Gospodarowanie majątkiem obrotowym przedsiębiorstwa

Majątek obrotowy przedsiębiorstwa stanowią zapasy: materiałowe, produkcji niezakończonej i wyrobów gotowych. Zapasy materiałowe i produkcji niezakończonej to zapasy produkcyjne (materiałowe).

W przedsiębiorstwie handlowym występują: zapasy towarów, zapasy materiałów o charakterze pomocniczym np. narzędzia i urządzenia do sprzątania, środki czyszcząco-konserwujące.

W przedsiębiorstwach usługowych występują tylko zapasy materiałowe.

Zadania majątku obrotowego w przedsiębiorstwie: zapewnienie ciągłości procesów zaopatrzenia, zbytu i produkcji, zapewnienie stabilności przebiegu tych procesów, zapobieganie zakłóceniom tych procesów.

Tworzenie i utrzymywanie zapasów jest kosztochłonne. Roczny koszt utrzymania zapasu to średnio 25-30% wartości przechowywanych zapasów.

Efektywne gospodarowanie majątkiem obrotowym wymaga optymalizacji poziomu i struktury tego majątku.

Miary stopnia efektywności wykorzystania majątku obrotowego rzeczowego:

- materiałochłonność całkowita produkcji

- materiałochłonność jednostkowa produkcji

Czynniki (sposoby) obniżania materiałochłonności produkcji, czyli dobrego wykorzystania majątku obrotowego w produkcji: postęp konstrukcyjny, normalizacja i unifikacja zużycia składników rzeczowych majątku obrotowego, postęp technologiczny, staranność o właściwy dobór materiałów.

Postęp konstrukcyjny - przy nim należy: analizować funkcje wyrobów, które się wytwarza, analizować koszty jakie trzeba ponieść by były one spełnione, eliminować zbędne części w wyrobie, starać się żeby wyrób uzyskał optymalne właściwości techniczno-eksploatacyjne z punktu widzenia funkcjonowania wyrobu, miniaturyzować wymiary, zmniejszać złożoność.

Normalizacja i unifikacja zużycia składników rzeczowych majątku obrotowego: tutaj obowiązują wymogi ustalone w normach technicznych - państwowych i międzynarodowych np. UE; ograniczenie rodzajów, gatunków, odmian, wymiarów i materiałów stosowanych w przedsiębiorstwie.

Postęp technologiczny - należy: dążyć do tego by technologie były: nisko materiałochłonne, nisko energochłonne, bezodpadowe i aby cięcia i rozkroje były optymalizowane, oceniać produkt nie przy pomocy cech zmysłowych, ale głębokiej analizy technicznej, automatycznej czyli precyzyjnej, wykorzystywać produkcyjnie odpady jeżeli nie da się uruchomić technologii bezodpadowej.

Dobór materiałów - chodzi o: najlepszy wariant wsadu czynników do procesu produkcji, odpowiednie proporcje i jakość materiałów i surowców, ekonometryczno-matematyczno-statystyczne metody optymalizacji zużycia materiałów.

W dobrym gospodarowaniu rzeczowym majątkiem obrotowym pomaga normowanie zużycia materiałów przy pomocy inżynierów. Wymaga to budowy normy zużycia materiałów:

N_z = N_t + S_p + O, gdzie:

N_t - zużycie teoretyczne

S_p - straty produkcyjne

O - odpady.

Do budowy norm zużycia materiałów stosuje się metody: analityczno-obliczeniowe, doświadczalno-laboratoryjne, doświadczalno-produkcyjne (statystyczne - oparte na obserwacji przez jakiś czas).

By dobrze gospodarować rzeczowym majątkiem obrotowym trzeba przeprowadzać kontrolę zużycia majątku obrotowego: wstępną, bieżącą, wynikową - liczymy produkty, ile powstało materiałów, odpadów, jakie pojawiły się straty.

Trzeba patrzeć na zapas produkcji niezakończonej, który zależy od: długości cyklu produkcyjnego; rytmu produkcji; wielkości partii produkcji.

Zapasy towarowe (wyrobów gotowych) są wynikiem różnic między strumieniami produkcji i zbytu

Czynniki kształtujące zapasy produkcyjne przedsiębiorstwa możemy podzielić na:

1. Zewnętrzne: warunki dostaw jakie może wynegocjować przedsiębiorstwo z kontrahentami; rozstrzygnięcia kwestii dystrybucji i transportu; sezonowość; źródła zaopatrzenia (krajowe czy zagraniczne); formy zaopatrzenia (bezpośrednio u producenta czy u hurtownika); wielkość jednorazowej dostawy materiałów niezbędnych do produkcji; warunki rynku zbytu (ceny, kredyty, upusty); 2. Wewnętrzne: magazynowanie (jakość, porządek na półkach itp.); techniczno-organizacyjne przygotowanie do produkcji; charakter zużycia produkcyjnego, zależy od rodzaju, jakości, zmian asortymentu produkcji, właściwości materiałów; właściwości procesu technologicznego.

Kierunki sterowania zapasami: 1. Statyczne - norma sterująca zapasem to norma zapasów w danym okresie: dobowe zużycie materiałów, cykl dostaw, próba określenia zapasu minimalnego; 2. Optymalizacyjne - kryterium optymalizacji jest funkcja kosztów zapasów: koszty tworzenia zapasu (transport, ubezpieczenie, służbę zaopatrzenia, zapłatę dla służby zaopatrzenia); koszty utrzymania zapasu (magazynowania, starzenia się); koszty wyczerpania zapasu (niedotrzymania kontraktu, przerw w produkcji).

W oparciu o powyższe koszty ustala się optymalną wielkość zapasu dla przedsiębiorstwa.

Działania jakie trzeba wykonać by odpowiednio kształtować zapasy: ustalić właściwy poziom zakupów; ustalić właściwe źródło dostaw; złożyć odpowiednie oferty i przeprowadzić pertraktacje handlowe; wybrać środek transportu; opracować grafik dostaw; dokładnie ewidencjonować, kontrolować i aktualizować realizowane zamówienia; wiedzieć i widzieć co się przyjmuje.

Przedsięwzięcia w procesie doskonalenia gospodarki zapasami w przedsiębiorstwie: 1. Stosować marketing zaopatrzenia - ustalić przedmiot zakupu, wynegocjować korzystną cenę, wybrać właściwe źródło zaopatrzenia, wybrać odpowiednie kanały dystrybucji i komunikacji z otoczeniem zaopatrzeniowym przedsiębiorstwa, dbać o to aby kontrahent miał właściwą postawę do nas i m do niego, stosować metody wspierania dostawców, udzielać referencji, dbać o właściwy podział korzyści; 2. Stosować podejście logistyczne - logistyka to wiedza o tym jak powinien optymalnie poruszać się towar w relacji dostawca-odbiorca, chodzi o: usytuowanie dostaw w kanale dystrybucji, liczbę dostawców (jeden czy wielu), rozstrzygnięcia o wielkości dostawy, powiązania między odbiorcą a dostawcą (czynniki decydujące o tym, że decydujemy się na takiego a nie innego dostawcę: cena i jakość produktu, ilość, terminy dostaw, usługi komplementarne, zdolności techniczno-produkcyjne, odległość dostawcy i koszty transportu, warunki umowy i zastrzeżenie możliwości ewentualnej zmiany cen oraz rynku dostawców i systemu finansowania dostaw, przewidzenie możliwości wystąpienia konfliktu, reklamacji o szybkość jej realizacji); 3. Wykorzystać koncepcje cyklu życia produktu.

Majątek finansowy przedsiębiorstwa to należności i roszczenia przedsiębiorstwa oraz środki pieniężne. Należności i roszczenia przedsiębiorstwa to zobowiązania handlowe odbiorców krajowych i zagranicznych, świadczenia z budżetu lub inne rozrachunki z pracownikami oraz dane dostawcom zaliczki. Środki pieniężne przedsiębiorstwa to gotówka w kasie, środki na rachunku rozliczeniowym, na rachunkach krajowych w walutach obcych, środki pieniężne stanowiące lokaty terminowe i inne środki pieniężne np. pieniądze w drodze.

Ogólna charakterystyka wyceny

Wycena przedsiębiorstwa jest zbiorem działań analityczno-rachunkowych, które określają wartość przedsiębiorstwa jako podstawę ceny jego sprzedaży. Wartość przedsiębiorstwa nie przesądza ceny, ale jest podstawą jej negocjacji.

Wyceny przedsiębiorstwa dokonuje się zawsze w określonym celu.

Wycena wartości rynkowej przedsiębiorstwa może służyć: do ustalenia ceny przedsiębiorstwa w procesie jego likwidacji; do zabezpieczenia wierzytelności, jeżeli przedsiębiorstwu grozi upadłość bądź jest ono w procesie jej przeprowadzenia; określeniu udziałów w procesach przekształceń własnościowych; zabezpieczeniu interesów instytucji finansowych z tytuł udzielonych kredytów bądź pożyczek; ustaleniu podstawy wymiaru podatku od wartości majątku; ustaleniu wysokości odszkodowań lub stawek ubezpieczeniowych; ustaleniu wartości emitowanych akcji; aktualizacji wartości majątku dla celów ewidencyjnych; ustaleniu bieżącej wartości akcji; dla innych celów (np.: dla ewidencji księgowej i jej weryfikacji, dla celów podatkowych, dla analiz rentowności, do obliczeń kosztów, do programowania działalności badawczo-rozwojowej, do bieżącego sterowania produkcją, do ustalania cen na wyroby gotowe).

Jeżeli dokonuje się wyceny przedsiębiorstwa, to musi ona czemuś służyć, być podporządkowana jakimś celom.

Przebieg wyceny

Wycena jest zbiorem działań złożonych.

Proces wyceny przeprowadzają wyspecjalizowane firmy. Przedsiębiorstwo, które chce mieć wycenę zwraca się do nich z ofertą wyceny. Jest to formalna propozycja przeprowadzenia wyceny w przedsiębiorstwie.

Złożenie oferty dokonania wyceny wymaga: zawarcia umowy, przeprowadzenia wyceny, sporządzenia raportu.

Przeprowadzenie wyceny to ciąg uporządkowanych czynności, które pozwalają na:

1. Stwierdzenie rodzaju i zakresu posiadanych przez przedsiębiorstwo praw majątkowych - musi być udzielona dokładna odpowiedź dotycząca własności, czy jest to własność przedsiębiorstwa, czy jest w wieczystym użytkowaniu, czy jest dzierżawiony, kto jest właścicielem, od kogo się najmuje, czy jest to przekazanie do eksploatacji, w zarząd, jeżeli tak to kto jest właścicielem i jakie są warunki przekazania.

2. Wyodrębnienie z majątku przedsiębiorstwa tych składników, co do których przedsiębiorstwo nie posiada jednoznacznych praw dysponowania - trzeba tu udzielić odpowiedzi na pytania: jaki jest zakres dysponowania danym składnikiem majątkowym, w jakim stopniu można zmienić zakres posiadanych uprawnień, jaki jest stan techniczny składników majątkowych, czy warto się zajmować tymi składnikami, których statut nie jest w pełni jasny i czy warto dokonać zmiany ich statutu.

3. Konieczność sprawdzenia w ewidencji księgowej czy poddawane wycenie składniki majątkowe były poddawane aktualizacji i jeżeli tak to kiedy tego dokonano.

4. Opracowanie sprawozdania bilansowego obejmującego wycenione składniki - czy jest możliwe opracowanie takiego zestawienia, w jaki sposób można dokonać wyodrębnienia pozycji niezbędnych do obliczeń, jakie błędy można przy tym popełnić.

5. Stwierdzenie użyteczności dla potrzeb wyceny istniejących składników aktualizacji majątku lub cenników.

6. Dokonanie wyboru stosowanych metod wyceny w uzależnieniu od celu wyceny - trzeba wiedzieć: czy majątek będzie przedmiotem sprzedaży, czy majątek będzie przedmiotem aportu, czy majątek będzie przedmiotem zastawu, czy wyceniamy tylko majątek trwały, czy także wartości niematerialne, środki obrotowe, czy stosujemy układ mieszany, jaki jest faktyczny stan zużycia (fizycznego i ekonomicznego) majątku, jakie jest obciążenie składników majątkowych odsetkami, opłatami skarbowymi, odszkodowaniami i innymi obciążeniami, jakie metody gwarantują skuteczność wyceny dla danych składników majątkowych, czy wyceniamy według jednej metody, czy stosujemy różne metody.

