Komputer na codzień: systemy operacyjne.

Co to jest system operacyjny?
Gospodarz zarządzający zasobami komputera (elektroniką, dostępem do dysków, portów), decydujący o możliwościach wykorzystania sprzętu.
Dzięki niemu programy działają na różnych konfiguracjach sprzętowych.

Maszyna wirtualna - komputer wewnątrz komputera.
Użytkownik widzi to, co pokazuje mu system.
Interfejs to wszystko to, co stoi pomiędzy:

• interfejs systemu operacyjnego, pomiędzy użytkownikiem a komputerem;

• interfejsy programów aplikacyjnych, stoi pomiędzy użytkownikiem a programem;

• interfejsy sprzętowe, stoją np. pomiędzy procesorem a portami.

OS (Operation System), DOS (Disc Operation System); MS-DOS.

Systemy otwarte (open systems) i otwarta architektura sprzętowa - zastąpiły monopol standardów takich firm jak IBM czy DEC.
Systemy "własnościowe" (proprietary sytems), na które monopol ma jedna firma, która nie udostępnia szczegółów technicznych - pozostały tylko w specjalnych zastosowaniach.

Ładowanie systemu, ściaganie systemu, rozruch - boot'owanie.
W ROMie zwykle niewielka część systemu; w komputerach podręcznych lub domowych może być cały system.
Bootable disk, dyskietka systemowa lub dysk systemowy - zawiera informacje wystarczające do inicjacji systemu.
Startowanie systemu z dysku, dyskietki lub CD; można to ustawiać w setupie przy starcie.
Jeśli komputer startuje z napędu dyskietek a na dyskietce nie ma systemu to ...

Kilka systemów może współistnieć na tym samym komputerze, w różnych partycjach dysku.

Architektury systemów operacyjnych.

Monolityczna - najprostsza, jedno jądro systemu, tylko w komputerach jednozadaniowych;
Warstwowa - hierarchia poleceń systemowych, nowsze wersje DOSu;

Klient/serwer - aplikacje (programy użytkowe) postrzegane są przez system operacyjny jako klienci dostarczających im swoich usług serwerów.
Klienci komunikują się z serwerami poprzez jądro systemu, każdy proces pracuje w własnej, wydzielonej i chronionej przestrzeni adresowej pamięci operacyjnej, dobrze odizolowany od innych procesów.
Architektura klient/serwer na poziomie relacji:

• jądra systemu i usług systemowych;

• programów i systemu;

• stacji roboczych i serwerów.

Serwer - maszyna udzielająca mocy obliczeniowej swojego procesora, serwująca pliki lub inne usługi, np. dostęp do drukarek, sieci.

Trzy wersje klient/serwer:
a) wszystkie aplikacje wykonywane są przez serwer a wyniki wyświetlane na ekranie klienta;
b) serwer dostarcza danych dla aplikacji uruchamianych na komputerze klienta;
c) wszystkie komputery współpracują ze sobą jak równy z równym (peer-to-peer), korzystając wzajemnie ze swoich zasobów.

CP/M

Control Program for Microprocessors, 8-bitowe systemy, od 1972

Używany w komputerach domowych
BIOS ( Basic Input Output System) pośredniczący w komunikacji sprzęt - oprogramowanie.

Ostatnie wersje: CP/M 2.20 lub CP/M Plus, Digital Research

MS-DOS

Historia: Digital Research z 16-bitową wersją CP/M 86, Microsoft i QDOS 0.10, 1981 rok

Struktura i wersje MS-DOSu

Główne idee, stosowane do tej pory:

• hierarchiczna struktura danych, katalogów i podkatalogów,

• zarządzanie dyskami stałymi

• BIOS w ROM-ie lub EEPROM-ie.

Rodzaje BIOS-ów: IBM, AMI, Phoenix, Award
Wymiana oprogramowania - Flash BIOS.

Od MS-DOS 1.0 do PC-DOS 7
MS-DOS 5.0: task switching, Latin II, edycja poleceń DOSKEYS, EDIT
MS-DOS 6.0: narzędzia Doublespace, Smartdrive, Interlink, program antywirusowy.

• COMMAND.COM, interpreter poleceń.

• MSDOS.SYS lub MDOS.COM - obsługa plików, drukarki, klawiatury...

