Prawo cywilne to zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi podmiotami.

Jak wynika z przytoczonej definicji, prawo cywilne charakteryzuje się dwiema podstawowymi cechami, które wyróżniają je spośród innych gałęzi prawa:

1) przepisy prawa cywilnego regulują stosunki o charakterze mająt­kowym, to znaczy stosunki, w których ciążące na stronach obowiązki i przysługujące im wzajemne prawa dotyczą pieniędzy lub innych wartości ekonomicznych; nieliczne przepisy cywilnoprawne odnoszą się do stosunków osobistych,

2) stosunki regulowane przez prawo cywilne odznaczają się prawną równo-rzędnością stron.

Równorzędność stron w stosunku cywilnoprawnym jest pojęciem zawie­rającym konkretną treść. Oznacza ona mianowicie, że w stosunkach prawa cywilnego żadna ze stron nie ma wobec partnera uprawnień władczych, jak to ma miejsce np. w przypadku prawa administracyjnego. Inaczej mówiąc, prawo cywilne wyklucza stosunek prawnej nadrzędności jednej ze stron względem drugiej.

Prawo cywilne składa się w przeważającym stopniu z przepisów dyspozytyw-nych (względnie obowiązujących

2.Podział prawa cywilnego Według przyjętego podziału na prawo cywilne składają się:

1) część ogólna,

2) prawo rzeczowe,

3) prawo zobowiązaniowe,

4) prawo spadkowe.

Część ogólna zawiera te normy, które regulują zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego (podmioty, mienie, czynności prawne, przedawnienie itd.). Przepisy części ogólnej zawarte są w księdze I kodeksu cywilnego.

Prawo rzeczowe reguluje prawne formy korzystania z rzeczy, ukształ­towane w postaci praw podmiotowych bezwzględnych, tzn. skutecznych względem każdej osoby trzeciej. Jest to przede wszystkim prawo własności, a dalej tzw. ograniczone prawa rzeczowe. Przepisy prawa rzeczowego obejmuje księga II kodeksu cywilnego.

Prawo zobowiązaniowe normuje stosunki zobowiązaniowe (zobowiąza­nia), które powstają między wierzycielem i dłużnikiem, dając temu pierwszemu prawa podmiotowe względne, skuteczne względem dłużnika. Prawo zobowiązanio­we zawiera księga III kodeksu cywilnego.

Prawo spadkowe reguluje przejście praw i obowiązków zmarłego na inne podmioty prawa. Przepisy dotyczące tej sfery stosunków znajdują się w księdze IV kodeksu cywilnego.

3. Źródła prawa cywilnego

Zródłem podstawowoym prawa w Polsce jest kodeks cywilny

Także źródłami są :;;

Rozporządzenie prezydenta RP

I niektóre ustawy

Klauzule generalne PC

Według encyklopedycznego określenia, przez klauzulę generalną nale­ży rozumieć przepis prawny, który przez użycie ogólnych pojęć, podlegających ocenie organu stosującego prawo, ma na celu osiąg­nięcie elastyczności w stosowaniu prawa.

STOSUNEK CYWILNOPRAWNY

Stosunki cywilnoprawne to zachodzące między równorzędnymi prawnie stronami stosunki społeczne na tle majątkowym oraz nieliczne stosunki osobiste, regulowane przez normy prawa cywilnego.

W każdym stosunku cywilnoprawnym można wyodrębnić następujące elementy:

1) podmioty stosunku,

2) przedmiot stosunku,

3) uprawnienia wynikające ze stosunku,

4) obowiązki wynikające ze stosunku⁵.

W prawie cywilnym podmiotami (stronami) stosunków cywilnopraw­nych mogą być osoby fizyczne i osoby prawne. W każdym stosunku wy­stępują przynajmniej dwa podmioty. Może ich być więcej, a w niektórych przypadkach - na przykład w stosunkach regulowanych przez prawo rzeczo­we - nawet nieograniczona liczba. O tym, czy człowiek lub organizacja może być podmiotem stosunków cywilnoprawnych, nie decydują ich przyro­dzone właściwości, lecz norma prawna. Zdolność do występowania w roli podmiotu stosunków cywilnoprawnych, lub - jak się to inaczej określa - w roli podmiotu prawa cywilnego, nazywamy zdolnością prawną. Istotną cechą stosunku cywilnoprawnego jest, podkreślana już wcześniej, prawna równorzędność stron, z których żadna w ramach tego stosunku nie występuje w charakterze zwierzchnika drugiej i nie dysponuje wobec niej uprawnieniami władczymi.

W istniejącym stosunku prawnym podmioty mogą się zmieniać, chyba że ustawa lub umowa tego zakazuje. Wierzyciel może na przykład odstąpić swoją wierzytelność innej osobie, która zajmuje jego miejsce w stosunku prawnym. Niekiedy jednak ustawa wiąże prawa wynikające ze stosunku prawnego z konkret­nym podmiotem i tylko on może z nich korzystać. Mamy wówczas do czynienia z tzw. prawami niezbywalnymi (prawo dożywocia, służebność osobista, prawo pierwokupu, użytkowanie).

Odstąpienie prawa niezbywalnego jest niedopuszczalne, a zatem niemożliwa jest zmiana podmiotu stosunku cywilnoprawnego.

Ustalenie, co może być przedmiotem stosunku cywilnoprawnego, na­leży do najbardziej spornych zagadnień zarówno w teorii prawa, jak i w dok­trynie prawa cywilnego. Można przyjąć, że przedmiotem stosunku cywilnop­rawnego jest zarówno zachowanie ludzi i innych podmiotów wobec drugiej strony stosunku prawnego, jak i obiekty materialne lub niematerialne, których to zachowanie dotyczy. Zgodnie z tym poglądem przedmiotem stosunku mię­dzy sprzedawcą i kupującym jest takie zachowanie sprzedawcy, do jakiego zobowiązuje go umowa, a więc przeniesienie własności, wydanie rzeczy itd., a nadto sama rzecz.

Przedmiot stosunku prawnego koncentruje w sobie te czynności ludzi i te obiekty, które są przyczyną związania się podmiotów stosunkiem prawnym.