7. Dokonanie wyceny w układzie wariantowym, jeden wariant odpowiada jednej metodzie wyceny dla tych samych składników.

8. Sformalizowanie wariantów wyceny z zapisami ewidencji księgowej tzn. należy: ustalić, czy wszystkie składniki wyceny są objęte ewidencją księgową, ustalić jakie są różnice wartości przedsiębiorstwa w poszczególnych wariantach i z czego one wynikają.

9. Podjęcie decyzji, który wariant spośród sporządzonych już wariantów wyceny wybieramy jako najlepszy.

10. Określenie rozpiętości czyli przedziału ceny rynkowej przedsiębiorstwa dla potrzeb negocjacji - musimy wiedzieć kto jest naszym partnerem, jakie są jego główne cechy: czy jest wiarygodny, rzetelny, jaki jest jego styl pracy, światopogląd, posiadany system wartości, jego referencje, sprawdzić jego referencje bankowe, zdecydować z jakiego poziomu ceny rozpocząć negocjacje (zwykle trzeba zrezygnować z poziomu ceny początkowej), w jaki sposób dokonywać ustępstw wobec partnera, jaka jest granica do której można się cofać i której przekroczyć nie można, jak grać w negocjacjach żeby osiągnąć z góry wybrany poziom ceny.

11. Opracowanie i przedstawienie zamawiającemu raportu z wyceny - rozstrzygnąć w ilu egzemplarzach należy przedstawić raport, kto może mieć dostęp do całości raportu, kto do części jawnej, a kto do poufnej części raportu, czy wyceniający ma prawo do korzystania z wyników i jakie one są.

Elementy składowe jakie powinien posiadać raport wyceny:

1. Część jawna, ogólnie dostępna - zawiera: dokładny spis treści (główne punkty raportu wraz z podpunktami); opis celu raportu i celu wyceny (dla kogo , w jakim celu, kto będzie odbiorcą, w jaki sposób będzie przedstawiany); cel wyceny przedstawiony jednoznacznie (przy pomocy jakich metod); przedstawienie przedsiębiorstwa którego majątek podlega wycenie (podanie pełnej nazwy, dokładny adres, środki łączności, czy jest to działalność produkcyjna, usługowa, handlowa czy mieszana, jaki rodzaj rynku i jakie segmenty rynku opanowało przedsiębiorstwo, jaki rodzaj produktu); historia przedsiębiorstwa (data od kiedy istnieje, jakie były koleje tego przedsiębiorstwa, co zaczynało produkować, jak zmieniało produkcję, asortyment, podać przynależność asortymentową, sytuację przedsiębiorstwa, prawa własności do składników majątkowych i obszaru geograficznego); specyficzne cechy przedsiębiorstwa (specyfika branżowa, regionalna, krajowa, pod względem asortymentu); scharakteryzować źródła na których opiera się raport (podać je dokładnie, muszą dotyczyć: aktualnego stanu prawnego, regulacji jego własności, inwestycji w toku, obciążeń, odsetek, spłat rat kapitałowych, odszkodowań, ewidencji kapitału trwałego według głównych grup rodzajowych, zapasów i innych składników kapitału obrotowego, stanu gotówki i papierów wartościowych); przedstawienie prognozy rozwoju branży i rozwoju przedsiębiorstwa na jej tle (czy były robione ważniejsze prognozy, przez kogo, zweryfikować je, przedstawić wnioski z prognoz bo mogą one wpływać na wycenę - dobre prognozy zwiększają wartość przedsiębiorstwa); charakterystyka sytuacji własnościowej (formy własności wyliczone dokładnie, struktura własności, nazwy czy nazwiska właścicieli lub udziałowców); charakterystyka potencjału kadrowego ze szczególnym uwzględnieniem kadry zarządzającej (podać grupy zawodowe, staż, poziom wykształcenia, znajomość metod zarządzania i wynikające stąd przesłanki dla wyceny); prognoza przyszłych wyników przedsiębiorstwa na podstawie prognoz w okresie 4 - 5 lat; przesłanki wyboru metody wyceny (dlaczego zastosowano taką a nie inną metodę, jej wpływ na wyceną i trudności jakie wystąpiły w wycenie); opis aktywów przedsiębiorstwa (główne składniki aktywów i ich wpływ na wyniki działalności przedsiębiorstwa); przedstawienie wyników wyceny w postaci zagregowanej i bez uszczegółowień, komentarz wyników wyceny pod kątem dostępności materiałów, ich jakości i trudności przeprowadzenia wyceny; dołączone załączniki (w których: pierwszy - dotyczy szczegółowej procedury wyceny, drugi - podaje dokładny opis organizacji pracy, trzeci - charakteryzuje system i styl zarządzania przedsiębiorstwem).

2. Część poufna , dostępna dla dyrektora przedsiębiorstwa - zawiera: informacje niezbędne w procesie negocjacji z partnerem; szczegółowe zestawienie aktywów; szczegółowe zestawienie składników majątkowych poddawanych wycenie; szczegółową strukturę własności wraz z udziałami; wyniki bilansu za ostatni rok; wytyczne dotyczące prowadzenia negocjacji; prawdziwy wynik wyceny z określeniem granicy ustępstw na jaką może sobie pozwolić przedsiębiorca w trakcie negocjacji.

Metody wyceny wartości majątkowej

1. Majątkowe - przy ich pomocy ustala się wartość przedsiębiorstwa jako sumę zgromadzonych w nim materialnych składników majątku finansowanych kapitałem własnym

Polega na ustaleniu wartości majątku przedsiębiorstwa zgodnie ze wzorem:

W_m = A - K_o , gdzie:

W_m - wartość majątku,

A - wartość aktywów,

K_o - wartość kapitału obcego.

Metody majątkowe różnią się cenami , przy pomocy których wyraża się wartość aktywów np. w metodzie cen księgowych operuje się ceną płaconą w przeszłości, można posługiwać się także wartością odtworzeniową, cenami likwidacji (według cen upłynnienia składnika majątkowego).

Zaletą metod majątkowych jest mały w nich udział elementów subiektywnych, szacowanych, arbitralnie ustalanych. Wadą jest pomijanie w wycenie: wartości reputacji przedsiębiorstwa, stopnia zaangażowania, kwalifikacji i umiejętności kadry, kultury organizacyjnej przedsiębiorstwa.

2. Dochodowe - oparte na założeniu, że o wartości przedsiębiorstwa decydują dochody jakie można uzyskać w całym okresie eksploatacji przedsiębiorstwa

Wyznacza się wartość dochodową przedsiębiorstwa zgodnie ze wzorem:

, gdzie:

a_t - współczynnik dyskontowy a_t = (1+r)^-1,

C_t - przepływy pieniężne w roku t,

n - liczba lat dla których liczy się dochód,

R - wartość resztowa przedsiębiorstwa w roku n (końcowym) przyjmowana jako wartość upłynnienia majątku,

Rynek zmienia w bardzo krótkim czasie sytuację dochodową przedsiębiorstwa.

3. Mieszane (majątkowo-dochodowe) - poszukuje się w nich kompromisu między zaletami i wadami metod majątkowych i dochodowych

Stosuje się tutaj obliczanie średnich arytmetycznych, geometrycznych lub ważonych z wyniku wycen majątkowych i dochodowych, zgodnie ze wzorem:

według metody niemieckiej

według metody szwajcarskiej

4. Rynkowe (pośrednie) - polegają na porównaniu wartości danego przedsiębiorstwa ze znaną wartością innego bądź innych przedsiębiorstw, przy założeniu, że porównywane przedsiębiorstwa są wystarczająco podobne

Opierają się na składnikach giełdowych:

, gdzie:

D - dochód przedsiębiorstwa

- mnożnik cenowo-dochodowy, jest to relacja cen akcji ostatniego notowania do dochodu przypadającego na jedną akcję według ostatniego sprawozdania finansowego przedsiębiorstwa opublikowanego zgodnie z prawem z rządowej gazecie (raz na pół roku przedsiębiorstwo ma obowiązek go opublikować)

5. Oparte na koncepcji progu rentowności - polegają na tym, że trzeba ustalić cenę przedsiębiorstwa tak, aby przy danych kosztach posiadania majątku było możliwe osiągnięcie dodatnich wyników finansowych

, gdzie:

K_s - roczne koszty stałe przedsiębiorstwa powiększone o ewentualne podatki majątkowe obciążające dochód przedsiębiorstwa

C - cena jednostkowa produktu bez VAT

K_zj - jednostkowy koszt zmienny

Metodę tą można stosować do przedsiębiorstw o jednorodnej produkcji.

Przedmiot działalności przedsiębiorstwa

Jest to ta dziedzina, która dominuje w gospodarce przedsiębiorstwa i która określa jego ofertę rynkową.

Przedmiot działalności przedsiębiorstwa jest kryterium według którego dzieli się przedsiębiorstwa na: produkcyjne, handlowe, produkcyjno-handlowe.

Innym kryterium podziału przedsiębiorstw jest sfera działania, wyróżniamy przedsiębiorstwa: produkcji materialnej, usług materialnych, usług niematerialnych.

Kryterium podziału przedmiotu działalności przedsiębiorstwa - kryterium działowo-gałęziowo-branżowe: przemysłowe, budowlane, rolne, leśne, rybackie, transportowe, komunalne, łączności, inne.

Z punktu widzenia rodzaju usług przedsiębiorstwa dzielimy na przedsiębiorstwa: usług materialnych, innowacyjno-wdrożeniowe, rynkowe, ochrony zdrowia, turystyczne, sportowe, inne.

Z punktu widzenia sfery wymiany przedsiębiorstwa dzielimy na przedsiębiorstwa: zaopatrzeniowe, zbytu, handlu hurtowego, handlu detalicznego, importowe, eksportowe.

W praktyce spotyka się różne kombinacje dziedzin działalności przedsiębiorstwa np. produkcyjno-handlowe, usługowo-handlowe, usługowo-produkcyjne, naukowo-produkcyjne, rolniczo-przemysłowe, remontowo-budowlane i budowlano-remontowe.

Fakt, że w gospodarce rynkowej występują różne rodzaje własności i wolności gospodarczej powoduje, że przedsiębiorstwa rozszerzają i różnicują, zwężają przedmiot swojej działalności bądź specjalizują się. Tu nie jest spełniona zasada czystości branżowej przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo wykonuje określone w swoim zadaniu i zakresie działalności funkcje. Z punktu widzenia hierarchii zadań każde przedsiębiorstwo ma w swoim zakresie funkcje: podstawowe, pomocnicze; np. w przedsiębiorstwie produkcyjnym: funkcja podstawowa - wytwarzanie i sprzedaż dóbr ekonomicznych; funkcje pomocnicze - zaopatrzenie, transport, gospodarka narzędziowa, gospodarka remontowa, prowadzenie odpowiedniej gospodarki energetycznej.

W przedsiębiorstwie występują też funkcje: regulacyjne (kierownicze , koncepcyjne) - związane z przygotowaniem, podejmowaniem , przekazywaniem i kontrolą decyzji; wykonawcze - dotyczące pracowników należących do zbioru wykonawców, związane z wykonywanie poleceń.

Z punktu widzenia faz procesu gospodarczego przedsiębiorstwa wyróżniamy funkcje takie jak: technicznego przygotowania produkcji; kształtowania potencjału kadrowego i racjonalnego jego wykorzystania; kształtowania potencjału rzeczowego (inwestycje, gospodarka kapitałem trwałym i obrotowym); produkcji podstawowej; prowadzenia działalności pomocniczej np. transport , gospodarka: narzędziowa, wodno-ściekowa, odpadami; sprzedaż wytworzonych dóbr; gospodarowanie majątkiem finansowym; ewidencyjno-sprawozdawcza; prowadzenie rzetelnego rachunku ekonomicznego.

Właściwości kształtowania funkcji w przedsiębiorstwie: 1. Jest pewna umowność ich wyodrębnienia (kryteria i podziały); 2. Występuje wyraźne uzależnienie funkcji od przedmiotu działania przedsiębiorstwa; 3. Występuje pewna zmienność funkcji, zależna od czynników takich jak: poziom rozwoju przedsiębiorstwa, postęp naukowo-techniczny, wielkość przedsiębiorstwa, system zarządzania przedsiębiorstwem; 4. Można sformułować tezę, że występuje tendencja do prowadzenia do dominacji funkcji sensu stricto produkcyjnych do stopniowego wzrostu znaczenia funkcji gospodarki potencjałem kadrowym, majątkiem finansowym, rynkowych funkcji a także funkcji ekologicznych dotyczących ochrony i kształtowania środowiska naturalnego.

Podział pracy w przedsiębiorstwie

Polega na dzieleniu procesu produkcyjnego na wydziały, oddziały, linie produkcyjne i inne.

