- mikroekonomia, makroekonomia

Makroekonomia - koncentruje się na funkcjonowaniu gospodarki jako całości. Podstawowymi problemami, których dotyczy makroekonomia są: inflacja - czyli utrzymujący się wzrost cen, bezrobocie - czyli zagadnienia związane z niemożnością znalezienia pracy przez ludzi chcących i mogących pracować, wzrost gospodarczy czyli rozwój gospodarczy dzięki, któremu podnosi się stopa życiowa ludzi żyjących w danej gospodarce. W ramach posiadanych środków państwo może zapewnić świadczenia społeczne takie jak np. służba zdrowia.
Makro i mikroekonomia to dwa sposoby analizy wykorzystywane są w nauce. Przedmiotem zainteresowania jest to samo, jednak różne są sposoby analizy.
Mikroekonomia - koncentruje się na decyzjach podejmowanych przez poszczególne podmioty gospodarujące (gospodarstw domowe, firmy i rząd) oraz na poszczególnych rynkach (czynników wytwórczych i produktów). Dla uproszczenia analizy, może ona pomijać różnorodne współzależności występujące w gospodarce. Mikroekonomia zajmuje się zachowaniem poszczególnych cen i ilości - odpowiada na pytanie ile wzrosną ceny zboża, gdy ceny bawełny spadają. Zajmuje się złożonym systemem wzajemnych zależności, znanych pod nazwa mechanizmu rynkowego.

-ekonomia pozytywna, ekonomia normatywna

Ekonomia pozytywna - jest stosowana przez ekonomistów, którzy efekty swojej pracy przedstawiają wyłącznie jako zdarzenie gospodarcze, prezentują dane empiryczne, budują teorie ale niczego nie wartościują, czyli nie oceniają co jest dobre a co złe i nikogo nie pouczają co należy zrobić aby zaradzić różnym trudnościom.
Ekonomia normatywna - różni się tym, że ekonomiści dokonują ocen: głoszą co jest słuszne a co nie, jak być powinno a czego uniknąć należy. Ekonomia normatywna formułuje zalecenia dotyczące tego co powinno się czynić w gospodarce. Ponadto podsuwane są cele, które przez ekonomistów uważane są za słuszne.
Oba rodzaje ekonomii powinny być oddzielone od siebie w stopniu najbardziej możliwym.

- prawo popytu i podaży
- prawo popytu mówi, że wszystkim cenom dobra odpowiadają mniejsze ilości zakupów, czyli że wzrostowi cen towarzyszy spadek wielkości popytu, a niższym cenom - większe ilości dokonywanych zakupów, czyli spadkowi ceny towarzyszy wzrost wielkości popytu.
-prawo podaży - głosi, iż wyższej cenie dobra towarzyszy większa ilość dostarczanego dobra (zwiększenie ceny powoduje wzrost dochodów producenta, co przy nie zmienionych warunkach produkcji przynosi większy zysk).