Przynajmniej jednemu z podmiotów stosunku cywilnoprawnego przysługuje prawo domagania się od drugiego podmiotu lub podmiotów określonego za­chowania się (wykonania zamówionego dzieła, wydania użyczonej rzeczy, opieki nad przedmiotem oddanym na przechowanie, poszanowania własności). Jest to jego prawo podmiotów e. W wielu stosunkach cywilnoprawnych, szczególnie w stosunkach zobowiązaniowych, każda ze stron dysponuje prawem podmioto­wym, np. wynajmujący może domagać się regularnego płacenia czynszu, zaś najemca udostępnienia wynajętej rzeczy i innych zastrzeżonych świadczeń.

Każdemu prawu podmiotowemu odpowiada ciążący na innym podmiocie obowiązek. W niektórych stosunkach cywilnoprawnych, w szczególności w sto­sunkach zobowiązaniowych, podmiot ten jest określony: jest nim konkretny dłużnik. W innych, a mianowicie w stosunkach regulowanych przez prawo rzeczowe, obowiązek wyznaczonego postępowania obarcza wszystkich, np. obo­wiązek poszanowania cudzej własności.

Normy prawa cywilnego regulują treść stosunków cywilnoprawnych, wskazują przyczyny ich powstawania i rozwiązywania oraz okoliczności, w których zmienia się treść stosunku. Prawem podmiotowym jest przyznana i zabezpieczona przez normy prawa cywilnego oraz wynikająca ze stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób.

Źródłem prawa podmiotowego są normy prawne, które ustanawiają sferę możności postępowania i zakreślają jej granice.

Prawa pomiotowe występują tylko w ramach stosunku prawnego.

Prawo podmiotowe nie tylko wynika z norm prawnych, ale czerpie z nich środki ochrony.

Prawo podmiotowe obejmuje jedno lub więcej uprawnień, związanych ze sobą funkcjonalnie i stanowiących element danego typu stosunku prawnego.

Podział praw podmiotowych w prawie cywilnym

1) prawa podmiotowe bezwzględne,

2) prawa podmiotowe względne.

Prawami podmiotowymi bezwzględnymi są prawa podmiotowe skuteczne przeciwko każdej osobie. Korelatem tych praw są obowiązki obciążające wszy­stkich, a nie oznaczony podmiot prawa.

Typowym prawem podmiotowym bezwzględnym jest prawo własności..

Do praw bezwzględnych zalicza się tzw. prawa osobiste, prawa rzeczowe, prawo do spadku, niektóre prawa na dobrach niematerialnych.

Prawo podmiotowe przysługujące tylko względem oznaczonej osoby jest prawem podmiotowym względnym. Do praw względnych należą wierzy­telności, bowiem wierzyciel może domagać się świadczenia tylko od dłużnika, a nie od innej osoby, na przykad sprzedawca może żądać zapłaty za towar jedynie od kupującego.

Prawa podmiotowe dzielą się także na: l) majątkowe i niemajątkowe, 2) przenoszalne i nieprzenoszalne.

& 6

OSOBY FIZYCZNE

1,Pojęcie osoby fizycznej

Podmiotami prawa cywilnego według przepisów kodeksu cywilnego są:

a) osoby fizyczne,

b) osoby prawne⁶.

Osobą fizyczną jest człowiek. Osoba fizyczna rozpoczyna swój byt prawny w chwili urodzenia, tj. odłączenia od ciała matki⁷, a kończy go w chwili śmierci. Według obowiązującego w Polsce prawa cywilnego każdy żyjący człowiek jest podmiotem prawa cywilnego, przy czym nie odgrywa roli jego wiek, płeć, stan zdrowia fizycznego i psychicznego i inne cechy. Osoba fizyczna jest więc pojęciem jednolitym z prawnego punktu widzenia i brak podstaw do przeprowadzenia w tej grupie podmiotów prawa cywilnego ja­kichkolwiek podziałów.

Posługiwanie się pojęciem osoby fizycznej ma to znaczenie, że wskazuje na człowieka jako podmiot prawa cywilnego, a nie prawa administracyjnego, finansowego lub innej gałęzi, którym to pojęcie jest obce.

2. Zdolność prawna osoby fizycznej

Przez zdolność prawną należy rozumieć zdolność do występo­wania w charakterze podmiotu (strony) w stosunkach cywilno­prawnych.

3. Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej

Zdolność do czynności prawnych to zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych

Polskie prawo cywilne przewiduje tu trzy możliwe sytuacje, mianowicie osoba fizyczna:

a) ma pełną zdolność do czynności prawnych,

b) ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych,

c) nie ma zdolności do czynności prawnych.

Pełną zdolność do czynności prawnych osiąga człowiek z chwilą ukoń­czenia osiemnastu lat. Wcześniej może uzyskać pełnoletność, a zatem i pełną zdolność do czynności prawnych dziewczyna, która na podstawie zezwolenia sądu wyjdzie za mąż. Sąd może udzielić takiego zezwolenia w ważnych przypadkach (np. ciąża), o ile dziewczyna ukończyła już szesnaście lat. Uzyskanej w ten sposób pełnoletności nie traci, nawet gdyby jej małżeństwo ustało przed ukończeniem osiemnastego roku życia.

Człowiek dysponujący pełną zdolnością do czynności prawnych może w grani­cach przewidzianych prawem cywilnym dokonywać wszelkich czynności i wywo­ływać na tej drodze zamierzone skutki prawne.

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukoń­czyły trzynaście lat oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione.

Nie mają w ogóle zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły jeszcze trzynastu lat oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione. Nie mogą one w sposób ważny i prawnie skuteczny zawierać żadnych umów ani dokonywać jednostronnych czynności prawnych; robią to za nich przedstawiciele ustawowi, najczęściej rodzice. Czynność prawna osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna.

