JAJA OWADÓW- kształt, barwa, wielkość, forma składania (pojedynczo, w skupieniach) oraz miejsce składowania może służyć jako jedna z cech rozpoznawczych gatunku.
LARWY- stadium rozwojowe owadów różniące się od postaci dojrzałej budową, trybem życia, a często także środowiskiem w jakim żyją. Typy larw owadów: I. Larwy polipodialne (wielonogie)- segmentowane ciało, 3 pary odnóży tułowiowych oraz odnóża odwłokowe np. poproch, barczatka sosnówka, rośliniarki. II. Larwy oligopodialne- segmentowane ciało i 3 pary odnóży tułowiowych np. pędraki, drutowce, biegacze. III. Larwy apodialne (beznogie)- np. korniki, ryjkowce. Mogą mieć postać larw ecyfalicznych z dobrze wykształconą puszką głowową lub acefalicznych bez wykształconej puszki głowowej.
POCZWARKI- stadium rozwojowe owadów o przeobrażeniu zupełnym, poprzedzające postać dorosłą - imago. Typy poczwarek: I. Poczwarka wolna (otwarta)- dobrze widoczne przysadki ciała np. przyszłe odnóża. II. Poczwarka zamknięta- wszystkie przysadki ciała są zamknięte - niewidoczne. Formy ochrony poczwarek: 1. Bobówka- pozostawiona ostatnia wylinka ciała larwy z widoczną segmentacją ciała. 2. Kokon- wytwór gruczołów przędnych larwy. 3. Kokolit- wytwór zbudowany przez larwę z elementów znajdujących się w jej zasięgu np. z próchnicy. |
OWADY (Insecta) gromada stawonogów. Najliczniejsza grupa zwierząt. Są to zwierzęta wszystkich środowisk lądowych, wtórnie przystosowały się też do środowiska wodnego. Były pierwszymi zwierzętami, które posiadły umiejętność aktywnego lotu. Rozmiary ciała owadów wahają się od 0,25 mm do ponad 350 mm. Pojawiły się pod koniec karbonu ok. 300 mln lat temu. ANATOMIA OWADÓW: Po stronie grzbietowej ciała leży układ krwionośny, natomiast po brzusznej nerwowy, pomiędzy nimi znajduje się układ pokarmowy. Narządy wewnętrzne głownie położone są w odwłoku (ukł. oddechowy i rozrodczy, cewki Malpighiego). Przepony grzbietowa i brzuszna dzielą jamę odwłoka na zatoki: okołosercową, okołonerwową oraz okołotrzewiową.
Skóra- pełni funkcje zewnętrznego szkieletu, do którego są przymocowane mięśnie. Składa się z dwóch głównych warstw: naskórka (epiderma) i oskórka (kutikula), a ponadto z cienkiej błony podstawowej. Oskórek będący wytworem naskórka zawiera m. in. chitynę pełniącą funkcje szkieletowe. Oskórek pokrywa całe ciało, wyściela także jelita, tchawki i część układu rozrodczego. Skóra owadów wytwarza różne narządy i przydatki jak np.: włoski, rogi, kolce, a także gruczoły: m.in. wonne, odstraszające, przędne oraz odpowiada za ubarwienie owadów, tj. chemiczne (pigmentowe) i strukturalne (optyczne). Układ wydalniczy- stanąwią głównie cewki Malpighiego o kształcie rurek ślepo kończących się w jamie ciała, a otwierających się do światła jelita zwykle na granicy środkowego i tylnego. Liczba cewek jest stała u poszczególnych jednostek systematycznych. Cewki zbudowane są z pojedynczej warstwy komórek. Głównym składnikiem płynnych wydalin u owadów jest kwas moczowy. Cewki mogą również wydzielać enzymy trawienne i subst. przędne Układ pokarmowy- zaczyna się otworem gębowym a kończy odbytowym. Składa się z trzech wyraźnie odmiennych części: jelita przedniego, środkowego