- Produkt krajowy brutto

- PKB, miernik produkcji wytworzonej na obszarze danego kraju. Jest sumą wydatków gospodarstw domowych na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych, wydatków sektora prywatnego na zakup dóbr i usług inwestycyjnych, wydatków państwa na zakup dóbr i usług oraz salda bilansu handlu zagranicznego. PKB może być wyrażony w cenach rynkowych, zawierających podatki pośrednie lub - po ich potrąceniu - w cenach czynników wytwórczych (cenach netto). PKB różni się od produktu narodowego brutto (PNB) tym, że nie uwzględnia dochodu z lokat zagranicznych. Produkt krajowy brutto (ang. Gross domestic product - GDP) jest miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem. Wytworzony produkt społeczny składa się z dóbr konsumpcyjnych i z dóbr inwestycyjnych. Produkt Krajowy Brutto mierzy wielkość produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem (tak więc zarówno mieszkańców danego kraju, jak i cudzoziemców) w określonym okresie, przeważnie jednego roku. Produkt Krajowy Brutto jest to wskaźnik używany w ramach Systemu Rachunków Narodowych . Metody liczenia PKB: Metoda wydatkowa (PKB jako suma wydatków na dobra i usługi finalne) Dobra finalne to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to: -dobra konsumpcyjne - nabywane przez gospodarstwa domowe . -dobra kapitałowe (inwestycyjne) - nabywane przez przedsiębiorstwa .Dobra pośrednie to takie, które będą przetwarzane w kolejnych cyklach produkcyjnych. Nie wchodzą one w skład PKB, np. w piekarni mąka i cukier. Metoda dochodowa (PKB jako suma dochodów czynników produkcji) .-wynagrodzenie za pracę -zyski (dochody z pracy na własny rachunek -oprocentowanie kapitału -renty gruntowe, czynsze dzierżawne -amortyzacja . PKB jako suma wartości dodanej: Wartość dodana - to przyrost wartości danego dobra w wyniku określonego procesu produkcyjnego. To różnica między wartością wytworzonych dóbr, a sumą rzeczowych nakładów czynników produkcji (zużyte materiały, surowce, półfabrykaty, energia, woda).

- inflacja

INFLACJA - jest to utrzymujący się wzrost poziomu cen.
- Inflacja kosztowa - pojawia się w gospodarce w wyniku wzrostu kosztów produkcji spowodowanych wzrostem cen energii, płac, paliw. Ceny wzrastają wraz ze wzrostem kosztów produkcji.
- Inflacja popytowa - pojawia się w gospodarce w wyniku wzrostu zagregowanego popytu. Poziom cen ciągnięty jest przez rosnący popyt nabywców. Inflacja popytowa jest mniej groźna gdyż nie prowadzi do wzrostu bezrobocia tak jak inflacja kosztowa.
Rozróżniamy trzy typy inflacji:
- Inflacja umiarkowana - z tym popytem inflacji mamy doczynienia wtedy kiedy ceny rosną powoli. Możemy to arbitralnie określić jako jedno cyfrową roczną stopę inflacji. Czyli wzrost wynoszący mniej niż 10% rocznie.
- Inflacja galopująca - ma ona miejsce wtedy kiedy ceny zaczynają rosnąć według stóp dwu-, trzycyfrowych. Np.20, 100,200% rocznie.
- Hiperinflacja - gigantycznie wzrasta szybkość obiegu pieniądza, ceny relatywnie stają się wysoce niestabilne. Hiperinflacja oznacza duży spadek wartości pieniądza (bez pokrycia w towarze).
Przyczyny inflacji po stronie popytu - wydatki publiczne ( nadwyżka wydatków rządowych nad dochodami) wzrost inwestycji szybki wzrost eksportu nad importem.
Przyczyny inflacji po stronie podaży - wzrost cen jednego z powszechnie używanych czynników produkcji, wzrost płac.

Inflacja to utrzymujący się wzrost poziomu cen. Jej miarą jest stopa inflacji - czyli procentowa zmiana poziomu cen obliczona zgodnie z formułą.
Stopa inflacji = (poziom cen w roku bieżącym - poziom cen w roku poprzednim /
Poziom cen w roku poprzednim) X 100
Do mierzenia inflacji wykorzystywane są indeksy. Podstawowymi są: deflator produktu narodowego brutto, indeks cen dóbr konsumpcyjnych oraz indeks cen dóbr produkcyjnych. Pierwszy z nich jest najszerszym miernikiem, obejmującym wszystkie produkty, drugi jest najczęściej wykorzystywany gdyż pokazuje wpływa inflacji na poziom życia gospodarstw domowych, a trzeci służy za podstawę w przewidywaniu przyszłości.

