Wprowadzenie do

sprawozdawczości

i analizy finansowej

II. Wprowadzenie do analizy finansowej

Edward Radosiński

Wrocław, listopad 2008

Wstęp do analizy finansowej

Analiza finansowa jest narzędziem rachunkowości, a jej przedmiotem - badanie podstawowego wytworu systemu ewidencji zdarzeń gospodarczych w przedsiębiorstwie, tj. obowiązkowej sprawozdawczości finansowej. Analiza finansowa umożliwia realizację głównego zadaniem rachunkowości, tj. przedstawienie prawdziwego i rzetelnego obrazu (true and fair view) sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa. Zadanie te będzie wykonane, jeżeli postępowanie analityczne będzie spełniać pewne kryteria prakseologiczne, czyli że działania te będą:

prawidłowe, czyli że będą stosowane metody analityczne, które jednoznacznie wykazały swą przydatność przy rozwiązaniu analogicznych problemów,

rzetelne, czyli dane źródłowe są prawdziwe, metody ich przetwarzania pozbawione błędów, a wyniki końcowe analizy zostaną poddane procedurom weryfikacyjnym,

sprawne, czyli że koszty analizy powinny być rozsądne względem spodziewanych korzyści, a czas wykonania analizy na tyle krótki, aby otrzymane wyniki zachowały swą wartość decyzyjną.

Głównym celem analizy finansowej jest ustalenie, na podstawie badań wielkości wyrażonych w jednostkach pieniężnych, czy dotychczasowa kondycja ekonomiczna przedsiębiorstwa oraz obserwowane trendy jej rozwoju są zgodne z kryteriami, które uznaje się za zasady prawidłowego gospodarowania. Oczekuje się też, że jedną z podstawowych konkluzji wypracowanych w trakcie analizy finansowej będzie ocena skali ryzyka dla prowadzonych bądź planowanych działań gospodarczych. Właściwie przeprowadzone studia analityczne zmniejszają ryzyko przy podejmowaniu decyzji, jak również stwarzają warunki do ich suboptymalizacji, zwłaszcza w kontekście wyszukiwania, a następnie wykorzystania rezerw ekonomicznych. Zagadnienie ryzyka w analizie finansowej staje się szczególnie istotne, gdy przedmiotem analizy, tak jak przyjeto w tej książce, jest spółka giełdowa. Ze względu na rozproszony akcjonariat możliwości kontroli finansów spółki przez jej właścicieli są zwykle mocno ograniczone. W szczególności sporządzone w trakcie analizy finansowej oceny i diagnozy są wykorzystywane przez zarząd firmy przy podejmowaniu decyzji w zakresie:

zarządzania majątkiem (aktywami) spółki, zwłaszcza oceny prawidłowości struktury majątkowej i na tej podstawie określeniu kierunku jej rozwoju poprzez inwestycje produkcyjne i marketingowe,

zarządzania pasywami poprzez kształtowanie pożądanych relacji pomiędzy kapitałami własnymi a obcymi,

prowadzenia właściwej polityki podziału zysku pozwalającej na zapewnienie odpowiedniego dochodu właścicielowi firmy, a jednocześnie na gromadzenie wystarczających środków na finansowanie programów rozwojowych.

W przedsiębiorstwie analiza finansowa dostarcza także przesłanek do opracowania racjonalnej strategii finansowej opierającej się na zasadach [p. Waśniewski i Skoczylas, 2002]:

• utrzymania płynności, czyli że przedsiębiorstwo stale zachowuje zdolność do terminowego regulowania swoich zobowiązań,

• rozsądnego ryzyka, czyli że firma posiada wystarczającą ilość kapitału własnego, aby przetrwać nawet w przypadku dekoniunktury gospodarczej,

• efektywności finansowania, czyli pozyskiwania kapitału przy najniższym koszcie i przy najlepszych terminach jego spłaty,

• zachowania samodzielności i niezależności obligującej kierownictwo firmy do prowadzenia takiej polityki pozyskiwania nowych środków, która nie prowadziłaby do ograniczenia uprawnień dotychczasowych właścicieli firmy,

• zachowania właściwego wizerunku firmy, czyli prowadzenia takiej polityki bilansowej, która kreowałaby właściwy obraz firmy zwłaszcza dla uczestników rynku kapitałowego.

W sensie informacyjnym analiza finansowa jest specyficznym procesem transformacji informacji ekonomiczno-finansowej. W trakcie tego procesu dane źródłowe o sytuacji przedsiębiorstwa i jego otoczeniu są przekształcane za pomocą metod analitycznych i technik przetwa­rzania w diagnozy i zalecenia gospodarcze, p. rys. ***.