oraz tylnego. W jelicie działają zastawki oddzielające części układu: wpustowa, wypustowa i odbytowa. Na granicy jelita środkowego otwierają się do jego światła cewki Malpighiego. W jelicie przednim można u wielu owad-ów wyróżnić gardziel, przełyk, którego tylny odcinek stanowi wole i przedżołądek. Ściana jelita składa się od zewnątrz z dwóch warstw mięśni okrężnych i pod-łużnych. Przełykanie pokarmu odbywa się dzięki skoordynowanym ruchom mięśni. Zapoczątkowanie trawienia odbywa się w wolu, dokąd pokarm dostaje się z wydzieliną gruczołów ślinowych, które otwierają się do jamy gębowej. Układ krwionośny- jest otwarty i na ogół słabo rozwinięty. Wzdłuż ciała owada po stronie grzbietowej biegnie główne naczynie krwionośne (serce) - pulsująca rurka zaopatrzona w boczne otworki, tzw. ostia. Z jamy ciała przez ostia hemolimfa wlewa się do serca. Ku przodowi serce przechodzi w węższą nieco aortę nie mającą bocznych otworków. Aorta kończy się w puszce głowowej otworem, przez który hemolimfa wtłaczana jest z powrotem do jamy ciała, oprócz tego w różnych miejscach znajdują się mniejsze naczynia pulsujące działające na podobnej zasadzie jak serce. W skład krwionośnego serca owadów wchodzi też kilka zatok. Pomiędzy sercem a przewodem pokarmowym rozciąga się przepona grzbietowa; między przewodem pokarmowym a łań-cuchem nerwowym - brzuszna. Pomiędzy przeponami a ścianami ciała są otwory umożliwiające przepływ krwi. Układy krwionośny i oddechowy wspólnie zaopatrują organizm w tlen. |
MORFOLOGIA OWADÓW: BUDOWA POSTACI IMAGINALNYCH: - głowa- zbudowana jest z 6 segmentów ciała, - tułów- zbudowany jest z 3 segmentów ciała, - odwłok- zbudowany jest z 11-12 pozostałych segmentów. GŁOWA: 1. Czułki: trzonek, zwrotnik (zbudowane z żywych tkanek), biczyk (jest wieloczłonowy i ma-rtwy). Typy czułków: - szczeciniaste- kolejne człony są coraz węższe np. kózkowate, - nitkowate- człony są podobnej szerokości np. stonki, -paciorkowate- człony są zaokrąglone np. bogatkowate, - piłkowane- część członów posiada wyrostek np. dyląż garbarz, - grzebieniaste- wyrostki są dłuższe od członów np. kołatki, - pierzaste- wyrostki są bardzo cienkie i długie np. ćmy, - buławkowate- np. niektóre chrząszcze. 2. Aparat gębowy- odnóża głowowe przystosowane do pobierania pokarmu. W skład aparatu gębowego typu gryzącego wchodzą: elementy nieparzyste: - warga górna, elementy parzyste: - warga dolna z dwoma głaszczkami wargowymi, - para rzuchw- każda żuchwa posiada jeden głaszczek żuchwowy, - para żuwaczek. 3. Oczy złożone- rodzaj oczu występujący m.in. u owadów. Składają się z wielu pojedynczych omatidiów, z których każdy odbiera tylko wąski wycinek pola widzenia. Typy oczu złożonych: - oczy apozycyjne - występują u owadów dziennych. - oczy superpozycyjne - występują u owadów nocnych. |