Inflacja- stały wzrost przeciętnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi nabywane przez ludność; wg Keynes'a wzrost popytu globalnego w warunkach niewykorzystanych zdolności produkcyjnych nie prowadzi do wzrostu cen, lecz produkcji i zatrudnienia; rosnąca produkcja napotyka różne ograniczenia, bariery; w miarę ożywienia wzrostu produkcji przedsiębiorcy zatrudniają pracowników mniej wykwalifikowanych, stosując wyższe stawki płac za dodatkową pracę; w rezultacie następuje wzrost kosztów wytwarzania i wzrost cen;do poziomu dochodu narodowego wzrost popytu globalnego nie wywołuje wzrostu cen,ale wzrost produkcji i zatrudnienia;od tego poziomu rosnącemu popytowi towarzyszy wzrost produkcji i cen;z chwilą osiągnięcia granicy-dalszy wzrost popytu globalnego prowadzi do inflacyjnego wzrostu cen bez wzrostu realnego dochodu narodowego;
Dwa rodzaje inflacji(wynikające z tego modelu):1) inflacja ciągniona przez popyt - występuje najczęściej w okresie wojen; w krajach mniej rozwiniętych gospodarczo inflacja popytowa obejmuje najpierw ceny artykułów pochodzenia rolniczego(podaż produktów rolnych w tych krajach jest mało elastyczna);gdy rosną dochody-rośnie popyt na żywność; podaż produktów rolnych reaguje z opóźnieniem na popyt-rosną ceny tych artykułów-to powoduje wzrost kosztów utrzymania, co uruchamia żądania wzrostu płac nominalnych, a ich wzrost wpływa na wzrost cen innych artykułów-inflacja ciągniona przez popyt przenosi się na inflację pchaną przez koszty; 2)inflacja kosztowa- odpowiedzialność ponoszą monopole-podwyższają ceny wytwarzanych produktów lub zw.zawodowe-które wymuszają wzrost płac(wpływ związków na i.kosztową uzasadnia się przez porównanie wzrostu płac ze wzrostem wydajności pracy;jeżeli w jednych gałęziach nastąpi wzrost płac pod wpływem wzrostu wydajności pracy-inne grupy zawodowe będą domagać się wyrównania proporcji płac między różnymi gałęziami;wynikiem-wzrost kosztów wytwarzania i cen); i.k.może wynikać z przyczyn egzogenicznych-zewnętrznych w stos.do warunków gospodarki krajowej lub być rezultatem wzrostu cen surowców na rynkach światowych,lub z przyczyn politycznych;także spadek kursu waluty krajowej powoduje podrożenie towarów importowanych,a więc wzrost inflacji;
inflacja ukryta-tam,gdzie gosp.centralnie planowana;trwała nadwyżka popytu nad ograniczoną podażą dóbr i usług przy względnie stałym poziomie cen;ceny-poniżej kosztów własnych,co wymagało dotacji z budżetu państwa;
Skutki inflacji:
1)rodzi niepewność w przewidywaniu wzrostu realnych zysków,co wpływa destabilizująco na działalność gosp.i zniechęca do podejmowania ryzykownych inwestycji;
2)powoduje wzrost stopy oprocentowania wkładów terminowych i oprocentowania kredytów udzielanych na działalność inwestycyjną;
3)osłabia motywacje do zwiększenia eksportu (eksporterzy otrzymują wpływy w walucie krajowej stopniowo tracącej na wartości w stos.do innych walut wymienialnych w krajach o niższej stopie inflacji);
4)prowadzi do dewaluacji waluty krajowej,która wzmacnia pozycje eksporterów-osłabia pozycje importerów;
5)może wprowadzić zamieszanie na rynku papierów wartościowych-zakłóca sprawne funkcjonowanie systemu finansowego kraju;
6)pogłębia niepewność jutra i prowadzi do obniżenia realnych dochodów ludności;
7)powoduje ucieczkę obcych kapitałów za granicę
8)osłabia wiarygodność finansową u wierzycieli;
Hamowanie inflacji:
wg monetarystów-walka z i.sprowadza się do umiejętnej regulacji podaży pieniądza w wyrażeniu realnym;
wg współczesnych teorii neokeynesistowskich -hamować i. przez odpowiednie hamowanie wzrostu płac, ograniczenie deficytu budżetowego i regulację dopływu pieniądza do obiegu za pośrednictwem polityki banku centralnego;
3 sposoby przeciwdziałania infl.:
1)zastosowanie zdecydowanych środków polit.gospodarczej-aby utrzymać inflację pod kontrolą.
2)zmiana prawa i instytucji-aby inflacja nie mogła się łatwo pojawić.
3)nauka życia z inflacją.

