Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
Następca Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej (Pierwszy sąd międzynarodowy o zasięgu powszechnym. Powołany na podstawie art. XIV Paktu Ligi Narodów. Rozpoczął działalność 30 stycznia 1922, a formalnie zakończył 31 grudnia 1946.)
Siedzibą Trybunału jest Haga. Trybunał urzęduje w Pałacu Pokoju (w którym mieszczą się także Stały Trybunał Arbitrażowy, Haska Akademia Prawa Międzynarodowego oraz jedna z najbogatszych bibliotek prawa międzynarodowego).
Języki - angielski i francuski.
Trzy ważne dokumenty, które określają funkcjonowanie Trybunału:
KNZ - rozdział XIV (art. 92-96)
Powołany na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych w 1945 jako główny organ sądowy ONZ.
Ustrój, kompetencje, postępowanie oraz opinie doradcze Trybunału określone zostały w Statucie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, który stanowi integralną część Karty Narodów Zjednoczonych.
Członkowstwo wszyscy członkowie ONZ; ewentualnie państwa nie należące do ONZ na warunkach określonych przez ZO na wniosek RB.
Strony zobowiązują się do zastosowania się do wyroku Trybunału. Jeżeli jakaś strona będzie uchylała się od wykonania wyroku, to można odwołać się do RB, która może wydać zalecenia lub postanowić jakich środków użyć, żeby zapewnić wyrokowi wykonalność.
KNZ nie uznaje MTS jako wyłącznego sądu do rozstrzygania sporów. Pozostawia państwom dobrowolność w wyborze organu rozstrzygającego spór.
ZO, RB oraz inne organy ONZ, a także organizacje wyspecjalizowane (z upoważnieniem ZO) mogą zażądać opinii doradczej od Trybunału.
Statut
Rozdział 1. Ustrój Trybunał
Rozdział 2. Kompetencja Trybunału
Rozdział 3. Procedura
Rozdział 4. Opinie doradcze
Rozdział 5. Poprawki
SKŁAD 15 sędziów
wysoki poziom moralny
kwalifikacje do piastowania najwyższych urzędów sędziowskich w państwie albo uznany autorytet w zakresie prawa międzynarodowego
nie mogą zajmować stanowisk politycznych lub administracyjnych, ani wykonywać innych zajęć o charakterze zawodowym
nie może zasiadać w trybunale jednocześnie dwóch sędziów z tego samego kraju
TRYB WYBORU
Bezwzględną większością głosów przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa (dokonują wyboru niezależnie od siebie).
Z listy osób wyznaczonych przez grupy narodowe Stałego Sądu Rozjemczego (maksymalnie 4 osoby, w tym maksymalnie dwie z własnej narodowości).
Reprezentacja głównych form cywilizacji i systemów prawnych świata.
KADENCJA 9 lat z prawem ponownego wyboru; co trzy lata wymiana 1/3 składu (Sekretarz Generalny losuje 5 sędziów, których mandaty wygasną po trzech latach i kolejnych 5 których mandaty wygasną po 6 latach.)
SKŁAD ORZEKAJĄCY:
Co do zasady w pełnym składzie (15 sędziów), jednak istnieje możliwość orzekania w składzie 11-osobowym.
Aby wyrok był ważny konieczna jest obecność 9 sędziów (quorum).
Izba rozpatrująca sprawy w trybie uproszczonym 5-osobowy skład; rozpatruje sprawy za zgodą stron.
Izby specjalne komisje składające się z trzech lub więcej sędziów; orzekają w określonym rodzaju spraw (dot. pracy, tranzytu, komunikacji).
Sędzia narodowy (ad hoc) - każda strona sporu może delegować swojego sędziego, jeżeli aktualnie nie jest w nim reprezentowana.
Kompetencje ratione personae (właściwość podmiotowa):
Tylko państwo ma prawo stawać jako strona przed Trybunałem.
Trybunał jest dostępny dla wszystkich państw będących stronami Statutu.
Pozostałe Państwa mogą oddać spór do rozstrzygnięcia Trybunałowi na warunkach ustalonych przez RB.