Źródła informacji analitycznej mogą być wewnętrzne, umiejscowione w strukturze informacyjnej przedsiębiorstwa oraz zewnętrzne stanowiące jego otoczenie. W tej książce przyjęto, że podstawową bazę informacyjną analizy finansowej stanowi obligatoryjna sprawozdawczość finansowa firmy. Zasady sporządzania sprawozdawczości finansowej, a także strukturę i zawartość najważniejszych sprawozdań (bilans, rachunek zysków i strat, rachunek przepływów pieniężnych, zestawienie zmian w kapitale własnym, informacja dodatkowa) omówiono szczegółowo w części I „Wprowadzenie do sprawozdawczości finansowej”. Poza obowiązkową sprawozdawczością finansową w pracach analitycznych będą wykorzystywane informacje pochodzące spoza systemu ewidencji gospodarczej. Dotyczy to zwłaszcza analiz predyktywnych, gdzie, poza wynikami analiz retrospektywnych, kluczowe znaczenie będą miały prognozy dla najważniejszych kategorii parametrów ekonomicznych.

Aby na podstawie dostępnej sprawozdawczości finansowej można było sformułować odpowiednie diagnozy ekonomiczne i propozycje decyzyjne, dane źródłowe są przetwarzane za pomocą metod i narzędzi składających się na instrumentarium analizy finansowej. Ze względu na ściśle ilościowy charakter oraz posługiwanie się jednolitą jednostką miary, jakim jest pieniądz, współcześnie procedury analizy finansowej są wykonywane jako algorytmy komputerowe.

Czynnością wstępna poprzedzającą właściwy proces analizy jest sformułowanie jej podstawowych założeń. Poza ustaleniem celu analizy założenia te dotyczą zakresu przestrzennego i czasowego badania, jak również określenia szczegółowego trybu postępowania analitycznego wraz z harmonogramem realizacji. W ujęciu przestrzennym przyjęto, że obiektem badań analitycznych jest spółka akcyjna notowana na giełdzie papierów wartościowych, spełniająca kryteria tzw. dużych przedsiębiorstw w rozumieniu artykułu 64 Ustawy, nie wchodząca w skład grupy kapitałowej.

Postępowanie analityczne można strukturalizować w ujęciu:

metodologicznym, ze względu na charakter czynności podejmowanych w trakcie analizy,

czasowym, ze względu na horyzont czasowy analizy,

problemowy, ze względu na typ zagadnienia poddawanego analizie.

W ujęciu metodologicznym pierwotną czynnością, jaką należy wykonać w ramach analizy finansowej przedsiębiorstwa, zgodnie z jej źródłosłowem, jest próba dekompozycji zjawisk i procesów ekonomicznych na elementy i relacje składowe. Czynność ta sprowadza się do identyfikacji, klasyfikacji i pomiaru wielkości charakteryzujących system ekonomiczny firmy, czyli wyizolowania tzw. podstawowych kategorii ekonomiczno-finansowych oraz określenie ich tendencji rozwojowych. Warunkiem prawidłowej identyfikacji kategorii podstawowych jest zebranie odpowiedniego materiału faktograficznego. W naszym przypadku przyjęliśmy, że tym minimalnym zbiorem informacji zapewniającym rzetelność i wiarygodność analizy finansowej jest zestaw obowiązkowych sprawozdań finansowych. Na tym etapie wskazane też jest przekształcenie sprawozdań do postaci analitycznej poprzez łączenie i grupowanie poszczególnych pozycji. Czynność ta jest o tyle istotna, iż podstawą analizy finansowej jest prawidłowe rozróżnienie pomiędzy procesami czy też zdarzeniami o powtarzalnym charakterze od zdarzeń przypadkowych o charakterze sporadycznym, nadzwyczajnym.

W trakcie przygotowywania sprawozdawczości analitycznej wyliczane są indeksy wykorzystywane następnie w badaniach dynamicznych i strukturalnych. Badania dyna­miczne mają na celu identyfikację podstawowych trendów zmian w kategoriach finansowych będacych przedmiotem analizy. Z punktu widzenia analiz predyktywnych szczególnie istotne są badania strukturalne, gdyż to właśnie zastana struktura decyduje o dynamice procesów ekonomicznych. Po przeprowadzeniu badań dynamicznych i strukturalnych informacje o przedsiębiorstwie są poddawane badaniom porównawczym, których celem jest ocena efektywności ekonomicznej przedsiębiorstwa poprzez porównanie kategorii charakteryzujących sytuację gospodarczą firmy z wartościami, jakie uzyskały inne przedsiębiorstwa tej samej branży, wielkościami planowanymi lub wielkościami uznanymi za standardy dobrego gospodarowania. Rezultatem tych badań jest ustalanie odchyleń od wartości (planowanych, normatywnych) stanowiących podstawę porównań.