Formy podziału: koncentracja, specjalizacja, dywersyfikacji.

Podział pracy w przedsiębiorstwie kształtuje się pod wpływem innowacji technologicznych, organizacyjnych i społecznych.

Innowacje technologiczne i organizacyjne mają wpływ na społeczno-zawodowy podział pracy w przedsiębiorstwie tj. kształtują one proporcje między kadrą kierowniczą i jej strukturą a kadrą wykonawczą i jej strukturą.

Przekształcenia w podziale pracy w obrębie przedsiębiorstwa znajdują wyraz w zmianach relacji między stadiami, fazami, operacjami, czynnościami, chwytami, funkcjami przedsiębiorstwa.

Specyficznymi formami podziału pracy są:

1. Koncentracja - odnosi się do produkcji, wyróżniamy jej 2 rodzaje: koncentracja sensu stricto - polega na poszerzeniu działalności produkcyjnej, co powoduje wzrost wydziałów, oddziałów, zakładów i samego przedsiębiorstwa i oznacza zwiększeni skali produkcji, które odbywa się przez przeznaczenie akumulacji tzw. zysku netto przedsiębiorstwa na zwiększenie skali produkcji; koncentracja sensu largo - polega na fuzjach (łączeniach), które mogą być dwojakiego rodzaju - dobrowolne lub przymusowe; 2. Specjalizacja - wyróżniamy: specjalizację przedmiotową - polega na zmniejszeniu: liczby wytwarzanych towarów i ich różnorodności, liczby usług, liczby kupowanych i sprzedawanych towarów, specjalizowanie się w obsłudze węższego segmentu rynku; specjalizację technologiczną - polega na tym, że zamiast stosowania wielkiej liczby technik i technologii decydujemy się na coraz węższą liczbę technik i technologii. Żeby można był przejść od mieszanych technologii do jednej trzeba przejść od produkcji wieloasortymentowej do jednoasortymentowej. Produkcja masowa jest najbardziej korzystna z punktu widzenia wyboru technik.; specjalizacja mieszana - polega na tym, że przedsiębiorstwo specjalizuje się tylko w wytwarzaniu pewnych części, zespołów, materiałów i w związku w tym wiąże się z kooperantami, czyli z innymi przedsiębiorstwami , w związki kooperacyjne - może to być: kooperacja czynna (oznaczająca, że przedsiębiorstwo ma porozumienie z innymi i w ramach umowy dostarcza mu określoną część, określone części lub zespoły), kooperacja bierna (występuje, jeżeli producent korzysta z usług innych przedsiębiorstw), kooperacja przedmiotowa (oznacza, że dostarcza się (czynna) lub otrzymuje (bierna) materiały, surowce, półfabrykaty), kooperacja technologiczna (polega na tym, że dostarcza się (czynna) lub otrzymuje (bierna) metody produkcji, projekty produktów, wynalazki, „know how”), kooperacja równoległa (występuje, jeżeli ta sama część, ten sam detal lub zespół jest dostarczany lub otrzymywany od wielu kooperantów), kooperacja łańcuchowa - występuje, gdy do wytworzenia danego zespołu używa się różnych elementów dostarczanych przez różnych kooperantów), 3. Dywersyfikacja - proces przeciwny do specjalizacji, oznacza: rozszerzenie asortymentu wykonywanych towarów, rozszerzenie zestawu różnych technik i technologii zastosowanych w produkcji, rozszerzenie metod zarządzania (mieszane metody). Wyróżniamy: dywersyfikację poziomą - oznacza odejście od specjalizacji przedmiotowej i zwiększenie liczby produkowanych wyrobów, wyróżniamy: koncentryczną (ma miejsce wtedy, gdy nowe dziedziny działalności przedsiębiorstwa są związane z dotychczasową), konglomeratową (ma miejsce, gdy dotychczasowa dziedzina działalności przedsiębiorstwa nie jest związana z nową dziedziną uruchamianą przez przedsiębiorstwo); dywersyfikację pionową - oznacza zwiększenie liczby stosowanych technik, technologii, przechodzenie od czystych procesów technicznych do coraz bardziej mieszanych.

Podejmowanie decyzji co do rodzaju formy specjalizacji w obrębie przedsiębiorstwa (jej zastosowanie) musi wynikać z rachunku ekonomicznego, trzeba brać pod uwagę korzyści i niekorzyści każdej z wymienionych form specjalizacji.

Korzyści z koncentracji: można zmniejszyć nakłady inwestycyjne na jednostkę produktu; większe możliwości wykorzystania nowoczesnych maszyn, urządzeń, automatów, manipulatorów; można rozłożyć koszty badań i rozwoju na większą ilość wyrobów i osiągnąć ich wyższą jakość; przez specjalizację wymusić lepszą robotę kooperantów; umożliwia lepsze wykorzystanie wysokowykwalifikowanych specjalistów; daje lepsze warunki konkurowania: jakością, ceną, warunkami dostaw; zwiększa udziały w określonym segmencie rynku; daje podstawy do prowadzenia własnej sieci dystrybucyjnej i serwisowej.

Niekorzyści z koncentracji: długie cykle inwestycyjne, co powoduje zamrożenie nakładów inwestycyjnych; duże straty w czasie awarii i przerw remontowych; trudności wprowadzania zmian; zwiększenie promienia odległości od kooperantów, dostawców, odbiorców, rynku; ani kadra kierownicza ani wykonawcza nie docenia małych korzyści i małych strat, jeżeli występują one ciągle to się sumują i dają poważny efekt; bardzo duża uciążliwość dla środowiska; istnieje wielki potencjał pracowników wykonawczych mogący powodować z nim kłopoty.

Korzyści dywersyfikacji: możliwość trwania i rozwoju przedsiębiorstwa mimo, że niektóre produkty osiągają granice śmierci ekonomicznej (nikt się nimi nie interesuje); możliwość przetrwania dekoniunktury w jednej dziedzinie, gdy są dochody w innej; możliwość osiągnięcia obniżki kosztów pośrednich dzięki lepszemu wykorzystaniu potencjału; możliwość szerokiej oferty rynkowej; pozwala na uniknięcie restrykcji monopolowych; możliwość wykorzystania własnych sieci redystrybucji, sieci handlowych i renomy.

Wady dywersyfikacji: trudności w zarządzaniu; łatwość przekroczenia progu kompetencji; trudność osiągnięcia korzyści jakie daje koncentracja i specyfikacja.

Postęp techniczno-organizacyjny w przedsiębiorstwie

Postęp techniczny oznacza zmianę danego poziomu techniki na wyższy, przy jednoczesnym spełnieniu 4 kryteriów: 1. Technicznego - lepsze właściwości techniczno-eksploatacyjne musi charakteryzować nowy poziom techniki; 2. Ekonomicznego - wyższym poziomem techniki jest ten, przy którym łączne nakłady na jednostkę produktu są mniejsze; 3. Społeczne - technika ma być dla człowieka ją mającego bardziej przyjazna, by nie spotykał się z żadną dyskryminacją, by jej nie odczuwał; 4. Ekologiczne - działo sztuki inżynierskiej ma nie szkodzić ekosferze: wodzie, powietrz, glebie, ma pracować cicho.

Postęp techniczny prowadzi do zmian: w organizacji produkcji, w poziomie i strukturze potencjału kadrowego.

Podstawą postępu technicznego jest inwencja, a wykorzystanie inwencji to innowacja w postaci: opracowania, wdrożenia, upowszechnienia prototypu.

Rodzaje innowacji:

1. Wg kryterium oryginalności: kreatywne (twórcze, pionierskie); imitujące (odtwórcze, naśladowcze); 2. Wg kryterium systemu ich pobudzania: podażowe (jako wynik odkryć, wynalazków stymulowanych przez rozwój nauki i techniki), popytowe (stymulowane przez samo przedsiębiorstwo i rynek); 3. Wg kryterium efektów: produktowe (tu występuje rentowność), procesowe (technologiczne), czynnikowe (odnoszą się do nowych czynników potrzebnych do wytwarzania towarów np. nowe elementy infrastruktury społecznej).

Przedsiębiorstwo współcześnie powinno być tak zarządzane, by miało to charakter zarządzania proinnowacyjnego. Konieczne jest więc w nim:

- kreatywność kadry kierowniczej i wykonawczej (kapitał kadrowy)

- by uwarunkowania makroekonomiczne powinny sprzyjać proinnowacyjnym działaniom, takim jak: dobry system ekonomiczny, edukacyjny; polityka naukowo-techniczna; system wspomagania działań

- by uwarunkowania mikroekonomiczne powinny sprzyjać proinnowacyjnym działaniom, takim jak: wielkość przedsiębiorstwa; profil produkcji; pozycja rynkowa

- oparcie na odpowiednim systemie bodźców: pozytywnych (są one lepsze od negatywnych np. korzyści z innowacyjności przedsiębiorstwa), negatywnych (np. kary za nieodpowiednie traktowanie środowiska)

- system transferu innowacji: ssania (jest lepszy, gdyż rynek penetruje innowacje i je wykorzystuje), tłoczenia (polega na agresywnym oferowaniu przedsiębiorstwom innowacji ze źródeł technicznych)

- wybór strategii postępu technicznego: wzorców, wypełniania luk rozwojowych, prymatu

- wybór źródeł zasilania innowacyjnego: własne, zewnętrzne

- wybór właściwego momentu dokonania zmian technicznych (nie może on być ani zbyt wczesny ani zbyt późny)

- kształtowanie kultury proinnowacyjnej w przedsiębiorstwie

Określenie zarządzania i funkcje zarządzania przedsiębiorstwem

Zarządzanie przedsiębiorstwem to proces sterowania jego działalnością polegający na podejmowaniu i realizacji określonych decyzji podporządkowanych osiąganiu jego celów i zadań oraz spełnianiu wymogów gospodarki rynkowej.

W systemie zarządzania przedsiębiorstwem wyróżnia się funkcje zarządzania. Takimi funkcjami zarządzania w świetle teorii są następujące funkcje: 1. Zarządzania strategicznego; 2. Planowania bieżącego; 3. Motywowania; 4. Potencjału kadrowego przedsiębiorstwa; 5. Oceniania i kontroli wyników działalności przedsiębiorstwa; 6. Organizowania, funkcję przez którą rozumie się kształtowanie struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa połączone z wyborem określonych metod zarządzania.

Funkcje zarządzania w przedsiębiorstwie są spełniane przez kadrę kierowniczą. Funkcje zarządzania wypełniają konkretną treścią pracownicy wykonawczy.

Z punktu widzenia spełniania funkcji zarządzania istotny jest podział potencjału kadrowego przedsiębiorstwa na 4 podstawowe grupy: 1. Kadra kierownicza; 2. Zbiór samodzielnych specjalistów zwykle o wysokim poziomie kwalifikacji zawodowej, często o specjalnych uprawnieniach; 3. Kadra technicznych wykonawców; 4. Robotnicy (najemnicy).

Struktura potencjału kadrowego przedsiębiorstwa bywa w przybliżeniu taka:

- kadra kierownicza - ok. 10%

- kadra specjalistów - ok. 15%

- techniczni wykonawcy - ok. 9%

- robotnicy - ok. 65%

Funkcje zarządzania muszą być realizowane na każdym poziomie struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa. Na najwyższym szczeblu struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa największe znaczenia mają funkcje: 1. Zarządzania strategicznego; 2. Planowania bieżącego; 3. Organizowania; 4. Oceniania wyników pracy poszczególnych pracowników.

Funkcja motywowania i kontroli ma jednakowe znaczenie na wszystkich szczeblach systemu organizacyjnego przedsiębiorstwa.

Zarządzanie obejmuje podejmowanie i realizację decyzji zarówno w obrębie przedsiębiorstwa jak i tego co dzieje się w relacjach przedsiębiorstwa z otoczeniem. Wyniki działalności przedsiębiorstwa trafiają do otoczenia przedsiębiorstwa, a otoczenie na zasadach rynkowych zasila przedsiębiorstwo w niezbędne czynniki działalności.

Zarządzanie przedsiębiorstwem może przebiegać sprawnie jeżeli przedsiębiorstwo ma swobodny, nieskrępowany dostęp do informacji rynkowej, technicznej, ekonomicznej, handlowej i usługowej wszystkich rodzajów rynków.

Zarządzanie strategiczne

Zarządzanie strategiczne - istotą jego jest przewidywanie w perspektywie wieloletniej przyszłych stanów przedsiębiorstwa jak i procesu ewolucji jego funkcji zarządzania.

