i na Pogórzu Karpackim. PIEWIK PODOLSKI- pluskwiak - cykada. Ubarwienie szaroczarne. Skrzydła błoniaste u nasady lekko zaczerwienione o rozpiętości ok. 4 cm.	Kolebki poczwarkowe na ich końcach znajdują się głęboko w bielu lub w drewnie. Młode chrząszcze (żer uzupełniający) i stare chrząszcze (żer regeneracyjny) wygryzają w młodej korze gałęzi i konarów krótkie, nieregularne chodniki. Żer ten powtarza się w tych samych partiach drzewa i powoduje powstawanie guzowatych narośli z tkanki przyrannej, tzw. róż jesionowych. Generacja pojedyncza. Chrząszcze zimują w krótkich chodnikach na gałęziach. Górne części korony i pnia masowo zasiedlonych drzew obumierają, co prowadzi później do obumarcia całego drzewa. DRWALNIK PASKOWANY (Trypodendron lineatum)- chrząszcze latają w marcu i kwietniu, podczas sprzyjającej pogody wczesnym latem również z generacji siostrzanej. Zasiedlają przeważnie drzewa iglaste, zwłaszcza obalone i niekorowane, czasami też okorowane. Często atakują osłabione, jeszcze stojące świerki i jodły oraz ich pniaki. Samice po kopulacji ze zwabionymi za pomocą feromonów płciowych samcami drążą krótki chodnik wejściowy, z którego wysypują się białe trocinki. Wydzielają wówczas inny feromon, informujący świeżo nalatujące chrząszcze, że drzewo zostaje zasiedlone. Od chodnika wejściowego odchodzą 1-4 chodniki lęgowe (macierzyste), biegnące wzdłuż słoi rocznych. U góry i u dołu chodników macierzystych samica wygryza tzw. nyże jajowe, w których pojedynczo składa jaja. Larwy drążą krótkie chodniki wzdłuż pnia, tworząc charakterystyczną "drabinkę" . Odżywiają się grzybnią grzyba symbiotycznego, którego zarodniki rozsiewa samica podczas wygryzania chodników. W miarę rozwoju grzybni chodniki czernieją. Przepoczwarczenie larw odbywa się w chodnikach. Młode chrząszcze opuszczają żerowisko chodnikami macierzystymi. Generacja roczna. Niekiedy występuje generacja siostrzana. Chrząszcze zimują w ściółce i w wierzchnich warstwach gleby niedaleko od zasiedlonych drzew. Jest to jeden z najważniejszych szkodników technicznych, obniżający wartość pozyskanego surowca drzewnego. Zapobieganie: wywożenie drewna z lasu jeszcze przed rozpoczęciem rójki lub przynajmniej składowanie go w miejscach przewiewnych i dobrze nasłonecznionych. Dzięki stosowaniu pułapek feromonowych uzyskuje się dane na temat wielkości populacji szkodnika i intensywności lotu.
			Warto tu jeszcze wspomnieć o grzybach, które często są sprawcami szkód nie mniejszych niż owady. Różne gatunki grzybów atakują rośliny praktycznie w każdym stadium rozwoju, począwszy od nasion a skończywszy na starych, umierających osobnikach. Jedną z najważniejszych chorób grzybowych jest huba korzeni, śmiertelna choroba atakująca głównie sosnę i świerka, a więc dwa niezmiernie ważne w naszych lasach gatunki. Ogromne koszty pociąga za sobą ochrona najmłodszego pokolenia lasu przed zwierzyną. Ma to szczególne znaczenie podczas np. przebudowy drzewostanów, gdy lite drzewostany iglaste przekształcamy w mieszane dosadzając gatunki liściaste. Takie „wysepki” smakowitych, młodych drzewek są wymarzoną stołówką dla wielu zwierząt. Gdyby nie grodzenia upraw czy palikowanie poszczególnych sadzonek w wielu miejscach nie byłoby nowego, cennego pokolenia drzew przez wiele lat. Każdy gatunek ma swoje upodobania, każda część młodego drzewka ma swojego „amatora”. Młode pędy są zgryzane np. przez jelenie, grubsze gałęzie ogryza łoś złamawszy przedtem nieraz całe drzewko, korę i łyko drzew zdzierają (spałują) zarówno jelenie jak i łosie. Nawet zające dokładają swoją „cegiełkę” i niszczą pędy sadzonek; potrafią zniszczyć do 400 pędów na dobę, i to nie po to by zdobyć pokarm, ale by zetrzeć stale rosnące siekacze. Z większości naszych ekosystemów leśnych dawno już zniknęły duże drapieżniki (wilki, rysie czy niedźwiedzie) będące naturalnym regulatorem populacji dużych roślinożerców, stąd ich „obowiązki” w ekosystemie leśnym musi pełnić człowiek.

---