- Bezrobocie
Stopa bezrobocia-odsetek nie zatrudnionej siły roboczej w stos.do ogólnej liczby ludzi zdolnych do pracy;
Przyczyny: liberalizacja handlu zagranicznego,wdrażanie nowych technologii pracooszczędnych i nadmiernie opiekuńcze rozwiązania socjalne w Eur.Zach.i Japonii,zmiany strukturalne;
Granicą wzrostu zatrudnienia w przeds. jest zrównanie się płacy realnej z krańcową produkcyjnością pracy.
Rodzaje:
♠ Przejściowe - występuje na skutek zmiany struktury popytu, co powoduje zachwianie równowag cząstkowych na poszczególne produkty i wymaga korekt. W jednych zwiększa się zatrudnienie a w innych zmniejsza się. Te wahania w popycie i podaży wywołuje przeniesienie się ludzi z jednego miejsca pracy do innego. To bezrobocie nie powoduje zwiększanie się bezrobocia - są to ludzie szukający pracy. Związane jest z przywracaniem równowag cząstkowych na poszczególne produkty, co wiąże się ze zmianą miejsca przy i przekwalifikowaniem się.
♠ Cykliczne - wynika ze spadku koniunktury i ogólnej aktywności gospodarczej. Obniżenie aktywności gospodarczej spowoduje zmniejszanie wydatków ludności, spowoduje konieczność obniżenia produkcji (depresje) - redukcje zatrudnienia. Część załogi zastaje zwolniona. Później ludzie są zatrudniani ponownie.
♠ Strukturalne - wynika z trwałego niedostosowania produkcji do popytu. Kraj może wytwarzać produkty niepotrzebne, natomiast nie wytwarza potrzebnych. Ludzie tracą pracę i nie mogą jej później znaleźć. Niedostosowanie struktury zatrudnienia do struktury popytu na dobra i usługi może wynikać też z trwałego niedorozwoju regionów (w jednym trwałe bezrobocie, a w drugim go brak), nie posiadanie przez osoby uczące pracować stosownych kwalifikacji.
♠ Ukryte - dotyczy ludzi, którzy nie zostali objęci statystyką, np. bezrobocie ukryte na wsi. Ludzie, którzy nie rejestrują się jako bezrobotni - to oznacza, że znaleźli pracę, a faktycznie jej nie mają; statystyka ich nie obejmuje. Ludzie pracujący w innych zawodach niż posiadają kwalifikacje.
♠ Chroniczne - długotrwałe lub stałe, bezrobotny pozostaje bez pracy więcej niż 12 miesięcy. Dotyczy ludzi starszych, chorych lub bez kwalifikacji.
♠ Klasyczne - wywołane rozmyślnym utrzymaniem płacy powyżej poziomu płacy równowagi na skutek np. działań związków zawodowych.
♠ Ogólne - spowodowane brakiem popytu. Istnieje wtedy, gdy całkowite wydatki w gospodarce są znacznie mniejsze od tych, które wystarczyłyby, aby zakupić wszystkie dobra i usługi wyprodukowane przy pełnym zatrudnieniu siły roboczej.
♠ Dobrowolne - bezrobotny nie chce podjąć pracy uważając ją za mało atrakcyjną. Występują wtedy, gdy: a) oferowane płace nie są wyraźnie wyższe od zasiłku dla bezrobotnego; b) oferowana praca wiąże się z warunkami szkodliwymi dla zdrowia, mała płaca; c)część osób ma zapewnione utrzymanie w rodzinie, ale zgłasza się po zasiłek, który jest formą dodatkowego dochodu.
♠ Przymusowe - bezrobotny akceptuje oferty pracy, mimo to nie może znaleźć zatrudnienia.
♠ Sezonowe - wiąże się z sezonowym popytem na pracę. Występuje w miejscowościach rekreacyjnych, w budownictwie, w rolnictwie i przemyśle spożywczo - przetwórczym.
♠ Utajone - przerosty zatrudnienia w przedsiębiorstwie, które występuje w rolnictwie, zbyt wiele ludzi pracuje wykonując określoną pracę.
Stopa bezrobocia
Naturalna stopa bezrobocia - minimalny procent siły roboczej, która nie znajduje zatrudnienia z powodów strukturalnych gospodarki i na skutek przechodzenia z jednego miejsca pracy do drugiego. Minimalny procent bezrobocia strukturalnego i frykcyjnego, który zawsze istnieje 4 - 6 %. Jeżeli bezrobocie jest większe od stopy naturalnej tzn., że występuje pełne zatrudnienie. Stopa bezrobocia: jest to procentowo określony stosunek siły roboczej nie mogącej znaleźć pracy do osób zdolnych do podjęcia pracy. ( Stopa bezrobocia - wszyscy pracujący + bezrobotni). Stopa bezrobocia - stosunek liczby ludzi zatrudnionych uznanych za bezrobotnych, do liczby ludzi uznanych za wchodzących w skład siły roboczej wyrażony w procentach.
Liczba zatrudnionych
Stopa bezrobocia = ----------
Zasoby siły roboczej
Zasoby siły roboczej - składają się ze wszystkich osób w wieku 16 lat i więcej, które są skłonne i zdolne do pracy i które są liczone jako bezrobotne, albo jako zatrudnione.