MOTYLE- jeden z najliczniejszych i najlepiej poznanych rzędów owadów. Cechą charakterystyczną jest stosunkowo jednolity plan budowy, mała różnorodność kształtów i ogromne bogactwo kolorów. Narządy gębowe zasadniczo typu ssącego. Owady o dwóch parach błoniastych skrzydeł pokrytych barwnymi łuskami. Niekiedy skrzydła są przezroczyste lub w zaniku. Postacie dorosłe żyją krótko, odżywiają się nektarem, sokami z drzew lub wcale nie pobierają pokarmu. Przechodzą przeobrażenie zupełne. Jaja składane w różnej liczbie (pojedynczo i w złożach), pokrywane są niekiedy substancją ochronną lub włoskami z odwłoka samicy. Larwy typu polipodialnego zwane gąsienicami posiadają dobrze wykształconą głowę z gryzącym aparatem gębowym. Ciało ich jest różnie ubarwione. Niekiedy owłosione i w takim przypadku nazywamy je "liszkami". Poczwarki typu zamkniętego, niekiedy dodatkowo otoczone oprzędem. |
|
SYSTEMATYKA OGÓLNA wg. Henniga (1953) i Webera (1965) z uwagami Eidmanna i Kühlhorna (1970): Gromada: Owady - Insecta Podgromada: Owady bezskrzydłe - Apterygota Rząd: Pierwogony- Protura Rząd: Skoczogonki- Collembola Rząd: Widłogonki - Diplura Rząd: Szczeciogony - Thysanura
Podgromada: Owady uskrzydlone - Pterygota O przeobrażeniu niezupełnym: Rząd: Jętki - Ephemeroptera Rząd: Widelnice - Plecoptera Rząd: Ważki - Odonata Rząd: Prostoskrzydłe - Orthoptera Rząd: Skorki - Dermoptera Rząd: Karczany - Blattodea Rząd: Modliszki - Mantodea
|
MUCHÓWKI- owady o jednej parze błoniastych skrzydeł. U wielu gat. wyst. druga para w formie kikutowatych tworów (przezmianek). Skrzydła obok żyłek podłużnych mają nieliczne żyłki poprzeczne. Głowa kulista połączona stylikowato z tułowiem, ruchliwa. Narządy gębowe liżąco-ssące lub kłująco-ssące. Oczy duże. Czułki wieloczłonowe np. szczotkowate lub trzyczłonowe - kolbkowate. Odwłok składa się z 4-10 segmentów. Jaja lub larwy (niektóre muchówki są żyworodne) składane w wodzie, glebie, roślinach, ciele innych zwierząt itp. Larwy bez członowatych nóg tułowiowych, z dobrze wykształconą puszką głowową lub bez wyróżnionej głowy. Trzy typy poczwarek: wolna, zamknięta, wolna zamknięta w bobówce. Sposoby rozmnażania: żyworództwo, hermafrodytyzm, pedogeneza. Mogą być roślinożerne, drapieżne, pasożyty, saprofagi itp. Znaczenie dla leśnictwa to występowanie szeregu gatunków pasożytniczych, regulujących liczebność szkodliwych owadów.
|
|
CHRZĄSZCZE- najliczniejszy rząd owadów, charakteryzujący się silnie stwardniałą pokrywą ciała o różnym ubarwieniu często bogato urzeźbiona. Długość 0,2 - 200 mm. Narządy gębowe typu gryzącego. Czułki najwyżej 10-11 członowe różnych form np. nitkowate, szczeciniaste, wachlarzykowate. Oczy złożone na ogół dobrze rozwinięte. Bardzo dobrze wyodrębnione przedtułowie luźno połączone ze śródtułowiem. Tarczka mała. Pierwsza para skrzydeł tworzy silnie zesklerotyzowane pokrywy, druga para błoniasta. Czasem skrzydła szczątkowe. Odnóża typu bieżnego rzadko grzebne lub pływne. Odwłok duży o różnej liczbie segmentów (6-10). Głowa dobrze wyodrębniona. Chrząszcze są jajorodne. Rozmnażają się obupłciowo. Przechodzą przeobrażenie zupełne. Larwy oligopodialne. Poczwarka wolna rzadziej nibyzamknięta. Rozwój 2-3 m-ce, niekiedy nawet 5-6 lat. Dzielą się na dwa podrzędy: chrząszcze drapieżne i chrząszcze wielożerne.
|
TUŁÓW: - przedtułów, - śródtułów, - zatułów. Segment przedtułowia składa się z 3 płytek: - płytka górna grzbietowa- tergit - płytka dolna - sternit, - płytka boczna - pleuryt. Do tułowia przymocowane są nogi i skrzydła.