• IO.SYS lub IBMBIO.COM, moduł wymienny, współpracujący z BIOS, elementarne operacje I/O

Polecenia wewnętrzne i zewnętrzne

• DISKCOPY.COM kopiujący całe dyskietki

• FORMAT.COM  formatowanie dyskietek i dysków twardych

• PRINT.COM  umożliwiający drukowanie plików ASCII

• Doublespace, Smartdrive - kompresja i przyspieszanie dostępu do dysków.

Alternatywne wersje systemów dla IBM-PC: DR-DOS (Digital Research), PC-DOS (IBM)

Wady MS-DOSu

Jeden użytkownik, jedno zadanie.
Bill Gates: “640 KB powinno wystarczyć każdemu" !
Złe zarządzanie pamięcią RAM: max. 640 KB, segmenty 64 KB, podział na pamięć extended i expanded - powstał cały przemysł oferujący możliwość wykorzystania pamięci do 1 MB i powyżej.
Złe zarządzanie pamięcią dyskową, partycje 32 MB, później ograniczenia do 512 MB.

Ponad 100 mln kopii DOS-u, nadal wiele programów działa pod DOS.

Windowsy w różnej postaci

Historia: nieudane dodatki do DOS - Windows 2 (1987), Windows/386, Windows 3.0 (1990)
MS-Windows 3.1 (1992), znacznie ulepszona wersja; ostatnia 3.11 i Windows for Workgroups.

Windows NT 3.1 (1993), Windows NT 3.5 (1994), Windows NT 4 (1996); serwispaki i hotfiksy.
Windows 95 (listopad 1995), 4 wersje
Windows 98 (1998)
Wersje polskie: Windows 3.1 EE, i Windows 3.1 PL; 95/PL, 98/PL i NT4 Workstation PL

Dlaczego Windows stały się tak popularne?

• Standaryzacja poleceń, np. Ctrl+F4, Alt+F4, Ctrl+C, Ctrl+V, Ctrl+Z;

• Środowisko graficzne - moc komputerów wystarczyła do sprawnego działania

• Wspólne fonty do wszystkich aplikacji.

• DDE Dynamical Data Exchange, dynamiczna wymiana danych - automatyczna aktualizacja wyników w powiązanych aplikacjach.

• OLE Object Linking and Embedding, łączenie i zagnieżdżanie obiektów, np. całego arkusza kalkulacyjnego czy filmu w tekście.

Środowisko MS-Windows

• Praca wielozadaniowa (multitasking) - kilka rzeczy wykonuje się jednocześnie wykorzystując ten sam procesor.

• Tryb rozszerzony (enhanced mode) procesorów i386 pozwalał na wykonywanie aplikacji 32-bitowych.

• Pamięć wirtualna - RAM na dysku, swap file, swapowanie, czyli spisywanie danych na dysk i do RAMu; można uruchomić wiele aplikacji i nie brakuje pamięci!

Czcionki:
Kodowanie: Unicode, Windows 1250, Latin 2, CP 852;
Typ: Fonty TrueType CE, obecnie bez rozszerzenia CE w Unicode.
Niestety zdarzają się problemy przy zmianie wersji oprogramowania.

Windows Sound System - krok w stronę multimedia, w końcu mamy komputery PC z dobrym dźwiękiem.

Wady Windows: kiepska szybkość działania, konieczna duża moc obliczeniowa procesora, konieczna jest duża pamięć RAM, duże dyski, czasami się zawiesza (zwłaszcza przy aplikacjach sieciowych), stosunkowo wolny wydruk.

Windows 95 Chicago, Windows 4.0 a w końcu Windows 95.

Większość kodu zoptymalizowana dla procesorów 32-bitowych, ale część 16-bitowa, co powoduje problemy z wielozadaniowością, programy 16-bitowe spowalniają działanie.

• Całkiem zmieniony interfejs użytkownika.

• Nowy podsystem obsługi plików - długie nazwy, skróty.

• Eksplorator - zarządzanie plikami, nie całkiem udany, bez możliwości podglądu.

• Doublespace - dobrze działająca kompresja/dekompresja plików.

• Standard plug-and-play dołączania nowych urządzeń.