Następnie przystępuje się do analiz wskaźnikowych, których celem jest określenie, czy efektywność zarządzania firmą, zwłaszcza uzyskiwane wyniki ekonomiczne, są właściwe w relacji do intensywności strumieni oraz wielkości zasobów, jakim dysponuje przedsiębiorstwo. Kluczowym etapem tak prowadzonej analizy finansowej są badania przyczynowe- skutkowe, których zadaniem jest ustalenie i zbadanie podstawowych czynników, które mogą mieć wpływ na wielkość i dynamikę badanych kategorii oraz określenie relacji pomiędzy zmianą danej kategorii a kierunkiem i siłą oddziaływania danego czynnika. Na tym etapie analizy możliwe jest także określenie czynników zależnych i niezależnych od decyzji kierownictwa firmy. Podział ten jest o tyle istotny, iż badania analityczne powinny dać racjonalne podstawy do przygotowywania decyzji, których zadaniem będzie usunięcie nieprawidłowości wykrytych w trakcie prac analitycznych. Podsumowaniem analizy są wnioski syntetyczne oraz ewentualnie propozycje działań naprawczych.

Natomiast w ujęciu czasowym wyróżniamy następujące etapy analizy finansowej:

analiza retrospektywna,

badania prospektywne.

Analiza retrospektywna jest analizą typu ex post i dotyczy okresów minionych, a opiera się na dostępnych, archiwalnych sprawozdaniach finansowych. Na podstawie wyników analizy retrospektywnej wyprowadzane są wnioski dotyczące przeszłej i bieżącej sytuacji finansowej firmy, jak również identyfikowane są te trendy w zmianach podstawowych kategorii ekonomicznych, które mogą w sposób znaczący wpłynąć na perspektywiczną sytuację gospodarczą firmy. Analiza retrospektywna może także służyć celem kontrolnym i ma za zadanie zbadanie poprawności dotychczasowego sterowania procesami gospodarczymi w przedsiębiorstwie, a zwłaszcza zgodności rzeczywistego przebiegu procesów gospodarczych z założeniami ujętymi w planach gospodarczych uprzednio przyjętymi przez kierownictwo firmy. W badaniach retrospektywnych podejmowana jest próba oceny, w jakim stopniu zastana struktura przedsiębiorstwa (zwłaszcza struktura majątkowo-kapitałowa) oraz dotychczasowe efekty ekonomiczne wpływają na ryzyko kontynuacji działalności gospodarczej. W bieżącej działalności przedsiębiorstwa ryzyko to może się ujawnić jako możliwe pogorszenie się warunków gospodarowania, w skrajnym przypadku prowadząc do bankructwa firmy.

Analiza prospektywna jest analizą ex ante, dotyczy okresów przyszłych działalności firmy. Analizę tę dzielimy na badania prospektywne w ujęciu krótkoterminowym (do 12 miesięcy) oraz w ujęciu długoterminowym dla okresów wieloletnim. Podstawa analizy prospektywnej jest przekonanie, że pewne zdarzenia z przeszłości, zwłaszcza trendy tych zjawisk, mogą wpłynąć na przyszłe wyniki przedsiębiorstwa. Głównym zatem zadaniem tej formy analizy jest pogłębienie badań trendów rozwoju sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa, wstępnie zidentyfikowanych w fazie analizy retrospektywnej. W trakcie analiz prospektywnych badane będzie ryzyko związane z planowanymi decyzjami finansowymi przedsiębiorstwa, zwłaszcza w zakresie podejmowanych inwestycji finansowych i rzeczowych.

W sensie problemowym analiza finansowa może być uporządkowana na zasadzie przeglądu i badania najważniejszych problemów funkcjonowania przedsiębiorstwa w aspekcie finansowym, tj. płynności, rentowności, czy prawidłowości struktury majątkowo-kapitałowej. W tej książce podejście problemowe zostało obrane jako paradygmat strukturalny, zaś jako kryterium porządkujące strukturę procesu analizy finansowej przyjęto horyzont czasowy wyznaczony przez poszczególne cele zarządzania przedsiębiorstwem. W tym ujęciu za cel krótkoterminowy, operacyjny przyjęto utrzymanie płynności, w perspektywie średniookresowej, taktycznej celem dominującym powinno być utrzymanie rentowności, natomiast za cel długoterminowy, strategiczny uznano przetrwanie i rozwój struktury majątkowo-kapitałowej. Z powyższego wynika, że proces analizy finansowej w ujęciu problemowym powinien składać się z następujących, kolejnych etapów, p. rys. *** :

- analiza płynności,

- badanie rentowności,

- ocena struktury majątkowo-kapitałowej.

Na każdym z etapów analizy problemowej są przeprowadzane działania analityczne właściwe dla ujęcia metodologicznego czyli:

- zdefiniowanie i identyfikacja najważniejszych kategorii ekonomicznych,

- przekształcenie dokumentacji do postaci analitycznej,

- analiza dynamiczna,

- analiza strukturalna,

- analiza porównawcza,

- analiza wskaźnikowa,

- analiza przyczynowo- skutkowa.