4,Ubezwłasnowolnienie, ograniczenie osoby fizycznej w możliwości dokonywania czynności prawnych. Kodeks cywilny przewiduje dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia:1) ubezwłasnowolnienie całkowite, które może być zastosowane w stosunku do osoby, która ukończyła trzynaście lat i wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje ona pod władzą rodzicielską.

ubezwłasnowolnienie częściowe, które może być zastosowane w stosunku do osoby pełnoletniej, której wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.

. Uznać za zmarłego można jedynie osobę zaginioną, tzn. taką osobę, o której nie wiadomo, czy żyje. Wydanie przez sąd orzeczenia uznającego osobę fizyczną za zmarłą stwarza stan prawny, odmienny od dotychczasowego, podobny do tego, jaki pociąga za sobą śmierć człowieka.

& 6

Osoby prawne

Próby zdefiniowania osoby prawnej napotykają na trudności¹⁴. Można przyjąć, że osobą prawną jest wyodrębniona jednostka organizacyjna, która zgodnie z obowiązującymi przepisami może występować jako samodzielny podmiot prawa cywilnego. Jest ona tworem sztucznym, powoływanym przez człowieka.

Na istotę osoby prawnej składają się:

a) element ludzki, np. załoga przedsiębiorstwa państwowego, członkowie stowarzyszenia wyższej użyteczności i spółdzielni, udziałowcy spółki z ograniczo­ną odpowiedzialnością;

b) element majątkowy; osoba prawna ma własny majątek, wyodrębniony z majątku członków lub powstały na innej drodze,

c) element organizacyjny, wyrażający sil; w istnieniu określonej struktury, a przede wszystkim organów wykonujących w imieniu osoby prawnej wszelkie jej czynności;

d) cel, określony w przepisach regulujących działalność osoby prawnej albo w statucie.

Ze względu na sposób tworzenia odróżniamy osoby prawne typu instytucjonalnego i osoby prawne typu zrzeszeniowego. Do pierwszej grupy należą osoby prawne tworzone przez państwo w drodze władczego aktu (wyższa uczelnia tworzona ustawą sejmową, przedsiębiorstwo państwowe powoływane przez organ założycielski). Do drugiej grupy zaliczamy osoby prawne powstające na drodze porozumień członków-założycieli (spółka kapitałowa, partia polityczna, spółdzielnia),

Ze względu na cel osoby prawne dzielą się na takie, które dążą do celów gospodarczych, i na takie, które dążą do celów niegospodarczych (idealnych). Przeprowadzenie ścisłej kwalifikacji osób prawnych według tego kryterium zazwyczaj nie jest możliwe. W działalności jednostek gospodarczych występują również poczynania niegospodarcze, na przykład prowadzenie przez przedsiębiors­two stołówki, żłobka, ośrodka wakacyjnego dla pracowników itd. Z drugiej strony osoby prawne dążące zasadniczo do celów idealnych, na przykład stowarzyszenia, prowadzą nierzadko działalność zarobkową, a więc gospodarczą, wspomagając swój budżet. Decydujący jest cel określony w ustawie.

Niemal całkowicie utracił znaczenie podział na jednostki gospodarki uspołecz­nionej i inne osoby prawne. Jest to wynikiem ujednolicenia przepisów regulują­cych działalność podmiotów gospodarczych.

Jednostka organizacyjna staje się osobą prawną w chwili wpisania do właściwego rejestru¹⁵. Spółka akcyjna i spółka z ograniczoną odpowiedzialnością uzyskuje więc osobowość prawną w chwili wpisania do rejestru handlowego, przedsiębiorstwo państwowe - w chwili wpisania do rejestru przedsiębiorstw itd.

2,Rodzaje osób prawnych według kodeksu cywilnego

Biorąc pod uwagę wspomniane kryterium do osób prawnych należałoby w obecnym stanie prawnym zaliczyć:

1) Skarb Państwa,

2) spółki kapitałowe,

3) przedsiębiorstwa państwowe,

4) banki,

5) państwowe jednostki organizacyjne,

6) spółdzielnie,

7) fundacje,

8) stowarzyszenia,

9) inne jednostki organizacyjne o zróżnicowanym charakterze.

Państwowe jednostki organizacyjne, poza przedsiębiorstwami państwowymi, są to instytucje i zakłady państwowe powołane w większości do prowadzenia działalności publicznej o charakterze niegospodarczym. Należą do nich na przykład państwowe wyższe uczelnie, muzea narodowe, filharmonie, instytuty naukowe, Polska Akademia Nauk, Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Spółkami kapitałowymi są spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne, pozostałe spółki są pozbawione osobowości prawnej.

W formie stowarzyszenia prowadzi działalność ogromna większość organizacji społecznych - Związek Harcerstwa Polskiego i inne związki harcerskie. Akademi­cki Związek Sportowy i in.

Inne jednostki organizacyjne z natury rzeczy stanowią zbiór różnych or­ganizacji, jak partie polityczne, związki zawodowe, jednostki organizacyjne Kościoła Katolickiego i innych kościołów, kółka rolnicze itd.

Szczegółowa problematyka wymienionych osób prawnych stanowi w zasadzie przedmiot prawa gospodarczego.

3,Skarb Państwa jest szczególną osobą prawną. Pojęciem Skarbu Państwa posługujemy się wówczas, gdy państwo występuje nie jako suweren, wyposażony w uprawnienia władcze wobec wszystkich innych podmiotów, lecz jako partner w stosunkach majątkowych z innymi, równoprawnymi partnerami. W tej roli państwo to nie władza, to nie urzędnik, prokurator, komisja poborowa, policjant, ale wlaściciel, najemca, sprzedawca, zamawiający usługi budowlane. Skarb Państwa to państwo na płaszczyźnie prawa cywilnego, gdzie króluje wszechwładna zasada prawnej równorzędności stron.

Skarb Państwa jest właścicielem tej części majątku państwowego, która nie należy do innych państwowych osób prawnych. Jest to majątek olbrzymi i Skarb Państwa jako wiaściciel nie może być porównyway z żadną inną osobą prawną. Należy do niego cale mienie administracji państwowej, wojs­ka, policji, szkolnictwa, służby zdrowia itd. Tak więc takie jednostki orga­nizacyjne jak urzędy, szkoły, jednostki wojskowe nie są odrębnymi osobami prawnymi, lecz elementami specjalnego podmiotu prawa cywilnego - Skarbu Państwa. Zaciągnięte przez nie zobowiązania są zobowiązaniami Skarbu Pań­stwa.

Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorstw państwowych i innych państwowych osób prawnych, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Przedsiębiorstwa i inne państwowe osoby prawne nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa.

4.Zdolność prawna osób prawnych jest ściśle związana ze zdolnością do czynności prawnych, zarówno jeśli chodzi o chwilę jej uzyskania, jak i utraty. Sprawa wygląda więc inaczej niż w przypadku osób fizycznych, które zdolność prawną uzyskują w momencie poczęcia, natomiast zdolność do czynności prawnych dopiero po osiągnięciu pełnoletności. Jest to zrozumiale, jeśli się zważy, że osoba prawna nie potrzebuje okresu rozwoju dla osiągnięcia dojrzałości psychicznej i odpowiedniego doświadczenia życiowego. Zdolność prawa i zdolność do czynności prawnych występują więc u osoby prawnej łącznie, aczkolwiek nie przestają być odrębnymi instytucjami prawnymi.

Zakres zdolności prawnej jest u osób prawnych węższy niż u osób fizycznych. Osoby prawne nie mogą mieć całego szeregu praw i obowiązków o charakterze cywilnym, występujących powszechnie u osób fizycznych.

Ograniczenie to wynika przede wszystkim z samej natury osób prawnych. Jako twory sztuczne, z natury rzeczy nie mogą mieć tych wszystkich praw i obowiązków, które są związane z przyrodzonymi właściwościami człowieka. Osoba prawna nie może więc być na przykład ubezwłasnowolniona ani uznana za zmarłą, nie może sporządzić testamentu, ani w ogóle być spadkodawcą, nie może zawrzeć związku małżeńskiego, sprawować władzy rodzicielskiej, mieć obowiąz­ków alimentacyjnych itd.

Ograniczenie zdolności prawnej osoby prawnej może być także spowodowane przez ustawę. Warunkiem takiego ograniczenia jest jednak istnienie wyraźnego przepisu stwierdzającego, że zakres zdolności prawnej danej osoby prawnej nie obejmuje określonych praw i obowiązków, a dotyczące ich czynności prawne są nieważne. Może to dotyczyć na przykład sprzedaży określonych artykułów, umów zawieranych z oznaczonymi kontrahentami itd.

5,Organy osób prawnych.

Osoba prawna jako twór sztuczny nie może dokonywać czynności prawnycli w taki sposób, jak to robią osoby li/.yczne. Nie ma ust, by wypowiedzieć oświadczenie woli, ani rąk, którymi mogłaby je podpisać. Osoba prawna dokonuje czynności prawnych za pomocą swych organów.

Organ to osoba fizyczna lub kilka osób, które zgodnie z przepisami okreś­lającymi ustrój danej osoby prawnej, tworzą, urzeczywistniają i wyjawiają jej wolę. W znaczeniu fizycznym wola organu jest oczywiście tylko wolą człowieka lub ludzi tworzących organ, jednak w znaczeniu prawnym wola ta jest bezpośred­nio wolą samej osoby prawnej.

Przy składaniu oświadczeń woli przez organ osoby prawnej przepisy lub statuty często przewidują wymóg reprezentacji łącznej, polegającej na tym, że do skuteczności czynności prawnej konieczne jest współdziałanie kilku osób, na przykład dwóch członków zarządu spółki kapitałowej.

Działanie organu jest, jak już wskazano, działaniem samej osoby prawnej, stąd też wszelkie szkody wyrządzone przez organ przy dokonywaniu czynności w imieniu danej osoby prawnej obciążają osobę prawną, zarówno w stosunkach umownych, jak i pozaumownych.

Od organu osoby prawnej należy odróżnić jej pełnomocnika. Organ wchodzi w skład samej osoby prawnej, jest jej elementem i działa na podsta­wie uprawnień wynikających z jej ustroju. Pełnomocnik zaś jest samo­dzielnym podmiotem prawa, a czynności prawnych, w imieniu i na rzecz osoby prawnej, dokonuje w oparciu o umocowanie wynikające z udzielonego mu pełnomocnictwa.

& 8

Czynność prawna to taka czynność osoby fizycznej lub prawnej, która zmierza do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego przez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli.

Istotną cechą czynności prawnych jest celowe dążenie osoby fizycznej lub prawnej do wywołania pożądanych skutków prawnych, co różni ją od wielu innych zdarzeń prawnych, na przykład czynów niedozwolonych, które wywołują skutki prawne niezależnie od woli osób i są konsekwencją naruszenia prawa.

Nieodzownym elemcnicni każdej czynności prawnej jest co najmniej je­dno oświadczenie woli. Z gospodarczego punktu widzenia najważniej­szym rodzajem czynności prawnych są umowy, których przesłankę stanowią zgodne oświadczenia woli dwóch lub więcej stron¹⁸. Oprócz oświadczenia woli na czynność prawną składają się w wielu przypadkach także faktyczne działania stron, na przykład do zawarcia umowy przechowania konieczne jest poza złożeniem oświadczeń woli również wydanie rzeczy, do ustano­wienia zastawu niezbędne jest przekazanie zastawianych ruchomości zasta­wnikowi itp.'''

Określenie „oświadczenie woli" jest terminem technicznym, którego znaczenie w terminologii prawa cywilnego nie pokrywa się ze znaczeniem potocznym. Oświadczeniem woli w rozumieniu prawa cywilnego jest tylko taki przejaw woli, który wyraża w sposób dostateczny zamiar wywołania skutku prawnego w postaci ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego (nie jest więc oświad­czeniem woli propozycja pójścia na spacer)²⁰. Dalsza różnica między znaczeniem cywilnoprawnym a znaczeniem potocznym polega na tym, że oświadczenie woli nie musi być kierowane do innych osób ani nawet tym osobom znane, na przykład objęcie w posiadanie rzeczy niczyjej, co prowadzi do nabycia prawa własności na tej rzeczy.