BUDOWA NOGI OWADA: biodro, krętarz, udo, goleń (zwykle elementy jedno członowe), stopa (zwykle wieloczłonowa u wiekszości owadów zakończona członem pazurkowym). Typy odnóży: - skoczne np. pasikoniki, pchły, - chwytne np. modliszki, - bieżne np. niektóre chrząszcze, - grzebne np. turkuć podjadek, - pływne np. pływak żółtobrzeżek
BUDOWA SKRZYDŁA: Skrzydła owadów zbudowane są z podwójnej warstwy błonki, rozpiętej na sieci żyłek nadającym błonie kształt i spoistość. Żyłki, czyli sztywne, schitynizowane rureczki, stanowią szkielet delikatnych skrzydeł, służący ich wzmocnieniu. Opracowano system nazewnictwa żyłek. Wzdłuż skrzydeł przechodzą tzw. żyłki podłużne: żebrowa (ramienna), podżebrowa (pod ramienna), szprychowa, mediana (środkowa), łokciowa, pachowa i jarzmowa. Wszystkie one, oprócz pierwszej mogą tworzyć dodatkowe odgałęzienia. Obok żyłek podłużnych występują żyłki poprzeczne.
ODWŁOK- ostatnia, trzecia, tylna część ciała owada, połączona z tułowiem, skrywająca we wnętrzu narządy rozrodcze. TARCZKA- widoczna część śródplecza. |
Układ oddechowy- składa się z systemu tchawek stanowiących drzewkowate wypuklenia skóry łączące się ze środowiskiem zewnętrznym za pomocą przetchlinek (10 par, w tym 2 na tułowie i 8 na odwłoku) wyposażonych w aparaty filtracyjne i zamykające. Istnieją dwa typy oddychania; dyfuzyjny (bez aktywnej roli owada) i wentylacyjny (związane z wykonywaniem przez owada ruchów oddechowych). Gatunki wodne posiadają skrzelotchawki, inne formy wykazują zdolność oddychania skórnego. Układ nerwowy- składa się z neuronów tworzących zwoje nerwowe symetrycznie rozmieszczone wzdłuż osi ciała. W związku z czym możemy wyróżnić trzy układy nerwowe: centralny, obwodowy i trzewiowy. Przedni odcinek układu centralnego to mózg leżący ponad przełykiem. Tworzy on wraz ze zwojem podprzełykowym pierścień okołoprzełykowy. Układ ten unerwia płaty wzroku, czułki oraz skrzydła i nogi. Obwodowy układ nerwowy tworzy duża liczba nerwów skierowanych do wszystkich narządów. Trzewiowy składa się z układu stomatogastrycznego, ogonowego i nerwu nieparzystego (unerwia przetchlinki oraz część przewodu pokarmowego i serce). Narządy zmysłów - owady posiadają złożone oczy i narządy słuchu oraz prostsze narządy węchu, smaku i dotyku. Do analizy wstrząsów i drgań dźwiękowych służy narząd Johnstona, narządy strunowe i bębenkowe. Owady posiadają również narządy równowagi. Oko złożone składa się z kilku lub kilkunastu tysięcy omatidiów. W każdym omatidium znajduje się część dioptryczna zawierająca aparat soczewkowy oraz receptoryczna. Wyróżnia się dwa typy oczu złożonych: apozycyjne (przystosowane do widzenia w dzień) i superpozycyjne (w nocy). Ponadto mogą występować na głowie przyoczka w liczbie 1-3. Układ rozrodczy- Owady są na ogół rozdzielnopłciowe, jaja wytwarzane są przez jajniki - proste rurki tworzące dwa