• Wielowątkowość z wstępnym wywłaszczeniem - wątki pozwalają nawet pojedynczemu zadaniu działać równolegle.

• Możliwości pracy w sieci i pracy grupowej, współpraca z systemami sieciowymi Novell NetWare i Unix.

• Obsługa modemów, faksów i ISDN.

• Multimedia - dobre możliwości dźwiękowe, MIDI, obsługa CD-ROM , PhotoCD

• Identyfikatory dla użytkowników, ale całkowity brak ochrony ich plików.

• Zgodność z Windows 3.1 i MS-DOS.

4 wersje, brak uaktualnień, nowsze wersje sprzedawane tylko z nowymi komputerami.
Wczesne wersje: niestabilności systemu, szczególnie z aplikacjami sieciowymi.
Wymagania sprzętowe - przynajmniej 8 MB RAM, w praktyce 16 lub 32 MB.
Ostatnia wersja Windows 95 OSR 2.1 ma nowy (znacznie lepszy) system adresowania dysków FAT32, obsługuje partycje do 8GB i małe klastry 2-4KB.
Jeśli już ktoś ma W95 to warto zmienić wersję na OSR 2.1 i zmienić wielkość klastrów na dysku na jak najmniejszą! Można to zrobić np. programem Partition Magic bez formatowania dysku.

Pliki i katalogi Windows 95

COMMAND	- zawiera pliki DOS 7
CURSORS	- pliki kursorów, drobne pliki graficzne
FONTS	- zainstalowane czcionki
HELP	- pliki pomocy
INF	- informacje o zainstalowanych urządzeniach
MENU START	- skróty do plików i programów z menu "Start"
PIF	- pliki konfiguracyjne dla programów DOS (jak w Windows 3.1)
PULPIT	- skróty do programów i plików umieszczonych na pulpicie
RECENT	- skróty do ostatnio otwieranych dokumentów
SENDTO	- skróty, foldery, aplikacje z menu "Wyślij do"
SPOOL	- kopie plików do wydruku, wysłania faksów itp.
SYSTEM	- sterowniki DRV, VXD, biblioteki Active X (OCX i AX), biblioteki dynamiczne (DLL)

Wady: rejestrowanie programów i wpisywanie plików programów do katalogu systemowego - po pewnym czasie trzeba instalować system na nowo!
Rejestr wydawał się dobrym pomysłem ... w praktyce to nieszczęście.
Informacje o rejestrze.
Scanreg z Win 98 działa też w Win 95 i naprawia rejestr; działa z poziomu DOS.

Windows 98

Prostsza instalacja, automatyczne wykrywnie urządzeń - plug & play.
Automatyczna uktualizacja programów i samego Windows 98 przez Internet!
Wersje 98 i 98 SE (Second Edition).

• Integracja WWW z aktywnym pulpitem - technologia Active X pozwala na przyklejanie kontrolek, interakcyjnych fragmentów stron WWW do pulpitu, strony WWW mogą pełnić rolę tapet.

• Internet Explorer 4, kanały Internetowe dostarczające informacji na bieżąco, obsługa Dynamicznego Protokołu HTML (DHTML).

• Ulepszone multimedia, zwłaszcza w zakresie wideo i konferencji internetowych (kompresja), własny serwer WWW.

• Wspomaganie kart TV, Shockwave do animacji, Real Audio - media strumieniowe.

• Rozszerzenie obsługi urządzeń zewnętrznych - wsparcie dla USB, FireWire, FIR (Fast InfraRed), DVD, protokółów komunikacyjnych MPPP.

• Większa stabilność pracy - ale nadal źle działające programy DOS mogą zawiesić system.

• Odporność na uszkodzenia rejestru, możliwość pomijania niektórych sterowników przy ładowaniu systemu i wykrywania konfliktów urządzeń.

• Konwerter dysku do FAT32 - nowy system obsługi dysków, mniejsze klastry (dostępny już w Windows 95 OSR 2.1)

Drobiazgi: obsługa do 9 monitorów, przydatna przy edycji CAD, zmiana trybu graficznego bez restartu, lepsze zarządzanie systemem, diagnostyka i automatyzacja wielu czynności, język skryptowy, zarządzanie poborem energii, nieco szybsze uruchamianie programów.