Treść czynności prawnej i tworzonego przez nią stosunku cywilnoprawnego kształtują następujące czynniki: l) oświadczenie woli, 2) przepisy odnoszące się do danego rodzaju czynności prawnych, 3) zasady współżycia społecznego, 4) ustalone zwyczaje.

Oświadczenie woli kierowane do drugiej osoby uważa się za złożone w momencie, gdy dojdzie do tej osoby w taki sposób, by mogła się zapoznać z jego treścią.

Czynności prawne dzielą się na Jednostronne i dwustronne. Kryterium podziału stanowi tu liczba stron, których oświadczenia woli są niezbędne dla skutecznego dokonania czynności prawnej.

Z czynnością prawną jednostronną mamy do czynienia, gdy do dokona­nia danej czynności wystarcza złożenie oświadczenia woli przez jedną osobę. Do takich czynności prawnych należy testament, udzielenie pełnomocnictwa, wypo­wiedzenie umowy, przyjęcie i odrzucenie spadku, objęcie w posiadanie rzeczy niczyjej, porzucenie rzeczy i in.

Czynność prawna dwustronna zachodzi wówczas, gdy do jej dokona­nia konieczne jest zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron. Czyn­ności prawne dwustronne nazywamy inaczej umowami. Należy mieć na uwa­dze, że chodzi tu o oświadczenie woli dwóch stron, a nie dwóch osób, bo kilka osób może stanowić w konkretnej czynności jedną stronę, na przykład kilku lokatorów tego samego mieszkania stanowi w stosunku do wynajmują­cego jedną stronę²¹.

Gospodarcze znaczenie czynności prawnych dwustronnych jest bez porównania większe aniżeli czynności prawnych jednostronnych, znacznie częściej też spoty­kamy się z nimi w życiu.

Czynności prawne dzielą się także na rozporządzające i zobowiązujące. Czynność prawna rozporządzająca powoduje przeniesienie jakiegoś prawa majątkowego na inną osobę, jego zniesienie albo obciążenie. Jest to bez­pośredni skutek czynności rozporządzającej. Czynnością rozporządzającą jest na przykład przeniesienie na inną osobę prawa własności rzeczy. Natomiast czynność prawna zobowiązująca zawiera tylko zobowiązanie strony do dokonania świadczenia w przyszłości, na przykład umowa o dzieło zawiera po stronie zamawiającego zobowiązanie zapłaty wynagrodzenia, a po stronie przyjmującego zamówienie zobowiązanie wykonania dzieła. Wiele czynności prawnych wywołuje podwójny skutek: zobowiązujący i roz­porządzający. Na przykład sprzedaż, zamiana i darowizna rzeczy indywi­dualnie oznaczonych pociąga za sobą nie tylko zobowiązanie stron, ale i przejście prawa własności rzeczy na kontrahenta.

Istotne znaczenie ma podział czynności prawnych na odpłatne i nieodpłatne. Czynność jest odpłatna, gdy strona, która sama dokonała przysporzenia ma­jątkowego, otrzymuje lub ma otrzymać w zamian korzyść majątkową w cha­rakterze ekwiwalentu. Czynność jest nieodpłatna, gdy strona takiego ek­wiwalentu nie otrzymuje. Do czynności prawnych odpłatnych należy sprzedaż, dzierżawa, umowa o dzieło, spedycja i szereg innych umów, czynnościami prawnymi nieodpłatnymi są użyczenie, darowizna, nieoprocentowana poży­czka i inne.

Innym podziałem czynności prawnych jest podział na czynności konsensualne i realne. Gdy czynność prawna wymaga jedynie złożenia oświadczenia woli, zaliczamy ją do czynności konsensualnych. Jeżeli natomiast obok oświad­czenia woli konieczne jest także wydanie rzeczy, czynność prawna ma charakter realny. Czynności realne są nieliczne, można tu wymienić umowę przechowa­nia, umowę składu, umowę użyczenia, umowę o przewóz koleją przesyłek towarowych, ustanowienie zastawu.

&9

PRZESŁANKI WAŻNOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ

Czynność prawna, aby być ważną i w pełni skuteczną, to znaczy, aby wywołać zamierzone przez strony skutki, powinna odpowiadać określonym wymaganiom. Wymagania te nazywamy przesłankami jej ważności.

Przesłanki ważności czynności prawnej można sformułować jak następuje:

1) Osoba dokonująca czynności prawnej musi posiadać zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych. Co do tej ostatniej kwestii należy przypomnieć, że o ile generalnie wymagana jest pełna zdolność do czynności prawnych, to w wymienionych w kodeksie cywilnym przypadkach wystarcza posiadanie zdolno­ści ograniczonej, na przykład przy dokonywaniu zakupów przez osobę, która nie ukończyła jeszcze 18 lat, za pieniądze pochodzące z wynagrodzenia za pracę. Trzeba też zwrócić uwagę na możność zawierania przez osoby niezdolne do czynności prawnych - a więc najczęściej przez dzieci poniżej 13 lat - umów należących do powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Mimo braku zdolności do czynności prawnych jednej ze stron umowy takie stają się ważne w chwili wykonania, chyba że umowa pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych (art. 14 k.c.).

2) Czynność prawna nie może być sprzeczna z ustawą i zasadami współżycia społecznego.

Ujemne skutki dla czynności prawnej pociąga za sobą zarówno naruszenie przepisów prawa, mających charakter bezwzględnie obowiązujący, jak i zasad współżycia społecznego.

3) Do przesłanek ważności czynności prawnej należy dokonanie jej w przewi­dzianej formie, jeżeli przepisy wymagają określonej formy pod rygorem nieważno­ści. Dotyczy to wszystkich rodzajów czynności prawnych, dla których przewidzia­na jest forma szczególna (np. forma aktu notarialnego), a nadto czynności wymagających formy pisemnej z wyraźnie zaznaczonym rygorem nieważności na wypadek jej niezachowania.

4) Czynność prawna powinna być wolna od wad.