Zarządzanie strategiczne charakteryzuje się całościowym, zintegrowanym przewidywaniem przyszłości zastawionym na zwiększenie elastyczności działania przedsiębiorstwa, które powinno się wyrażać w zwiększeniu zdolności przedsiębiorstwa do dostosowywania się do zmian w jego otoczeniu.

Zarządzanie strategiczne charakteryzuje się tym, że: łączy fazy przygotowania i wdrożenia strategii; scala różne dziedziny działalności przedsiębiorstwa: produkcyjną z techniczną, handlową, finansową, ekonomiczną, społeczną; jest określoną koncepcją rozwojową przedsiębiorstwa, w której sprecyzowane są: cele ogólne, środki i metody ich osiągania, procedury i przedsięwzięcia pozwalające osiągnąć te sprecyzowane cele.

Celem zarządzania strategicznego w przedsiębiorstwie jest: sformułowanie strategii rozwojowej przedsiębiorstwa; wdrożenie tej strategii.

W zarządzaniu strategicznym wyróżnia się trzy fazy:

1. Faza formułowania strategii przedsiębiorstwa - zwraca się tu uwagę na: pozycję przedsiębiorstwa, misję, cele, oczekiwania, możliwości i ograniczenia otoczenia zewnętrznego, stan wewnętrzny przedsiębiorstwa, opracowanie wariantowe strategii (chodzi o myślenie nad większą ilością wariantów), wytypowanie tych wariantów, które mają największe możliwości realizacji i wybrać najlepszy z punktu widzenia zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań przedsiębiorstwa; 2. Faza wdrażania i realizacji strategii; 3. Faza kontroli i oceny strategii

Charakterystyka faz zarządzania strategicznego

W zarządzaniu strategicznym wyróżniamy następujące fazy:

1. Formułowanie strategii przedsiębiorstwa

Trzeba tu udzielić kompetentnej odpowiedzi na pytania: jakie jest przedsiębiorstwo, czy stosowana dotychczas strategia jest dobra czy budzi nasze wątpliwości bądź mamy do niej zastrzeżenia, jakie miałoby być nasze przedsiębiorstwo, jaki jest pożądany stan przyszły przedsiębiorstwa, co należy zrobić aby osiągnąć w przyszłości pożądany stan przedsiębiorstwa.

W zależności od tego jakich odpowiedzi udzielimy na te pytania decydujemy czy kontynuować dotychczasową strategię przedsiębiorstwa czy też ją zmienić.

Przedsiębiorstwo jest na ogół zmuszone zmieniać strategię w warunkach kryzysowych bądź gdy następują zmiany w otoczeniu ekonomicznym, społecznym i politycznym przedsiębiorstwa.

Punktem wyjścia do formułowania strategii jest misja przedsiębiorstwa, która jest utożsamiana z sensem istnienia przedsiębiorstwa, zasadami jego działania i intencjami kierownictwa.

Misja przedsiębiorstwa - trzeba ustalić: oferowane odbiorcom dobra i usługi, odbiorców, dziedziny specjalizacji, zasięg terytorialny oddziaływania przedsiębiorstwa.

Na podstawie misji ustala się cele (wiązki celów) przedsiębiorstwa:

- wiązka celów ekonomiczno-finansowych: zysk, rentowność, obroty, udział w rynku, wartość rynkowa akcji, płynność finansowa

- wiązka celów społecznych: użyteczność towarów lub usług wytwarzanych przez przedsiębiorstwo, zatrudnienie

- wiązka celów prestiżowych: przodownictwo

Do ustalenia celów przedsiębiorstwa służy analiza zewnętrzna i wewnętrzna przedsiębiorstwa i stosuje się w niej metodę SWOT czyli:

S - strengths - mocne strony

W - weaknesses - słabe strony

O - oportunities - szansy jakie stwarza otoczenie

T - threats - zagrożenia w otoczeniu

Analiza zewnętrzna (przedsiębiorstwo a otoczenie) - musi obejmować analizę trendów w otoczeniu, która musi dotyczyć przewidywanych zmian ekonomicznych, ekologicznych, społecznych i politycznych, musi zajmować się prognozowaniem trendów dotyczących zmian rynkowych (klientów, dostawców, kooperantów, konkurentów), musi dotyczyć zmian technicznych (np.: materiałowych, w dziedzinie zasilania energetycznego, konstrukcyjno-technologicznych w organizacjach współpracujących z przedsiębiorstwem).

Analiza wewnętrzna (w obrębie przedsiębiorstwa) - jej celem jest identyfikacja, ocena i prognoza własnych zasobów przedsiębiorstwa. Chodzi o :

- zasoby rynkowe - ważny jest udział w rynku, poziom cen, grupy klienteli, rozmieszczenie klienteli, kanały dystrybucji wytworzonych towarów, stopień dywersyfikacji (urozmaicenia) asortymentu towarów, poziom jakości i jego ewentualne zróżnicowanie

- zasoby finansowe - ważny jest kapitał własny i obcy oraz dyspozycyjny, jego struktura, płynność, strumienie przychodów i wydatków, skala spodziewanych obciążeń podatkowych, tempo wzrostu zysku i rentowności, wielkość płaconych dywidend

- zasoby technologiczno-produkcyjne - ważny jest posiadany majątek i jego struktura za względu na wiek i nowoczesność oraz grupy rodzajowe (np. budynki i budowle), stosowane technologie, zasoby w sferze badań i rozwoju, czy są one w wystarczającym stopniu wykorzystane

- zasoby organizacyjne - ważna jest tu forma i struktura organizacyjna przedsiębiorstwa, metody zarządzania, system informacyjny przedsiębiorstwa, planowanie i kontrola działalności, metody rekrutacji i szkolenia pracowników, czy wiedza jest wykorzystywana w systemie organizacyjnym, doświadczenie kadry kierowniczej w zakresie rynku i produkcji, wykorzystywanie licencji, znaki jakości i znaki fabryczne

- zasoby funkcjonalne - ważny jest tu :marketing, reklama, sprzedaż , produkcja, finanse, badania i rozwój, koszty, zdolność kredytowa, personel

Te wyżej wymienione rodzaje analizy są podstawą projektowania wariantów strategicznych przedsiębiorstwa, ich porównywania z punktu widzenia strategicznych wiązek celów, wyboru spośród opracowanych wariantów strategii optymalnej, oceny stopnia dostosowania strategii do specyfiki przedsiębiorstwa i charakteru jego otoczenia.

2. Wdrażanie i realizacja strategii

Jeżeli wybiera się określoną strategię i uznaje się, że jest optymalna to musi ona być rekomendowana przez naczelne kierownictwo kierownikom szczebli średnich i niższych systemu zarządzania.

Kadra najwyższego szczebla musi mieć zdolność tak przedstawić istotę i oczekiwane skutki strategii tak żeby pozostali kierownicy: zrozumieli ją, przyjęli jako możliwą do realizacji, bez reszty i lojalnie zaangażowali się w proces jej wdrażania.

Wdrażanie wymaga 4 działań:

1. Dekompozycja celów strategicznych na konkretne zadania ilościowe i finansowe ujęte w strategiach cząstkowych; 2. Dopasowanie poziomu i struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa do wymagań strategii; 3. Działania zmierzające do dostosowania strategii do średniego poziomu kultury organizacyjnej przedsiębiorstwa (chodzi o system wartości i norm, wzorów, postaw, zachowań poszczególnych grup pracowniczych); 4. Wzmocnienie roli kadry kierowniczej jako nośnika podstawowych wartości, nowoczesnych metod działania związanych z wdrażaną strategią, specyfiką wewnętrzną przedsiębiorstwa i wymaganiami otoczenia.

3. Kontrola i ocena strategii

Chodzi o to, żeby porównać wyniki strategii ze stanami postulowanymi strategii, jest to kontrola ciągła, musi ją sprawować kadra kierownicza.

Kadra kierownicza jest w stanie zapewnić kontrolę przez: precyzyjne wyznaczanie celów i ocenę stopnia ich osiągania, bezpośrednie oddziaływanie na przebieg realizacji strategii w zakresie strategii cząstkowych.

Wybór sposobu kontroli zależy od: stadium rozwoju przedsiębiorstwa, stanu otoczenia, rodzaju realizowanej strategii.

Aby skutecznie kontrolować i oceniać strategię kadra kierownicza musi: stosować specjalny system informacyjny w przedsiębiorstwie, dążyć do tego żeby kryteria i mierniki oceny realizowanej strategii były skorelowane z systemami motywacyjnymi wszystkich podstawowych grup potencjału kadrowego.

System zarządzania strategicznego jest konieczny przede wszystkim w dużych przedsiębiorstwach w których wybór, realizacja i kontrola strategii muszą być dokonywane na trzech poziomach: przedsiębiorstwa jako całość; poszczególnych rodzajów działalności z punktu widzenia relacji produkt → rynek → strategia przedsiębiorstwa; podstawowych jednostek funkcjonalnych (marketing, reklama, zdolności kredytowe).

W zarządzaniu strategicznym dąży się do tego, żeby podzielić przedsiębiorstwo na względnie samodzielne segmenty, żeby: móc rangować te segmenty, czyli oceniać z punktu widzenia ich udziału w ogólnym sukcesie przedsiębiorstwa; żeby w wyodrębnionych segmentach móc wskazać te, które stanowią słabe, słabsze czy najsłabsze ogniwa; żeby móc na bieżąco reagować.

Określenie planowania bieżącego

Planowanie bieżące to proces dokonywania wyboru i wyznaczenia celów krótkookresowych przedsiębiorstwa oraz środków i sposobów wykonywania zadań na podstawie właściwie skonstruowanej i stosowanej motywacji. Wiąże się ono z zarządzaniem strategicznym, wypełnia treścią zarządzanie strategiczne. Środki niezbędne do realizacji planów bieżących to rzeczowe i osobowe czynniki produkcyjne przedsiębiorstwa.

Plany bieżące muszą być elastyczne i elastyczność planów osiąga się: planowaniem wariantowym (1 wariant planu), zastępowanie planu realizowanego planem aktualizowanym, tworzenie rezerw, ciągłe planowanie.

Plany bieżące charakteryzują się tym, że mają one charakter dyrektywny, wiąże się z tym to, że zadania sformułowane w planie muszą być powiązane z systemem motywacyjnym, a wzrost wynagrodzeń powinien zależeć od stopnia wykonania zadań.

Planowanie bieżące dzieli się według:

1. Kryterium planowania - oznacza podział na plany: roczne, półroczne, kwartalne, miesięczne, dekadowe, dzienne, zmianowe; 2. Kryterium zakresu - oznacza podział na plany: ogólne (roczne, półroczne, kwartalne, miesięczne); operatywne (dekadowe - 10 dni, dzienne, zmianowe - 3 zmiany w ciągu dnia, tam gdzie procesy ciągłe); 3. Kryterium przedmiotu - oznacza podział na plany: produkcji, zaopatrzenia, sprzedaży, zatrudnienia, wynagrodzeń, kontroli, finansowe, działań marketingowych, promocji.

Plan produkcji - zawiera to co się produkuje, kiedy się produkuje i gdzie się produkuje

Plan sprzedaży - powiązany z planem marketingu i innowacji ustala wartość, kierunki sprzedaży, zadania dotyczące produkcji i zbytu

Plan zaopatrzenia - ustala rodzaj materiałów, surowców, półfabrykatów, energii, ich ilości, terminy, częstotliwość dostaw, dostawców, wielkość zapasów, kapitał trwały

Plan zatrudnienia - ustala liczbę pracowników nowych, ich strukturę zawodową, przewidywaną wydajność, pracochłonność, rezerwy czasu pracy, wynagrodzenia

Plan kosztów - ustala wielkość nakładów niezbędnych do wytworzenia towarów, ich sprzedaży, zestaw działań i przedsięwzięć mających na celu obniżkę kosztów

Plan finansowy - ustala wielkość wyniku finansowego, zysk brutto i netto, wskaźnik rentowności, podział wyniku finansowego

Metodyka budowy planu ogólnego przedsiębiorstwa

Budowę planu przedsiębiorstwa zaczyna się od planu sprzedaży, konstruowanego na podstawie: zawartych umów z odbiorcami, portfela zamówień serio (rzetelnych), badań rynku.

Jak jest projekt planu sprzedaży to przygotowuje się plan produkcji, opracowując jego warianty na podstawie: normatywów finansowych, normatywów techniczno-eksploatacyjnych, normatywów organizacji produkcji.