Zalecane 32 MB RAM i 150 MB na dysku dla instalacji, ale pracuje już z 486/66 MHz.

Narzędzia do Windows - przydatne programy narzędziowe.

Windows NT 

W pełni 32-bitowy; NT = Nowa Technologia.
Samodzielny system operacyjny, a nie nakładka na DOS, od lipca 1993 r.

Wygląda jak Windows 95.
Traktuje DOS, Windows 3.1, OS/2, Unix jako zadania, większość programów z Win95 działa bez kłopotu.

Cechy:

• Liniowa, 32-bitowa przestrzeń adresowa, 4GB RAM/program;

• Ulepszony system obsługi plików NFAT32, dyski 17 GB w jednej partycji;

• Skalowalność dla systemów wieloprocesorowych: SMP, symetryczne przetwarzanie współbieżne.

• Bezpieczny: ochrona dostępu do kont i plików, system haseł

• Mechanizmy sieciowe.

• Orientacja obiektowa - tylko częściowo.

• Fonty w standardzie Unicode - 65536 znaków w reprezentacji dwubajtowej.

• Częściowa zgodność z MS-DOS, Windows 3.1/95, OS/2, Unixem.

NT Server udostępniający usługi w sieci i NT workstation dla indywidualnych użytkowników.
Polska wersja NT 4.0 Workstation (1996), interfejs z Win 95
Wymagania sprzętowe  od 12 MB RAM (32 MB zalecane), 100 MB dysk
Nie tylko na procesory Intela; również MIPS z serii R4000; Alpha firmy DEC; na stacjach RS/6000 firmy IBM

Wady: brak plug&play (trudności w konfiguracji), brak sterowników do niektórych kart graficznych, sieciowych, dysków, brak w wersji Workstation serwera telnetu, wysoka cena.

Następca Windows NT będzie podstawą wszystkich systemów MS w przyszłości!
Być może w 2001 roku system o tymczasowej nazwie Neptune ma połaczyć 95/98/NT.

Windows 2000

Windows 2000 (początkowo NT 5.0) - od konca 1999 roku, pozwala na łatwe przejście z Win 95/98.
4 wersje: Windows 2000 Professional, Server, Advanced Server i Datacenter

System skalowalny, oparty na Active Directory, system bezpieczeństwa Kerberos, rozproszony system plików, łatwa administracja (Zero Administration Windows, ZAW), hierarchiczne pamięci masowe, Very Large Memory - 64-bitowy dostęp do pamięci.

• Plug-and-Play - w pełni automatyczne wykrywanie oraz konfigurowanie urządzeń peryferyjnych i instalacja odpowiednich sterowników.

• Zarządzanie energią - realizacja standardu ACPI (Advanced System Power Interface) pozwala nie tylko przełączyć komputer w stan oczekiwania (standby) czy uśpienia, ale także kontrolować zużycie energii przez poszczególne elementy systemu oraz ich temperaturę.

• Sygnowanie i weryfikacja sterowników sprzętu - sterowniki, które przejdą pozytywnie testy Windows Hardware Quality Lab. będą zawierały zakodowaną sygnaturę świadczącą o ich zgodności z systemem.

• Pamięci dyskowe - wbudowana obsługa FAT32 oraz napędów ZIP podłączanych przez łącze równoległe.

• Hardware Wizard - wzorowane na Windows 9x zintegrowane narzędzie do instalacji i konfiguracji nowych urządzeń peryferyjnych

• Eliminacja restartów - instalacja nowych sterowników lub zmiana parametrów pracy systemu na ogół nie wymaga już jego restartu!

• Windows Installer Service - systemowy mechanizm zapewniający kontrolę nad wersjami komponentów systemowych instalowanych przez aplikacje.

• Obsługa aktualizacji - nie ma już konieczności reinstalacji Service Packów po dodaniu nowych komponentów systemu.

• Windows Update - zautomatyzowany dostęp do aktualizacji systemu za pośrednictwem Internetu.

• Windows Scripting Host - mechanizm zapewniający współpracę systemu z językami skryptowymi, standardowo są to VB Script oraz Jscript (planowane również REXX, Perl itp.)