grona. Jajnik składa się z szeregu cewek jajnikowych uchodzących do wspólnego jajowodu bocznego. Pojedyncza cewka jajnikowa zawiera część przednią i tylną; w przedniej formują się jaja, które w tylnej są otaczane zewnętrzną otoczką. W otoczce tej pozostaje mały otwór przez który dostaje się plemnik. Dojrzewające jajo rosnąc przesuwa się ku tyłowi. Boczne jajowody uchodzą do jajowodu środkowego kończącego się otworem płciowym. Ten natomiast uchodzi do komory płciowej. W macicy odbywa się u wielu gatunków rozwój zarodkowy jaja. Nasienie podczas kopulacji trafia do torebki a z niej do zbiornika i tu oczekuje na złożenie jaj. Do pochwy uchodzą gruczoły dodatkowe. Wytwarzają one substancje ułatwiającą przyklejanie jaj do podłoża. U większości owadów jądra są parzyste, a każde składa się z kilku zrośniętych pęcherzyków, połączonych z przewodem nasiennym. Nasieniowody łączą się w przewód wytryskowy, jest on silnie umięśniony wypycha nasienie na zewnątrz przez otwór znajdujący się na końcu dziewiątego segmentu odwłoka. Dookoła męskiego otworu płciowego ścianki ciała rozrastają się tworząc cewkę, która wraz z wyrostkami tworzy prącie. Jego budowa jest odmienna u przedstawicieli różnych grup owadów. |
ODŻYWIANIE OWADÓW: pobieranie pokarmu: - fitofagi - odżywiające się żywymi roślinami, - zoofagi - odżywiające się innymi zwierzętami żywymi, należą tu parazytoidy i drapieżce, - saprofagi - żerujące na obumarłych roślinach, - nekrofagi - odżywiające się martwymi zwierzętami, - koprofagi - odżywiające się odchodami. Z uwagi na liczbę rodzajów pokarmu wyróżniamy: - monofagi - jeden rodzaj pokarmu np. gat. rośliny, - oligofagi - jeden rodzaj roślin lub zwierząt, - polifagi - rośliny lub zwierzęta należące do różnych rodzajów, - pantofagi - wszystkożercy. Wiele gatunków w zależności od stadium rozwojowego może być zaliczone do różnych grup. ROZWÓJ OWADÓW: Rozwój osobniczy owadów jest stadialny a szczególną jego cechą jest sposób przechodzenia od stadium larwalnego do stadium postaci dorosłej czyli przeobrażenie (metamorfoza). Możemy wyróżnić przeobrażenie niezupełne kiedy w rozwoju owada nie występuje stadium poczwarki i zupełne gdy stadium poczwarki jest biologicznie niezbędne. Przeobrażenie niezupełne może przebiegać jako: 1. Rozwój epimetaboliczny (owady bezskrzydłe)- owad po opuszczeniu jaja jest z wyjątkiem wielkości zupełnie podobny do postaci dorosłej i prowadzi identyczny tryb życia, a dalszy rozwój polega na wzroście związanym z procesami linienia. 2. Rozwój heterometaboliczny (np. karczany, skorki)- wzrost bezskrzydłej larwy podobnej do postaci dorosłej po opuszczeniu jaja polega na stopniowym dorastaniu, pojawianiu się zawiązków skrzydeł i ich rozwoju oraz stopniowym osiąganiu dojrzałości płciowej. 3. Rozwój neometaboliczny (np. niektóre pluskwiaki równoskrzydłe)- brak zawiązków skrzydeł u młodocianych larw podobnych do postaci dorosłych. Przeobrażenie zupełne (np. chrząszcze, motyle, błonkoskrzydłe)- jajo, larwa przypominająca bardziej zarodek niż postać dorosłą, poczwarka i owad dorosły - imago. |