Jak jest plan produkcji to trzeba rozpocząć procedurę bilansowania zapotrzebowania na czynniki produkcji z wielkością dyspozycyjnych czynników produkcji. Na podstawie procedury bilansowania trzeba dojść do konkluzji czy plan jest realny (wówczas się go akceptuje) czy niezbilansowany (wówczas trzeba powtórzyć procedurę budowy planu). Gdy plan produkcji jest realny buduje się pozostałe plany przedmiotowe (zatrudniania, płac, kosztów, finansów, sprzedaży itd.)

Metodyka budowy planów operatywnych

Planowanie operatywne to podział zadań ogólnych na cząstkowe i przydzielenie ich poszczególnym wydziałom, oddziałom, liniom, ogniwom, stanowiskom pracy. Polega na przydzieleniu środków umożliwiających wykonanie zadań. Podział zadań wymaga harmonogramu ich wykonania w czasie.

Plan operatywny jest przekształconym planem zbytu sporządzonym w celu: równomiernego obciążenia maszyn, urządzeń, środków transportu, powierzchni produkcyjnej itp.; równomiernego obciążenia pracowników najemnych przedsiębiorstwa; terminowego wykonania zamówień; maksymalizacji wykorzystania kapitału obrotowego.

Plan operatywny jest pewnym kompromisem między wymaganiami planu zbytu (odbiorców) a ekonomicznością produkcji (która by pozwalała osiągnąć przedsiębiorstwu zysk).

Istota motywowania

Funkcja motywowania polega na oddziaływaniu na pracowników przedsiębiorstwa przy pomocy odpowiednich środków i metod w celu wywołania ich działań zgodnych z celami i zadaniami przedsiębiorstwa oraz ich własnymi potrzebami. System motywowania ukierunkowuje działalność pracowników.

Celem motywowania jest aby kierunek intensywności pracy i efekt pracy najemnika był zgodny z interesem ekonomicznym przedsiębiorcy jak i własnym najemnika.

Motywowanie jest podstawą kierowania ludźmi. Może opierać się na: wyjaśnianiu, przekonywaniu, perswadowaniu, zachęcaniu. Podstawą dobrego systemu motywacyjnego jest zgodność interesów motywowanych z interesami motywujących. Podstawą interesów motywowanych są ich potrzeby i hierarchia tych potrzeb.

Główne rodzaje potrzeb i ich hierarchia:

1. Potrzeby fizjologiczne - będące podstawą życia: wyżywieniowe, mieszkaniowe, odpowiednie warunki: odpoczynku, snu, zachowania higieny; 2. Potrzeby bezpieczeństwa: stabilności układu, pewności, czystości ekologicznej środowiska naturalnego i czystości środowiska pracy; 3. potrzeby przynależności: współpracy, akceptacji, przyjaźni, miłości; 4. Potrzeby uznania: szacunku, zachowania godności, sukcesu, wyróżnienia za sukces; 5. Potrzeby samorealizacji: zostawienia po sobie śladu.

Bodźce mogą być pozytywne i negatywne w systemie motywowania. Negatywne to np. nakaz, rozkaz, kara, egzekucja itp.

Motywowanie to funkcja zarządzania bez której nie jest możliwe prawidłowe wypełnianie pozostałych funkcji zarządzania.

Każdy system motywowania obejmuje: środki, zasady, metody, procedury motywowania; konkretne formy zachowania stosowane w określonych sytuacjach; motywujący; motywowani

Dobór instrumentów motywowania

Konstrukcja bodźców powinna spełniać następujące warunki:

1. Stawiane pracownikowi najemnemu cele powinny być współmierne do oczekiwanego wynagrodzenia; 2. Kierownik musi mieć umiejętności i wolę rzetelnego oceniania stopnia realizacji celu przez pracownika najemnego i w zależności od stopnia realizacji celu przez pracownika najemnego odpowiednio go wynagradzać; 3. Wynagrodzenie pracownika najemnego powinno być takie, aby zaspokajało potrzeby pracownika najemnego w odpowiedniej proporcji do nakładu pracy i efektu pracy pracownika najemnego i powinno ono być wypłacane w odpowiednim czasie, bez powszechnie stosowanego tzw. „poślizgu” (opóźnienia) które karze pracownika 5% stopą inflacji czyli procentem od kredytu jaki musiał zaciągnąć, nie interesują pracodawcy wydatki pracownika. Jest to powszechne zjawisko w sektorze publicznym.

Rodzaje bodźców:

Cena siły roboczej ukształtowana na rynku pracy czyli płaca. Płace spełniają określone funkcje:

1. Uniwersalne:

informacyjna - polega na tym, że cena siły roboczej jest nośnikiem informacji rynkowej dla: pracownika najemnego (na co średnio może liczyć), pracodawcy (jaki średnio koszt dodatkowy będzie musiał ponieść jeżeli zechce zatrudnić dodatkowego pracownika), organizacji związkowych czyli związków zawodowych (pcha je do określonych działań bądź je wstrzymuje od określonych działań), rządu (jeżeli buduje się programy rozwoju gospodarczego w skali makro trzeba wiedzieć jakie poniesie się koszty chcąc zatrudnić pracowników najemnych), organizacji międzynarodowych i inwestorów zagranicznych, dla badaczy problemu kształtowania wynagrodzeń w gospodarce rynkowej; kryteryjna - płaca stanowi kryterium wyboru ekonomicznego dla: pracownika najemnego (zatrudnić się czy nie), przedsiębiorcy (zatrudnić pracownika najemnego czy nie), związkowców (czy walczyć o obcych, tych którzy nie pracują, czy nie), rządu (jaką płace minimalną ustalić dla pracownika najemnego); agregacyjna - polega na ty, że np. płace są elementem składowym całości kosztów przedsiębiorstwa, dadzą się agregować w koszty, także w dochody;

2. Ekonomiczne:

dochodowa - płaca dla pracownika najemnego jest najważniejszym źródłem zasilania gospodarstwa domowego w dochody; kosztowa - to co jest dochodem dla pracownika, jest kosztem dla pracodawcy, jest składnikiem wektora nakładów do wytworzenia towaru lub świadczenia usług; wzrostu wydajności pracy - pracodawca jest skłonny podwyższać wynagrodzenie pracownika najemnego pod warunkiem, że przyrost wynagrodzenia spowoduje większy przyrost wydajności; czynnika decydującego o wyborze zawodu; czynnika wyboru miejsca pracy; czynnika zmiany zawodu; czynnika podnoszenia kwalifikacji

3. Społeczno-wychowawcze:

kształtowanie stosunku do pracy, wysokiej dyscypliny pracy, woli i chęci do pracy; kształtowanie ładu i spokoju społecznego; kształtowanie wzajemnych relacji między pracodawcami a pracownikami najemnymi

Istota oceny i rodzaje oceny

Ocena działalności gospodarczej przedsiębiorstwa to ustalenie stopnia realizacji jego celów i zadań uwzględniające warunki ich osiągania. Ocena to nie jest jednorazowy akt a proces ciągły. Podejmowanie jakichkolwiek decyzji w przedsiębiorstwie wymaga zawsze oceny, przynajmniej oceny intuicyjnej.

Oceny dokonują podmioty powiązane z działalnością przedsiębiorstwa bezpośrednio lub pośrednio. Oceniającym działalność przedsiębiorstwa może być: właściciel lub wspólnik, przedstawiciel wspólników w spółkach kapitałowych, potencjalny współwłaściciel (inwestor), organ założycielski, bank lub banki kredytujące działalność przedsiębiorstwa, kontrahenci wchodzący w stosunki ekonomiczne z przedsiębiorstwem.

Oceny przedsiębiorstwa mogą dokonywać za zlecenie także wyspecjalizowane jednostki eksperckie, consultingowe, wywiadownie gospodarcze, urząd antymonopolowy, organizacje ekologiczne i konsumenckie.

Oceny można podzielić według :

1. Kryterium momentu przeprowadzenia oceny: oceny ex post (według wykonania), oceny ex ante (według projektu, prognozy, planu); 2. Kryterium przedmiotu oceny: odcinkowe (dotyczą wybranych segmentów przedsiębiorstwa), całościowe; 3. Kryterium podmiotu oceny: zewnętrzne (dokonują ich np. banki, kontrahenci, inwestorzy, samorząd terytorialny), wewnętrzne (dokonują ich np. dyrektor, bank, zarząd, rada nadzorcza, samorząd pracowniczy, związki zawodowe); 4. Kryterium stopnia powtarzalności oceny: systematyczne, doraźne.

Mierniki oceny

Mierniki to kategorie ekonomiczne charakteryzujące fakty, zdarzenia, procesy działalności gospodarczej przedsiębiorstwa przy pomocy mierzalnych jednostek.

Funkcje mierników:

1. Diagnostyczno-informacyjna - pozwala ocenić stan przedsiębiorstwa na dany moment lub w określonym przedziale czasu; 2. Kryteryjno-stymulacyjna - poziom czy dynamika miernika są podstawą wyboru ekonomicznego i podejmowania decyzji ekonomicznych; 3. Agregacyjno-prognostyczna - mierniki pozwalają oceniać zarówno poszczególne segmenty działalności przedsiębiorstwa jak i całokształt jego działalności, a także estymować ich prawdopodobne poziomy (wielkości) do okresów przyszłych

Podstawowe wymagania dotyczące mierników oceny działalności przedsiębiorstwa: powinny być proste, przejrzyste, czytelne, nadające się do jednoznacznej interpretacji; powinny umożliwiać ścisłe określanie ich pojemności i decyzyjności.

Pojemność - to zakres zdarzeń, które odwzorowuje, odzwierciedla, diagnozuje miernik.

Decyzyjność - to ten zakres zdarzeń odwzorowywanych przez miernik, które są podstawą podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie.

Rodzaje mierników:

1. Wg kryterium jednostek pomiaru: mierniki naturalne (np. tyle a tyle kwintali pszenicy, ziemniaków); mierniki wartościowe; 2. Wg kryterium pojemności: mierniki syntetyczne (tzn. odzwierciedlające całokształt działalności przedsiębiorstwa); mierniki cząstkowe (tzn. odzwierciedlające wycinek działalności przedsiębiorstwa).

W miernikach ważna jest także decyzyjność miernika i najlepiej jest jeżeli pojemność miernika jest zbliżona do jego decyzyjności.

Sposoby dokonywania oceny:

a) przy pomocy jednego miernika

b) przy pomocy wielu mierników, wówczas pojawia się trudna kwestia jak zintegrować wyniki końcowe w ocenę syntetyczną

c) ważny jest układ odniesienia w stosowanej ocenie, wyróżniamy trzy układy odniesienia:

- normatywny - mamy wzorzec, do którego porównujemy stan faktyczny osiągany w przedsiębiorstwie

- czasowy - np. wyniki z roku 1999 przedsiębiorstwa porównujemy z wynikami z 1998 roku

- przestrzenny - wzorcem dla oceny działalności przedsiębiorstwa są wyniki uzyskane w tym samym czasie w innym przedsiębiorstwie, ale o podobnym charakterze

Najczęściej stosowanymi miernikami są mierniki finansowe, których jednostką współmierną jest jednostka pieniężna. Wśród tych mierników możemy wyróżnić mierniki:

1. Rentowności

Sprzedaż netto to sprzedaż bez uwzględnienia podatku VAT a zysk netto to zysk brutto pomniejszony o podatek.

2. Sprawności działania przedsiębiorstwa

3. Płynności w przedsiębiorstwie

4. Zadłużenia przedsiębiorstwa

5. Rynku kapitałowego

Kształtowanie struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa

Jest to jedna z funkcji zarządzania.

Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa to skład elementów (jednostek organizacyjnych) i relacje (połączenia) między nimi wynikające z pionowego i poziomego podziału pracy w przedsiębiorstwie.

Pionowy podział pracy oznacza oddzielenie (separację) funkcji kierowniczych (zarządczych) od funkcji wykonawczych. Poziomy podział pracy oznacza merytoryczny podział funkcji czy obszarów działania przedsiębiorstwa.

Powiązania pionowe między elementami struktury przedsiębiorstwa wynikają z podległości pracowników wykonawczych określonym przełożonym. Istotą powiązań pionowych jest przepływ informacji od przełożonych do pracowników wykonawczych i vice versa. Przepływy informacji między przełożonymi a wykonawcami są w większości z góry uregulowane, sformalizowane, zestandaryzowane.

Powiązania poziome to relacje między komórkami i osobami tego samego szczebla struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa wynikające z podziału zadań na funkcje, podfunkcje, czynności.

Wszystkie powiązania w przedsiębiorstwie tworzą określoną sieć przebiegu informacji, poleceń, nakazów, zakazów, interwencji, sprawdzeń.