W razie braku którejś z wymienionych przesłanek czynność prawna jest wadliwa. Pociąga to zawsze za sobą ujemne skutki dla czynności prawnej, ale skutki te, zależnie od rodzaju przestanki i innych okoliczności określają­cych sytuację, mogą być różne. Ogólnie rzecz biorąc, sankcje za niezacho­wanie przesłanek ważności czynności prawnej polegają na tym, że czynność taka bądź w całości, bądź częściowo nie wywołuje zamierzonych skutków prawnych. Może ona być ex legę nieważna, może też być unieważniona.

W literaturze prawa cywilnego odróżnia się na ogół nieważność bezwzględną i nieważność względną.

Nieważność bezwzględna jest najostrzejszą sankcją przewidzianą przez prawo cywilne dla wadliwych czynności prawnych. Na nieważność czynności prawnej może się w tym przypadku powoływać każdy, a nie tylko osoba, która uczestniczyła jako strona w dokonaniu tej czynności. Sąd musi ją uwzględnić z urzędu, niezależnie od tego, czy którakolwiek ze stron powoła się na nieważność czynności prawnej.

Bezwzględnie nieważne są na przykład czynności prawne sprzeczne z ustawą albo zasadami współżycia społecznego, czynności dokonane bez zachowania formy wymaganej pod rygorem nieważności, czynności dokonane przez osobę nie posiadającą zdolności prawnej lub zdolności do czynności prawnych (z za­strzeżeniami, o których mowa wyżej). Bezwzględna nieważność łączy się także z niektórymi wadami oświadczeń woli (np. brak świadomości lub swobody w powzięciu decyzji, pozomość).

Nieważność względna oznacza przysługującą oznaczonej stronie moż­ność uchylenia się od skutków dokonanej czynności prawnej. Mamy z nią do czynienia na przykład w przypadku dokonania czynności prawnej pod wpływem błędu lub groźby. Czynność prawna nie jest więc nieważna z mocy samego prawa, ale osoba wskazana przez przepisy (np. człowiek, który zawarł umowę pod wpływem groźby) może spowodować jej unieważnienie²².

§ 10. WADY OŚWIADCZENIA WOLI

Na oświadczenie woli będące podstawowym elementem czynności prawnej składa się sam akt woli oraz jego uzewnętrznienie²³. Proces składania oświad­czenia woli może być dotknięty nieprawidłowościami, które nazywamy wadami oświadczenia woli.

Przepisy kodeksu cywilnego znają cztery wady oświadczenia woli:

1) brak świadomości lub swobody,

2) pozomość,

3) błąd,

4) groźbę.

Brak świadomości lub swobody jest wadą oświadczenia woli po­legającą na tym, że osoba składająca oświadczenie woli znajduje się w stanie psychicznym odbiegającym od normalnego, co uniemożliwia podjęcie decyzji i złożenie oświadczenia w sposób świadomy lub swobodny

Pozorność jest wadą polegającą na złożeniu oświadczenia za zgodą drugiej strony dla pozoru, jej istota polega więc na tym, że obie strony są zgodne co do tego, iż czynność albo nie ma wywoływać żadnych skutków prawnych (oświad­czenie woli złożone żartem, dla przykładu na wykładzie, przez aktora na scenie), albo też ma wprawdzie wywołać skutki prawne, ale inne aniżeli wynika to z treści pozornej czynności prawnej (strony chcą zawrzeć umowę darowizny, ale pozornie nadają jej charakter umowy sprzedaży).

Oświadczenie woli złożone dla pozoru jest nieważne i nie wywołuje żadnych skutków prawnych (art. 83 § l k.c.). Natomiast czynność prawna właściwa ukryta pod pozorną czynnością prawną jest ważna, jeśli spełnione są wszystkie przesłanki jej ważności, np. co do treści, formy itp.

Błąd jako wada oświadczenia woli polega na mylnym wyobrażeniu u osoby składającej oświadczenie o rzeczywistym stanie albo na mylnym wyobrażeniu o treści złożonego oświadczenia.

Błąd nie powoduje nieważności czynności prawnej, lecz daje osobie składającej oświadczenie woli prawo wycofania się z jego skutków (art. 84 § l k.c.). Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych może nastąpić tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie i przemilczała to, albo gdy mogła z łatwością błąd zauważyć (z wyjątkiem czynności prawnych nieodpłatnych), na przykład kupujący oświadcza, że pragnie nabyć materiał z czystej wełny i wskazuje materiał gorszej jakości, a sprzedawca nie zwraca mu na to uwagi.

Błąd jest wadą oświadczenia woli tylko wtedy, gdy dotyczy treści czynności prawnej. Ponadto błąd musi być istotny, to znaczy tak poważny, że uzasadnia przypuszczenie, iż gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Darczyńca, który podarował kutą bransoletkę w przekonaniu, że jest ona jedynie cienko pozłacana, może - o ile spełnione są wspomniane wyżej warunki - wycofać się z darowizny, gdy się przekona, iż jest ona w rzeczywistości drogocennym złotym klejnotem. Błąd powinien być istotny nie tylko z punktu widzenia zainteresowanej osoby, składającej oświadczenie woli, a więc subiektywnie istotny, lecz także musi być obiektywnie istotny, a więc taki, że żaden rozsądny człowiek, znający prawdziwy stan rzeczy, nie złożyłby takiego oświadczenia woli.

Szczególną odmianą błędu, pod wpływem którego zostaje złożone oświad­czenie woli, jest błąd wywołany podstępem przez drugą stronę. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli może w takim przypadku nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, albo gdy nie dotyczył treści czynności prawnej. Podstęp osoby trzeciej jest równoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o • nim wiedziała i nie zawiadomiła partnera. Przykładem podstępnego wprowadzenia w błąd kontrahenta jest oferowanie do sprzedaży samochodu z cofniętym licznikiem kilometrów i jednoczesnym złożeniem zapewnienia, że stan licznika odzwierciedla rzeczywisty przebieg.