-Granica możliwości produkcyjnych.

Sposoby przesuwania granicy możliwości produkcyjnych. Rola wyboru między konsumpcją a inwestycjami.
Granica możliwości produkcyjnych - wskazuje na alternatywne kombinacje dwóch grup produktów, które społeczeństwo jest zdolne wytworzyć w ciągu danego okresu czasu wykorzystując do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane zasoby oraz technologie produkcji. Dane zasoby 1 roczne możemy przeznaczyć na produkcję dóbr wojskowych lub do wytworzenia dóbr cywilnych. Jeśli wszystkie zasoby przeznaczymy na produkcję dóbr wojskowych, wówczas przy danej technologii ich wytworzenia możemy wyprodukować maksymalną ilość dóbr, równą OG. I odwrotnie wówczas OA.
Możliwe jest oczywiście przeznaczenie częściowe i wówczas OI oraz OH. Takich możliwych kombinacji przeznaczenia zasobów na produkowanie jest bardzo wiele (kombinacje C,D,E, F) Granica możliwości produkcyjnych oddziela dwa zbiory kombinacji : kombinacje osiągalne i nieosiągalne przy danej technologii. Wyborów można dokonywać jedynie w ramach kombinacji osiągalnych, przy czym punkty AE wszystkie maksymalne kombinacje produkcji dwóch dóbr. Jeśli z jakich powodów nie wykorzystujemy wszystkich zasobów, którymi możemy dysponować w danym momencie, wówczas wykorzystamy jedynie kombinację dóbr M, która jest gorsza od jakiejkolwiek kombinacji leżącej na krzywej AE. Z takimi sytuacjami spotykamy się w okresach kryzysów gosp. (np. bezrobocie) są to marnotrawstwa części zasobów. Z drugiej strony granicy znajdują się p. N, które wskazują na wielkości produkcji nieosiągalne przy danej wielkości zasobów i danej technologii. W dłuższym okresie czasu kombinacje nieosiągalne mogą stać się osiągalnymi. Dzieje się to w rezultacie wprowadzenia postępu technicznego organizacyjnego do procesów gospodarowania. Równocześnie zwiększają się zasoby kapitału i siły roboczej. Nowe technologie, wzrost zasobów kapitału rzeczowego i ludzkiego są głównymi czynnikami wzrostu gospodarczego. W wyniku wzrostu następuje przesuwanie się w górę granicy możliwości produkcyjnych. Postęp technologiczny i organizacyjny pozwala na bardziej intensywne wykorzystanie danych zasobów. Jest to intensywna droga wzrostu gospodarczego. Wzrost gospodarczy (przesunięcie w górę granicy możliwości produkcyjnych) można osiągnąć również na drodze ekstensywnej, tzn. w wyniku zwiększenia ilości dostępnych zasobów przy wykorzystaniu dotychczasowej technologii produkcji. Możliwości są bardzo ograniczone. Wprowadzenie postępu technicznego do gospodarki związane jest z koniecznością dokonywania wyboru między konsumpcją a inwestycjami. Postęp techniczny wymaga nakładów na badania naukowe oraz eksperymenty produkcyjne. Nowe technologie muszą być następnie wprowadzane do produkcji przez coraz większą ilość przedsiębiorstw, co powoduje że przeznaczają duże ilości kapitału na zakup maszyn, narzędzi. Przeznaczenie większych środków na dobra kapitałowe oznacza, że w danym momencie mniej zasobów można przeznaczyć na konsumpcję. Jednakże w następnym okresie poczynione inwestycje kapitałowe zwiększają zdolności wytwórcze i pozwalają na produkowanie większych ilości zarówno dóbr kapitałowych jak i konsumpcyjnych.