Ogół komórek przedsiębiorstwa dzieli się na:

1. Komórki ruchu - to komórki wykonawcze, działają w sferze wytwarzania towarów i świadczenia usług; 2. Komórki zarządu - to komórki regulacyjne, regulują wykonawstwo.

Strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa przedstawia jej dokumentacja (księga służb w przedsiębiorstwie). W skład tej dokumentacji wchodzą: dokładny schemat struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa, regulamin organizacyjny przedsiębiorstwa, karty obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności komórek i osób w nich zatrudnionych, tablice dokumentacyjne.

Struktury organizacyjne:

1. Wysmukłe - charakteryzują się tym, że: jest duża ilość szczebli organizacyjnych, jest mała liczba komórek podległych poszczególnym szczeblom; 2. Płaskie - charakteryzują się tym, że: jest mała ilość szczebli organizacyjnych, jest duża liczba komórek podporządkowanych poszczególnym szczeblom.

Wymiary struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa określa się przy pomocy: liczba pozycji w liniowym łańcuchu zwierzchności i podporządkowania; liczba podwładnych podporządkowanych bezpośrednio najwyższemu kierownikowi w hierarchii organizacji; liczba podwładnych podporządkowanych bezpośrednio najniższemu szczeblowi kierowniczemu; proporcji komórek zaangażowanych bezpośrednio w działalności podstawowej przedsiębiorstwa do ogółu komórek liniowych; proporcji komórek sztabowych do ogólnej liczby komórek; proporcji pracowników kierowniczych do ogólnej liczby pracowników; przeciętnej liczby komórek przypadających na jeden poziom hierarchii struktury organizacyjnej.

Struktura organizacyjna przedsiębiorstwa obejmuje: elementy twarde (ogniwa i komórki przedsiębiorstwa); elementy miękkie (przepływy rzeczowe i informacyjne w przedsiębiorstwie).

Konkluzja jest taka, że struktura organizacyjna przedsiębiorstwa ma wpływ na wielkość i strukturę kadr kierowniczych i wykonawczych.

Czynniki kształtujące strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa

1. Cele i zadania przedsiębiorstwa - z punktu widzenia celów ważne jest: wielkość przedsiębiorstwa, rodzaje działalności przedsiębiorstwa, sposoby prowadzenia tej działalności, rozmieszczenia działalności w przestrzeni; 2. Charakter otoczenia przedsiębiorstwa - z punktu widzenia otoczenia ważne jest: odbiorcy, dostawcy, banki, instytucje rządowe i samorządowe, rynek pracy, stosunki ze społeczeństwem; 3. Sposób powstawania przedsiębiorstwa - z punktu widzenia sposobu powstania przedsiębiorstwa ważne jest: możliwość dokonywania zmian, tradycja, czy buduje się je od nowa czy kupuje się ją jako element know-how; 4. Kadra kierownicza i siła podwładnych - z punktu widzenia kierownictwa ważne jest: czy jest ono proinnowacyjne czy są to tradycjonaliści, czy nastawione na wygodę własną i podwładnych, czy ma wiedzę i doświadczenie, czy ma odpowiedni system wartości i motywację; 5. Gra wewnętrzna - z punktu widzenia gry wewnętrznej ważne jest: czy struktura jest wynikiem kompromisów interesów kierownictwa tego samego szczebla, różnych szczebli, jak i interesów ekonomicznych podwładnych.

Struktura organizacyjna i zarządzanie

Struktura organizacyjna stanowi sieć komórek, linii powiązań między nimi dzięki którym i przez które przepływają informacje będące podstawą podejmowania decyzji tj. zarządzania przedsiębiorstwem.

Typowe struktury organizacyjne przedsiębiorstwa:

1. Funkcjonalne - polegają na tworzeniu komórek według kryterium wykonywanych funkcji np. zaopatrzenia przedsiębiorstwa w czynniki produkcji, produkcji, zbytu, finansów, zatrudnienia, ewidencji, sprawozdawczości i księgowości, postępu technicznego. Sprzyja to centralizacji zarządzania i jest to bardzo dobra struktura dla przedsiębiorstw o małej złożoności procesu produkcji i zróżnicowaniu maszyn działalności gospodarczej; 2. Przedmiotowe (zadaniowe) - tworzy się je na podstawie rodzajów działalności gospodarczej gdy jest możliwe wyodrębnienie w przedsiębiorstwie centrów występowania kosztów i otrzymywania zysków. Można znakomicie zdecentralizować zarządzanie i dać komórkom dużą samodzielność decyzyjną; 3. Macierzowe - charakteryzują się one nałożeniem struktury przedmiotowej na funkcjonalną. Tworzy się ją w celu rozwiązywania pewnych zadań powołując specjalistów z różnych komórek funkcjonalnych. Jak rozwiążą oni zadanie w zespole to może zostać również rozwiązany dany zespół jako niepotrzebny; 4. Terytorialne (przestrzenne) - tworzy się je gdy przedsiębiorstwo prowadzi działalność w różnych obszarach geograficznych. Wtedy w zarządzie przedsiębiorstwa tworzy się komórki czy jednostki organizacyjne według podziału terytorialnego. struktura ta może dezitegrować zainteresowanie wynikami działania całego przedsiębiorstwa ale też służy decentralizacji zarządzania; 5. Dywizjonalne - tworzone na podstawie kryterium przedmiotowego, technologicznego, geograficznego i nadaje uprawnienia do zarządzania grupami jednostek. Struktura ta jest najwyższą formą decentralizacji zarządzania przedsiębiorstwem.

Założenia koncepcji ciągłego doskonalenia procesu zarządzania tj. koncepcji lean management

We współczesnej gospodarce rynkowej przedsiębiorstwo które chce osiągnąć sukces powinno nastawiać się na ciągłe doskonalenie swego systemu zarządzania. Jest to koncepcja systematycznego, niekończącego się procesu racjonalizacji zarządzania całym przedsiębiorstwem, tego co dzieje się w jego obrębie jak i w otoczeniu. Główna ideą tej koncepcji jest dążenie do unikania wszelkich przejawów marnotrawstwa. Polega ona na tym, żeby przedsiębiorstwo wyszczuplać, wysmuklać, odchudzać tak by nie było w nim ani jednej zbędnej komórki, ani jednego człowieka którego działalność jest pozorna lub który przechowywany jest z jakichś powodów np. dlatego, że jest działaczem sportowym.

Główne założenia koncepcji lean:

1. Decentralizacja odpowiedzialności i kompetencji pracowników w powiązaniu z decentralizacją systemu informacji i związanej z tym zastąpieniem kontroli zewnętrznej pracownika jego samokontroli wysokim stopniem odpowiedzialności za to co robi; 2. Dążenie do organizowania małych komórek (jednostek) organizacyjnych, w których zespół ludzi tam zatrudnionych pracuje zespołowo, wzajemnie znakomicie się rozumie i wspomaga nawzajem; 3. Elastyczność struktury organizacyjnej, może być ona płynna, można ją zmieniać w zależności od celów i wiązki zadań w przedsiębiorstwie; 4. Stałe doskonalenie organizacji i uczenie się pracowników bo wiedzę trzeba odnawiać i poszerzać.

Podstawą koncepcji lean jest nadanie szczególnego znaczenia czynnikowi ludzkiemu w procesie zmian struktury przedsiębiorstwa, wyraża się to w: 1. Zmianie sposobu myślenia i działania kadry kierowniczej jak i pracowników najemnych; 2. Istnieniu konieczności pojawienia się nowej etyki biznesu, która miałaby polegać na tym, że ludzi traktuje się nie jak niewolników ale jako najważniejsze podmioty organizacji i w związku z tym w systemie organizacji człowiek do człowieka powinien mieć ludzki stosunek, tak więc nowa etyka wymagałaby pełnej humanizacji pracy; 3. Wymaganiu preferowania kolegialnego sposobu podejmowania decyzji i zespołowych form pracy, które powinny wzmacniać identyfikację pracownika z przedsiębiorstwem czy instytucją i silniej ich motywować do rzetelnej pracy; 4. Wymaganiu wysokich, wszechstronnych kwalifikacji, ich uniwersalności, pełnego zaangażowania każdego pracownika w wykonywanie swoich zadań; 5. Konieczności osiągania wysokiego poziomu efektywności ekonomicznej zarządzania, wysokiej jakości zarządzania i wysokiej elastyczności zarządzania.

Koncepcję lean wymyślili Japończycy, w przemyśle samochodowym zastosowali bowiem koncepcję „kaicen” (kai - oznacza zmianę a cen - oznacza na lepsze). W niej w równym stopniu zaangażowani są przedstawiciele kadry kierowniczej wszystkich szczebli jak i pracownicy najemni. Jest to koncepcja kolektywistyczna tzn. pracownicy i kadra kierownicza mają stanowić jedność, zespół, kolektyw znakomicie współpracujący, znający się, podnoszący efektywność pracy itp. Koncepcją tą zainteresowały się dwie duże nacje:

Niemcy - zastosowali metodę KVP tj. koncepcję doskonalenia procesu zarządzania przedsiębiorstwem polegającą na działaniu każdego pracownika w ten sposób, aby każdy stan w przedsiębiorstwie stawiać pod znakiem zapytania zastanawiając się, czy nie ma on słabych stron.

Anglosasi - koncepcja CI (Continous Improvment Process) polegająca na przyjęciu, że w systemie zarządzania główną rolę odgrywa ten pracownik czy zespół pracowników, który nieprzerwanie doskonali system zarządzania przedsiębiorstwem.

Techniki zarządzania stosowane w koncepcji lean management

1. Humanizacja pracy i orientacja na kolektywistyczną (zespołową) pracę powinna charakteryzować się tym, że: w procesie organizacji zarządzania i zadań takie warunki pracy dla pracowników które by go nie dyskryminowały; rodzaj zadania jest dostosowany bardzo dobrze do szczególnych umiejętności pracownika, które są w pełni wykorzystywane do wykonywania określonych zadań; odnosi się do systemu motywowania pracownika w pracy - powinien on być ściśle powiązany z uzyskiwanymi w pracy wynikami, system ocen wyników musi być sprawiedliwy i rzetelny; w zespole nie stosuje się zasady wskazywania na „czarne owce'.

2. Zarządzanie procesem dostaw materiałów, tzn. zasilania przedsiębiorstwa w czynniki niezbędne do wytwarzaniu dóbr lub usług, obejmuje cały łańcuch dostaw i logistykę.

3. Polega wytwarzaniu dóbr i usług i organizowaniu wszelkiej działalności przedsiębiorstwa akurat na dany czas - technika just in time production, just in time management.

4. Controlling - polega na dążeniu do pełnej integracji procesu (łańcucha) tworzenia wartości, czyli produkcji dóbr i usług, przede wszystkim z punktu widzenia kosztów.

5. Nowoczesny marketing - technika zorientowana na rynek i klienta.

6. Kompleksowa kontrola jakości czyli TQM - polega na ustanowieniu na bardzo wysokim poziomie służby kształtującej jakość i która z żelazną konsekwencją egzekwuje osiąganie tego poziomu jakości w przedsiębiorstwie.

Podstawowe różnice między zarządzaniem tradycyjnym a nowoczesnym (lean management)

W zarządzaniu lean równolegle stosuje się tych 6 wyżej wymienionych technik.