Interwenient - państwo uczestniczące w procesie, ponieważ jego interes prawny mógłby zostać naruszony przez wyrok.
Organizacje międzynarodowe - mogą dostarczać MTS informacji; muszą być powiadomione o sprawie, jeśli wymaga ona interpretacji ich statutu.
Kompetencje ratione materiae (właściwość przedmiotowa):
Art. 36 ust. 1 mówi, że kompetencje MTS obejmują "wszelkie spory, które strony doń wniosą, oraz wszelkie sprawy wyraźnie wymienione w Karcie NZ albo w obowiązujących traktatach i konwencjach".
Każde państwo musi wyrazić swoją wolę przystąpienia do postępowania w danej sprawie przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości. Trybunał rozstrzyga spór wyłącznie w przypadku, gdy strony sporu uznały jego jurysdykcję:
na mocy porozumienia w sprawie poddania zaistniałego sporu pod rozstrzygnięcie Trybunału;
na mocy klauzuli sądowej zawartej w umowie międzynarodowej
na skutek opartych na zasadzie wzajemności deklaracji (klauzula fakultatywna)
MTS ma tendencję do szerokiego traktowania swoich kompetencji. Stosuję zasadę forum prorogatum - zgoda państwa na jurysdykcję może wynikać z czynności procesowych i nie musi być wyraźna oraz zasadę estoppel - zgoda może być domniemana na podstawie zachowania przed procesem.
Zgodnie z art. 96 Karty NZ, Zgromadzenie Ogólne lub Rada Bezpieczeństwa mogą zwrócić się do MTS o wydanie opinii doradczej w każdej kwestii prawnej. Podobnie zresztą jak wszystkie inne organizacje wyspecjalizowane ONZ. Obecnie takie upoważnienie posiada 16 organizacji wyspecjalizowanych ONZ.
Klauzula fakultatywna:
Art. 36 ust. 2 Państwa, będące stronami w niniejszym Statucie, mogą w każdym czasie oświadczyć, że, w stosunku do każdego innego państwa, które przyjęło takie same zobowiązanie, uznają za przymusową ipso facto i bez specjalnego porozumienia, jurysdykcję Trybunału w sporach natury prawnej, dotyczących:
a) wykładni traktatu;
b) każdej kwestii prawa międzynarodowego;
c) rzeczywistości każdego faktu, który, o ile by został stwierdzony, stanowi pogwałcenie zobowiązania międzynarodowego;
d) rodzaju lub wysokości odszkodowania należnego za zerwanie zobowiązania międzynarodowego.
Kompetencje ratione iuris (art. 38) podstawy orzekania:
konwencje międzynarodowe ogólne lub specjalne, ustalające reguły, wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące
zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki, przyjętej jako prawo
zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane
wyroki sądowe i opinie znawców prawa publicznego różnych narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzania przepisów prawnych
Trybunał może orzekać ex aequo et bono, o ile strony się na to zgadzają.
Funkcje Trybunału:
Sąd o kompetencji dobrowolnej, rozstrzyga spór między państwami przedłożony mu na podstawie kompromisu zawartego przez strony w odniesieniu do danego sporu lub na podstawie klauzuli zawartej w umowie międzynarodowej obowiązującej strony uczestniczące w sporze.
Sąd o kompetencji obowiązkowej, opartej na deklaracji złożonej zgodnie z art. 36 ust. 2 statutu, działający na podstawie skargi wniesionej przez jedną ze stron.
Doradca prawny ONZ i organizacji wyspecjalizowanych ONZ, wydający opinie doradcze na żądanie ZO, RB lub innych organów i organizacji upoważnionych przez Zgromadzenie Ogólne.
Sąd polubowny, orzekający ex aequo et bono, jeśli strony się na to zgodzą.
Procedura
Postępowanie pisemne polega na przesyłaniu sądowi i stronom za pośrednictwem sekretarza Sądu memoriału, kontr memoriału oraz replik.