• System Recovery Console - uruchamiane z dyskietki narzędzie do "reanimacji" uszkodzonych Windows 2000 i odzyskiwania danych z partycji NTFS (również zaszyfrowanych)

• System File Protection - chroni przed skasowaniem lub podmianą pliki istotne dla funkcjonowania systemu, a więc biblioteki, drivery etc.

• NTFS 5.0 - nowa wersja systemu plików zawiera wbudowany system szyfrowania zapisywanych plików.

• ATM 5.0 - wbudowana technologia Adobe Type Manager (obsługa czcionek Type1) oraz opracowanego wspólnie przez Adobe i Microsoft, formatu czcionek skalowalnych - Open Type; łączy w sobie zalety TrueType i Type1 + predefiniowanie ponad stu nowych funkcji.

• lndexing Service - systemowy mechanizm katalogowy, zapewniający błyskawiczne wyszukiwanie dokumentów zawierających określone informacje.

• Object ID-zapewnia automatyczną aktualizację skrótów do plików.

• Współdzielenie dostępu do Internetu - komputer posiadający połączenie z Intemetem (np. poprzez modem) może udostępnić je innym komputerom w sieci lokalnej, zapewniając przy tym odpowiednią translację adresów IP.

• Obsługa wielojęzykowa systemu została znacznie ulepszona.

Przeznaczony dla serwerów, duże wymagania sprzętowe, 128 MB RAM.

Windows Millenium Edition, Win-ME, od jesieni 2000;
Dobry do komputerów domowych i małych sieci domowych.
Szybko się ładuje i zamyka, ale stabilność pozostawia wiele do życzenia, nie obsługuje poprawnie wielu kart multimedialnych, brakuje aktualizacji.

Windows XP, czyli eXPerience, od jesieni 2001;
Integracja systemów Win 9x i ME z W2K, zbudowany na Windows NT i W2K, 32-bitowa architektura oraz model w pełni chronionej pamięci.
Wersje (docelowo 6 wersji):

• XP Home Edition - do zastosowań domowych, rozbudowane możliwości multimedialne, świetny Windows Media Player i Encoder.

• XP-Professional do zastosowań biurowych, ułatwienia w zdalnym dostępie do komputerów.

• XP-Server, wersja 64-bitowa w opracowaniu.

Zalety:

• Przywracanie systemu umożliwia przywrócenie w razie problemu poprzedniej konfiguracji bez utraty plików osobistych - działa lepiej niż w Win-ME.

• Przy instalacji nowych sterowników do urządzenia, Windows XP Professional zachowuje kopię poprzednio zainstalowanych sterowników, liczne testy instalowanych sterowników.

• Chroni pliki systemowe przez nadpisaniem, obsługuje wiele bibliotek równocześnie.

• Obsługa maksymalnie 4 gigabajtów (GB) pamięci RAM i dwóch symetrycznych multiprocesorów.

• Ochrona przed włamaniami w Internecie: XP Pro ma wbudowanego klienta firewall; ma system szyfrowania plików (EFS) z obsługą wielu użytkowników; umożliwia ochronę danych przesyłanych przez sieć (IPSec); obsługuje karty inteligentne oraz logowanie za pomocą kart inteligentnych Smart Cards.

• Setki aplikacji, których nie można było uruchomić na W2K będą działać w Win XP.

• Migracja powinna być łatwa z Win-ME i W2K, łącznie z ustawieniami aplikacji.

• Aktualizacje sprawdzane w czasie instalacji bezpośrednio w Internecie.

• Ulepszono ustawienia wielojęzyczne.

• Udoskonalono interfejs użytkownika i możliwości jego personalizacji.

• Technologia obrazu Microsoft ClearType potraja rozdzielczość poziomą dostępną przy tworzeniu tekstu.

• Ulepszenia mozliwości prowadzenia konferencji audio i wideo.

Nowe technologie:

• Dla języka angielskiego, chińskiego, koreańskiego i japońskiego dodano moduł rozpoznawani pisma ręcznego dla wszystkich aplikacji MS Office i kilku innych. Wprowadzanie znaków wymaga tabliczki graficznej lub myszy.

• Moduł rozpoznawania i syntezy mowy pozwala na wprowadzanie tekstu i danych za pomocą głosu i odczytywanie tekstu. Moduł wymaga trenowania niezależnie dla każdej osoby. Niestety nie działa w wersji polskiej.