Rząd: Gryzki - Psocoptera Rząd: Wszoły - Mallophaga Rząd: Wszy - Anoplura Rząd: Przylżeńce- Thysanoptera Rząd: Pluskwiaki różnoskrzydłe - Heteroptera Rząd: Pluskwiaki równoskrzydłe - Homoptera
O przeobrażeniu zupełnym: Rząd: Błonkoskrzydłe - Hymenoptera Rząd: Chrząszcze - Coleoptera Rząd: Wachlarzoskrzydłe - Strepsiptera Rząd: Wielbłądki - Raphidides Rząd: SiatkoskrzydłeNeuroptera Rząd: Wojsiłki - Mecoptera Rząd: Chruściki - Trichoptera Rząd: Motyle - Lepidoptera Rząd: Muchówki - Diptera Rząd: Pchły - Siphonaptera
|
|
Przedstawiciele tego rzędu powodują często powstawanie dużych szkód w lasach szczególnie w czasie gradacji. Dzielą się na podrzędy: Podrząd: Jarzemkowce których cechą jest występowanie jarzemka (połączenie skrzydeł), należą tu rodziny: Skrzydliniakowate, Plątaczkowate, Niesobkowate. Podrząd: Wędzidełkowce Rodziny: Pasynkowate (pasynek skrzydełkowiaczek); Tyszerkowate (tyszerka płaskowianka); Pochwikowate (krobik modrzewiowiec); Namiotnikowate (jesik pączkowiec); Skośnikowate (skośnik tuzinek); Przeziernikowate (przeziernik osowiec); Zwójkowate (zwójka sosnówka); Trociniarkowate (trociniarka czerwica); Omacnicowate (omacnica szyszkówka); Podrząd: Pałkorożne (motyle dzienne): Rodziny: Bielinkowate (niestrzęp głogowiec); Rusałkowate (pokłonnik osinowiec).
|
Podrząd: Chrząszcze drapieżne Rodziny: Trzyszczowate (trzyszcz leśny; Biegaczowate (tęcznik liszkarz, Podrząd: Chrząszcze wielożerne Rodziny: Omarlicowate ( omarlica czterokropkowa; Kusakowate (kusak czerwonopokrywy); Gnilikowate (gnilik); Jelonkowate (jelonek rogacz); Żukowate (chrabąszcz majowy); Obumierkowate (obumierek olbrzymi); Zgniotkowate (zgniotek cynobrowy); Miazgowcowate ( miazgowiec wąski); Biedronkowate (biedronka siedmiokropkowa); Skórnikowate; Bogatkowate (opiętek dwuplamkowy); Sprężykowate (sprężyk sosnowiec); Omomiłkowate (omomiłek wiejski); Drwionkowate (rytel pospolity); Przekraskowate (przekrasek mróweczka);Kapturnikowate, Kołatkowate (kołatek korowiec); Majkowate (majka lekarska); Śniadkowate (głaszczyn brodaty) Czamuchowate (omrzel piaskowy); Kózkowate (rębacz pstry); Stonkowate (rynnica olchowa); Podryjkowate (zdobnik brzozo-wiec); Ryjkowcowate (szeliniak sosnowiec); Kornikowate (kornik drukarz); Wyrynnikowate (wyrynnik dębowiec). |
|
Dzielą się na trzy podrzędy: Podrząd: Długoczółkie Rodziny: Pryszczarkowate (gamusznica bukowa); Koziułkowate. Podrząd: Krótkoczułkie Rodziny: Łowikowate (wierzchołówka); Bujankowate (drogosz żałobnica); Błyskleniowate (szaroziołek znaczony). Podrząd: Łękoryse Rodziny: Plujkowate; Gzowate; Muchowate; Bzygowate; Trawiszkowate; Chyłkowate; Rączycowate (rączyca łuskowata).
|