Postępowanie ustne, czyli rozprawa, polega na wysłuchaniu przez Sąd agentów, doradców i adwokatów, świadków i rzeczoznawców.
Rozprawa jest publiczna. Chyba że strony Trybunał zarządzi inaczej lub strony zażądają rozprawy bez udziału publiczności.
Strony reprezentowane przez przedstawicieli, mogą korzystać z pomocy adwokatów i doradców.
Wyrok zaoczny w przypadku gdy jedna ze stron nie stawi się przed Trybunałem, druga może zwrócić się o wydanie wyroku na jej korzyść. MTS musi zbadać swoją kompetencje i uzasadnienie prawne i faktyczne roszczenia.
Wyrok zapada większością głosów ( w przypadku równości rozstrzyga głos przewodniczącego) i zawsze jest motywowany.
Każdy z sędziów może dołączyć opinię odrębną.
Wyrok podpisywany przez Przewodniczącego i Sekretarza, a następnie odczytywany na publicznym posiedzeniu Trybunału.
Wiąże tylko strony i tylko co do konkretnego sporu (brak precedensów).
Wyrok jest ostateczny. W przypadku sprzeczności Trybunał ma obowiązek przedstawić interpretację.
Strona w sporze może zgłosić wniosek o rewizje tylko wówczas jeżeli:
Wniosek opiera się na wykryciu faktu, który ma dla sprawy decydujące znaczenie.
W chwili wydania wyroku fakt ten nie był znany sadowi ani stronie, która występuje o rewizje wyroku, a nieświadomość tego faktu nie wynikała z niedbalstwa.
Wniosek o rewizje został złożony nie później niż 6 miesięcy od wykrycia nowego faktu.
Wniosek o rewizje został złożony przed upływem 10 lat od dnia wydania wyroku.
MTS wydaje opinie doradcze na żądanie Zgromadzenia Ogólnego ONZ, Rady Bezpieczeństwa oraz Rady Gospodarczej i Społecznej, a także organizacji wyspecjalizowanych.
Przedmiotem opinii doradczych może być każda kwestia prawna wyłaniająca się w toku działalności wnioskodawcy.
Postępowanie o wydanie opinii doradczej nie ma charakteru spornego, uczestnicy przedstawiają swoje stanowiska, najpierw w formie pisemnej, a potem ustnej.
Opinia doradcza formalnie nie ma mocy wiążącej. Jest jednak autorytatywną wykładnią prawa międzynarodowego, co powoduje, że w praktyce jest traktowana jako ostateczne potwierdzenie legalności lub nielegalności zachowań będących jej przedmiotem. Sędziowie mogą zgłaszać zdania odrębne do opinii doradczych.
Art. 69 Poprawki do statutu
Poprawki do niniejszego Statutu będą dokonywane w tym samym trybie, jak to zostało przewidziane w Karcie Narodów Zjednoczonych dla poprawek dla tej Karty, z zastosowaniem jednak tych przepisów, które Ogólne Zgromadzenie mogłoby uchwalić na wniosek Rady Bezpieczeństwa w sprawie udziału państw, które są stronami w niniejszym Statucie, ale nie są członkami Narodów Zjednoczonych.
Art. 70 Propozycja poprawek statutu wysuwana przez Trybunał
Trybunał będzie władny w drodze pisemnego zawiadomienia, skierowanego do Sekretarza Generalnego, zaproponować zastanowienie się nad wprowadzeniem do niniejszego Statutu takich poprawek, jakie mógłby uznać za konieczne, z uwzględnieniem postanowień art. 69.
Regulamin Obecny regulamin został przyjęty 14 kwietnia 1978 roku.
Art. 30 Regulamin Trybunału
Trybunał uchwali regulamin dla wykonywania swych funkcji; w szczególności ułoży on przepisy proceduralne.
Regulamin Trybunału może wprowadzić instytucję ławników, którzy będą brali udział w posiedzeniach Trybunału, albo jednej z jego Izb, bez prawa głosu.
Regulamin został przyjęty 14 kwietnia 1978 roku.