Wady: duże wymagania sprzętowe, od 128 MB RAM, zalecane 256 MB.
Większe zmiany konfiguracji mogą wymagać rejestracji telefonicznie lub przez Internet.
Wydajność i stabilność zbliżona do W2K.

Które Windows wybrać?

Warto przejść na W2K lub XP jesli ma się dostatecznie dobry komputer.

Inne wersje Windows

Windows CE czyli Windows w subnotebookach, notesach, sprzęcie audio-wideo.
PenWindows, dla "piórkowców", bez klawiatury
MobiWin - różne urządzenia urządzenia przenośne.

IBM, rozwijany od 1987 roku, ponad 10 mln użytkowników, obecnie nie ma większego znaczenia.
Ambitne plany: od PC do wieloprocesorowych systemów SMP.
Techika: 32-bitowy, wielozadaniowy i wielowątkowy;
Dobra zgodność z MS-DOS i Windows 3.1, specjalna wersja dla użytkowników systemów MS: OS/2 for Windows;
Zorientowany obiektowo, bardziej niż Windows 95/98, wszystko jest obiektem, łącznie z urządzeniami systemowymi.
W pełni modyfikowalny interfejs użytkownika, foldery, cienie zamiast skrótów - automatycznie się aktualizują.

Stabilność systemu - różnie w różnych wersjach.
IBM Works bonus pack - pakiet IBM Works, w skład których wchodzi: edytor, arkusz kalkulacyjny, baza danych, program do grafiki prezentacyjnej, organizator informacji osobistych, przeglądarki do plików graficznych i plików wideo, oprogramowanie komunikacyjne do wysyłania i odbierania faksów, łączenia się przez modem z innymi komputerami i dostępu do Internetu.

OS/2 Warp Connect, duże możliwości pracy w sieciach komputerowych.
OS/2 v. 4 (Merlin) Client i Server: skalowalny do 64 procesorów, integracja z Internetem (serwery telentu, FTP, WWW), sterowanie głosem, sporo aplikacji, współpracuje z programami Lotusa do pracy grupowej (Notes, Domino).

Był znacznie lepszy niż Windows! Niestety mniej popularny.
Wymagania sprzętowe dla OS/2 v. 4 są skromne:  PC-486 + 16 MB RAM.
Uciążliwa instalacja, niezgodność ze standardami, np. brak czcionek True Type, sterowniki trudno dostępne.

Słówko do maku czyli o jabłuszku 

Legenda komputerów MacIntosh: Jobs i  Woźniak zakładają firmę w garażu

Windows 95 = Macintosh 85;

Zasłużony sukces rynkowy w USA, MacIntosh w wielu szkołach, również w Polsce.

MacOS, System 7 (1991)
MacOS 8.5, integracja z Internetem, szybkie szukanie informacji lokalne i w WWW, dobry język skyptowy, optymalizacja dla procesorów PowerPC ale nie działa na procesorach Intela.
Obecnie MacOS X technicznie dorównuje Windows 98/NT ?
Zwolennicy Maców wolą przy nich zostać.

Programy z MacOS pod Windows i odwrotnie - zdecydowanie więcej programów pod Windows.
Współpraca z PC/Windows

Kłopoty Apple - udział systematycznie spadał, nawet w USA poniżej 5%.
Udana seria kolorowych komputerów i-Mac (1998) i interwencja Microsoft uratowała Apple.
Nowe wersje programów MS najpierw dostępne są na Makach.
Microsoft utrzymuje Apple jako poletko doświadczalne?

NOS, czyli sieciowe systemy operacyjne

Systemy NOS nie mają własnych aplikacji oprócz programów służących do zarządzania siecią.
Współpracują z komputerami-klientami korzystającymi z różnych systemów operacyjnych (DOS, Windows 3.1/95/98/NT, MacOS, OS/2 i innych), zapewniając ich integrację w ramach sieci LAN.

NetWare firmy Novell Inc
NetWare 3.11, do 250 użytkowników korzystających z jednego serwera
NetWare 4.0, duży system operacyjny, 60 MB na dysku
NetWare Expert - analiza stanu sieci
Peer to peer - grupa komputerów dzielących zasoby

Integracja NetWare i Windows NT
Novell reprezentowany jest w Polsce przez 300 firm.