W zasadzie nie pociągają za sobą żadnych skutków błędy co do pobudki, czyli tak zwane błędy motywacyjne. Nie może się więc wycofać z umowy osoba, która pod wpływem błędnego przekonania, że wyjedzie na stałe za granicę, sprzedała całe umeblowanie.

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu musi nastąpić na piśmie w ciągu roku od wykrycia błędu (art. 88 § 2 k.c.).

Groźba oznacza przymus psychiczny zastosowany w celu wymuszenia oświadczenia woli. Z groźbą będziemy mieli na przykład do czynienia, gdy ktoś grozi zabójstwem na wypadek odmowy zawarcia korzystnej dla niego umowy.

Groźba musi być bezprawna. O groźbie bezprawnej mówimy zarówno wtedy, gdy sprawca grozi użyciem bezprawnego środka (np. popełnieniem przestępstwa), jak i wtedy, gdy grozi użyciem środka dozwolonego, którym jednak nie wolno się

posługiwać dla wymuszenia oświadczenia woli, na przykład ktoś grozi zawiado­mieniem prokuratury o wiadomym mu przestępstwie drugiej osoby, którą chce w ten sposób zmusić do uczynienia na jego rzecz darowizny.

Groźba musi być także poważna, to znaczy taka, że składający oświadczenie woli może się obawiać, iż jemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

Groźba uprawnia osobę, która złożyła oświadczenie woli, do wycofania się z jego skutków.

WYKŁADNIA OŚWIADCZENIA WOLI

W rozdziale I była mowa o wykładni prawa. Przepisy prawne bywają niekiedy z różnych przyczyn niejasne i wtedy wykładnia pozwala na ich wyjaśnienie i ustalenie właściwego znaczenia.

Podobną rolę odgrywa wykładnia w odniesieniu do czynności prawnych. Treść oświadczenia woli zawartego w czynności prawnej może być również niejasna, nieumiejętnie sformułowana, niepełna. Dotyczy to zwłaszcza przypadków, gdy nie dysponując doświadczeniem prawniczym strony nie potrafią precyzyjnie wyrazić w umowie tego, co chciałyby w niej zawrzeć i dokładnie określić swoich praw i obowiązków.

Wykładnia oświadczenia woli opiera się na odmiennych zasadach niż wykłania przepisów prawnych. Są one określone w art. 65 k.c.

W szczególności przystępując do wyjaśnienia treści oświadczenia woli strony należy raczej badać, jaki był jej zamiar i cel, aniżeli opierać się na dosłownym brzmieniu. Odnosi się to w głównej mierze do umów³¹. Jak uczy doświadczenie, strony umowy posługują się często niewłaściwym słownictwem. Na przykład wypożyczalnia sukien ślubnych wcale nie zawiera z klientami umów pożyczki lecz umowy najmu, adwokata nie wynajmuje się lecz zawiera z nim umową zlecenia lub o dzieło, pożyczając książkę zawiera się w rzeczywistości umowę użyczenia itd. Jeśli na tle takiej umowy wyniknie spór, trzeba wniknąć w zgodny zamiar stron i cel umowy, by określić jej prawny charakter i by w konsekwencji - stosując przepisy prawne dotyczące odpowiedniego rodzaju umowy - prawidłowo spór rozstrzygnąć. Podobnie trzeba odtworzyć zamiar stron przy interpretowaniu poszczególnych klauzuli umowy.

Jak więc widać, przy interpretowaniu oświadczeń woli nie wysuwa się na pierwszy plan wykładnia słowna, badanie użytych w umowie zwrotów i sfor­mułowań - co jest charakterystyczne dla wykładni przepisów i przy ustalaniu ich właściwego znaczenia decyduje - lecz zbadanie, co strony chciały w umowie postanowić i jaki był cel, któremu czynność prawna miała służyć.

Według ogólnej dyrektywy art. 65 § l k.c. oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

&14

Przedstawicielstwo polega na tym, że czynność prawna dokonana zostaje przez osobę zwaną przedstawicielem, w imieniu innej osoby, zwanej reprezentowanym, oraz że pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego.Działanie przedstawiciela charakteryzuje się dwiema cechami. Po pierwsze - przedstawiciel podejmuje je nie w swoim, lecz w imieniu innej osoby. Po drugie - z czynności prawnej przedstawiciela wynikają skutki prawne nie dla niego, lecz dla osoby reprezentowanej. Na przykład umowę sprzedaży zawiera wprawdzie przedstawiciel, ale sprzedawcą jest osoba, którą on reprezentuje i ją obciążają wszystkie obowiązki sprzedawcy. Stosunek prawny nawiązuje się między kupującym i osobą reprezentowaną, a nie między kupującym i przed­stawicielem.

Przepisy kodeksu cywilnego regulują dwa rodzaje przedstawicielstwa:

1) przedstawicielstwo ustawowe,

2) pełnomocnictwo. Różnią się one źródłem umocowania przedstawiciela.

Przedstawicielstwo ustawowe cechuje się tym, że prawo przedstawi­ciela do dokonywania czynności prawnych w imieniu drugiej osoby wynika z przepisu ustawy. Przedstawicielami ustawowymi są przede wszystkim rodzice w stosunku do dzieci podlegających ich władzy rodzicielskiej (art. 98 § l k.r. i op.), przy czym każde z nich może działać samodzielnie. Przedstawicielem ustawowym ubezwłasnowolnionego częściowo jest kurator, kapitan morskiego statku handlowego jest przedstawicielem ustawowym armatora poza portem macierzystym.

Jak widać, celem przedstawicielstwa ustawowego jest z reguły umożliwienie dokonywania czynności prawnych osobom, które z powodu braku wymaganej prawem zdolności do czynności prawnych lub z innych powodów (np. nieobecno­ści) same działać nie mogą.

Pełnomocnictwo jest rodzajem przedstawicielstwa, w którym prawo przedstawiciela do dokonywania czynności prawnych w cudzym imieniu opiera się na woli osoby reprezentowanej (mocodawcy).