- prawo malejacych przychodów

Zasada malejących przychodów mówi, że od pewnego poziomu nakładów danego czynnika, będącego w modelu zmienną, jego produkcyjność krańcowa się zmniejsza (tzn. wzrost produkcji jest coraz mniejszy na kolejną jednostkę czynnika). Prawo to jest formułowane przy założeniu ceteris paribus, to jest stałych (niezmiennych) innych czynników produkcji.

Prawo malejących przychodów Sprzedając przykładowo można zauważyć, że przeciętna produkcyjność ( produkt przeciętny przy zwiększeniu czynnika zmiennego, zatrudnienie ) wzrasta nierównomiernie:
- najpierw wzrasta bardziej proporcjonalnie do...… nakładu czynnika zmiennego,
- później wzrasta mniej …
- dalej następuje spadek w stosunku do…
Oznacza to, że do pewnego momentu procesu produkcyjnego dalsze zwiększenie czynnika produkcyjnego dalsze zwiększenie czynnika produkcyjnego ( siły roboczej przynosi coraz mniejsze efekty w postaci przyrostu produkcji ).
Prawo malejących przychodów
Zwiększając nakład czynnika zmiennego ( siły roboczej ) przy innych czynnikach niezmiennych osiągamy taki punkt po przekroczeniu którego każda jednakowa jednostka czynnika zmiennego dalej coraz mniejsze czynniki produkcji. Produkcyjność każdego kolejnego czynnika zmiennego ( robotnika ) zmniejsza się.

Zatem prawo malejących przychodów mówi, że nie jest możliwe ciągłe dodawanie czynników zmiennych i osiąganie nieustannie coraz większej produkcyjności.

- dobra wolne

Dobra wolne to takie, którego podaż przewyższa popyt na nie nawet wówczas, jeśli jego cena jest równa 0. Dobra wolne to np. woda czy powietrze, powstają poza mechanizmem rynkowym.

DOBRA EKONOMICZNE są również rzadkie - ich podaż jest ograniczona (podobnie jak ograniczona podaż zasobów).
Dobra te często są dzielone na DOBRA PRODUKCYJNE (będące jednym z czynników wytwórczych, są wykorzystywane do wytwarzania innych dóbr, ale w przeciwieństwie do surowców są zwykle trwałe) oraz DOBRA KONSUMPCYJNE (służące do czerpania z nich korzyści bezpośrednio po nabyciu, czyli nie służące do wytworzenia innych dóbr).Dobra ekonomiczne są dostarczane z pomocą mechanizmu rynkowego. MECHANIZM RYNKOWY to wzajemne oddziaływanie na siebie podaży dóbr i zgłaszanego popytu na nie.

---