Możliwości, usługi sieciowe, NetWare Directory Services (NDS) - obecnie również w Windows NT
RSA encryption technology i bezpieczeństwo sieci;
Rozbudowana infrastruktura, szkolenia, certyfikaty.

Czy nadal będzie się rozwijał? NOS powstały gdy popularnym systemom na PC brakowało możliwości pracy w sieci.
Udział NOS na rynku systematycznie spada.

Inne: OS/2 LAN Server, Vines, Lantastic NOS (wersja polska), DEC - Pathworks.

Analiza sieci: programy dla administratorów, np. NetWare Expert, LANalyzer for Windows i LANDesk.

Unix

Rozwijany od 1970 roku, laboratoria Bella firmy AT&T.
Standard z 1974: Unix System V (1986), model BSD (Berkeley Software Distribution), niekomercyjna wersja BSD (Berkeley Software Distribution), SVR4, czyli System V Release 4

Pisany w języku wysokiego rzędu (w C)
Kilka interpreterów poleceń (shells) - C-shell, Bourne-shell, Korn-shell, t-shell, wygląda nieco różnie dla użytkownika, różne skrypty.

Główne cechy:
Hierarchiczny system i ścieżki dostępu do plików.
Ochrona dostępu do katalogów i plików.
Wieloprogramowość i wielodostęp.
Łatwe dostosowanie interpretera poleceń do użytkownika.
Praca w sieci.

Próby standaryzacji:  Open Software Foundation  oraz COSE (Common Open Software Environment)
Open Software Foundation , inicjatywa wielu firm komputerowych i ich OSF/1 Unix
The Open Group oraz Xopen - praca nad standardami Unixa

260 wersji Unixa!

SCO Unix Open Server 5, opracowany przez kalifornijską firmę Santa Cruz Operation;
AIX (Advanced Interactive eXecutive) na stacje robocze RISC serii 6000 firmy IBM
A/UX (Apple Unix), dla MacIntoshy
HP-UXna komputery Hewletta-Packarda (początkowo znana jako AP-UX) oraz unixopodobny system MPE/iX
Irix na komputery Silicon Graphics
Sinix, na komputery Siemens-Nixdorf
SunOS i Solaris, na komputery Sun
Ultrix, Digital Unixi Unixo-podobny system OSF na komputery firmy DEC

Inne:
Coherent - najtańszy komercyjny Unix, 
IBM-PC Xenix - najstarszy na PC

Zalety: większe możliwości wielozadaniowej i wielodostępnej pracy niż inne systemy;
Lepsze skalowanie, przetwarzanie rozproszone, stabilna praca
System kolejkowania na rozproszonego Condor - możliwość pracy na klastrach stacji roboczych.

Wady:
za dużo wersji,
orientacja tekstowa, każde polecenie ma wiele parametrów
niewielka pomoc - tylko strony man podręcznika napisanego w bardzo techniczny sposób
skomplikowany (typowo 5-10 tysięcy stron dokumentacji)

nie dla amatorów - wymaga menedżera systemu.
brak standardu graficznego interfejsu, pomimo powstania OpenWindows na CDE (Common Desktop Interface),
stosunkowo uboga oferta oprogramowania aplikacyjnego, np. okropne edytory, vi i emacs (chociaż nowy xemacs jest b. dobry ale trudny w instalacji),
drogie programy i drogie systemy - chociaż są wyjątki.

Przykłady: 
Unix

Zgodny z standardem Unixa SVR4, czyli System V Release 4;
W kwietniu 1996 roku SCO UnixWare 2.1 uznane przez wiele firm za standard Unixa i za pierwszy krok w kierunku w pełni 64-bitowego systemu operacyjnego.
Technologia ccNUMA dla gron komputerów o architekturze SMP, duża wydajność.
SCO OpenServer i SCO UnixWare darmowe dla niekomercyjnych użytkowników.
Popularny w Polsce.

  firmy Sun.

Reklamowany jako przyjazny Unix.
SunOS, od 1992 roku Solaris,
Unix System V Release 4 (SVR4), system firmy Sun na IBM-PC i stacje robocze Sun (głównie).
64-bitowe rozszerzenia systemu.
WABI ( Windows Applications Binary Interface), dla integracji Windows 3.1/95/98 i Solaris.