Udzielić pełnomocnictwa może każda osoba fizyczna i prawna, mająca zdolność do czynności prawnych. Udzielenie pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną. Pełnomocnikiem może być także osoba mająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Pełnomocnik może mieć umocowanie równocześnie dwu osób, ale powinien działać w interesie obu stron, nie naruszając interesów żadnej z nich. W zasadzie nie może on jako pełnomocnik innej osoby zawierać umów ze sobą samym, chyba że nie może zajść naruszenie interesu mocodawcy. Pełnomocnictwo do dokonania czynności prawnej wymagającej określonej formy powinno być udzielone w takiej samej formie, np. pełnomocnictwo do sprzedaży nierucho­mości, która wymaga aktu notarialnego, musi być udzielone także w formie aktu notarialnego.

Zakres umocowania pełnomocnika określa treść udzielonego mu pełnomocnict­wa. Zależnie od tego rozróżnia się trzy rodzaje pełnomocnictwa:

a) ogólne,

b) rodzajowe,

c) szczególne.

Pełnomocnictwo ogólne jest upoważnieniem do dokonywania różnych czyn­ności prawnych w imieniu mocodawcy, w ramach zwykłego zarządu, np. stałe administrowanie budynkiem.

Pełnomocnictwo rodzajowe jest upoważnieniem do wielokrotnego doko­nywania czynności prawnych określonego rodzaju. Pełnomocnictwem rodzajowym dysponują ekspedienci w sklepach, którzy w imieniu swojego przedsiębiorstwa zawierają nieustannie umowy sprzedaży z klientami, pełnomocnikiem takim jest kasjer sprzedający bilety na mecz itp.

Pełnomocnictwo szczególne jest upoważnieniem do dokonania w imieniu mocodawcy konkretnej czynności, np. sprzedania oznaczonej rzeczy,

Pełnomocnictwo wygasa z upływem terminu, na jaki zostało udzielone. Może być ono w każdej chwili odwołane. Pełnomocnictwo wygasa także w razie śmierci pełnomocnika lub mocodawcy.

FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Forma czynności prawnych - a dokładniej: zawartych w nich oświadczeń woli -jest w zasadzie dowolna. Wedle swej woli strony mogą ich dokonywać ustnie, na piśmie, w sposób dorozumiany itd. Nazywamy to zasadą swobody wyboru formy, lub krócej: zasadą swobody formy. Zasada swobody wyboru formy czynności prawnej jest przez osoby fizyczne i prawne szeroko wykorzystywana w praktyce, gdzie zwłaszcza umowy, miliony umów, zawiera się w sposób najprostszy, najczęściej ustnie a zwłaszcza per facia concludentia, to znaczy przez różne czynności faktyczne wyrażające wolę zawarcia umowy. Klient kładący na ladzie kiosku pieniądze i wskazujący tytuł gazety niedwuznacznie wyraża wolę jej kupienia, wrzucenie monety do automatu w holu uczelni jest formą oświadczenia Formą zwykłą jest przede wszystkim forma ustna, kiedy to oświadczenie woli formułowane jest wyraźnie w wypowiadanych słowach. Poza tym należą tu różne rodzaje zachowań, które - w wymiarze uniwersalnym, albo tylko lokalnym, np. na targu końskim - także wyrażają wolę, na przykład kiwnięcie głową, tzw. przybicie itd. Mówimy wtedy o czynnościach dokonanych w formie dorozumianej, per facta concludentla. Forma ta znajduje oparcie w przepisie art. 60 k. c., według którego wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny.

Do form szczególnych należą:

1) zwykła forma pisemna,

2) forma pisemna z datą pewną,

3) forma pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym,4) forma aktu notarialnego,

5) inne.

l) Forma pisemna (zwykła) może być zastrzeżona pod rygorem nieważności czynności prawnej (ad solemnitatem) lub bez tego rygoru (ad probationem)^.

Forma pisemna jest zastrzeżona pod rygorem nieważności, jeżeli prze­pis mówi na przykład: ,,Umowa powinna być pod nieważnością zawarta na piśmie" lub używa innego podobnego sformułowania. Analogiczne wymagania co do formy może zawierać wcześniejsza umowa stron. W formie pisemnej pod rygorem nieważności powinno być udzielone pełnomocnictwo ogólne. Niezachowanie formy pisemnej w opisanej sytuacji powoduje nieważność czynności prawnej, która w związku z tym nie wywołuje zamierzonych skut­ków.

Forma pisemna bez rygoru nieważności występuje we wszystkich tych przypadkach, w których przepisy wymagają formy pisemnej, ale poprzestają na sformułowaniu samego wymagania, bez zaopatrywania go w rygory. Na przykład art. 606 k.c. stanowi: „Umowa dostawy powinna być stwierdzona pismem". Forma pisemna jest wówczas zawarowana jedynie dla celów dowodowych. Oznacza to, że

dosłownym brzmieniu. Odnosi się to w głównej mierze do umów³¹. Jak uczy doświadczenie, strony umowy posługują się często niewłaściwym słownictwem. Na przykład wypożyczalnia sukien ślubnych wcale nie zawiera z klientami umów pożyczki lecz umowy najmu, adwokata nie wynajmuje się lecz zawiera z nim umową zlecenia lub o dzieło, pożyczając książkę zawiera się w rzeczywistości umowę użyczenia itd. Jeśli na tle takiej umowy wyniknie spór, trzeba wniknąć w zgodny zamiar stron i cel umowy, by określić jej prawny charakter i by w konsekwencji - stosując przepisy prawne dotyczące odpowiedniego rodzaju umowy - prawidłowo spór rozstrzygnąć. Podobnie trzeba odtworzyć zamiar stron przy interpretowaniu poszczególnych klauzuli umowy.

Jak więc widać, przy interpretowaniu oświadczeń woli nie wysuwa się na pierwszy plan wykładnia słowna, badanie użytych w umowie zwrotów i sfor­mułowań - co jest charakterystyczne dla wykładni przepisów i przy ustalaniu ich właściwego znaczenia decyduje - lecz zbadanie, co strony chciały w umowie postanowić i jaki był cel, któremu czynność prawna miała służyć.

Według ogólnej dyrektywy art. 65 § l k.c. oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

---