Metody tradycyjne:	Metody lean management:
Produkcja
- zakłady (ogniwa, wydziały) mocno wyspecjalizowane - jest ograniczona integracja poszczególnych elementów zarządzania produkcją ( dominują procesy cząstkowe słabo ze sobą powiązana) - jest długi czas przezbrajania maszyn i urządzeń - długie czasy cyklu produkcji (maksymalnie długie serie) - złożone i mało przejrzyste procesy technologiczne	- zakłady o zmiennym procesie i zmiennym profilu produkcji - bardzo wysoki poziom integracji poszczególnych faz produkcji, polega na tym, że wszyscy orientują się na wytwarzaniu produktów najwyższej jakości - krótki czas przezbrajania maszyn i urządzeń linii produkcyjnej - krótkie czasy cyklu produkcyjnego (raczej seria małe i średnie niż bardzo długie) - uproszczone i bardzo przejrzyste procesy technologiczne
Zaopatrzenie i zbyt
- współ[praca z wieloma dostawcami i dążenie do egzekwowania zawartych umów z dostawcami - dostawy są uzależnione od dostawców i ponieważ nie zawsze są oni rzetelni to przedsiębiorstwo musi magazynować materiały, surowce, półfabrykaty - odbiorcami są handlowcy, klientela - odbiorcy wywierają ograniczony wpływ na procesy wytwarzania i innowacje	- długoterminowa współpraca z ograniczoną liczbą bezpośrednich dostawców (nie hurtowników) - dostawy, terminy dostaw, zakres asortymentowy dostaw są bardzo precyzyjnie określone przez producenta i nie trafiają one do magazynu lecz bezpośrednio do produkcji według reguły just in time - odbiorców świadomie włącza się w usprawnianie procesów wytwarzania i pyta się ich czego by chcieli
Organizacja kierowania
- rozbudowana, hierarchiczna struktura organizacji i formalizacja zależności, podporządkowania i maksymalna centralizacja decyzji - kierowanie ma charakter kontrolujący - występuje nadmierny podział pracy i nadmierna specjalizacja - nie przywiązuje się wagi do szkolenia pracowników, doskonalenia kwalifikacji, ustawicznego uczenia się	- struktura organizacyjna jest z reguły płaska, zależności między komórkami są mało sformalizowane, jest decentralizacja decyzji na szczeblu najwyższym z równoczesnym oddaniem dużej swobody działania jednostkom podległym - zamiast kontroli kierowanie wspomagające - zjawisko łączenia pracy, tendencja do pracy zespołowej, uniwersalizacji zadań, rotacji pracowników - zamiast braku szkolenia jest system permanentnego szkolenia kadry i pracowników - systematyczne dążenie do podnoszenie kwalifikacji i do tego aby potencjał kadrowy w porównaniu z innymi był najlepszy

Miejsce nowoczesnych technik zarządzania w systemie zarządzania przedsiębiorstwem

Nowoczesne metody zarządzania:

- Human Resources Management

- Logistyka - just in time

- Total Quality Management (TQM)

- Marketing

- Controlling

Aby można było wdrożyć nowoczesne metody zarządzania w przedsiębiorstwie należy: doprowadzić do tego, żeby ogół pracowników zrozumiał istotę tych metod lean management; podnosić systematycznie kwalifikacje kadr i pracowników i rozbudzanie ich ambicji aby w swojej pracy stosowali te nowoczesne metody zarządzania; koniecznie zapewnić współudział (partycypację) pracowników najemnych w zarządzaniu; zapewnić właściwy klimat i atmosferę pracy w przedsiębiorstwie; posiadać dostęp do pełnej informacji; usuwać konflikty u źródła i nie czekać, że zrobi się to za jakiś czas, natychmiast usuwać źródła konfliktów; zapewnić każdemu pracownikowi możliwość kreatywnych działań.

Istota, struktura i analiza systemów logistycznych

Logistyka jest procesem zarządzania całym łańcuchem dostaw, a więc logistyka jest to system steriowania i regulacji przepływu przedmiotów materialnych (dóbr ekonomicznych) i informacji w układzie dostawca- producent- odbiorca. Istotą logistyki są stany ruchu i spoczynku wszystkich form przedmiotów objętych przepływem .

Elementami składowymi przepływów są: transport, magazynowanie, manipulowanie, sortowania, kompletowanie, znakowanie, pakowanie (surowców, materiałów, półfabrykatów, odpadów, surowców wtórnych, wyrobów gotowych, towarów).

Sprawne sterowanie ruchem dóbr materialnych i informacji w przedsiębiorstwie umożliwił: postęp logistyki wojskowej, rozwój technik transportu, rozwój informatyki, konieczność synchronizacji dostaw.

Rodzaje logistyki:

1. Wg kryterium instytucjonalnego: makrologistyka (np. szef przewozów towarowych na PKP, cały kraj); mikrologistyka- organizowanie sprawnego ruchu dóbr i towarów w obrębie przedsiębiorstwa; metalogistyka , pośrednia między makro a mikro logistyką; 2. Wg kryterium funkcjonalnego: logistyka zaopatrzenia przedsiębiorstwa w dobra ekonomiczne; logistyka produkcji; logistyka dystrybucji.

W produkcji i dystrybucji ważne są kanały logistyczne. W kanałach tych najważniejsze są punkty graniczne, czyli punkty styku różnych systemów organizacyjnych przez które przepływają dobra materialne i informacja.

Kanały logistyczne: kanały rzeczowe (płyną w nich materiały, surowce i półfabrykaty); kanały informacyjne (informacja ekonomiczna, przemysłowa itp.).

W kanałach logistycznych dochodzi często do konfliktu, są to: konflikty celów, konflikty roli, konflikty władzy, konflikt komunikacyjny.

W działaniach logistycznych określa się: system sterowania zapasami; zakres kooperacji w kanałach logistycznych; dostawców i odbiorców; ustala się poziom obsługi odbiorców; sieć magazynową i sieć dystrybucyjną; systemy informatyczne służące obsłudze przepływu informacji; rodzaj środków transportu i jednostek ładunkowych.

Formalna strona logistyki obejmuje: określoną koncepcję ruchu towarów i informacji, zbiór wzorców postępowania, program działania w tym zakresie.

Główne reguły logistyczne:

1. Tworzenie właściwych stosunków ,między dostawcami a odbiorcami; stosunki te powinny wynikać z współdziałania i wzajemnego zaufania; 2. Starać się wykorzystać nowe możliwości, jakie pojawiają się w związku z rozwojem rynku zaopatrzenia; 3. Starać się tworzyć wspólną infrastrukturę informatyczną i wspólne tzn. przylegające do siebie i współpracujące ze sobą systemy informatyczne; 4. Dążyć do prowadzenia wspólnych rachunków ekonomicznych, nowych przedsięwzięć i starać się równo dzielić korzyści między partnerami; 5. Wykorzystywać możliwości doradztwa, technologii, i transferu technologii w obsłudze ruchu towarów i informacji.

Żeby opracować określoną koncepcję logistyczną trzeba:

1. Badać bazę materialną ruchu towarów i informacji; 2. Badać kwalifikacje kadry kierowniczej i pracowników służby logistycznej; 3. Badać wszystkie możliwe rozwiązania organizacyjne i informatyczne w zakresie sterowania zaopatrzeniem , produkcja i zbytem w powiązaniu z dostawcami i odbiorcami; 4. Szczegółowo zanalizować otoczenie przedsiębiorstwa zwracając uwagę na następujące kwestie: pozycję firmy na rynku zaopatrzeniowym, dokładną charakterystykę dostawców, dokonać oceny możliwości zaopatrzenia konkurencji, oszacować ryzyko związane z określonymi koncepcjami logistycznymi, zmiany w otoczeniu kanałów logistycznych (w systemach podatkowych, kursach walut, systemach celnych, kredytowych), analizować tendencje na rynku usług transportowych i spedycyjnych; 5. Badać postęp techniczny w dziedzinach logistycznych

Wdrożenie określonej koncepcji logistycznej wymaga z reguły korzystania także z obcych koncepcji logistycznych. Trzeba więc kooperować z innymi podmiotami. Takie kooperowania może dotyczyć: uzgodnienia technologii przewozu; uzgodnienia rodzaju opakowań; uzgodnienia jednostek ładunkowych; uzgodnienia dokumentacji przewozowych ładunków; wspólnego wykorzystania określonych funkcji logistycznych; zlecenia pewnych funkcji innym jednostkom; korzystania z pakietów usług przedsiębiorstw które zajmują się projektowaniem i wdrażaniem systemów logistycznych.

Controlling

Controlling jest elementem zintegrowanego i elastycznego systemu zarządzania przedsiębiorstwem. Controlling to proces sterowania określonymi procesami w przedsiębiorstwie nastawiony na dobry wynik przedsiębiorstwa poprzez właściwe planowanie informacji, właściwe zasilanie w informacje i właściwą kontrolę informacji, która pozwala diagnozować operatywnie stan przedsiębiorstwa i na tej podstawie uruchamiać środki uzdrawiające przedsiębiorstwo. Controlling w przedsiębiorstwie spełnia funkcję nawigacyjną.

Rozróżniamy controlling:

1. Strategiczny - ma zabezpieczyć długookresowe potencjały przedsiębiorstwa, orientuje się przede wszystkim na zewnętrznym środowisku przedsiębiorstwa, zadania mają charakter bardziej jakościowy niż ilościowy, przedmiotem badań są szansę i ryzyko otoczenia oraz mocne i słabe strony przedsiębiorstwa; horyzont czasu jest długi; 2. Operacyjny - cele mają charakter konkretny np. rentowność, zysk brutto i netto; orientacja na wewnętrzne środowisko przedsiębiorstwa; zadania precyzyjnie ustalone, przedmiotem zadań są koszty, przychody i zyski; horyzont czasu krótki, co najwyżej średni.

Zadania controlling'u: ustalenie potrzeb informacyjnych dla potrzeb systemu decyzyjnego w przedsiębiorstwie; wybór źródeł informacji; uzgodnienie powiązań między przedsiębiorstwem a otoczeniem.

Controlling jest niezbędny do wdrażania, wspierania i realizacji strategii przedsiębiorstwa.

Służby controllingu: biorą bezpośredni udział w sporządzaniu planów operatywnych przedsiębiorstwa; przekładają plany na budżety kosztowo- wynikowe dla ośrodków odpowiedzialności ekonomicznej w przedsiębiorstwie; kontrolują operatywnie ( na bieżąco) wykonywanie zadań planu, na bieżąco je korygują i sterują procesem wykonywania zadań; zapewniają udział wszystkich grup pracowniczych przedsiębiorstwa w wykonywaniu jego zadań.

Controlling zdaje egzamin bardzo dobrze w zdecentralizowanych systemach zarządzania przedsiębiorstwem, tzn. w takim przedsiębiorstwie, gdzie istnieją autonomiczne jednostki i samodzielne ośrodki odpowiedzialności ekonomicznej. Controlling jest bardzo dobrym systemem sterowania przedsiębiorstwa gdyż prowadzi on do samodzielności, samosterowania i samo odpowiedzialności za wyniki.

Biznes plan

Biznes plan ma służyć przezwyciężaniu fikcji planowania, pasywnego charakteru planowania, ma być podstawą do wzmożenia określonych przedsięwzięć i działań mających na celu poprawę kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa. Biznes plan jest potrzebny przed założeniem nowego przedsiębiorstwa, przed połączeniem kapitału z innym przedsiębiorstwem, przed sprzedażą określonej części przedsiębiorstwa, przed zaciągnięciem kredytu.

Funkcje biznes planu:

1. Funkcja zewnętrzna - polegają na tym ,żeby przy pomocy biznes planu publicznie zaprezentować przedsiębiorstwo i pozyskać dla niego nową klientelę; 2. Funkcja wewnętrzna - organizowanie przedsięwzięć w obrębie przedsiębiorstwa w celu poprawienia kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa.

Zakres merytoryczny biznes planu:

1. Streszczenie biznes planu; 2. Charakterystyka przedsiębiorstwa, podaje się w niej życiorys przedsiębiorstwa tzn. Status prawny, formę prawno-organizacyjną, stosunki własnościowe, wielkość przedsiębiorstwa, majątek i strukturę przedsiębiorstwa, kondycję finansową, dobrą historię; 3. Opis produktów, technologii, cechy wyróżniające na rynku, koszty, rentowność, atrakcyjność jakościowa, zgodność z normami jakościowymi, opis sfery według B+R (badań i rozwoju); 4. Opis procesu technologicznego ( majątek produkcyjny, zdolności produkcyjne, system organizacji produkcji, luka technologiczna, uzbrojenie edukacyjne, poziom zapasów); 5. Sprzedaż i marketing; segment rynku opanowany przez przedsiębiorstwo, lokalizacja klienteli, sposoby sprzedaży, formy promocji, reklamy i konkurowania na rynku; 6. Zarządzanie i potencjał kadrowy; struktura i organizacyjna przedsiębiorstwa, system decyzyjny, postawy pracowników, kwalifikacje i system oceniania pracowników, systemy motywacyjne; 7. Analiza finansowa; stan zadłużenia, potrzeby finansowe, podstawowe wskaźniki finansowe szczególnie wskaźnik rentowności; 8. Ryzyko i opłacalność przedsięwzięć; 9. Szczegółowy harmonogram działań, gdzie są sprecyzowane zadania, środki, sposoby, terminy i osoby odpowiedzialne.

Typowa struktura biznes planu:

5% krótka prezentacja przedsiębiorstwa

15% analiza otoczenia przedsiębiorstwa

15% analiza organizacyjna i finansowa przedsiębiorstwa

30% zamierzenia strategiczne

30% plan działania

5% konkluzje końcowe

Przedsiębiorstwo musi stosować marketing.