Wady: wysoka cena, standard ISO polskich znaków, zła obsługa dyskietek, potrafi się zawieszać.

NextStep i OpenStep 

Od 1989 roku Next, od 1993 Next Software, od 1996 NextStep.
Doskonały system opracowany w pełni w technologii obiektowej.
Bardzo stabilny, jądro Unixowe Mach.

OpenStep, WebObjects - technologia oparta na Javie, składanie dynamicznych aplikacji WWW z fragmentów kodu.
Proste przenoszenie aplikacji pomiędzy Windows NT, Solaris, HP/UX, i OpenStep.
Multimedia, system zawiera wiele aplikacji.
Niestety mało popularny i drogi.

Linux

Darmowy Unix, dzieło Linusa Torvalda z Finlandii, niektóre wersje sprzedawane są obecnie komercyjnie, ale b. tanio.
Skromne wymagania, na PC i stacje robocze, nadal kłopoty z konfiguracją i instalacją.
Obecnie najbardziej popularna wersja Unixa, postrzegany jako konkurent Windows NT/2000 na serwerach, ale raczej nie na komputerach domowych.
Porównania wydajności Windows NT 4 i Linuxa pokazują (PC Week, 1999) większą szybkość NT od 41-126% w różnych zadaniach - ale to się zmienia i zależy od konkretnych testów.
Możliwości uruchomiania programów dla Windows - za pomocą emulacji lub pakietu WINE.

Przyszłość i teraźniejszość Unixa

COSE (Common Open Software Environment ) CDE (Common Desktop Environment), wspólne środowisko użytkownika; Spójne API (Application Programming Interface); Single Unix Specification (SUS)

Nakładka EZShell dla Ultrix (DEC) i Sun OS (SUN).
SunSoft lansuje DOE (Distributed Objects Everywhere)
Unix i Windows NT; współpraca Unixa z DOS/Windows
Integracja Unix/Windows 3.1/95/NT: telnet server dla Windows NT

Integracja Unix/MacOS: Xinet
SCO: Tarantella - łączy dowolnego klienta z dowolnym serwerem,

Gemini - uniwersalny system sieciowy oparty na Unixie, z 64-bitowymi rozszerzeniami, dla procesorów Merced
Głównie duże serwery, poza tym Linux na komputerach osobistych, w sumie <5% rynku.

Inne systemy operacyjne dla komputerów osobistych i minikomputerów

BeOS - coraz bardziej popularny darmowy system do użytku domowego; nacisk na multimedia.
Wersja BeOs 5 (2000): szybkość, stabilność, zgodność, sporo darmowych aplikacji.

VMS na komputery Vax (10 milionów użytkowników w 1995 roku)
OpenVMS , 64-bitowa wersja Open VMS 7, integracja systemów OpenVMS i Windows NT
QNX, wielozadaniowy i wielodostępny system czasu rzeczywistego, używany np. na lotniskach; dostępne są darmowe wersje.

Przyszłość systemów operacyjnych

Wspólny interfejs użytkownika.

Cross-platform, czyli korzystanie z komputerów działających pod systemem X na komputerach działających pod systemem Y.
Virtual Network Computing ! Fantastyczne i za darmo!

WWW i Java - skomplikowany system operacyjny zbędny? Wszystko z serwerów w Internecie.

Systemy 64-bitowe:
Silicon Graphics (IRIX 6.2), DEC (Digital Unix 4),
na procesory Sparc64 firma HAL (Fujitsu) oferuje system SPARC64/OS 2.4

Multimedia, obsługa poleceń dawanych głosem Inferno : system Lucent Technologies do integracji wszystkich urządzeń sieciowych, w tym telefonów i innych urządzeń komunikacyjnych, protokół Styx i jezyk Limbo.

Szkoła przeżycia

Prymitywne, tekstowe systemy operacyjne: CMS, MVS, MTS pokazują na ekranie:

>

Co robić?

• starać się uciec od systemu jak najdalej - nakładki, obsługa plików

• znaleźć w systemie podręczną pomoc - help, sos, ?, man lub tutorial

• poszukać kogoś, kto nam pomoże

• gdy wszystkie sposoby zawiodą, sięgnij po instrukcję

---