Zgodnie z ujęciem czasowym każdy etap analizy problemowej (analiza płynności, badanie rentowności, ocena struktury majątkowo-kapitałowej) będzie rozpoczynał się od studiów retrospektywnych, a następnie będą prowadzone analizy prospektywne z horyzontem krótko oraz długoterminowym.

Ze względu na jedność przedmiotu analizy - przedsiębiorstwa, występują oczywiste korelacje pomiędzy strukturą analizy problemowej, a analizą według sprawozdań finansowych. Tym samym analiza płynności bazuje na rachunku przepływów pieniężnych, analiza rentowności opiera się głównie na informacjach zawartych w rachunku zysków i strat, a ocena sytuacji majątkowo-kapitałowej nierzadko sprowadza się do wyłącznie do badania bilansu firm. Oczywiście, ze względu na kompleksowość zjawisk ekonomicznych w praktyce analiza każdego problemu (niezależnie czy dotyczy to płynności, rentowności czy sytuacji majątkowo-kapitałowej) wymaga dostępu do informacji zawartych we wszystkich podstawowych sprawozdaniach finansowych.

Ze względu na przyjęcie koncepcji problemowej przy strukturalizacji procesu analizy finansowej część analityczną książki otwiera rozdział poświęcony analizie płynności. Badanie płynności finansowej (p. rozdz. *** ) prowadzi się biorąc pod uwagę zdolność przedsiębiorstwa do terminowego wywiązywania się ze swoich zobowiązań finansowych. W tej książce analiza płynności została podzielona odpowiednio na etapy badań statycznych i dynamicznych. Na etapie statycznej analizy płynności, bazującej na danych retrospektywnych, zajęto się m.in. problemami klasyfikacji środków obrotowych ze względu na ich płynność, wyliczeniem i analizą kapitału obrotowego netto, a także tzw. bilansowymi wskaźnikami płynności. Retrospektywne, dyna­miczne badania płynności polegają przede wszystkim na ocenie informacji zawartych w rachunku przepływów pieniężnych. W tej fazie przeprowadzona jest analiza cyklu środków pieniężnych wraz z badaniem wskaźników obrotowości. Ważnym etapem dynamicznej retrospektywnej analizy płynności jest badanie wypłacalności czyli zdolności przedsiębiorstwa do obsługi swego zadłużenia długoterminowego

Analizę płynności zamyka faza badań prospektywnych. Krótkookresowa analiza prospektywna płynności służy przede wszystkim do racjonalnego przygotowania krótkoterminowych decyzji finansowych w zakresie kształtowania relacji pomiędzy aktywami obrotowymi a zobowiązaniami krótkoterminowymi. Analiza prospektywna służy także do oceny, czy przedsiębiorstwu nie grozi bankructwo z powodu problemów płatniczych. Do tych zadań proponuje się wykorzystanie modelowania symulacyjnego oraz metody dyskryminacyjne.

Po omówieniu zagadnień istotnych dla firmy w perspektywie krótkoterminowej (płynność) w rozdziale *** zajęto się kluczowym problemem ekonomicznym w perspektywie średniookresowej, tj. rentownością działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. W ramach analizy rentowności pokazano, jak oceniać wyniki finansowe firmy w ujęciu bezwzględnym i względnym (wskaźniki rentowności). Szczególną uwagę poświęcono analizie przyczynowej, której zadaniem jest badanie najważniejszych składników formuły obliczania wyniku finansowego czyli przychodów ze sprzedaży oraz poniesionych kosztów uzyskania tych przychodów. Rozdział zamyka ocena relacji pomiędzy wynikiem finansowym z działalności operacyjnej, kosztami i przychodami. Relacje te badano między innymi przy użyciu modelu progu rentowności oraz dźwigni operacyjnej, finansowej oraz łącznej.

Dla oceny możliwości przetrwania i rozwoju firmy, a zatem dla jej perspektyw długoterminowych najważniejsze są wyniki badania struktury majątkowo-kapitałowej firmy. We wstępnej fazie tej analizy, określonej niekiedy jako poziome czytanie bilansu, badaniu zostały poddane relacje pomiędzy aktywami i pasywami przedsiębiorstwa ze względu na sposób spełnienia tzw. złotych zasad finansowania. W fazie pionowego czytania bilansu oceniono:

- dynamikę i strukturę aktywów, w tym relacje pomiędzy aktywami trwałymi i obrotowymi,

- dynamikę i strukturę pasywów, z uwzględnieniem relacji pomiędzy kapitałem własnym i obcym.

Edward Radosiński

10

2008-11-13

Edward Radosiński

---