Marketing to działalność przedsiębiorstwa mająca na celu poznanie przyszłej struktury popytu, zaspokajanie go poprzez kreowanie przez przedsiębiorstwo podaży, dokładne informowanie nabywców o produktach, dostarczanie produktów i usług o odpowiedniej jakości, w odpowiednim miejscu i czasie.

Marketing to działalność przedsiębiorstwa w układzie przedsiębiorstwo- konsument, przedsiębiorstwo- nabywca. Punktem wyjścia marketingu jest klient i jego potrzeby.

Marketing wymaga:

1. Stosowania określonych technik i sposobów zbierania informacji o towarze, rynku, stosunku klienta do towaru; 2. Stosowania technik analitycznych, które służą do oceny informacji o klienteli i rynku; 3. Konieczność stosowania odpowiednich technik i sposobów oddziaływania przedsiębiorstwa na rynek i klientelę.

Typowe grupy czynności działań marketingowych:

1. Analiza rynku czyli studia nad rozmiarami rynku, lokalizacją i jego cechami; 2. Analiza sprzedaży, trendy sprzedaży, kanały dystrybucji, rentowność sprzedaży; 3. Analiza szczegółowa konsumentów- postawy, reakcje, preferencje; 4. Badanie reklamy, jak reklamować, jak zapewnić racjonalność decyzji w reklamie, jakie formy reklamy stosować.

Marketing obejmuje nastepujące fazy działalności: dokładna analiza otoczenia; identyfikacja celów strategicznych poprzez dokładne rozeznanie cech klienteli (płeć, wiek, dochód, stan rodzinny, pochodzenie, wykształcenie, zawód); segmentacja rynku; formułowanie marketingu mix - obejmuje on 4 elementy (produkt, miejsce, promocja, cena).

Geneza przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo powstaje w warunkach rozwiniętej gospodarki rynkowej i upowszechnia się na przełomie XVIII- XIX wieku. Przedsiębiorstwo jest jedną z największych innowacji gospodarki kapitalizmu. Przedsiębiorstwo jest jednostką gospodarczą której formy i skala zmieniają się wraz z rozwojem gospodarki rynkowej. przedsiębiorstwo jest jednostką która w sposób istotny różni się od innych pomiotów i jednostek gospodarczych (gospodarstwa domowego, samorządu terytorialnego, gospodarki narodowej, gospodarki narodowej zintegrowanej). Przedsiębiorstwo kształtowało się wówczas kiedy definitywnie nastąpiło oddzielenie się zarobkowania od pracy w gospodarstwie domowym.

Określenie przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo to podmiot gospodarczy prowadzący działalność w dziedzinie produkcji lub usług zaspokajający cudze potrzeby, który ma osobowość prawną, odrębność ekonomiczną i który realizuje określoną wiązkę celów i zadań.

Kategorie odrębności przedsiębiorstwa:

1. Odrębność techniczno-produkcyjna - oznacza ona wyposażenie przedsiębiorstwa w rzeczowe i osobowe czynniki produkcji i zastosowanie w działalności produkcyjnej określonej techniki.

2. Odrębność organizacyjna - oznacza budowę i zastosowanie określonego systemu organizacji i zarządzania w przedsiębiorstwie; wyraża się to w ustaleniu określonych stanowisk pracy, linii produkcyjnych, oddziałów, wydziałów, zakładów, komórek i ogniw i określoną obsługę administracyjną systemu organizacji i zarządzania.

3. Odrębność przestrzenna - oznacza lokalizację przedsiębiorstwa w przestrzeni; geograficzne i dokładne wyznaczenie obszaru, który znajduje się w wyłącznym użytkowaniu przedsiębiorstwa.

4. Odrębność w znaczeniu prawa - przedsiębiorstwo ma osobowość prawną, co oznacza zdolność przedsiębiorstwa do zawierania umów, transakcji kupna i sprzedaży, zaciągania kredytów zgodnie z prawem. Oznacza więc zdolność przedsiębiorstwa do wstępowania w stosunki ekonomiczne, które mają charakter stosunków cywilno- prawnych. 5. Odrębność ekonomiczna - wyraża się w wyposażeniu przedsiębiorstwa w kapitał, w wyodrębnieniu jego majątku, w zdolności odnawiania i pomnażania majątku, w zdolności powodzenie w sformalizowaniu rachunku ekonomicznego, co oznacza zdolność do zaciągania kredytów, zdolność do działania w warunkach ryzyka, oznacza zdolność do podejmowania samodzielnych decyzji, co oznacza niezależność od jakichkolwiek jednostek gospodarczych. Odrębność ekonomiczna wymaga uzyskiwania zysków, odpowiedniego stopnia rentowności.

Wiązki celów przedsiębiorstwa:

1. Wiązka celów rynkowych: udział w rynku (jak największy), dynamika obrotów (dynamika sprzedaży wyrobów gotowych, dynamika zakupu czynników produkcji), pozyskiwanie nowych rynków, klientów, możliwości. 2. Wiązka celów efektywnościowych: wielkość zysków, rentowność i stopa rentowności, rentowność obrotu, stopa zysku kapitału własnego, obcego (całkowitego). 3. Wiązka celów finansowych: zdolność kredytowa, płynność pieniężna, gromadzenie funduszy amortyzacyjnych na cele odnowy majątku. 4. Wiązka celów związanych z płynnością majątkową - chodzi tu o: odnowę zużytego majątku, zdolność przedsiębiorstwa do pomnażania jego zdolność wytwórczych. 5. Wiązka celów socjalnych - chodzi tu o to żeby: tworzyć odpowiednie środowisko pracy dla pracowników najemnych, chodzi o bezpieczeństwo warunków pracy, o integrację pracowników najemnych i właściciela przedsiębiorstwa, o stwarzanie warunków do sytemu motywacyjnego pracowników najemnych i systemu awansów. 6. Wiązka celów prestiżowych: żeby przedsiębiorstwo miało dobra renomę w otoczeniu tj. u innych podmiotów gospodarczych i klientów, żeby miało dobre stosunki z samorządem terytorialnym, dbanie o marketing, promocje tj. oblicze przedsiębiorstwa, żeby firma była wzorcotwórcza dla otoczenia, bo takie przedsiębiorstwo ma duże wpływy polityczne i społeczne i może dużo załatwić dla siebie.

Zadania przedsiębiorstwa: 1. Zaspokajanie określonych potrzeb społecznych tj. produkować to co potrzebne, 2. Zaspokajanie potrzeb pracowników najemnych, 3. Korzystne oddziaływanie na otoczenie, zwłaszcza na środowisko naturalne, 4. Dostosowanie wielkości struktury i jakości produkcji do zmieniającego się popytu , upodobań i preferencji nabywców, 5. Racjonalne gospodarowanie potencjałem kadrowym, 6. Powiększanie i stałe modernizowanie majątku trwałego przedsiębiorstwa, 7. Minimalizowanie nakładów, 8. Aktywizowanie gospodarcze i społeczne regionu w którym przedsiębiorstwo jest zlokalizowane, 9. Zadania związane z ochroną i kształtowaniem środowiska naturalnego.

Jeżeli mówimy o przedsiębiorstwie to musimy mówić o przedsiębiorcy. Przedsiębiorstwo łączy się kategorią przedsiębiorcy. Przedsiębiorca to właściciel zasobów niezbędnych do prowadzenia działalności produkcyjnej lub usługowej prowadzący tę działalność przy pomocy pracowników najemnych, na własny rachunek, na swoje ryzyko i według własnego nieprzymuszonego wyboru. Przedsiębiorca spełnia funkcję organizatora przedsiębiorstwa i funkcję organizacji produkcji, która polega na łączeniu i kombinowaniu rzeczowych i osobowych czynników produkcji, polega na wyborze techniki produkcji, na transformacji czynników w produkty, na zasilaniu rynku w towary i usługi. Zatem przedsiębiorca to ten kto podejmuje i egzekwuje decyzje ekonomiczne, które dotyczą procesu tworzenia, zakładania przedsiębiorstwa , procesu wprowadzania nowych technik i technologii, wprowadzania nowych wyrobów, zdobywanie nowych rynków przez przedsiębiorstwo i wreszcie podejmuje decyzje o likwidacji przedsiębiorstwa.

Cechy dobrego przedsiębiorcy: musi być aktywny, twórczy, inteligentny, mieć skłonność do działania w warunkach niepewności (być więc odważny), rozważny, mieć wyobraźnie przy podejmowaniu decyzji, być przewidujący, stale analizujący różne warianty rozwiązania określonych zadań, mieć zdolność minimalizowania skutków działań niepewnych, być innowatorem czyli mieć zdolność zarządzania i dokonywania nowatorskich kombinacji

Typy przedsiębiorcy:

1. Przedsiębiorca pełny - to właściciel przedsiębiorstwa który sam aktywnie i nowatorsko kieruje przedsiębiorstwem i wykonuje funkcje przedsiębiorcy. 2. Przedsiębiorca ograniczony - tj. ograniczony przez warunki w których działa (pracuje) np. najemny manager , oddzielenie własności od funkcji zarządzania. Cechy: jest on wynikiem występowania właścicieli pasywnych. Managerowie najemni są przedsiębiorcami ograniczonymi z następujących powodów: nie są wyłącznymi lub w ogóle właścicielami przedsiębiorstwa, nie mają autonomii w podejmowaniu decyzji ekonomicznych, są kontrolowani przez radę nadzorczą, do rady nadzorczej właściciel powołuje super eksperta, ma inny typ motywacji niż właściciel (chcąc pomnażać swój dochód musi rozwijać przedsiębiorstwo). Chcąc przeciwdziałać negatywnym zjawiskom w przypadku przedsiębiorcy ograniczonego daje się nagrody w postaci np. pakietu akcji przedsiębiorstwa, w którym zarządza manager, których jednak nie może sprzedać. Jeszcze bardziej ograniczony przedsiębiorca występuje w sektorze publicznym. Z kategorią przedsiębiorcy wiąże się kategoria przedsiębiorczości.

Przedsiębiorczość to specyficzny typ zdolności kadry kierowniczej stymulowany określonym systemem motywów do działalności gospodarczej, do profesjonalnego wykonywania zadań tj. do podejmowania racjonalnych decyzji. Głównym motywem przedsiębiorczości w gospodarce rynkowej jest siła sprawcza zmuszająca przedsiębiorcę do takiego działanie aby osiągnąć zyski.

Rodzaje przedsiębiorczości:

1. Przedsiębiorczość zdobywcza - ma bogactwo idei, posiada zdolność do pozyskiwania do swoich planów dużych ilości ludzi, oznacza się wytrwałością, siłą duchową stałością woli. 2. Przedsiębiorczość organizatorska - umiejętności przywódcze, pozyskiwania posłuchu, umiejętności dysponowania ludźmi, wyszukiwania takich ludzi, którzy się najlepiej nadają do określonych zajęć. 3. Przedsiębiorczość kupiecka - zdolności do prowadzenia sklepów.

Grupy interesów działalności przedsiębiorstwa

Interes ekonomiczny jest podstawą działania każdego podmiotu gospodarczego. Interes to tyle co bussines, korzyść, chęć osiągnięcia określonego celu ekonomicznego. Interesy ekonomiczne przedsiębiorstwa pojawiają się w momencie gdy wchodzi ono w relacje ekonomiczne z innymi podmiotami gospodarczymi (innymi przedsiębiorstwami, pracownikami, samorządami itp.)

Interesy przedsiębiorstwa przejawiają się: w charakterze rynku tj. zależą od struktury rynku; dziedzictwie kulturowym społeczeństwa w którym działa przedsiębiorstwo, zależy więc od mentalność społeczeństwa w dziedzinie pracy (umiejętności, moralność).

Interesy wyrażają stosunek: do pracy, określają jakość pracy i są jej wynikiem, do bogactwa, do modelu konsumpcji, do skłonności do współpracy, do ekspansji, do ryzyka.

Głównym interesem każdej organizacji jest przetrwanie, czyli istnienie, konieczność pomnażania rynku. Przedsiębiorstwo wyznacza środki i cele dzięki którym możliwe jest jego przetrwanie i osiąganie korzyści. Cele przedsiębiorstwa są skutkiem oddziaływania interesów poszczególnych grup występujących w różnych typach jednostek gospodarczych.

Grupy występujące w każdym typie przedsiębiorstwa: właściciele, zarządcy, pracownicy najemni.

Interesy tych trzech grup są różne dlatego nie dziwne jest że na tle realizacji tych interesów dochodzi do konfliktów. Gdy dochodzi do konfliktu to musi być zastosowana metoda kompromisu, konsensusu, konsyliacji tzn. wybaczenie i upodobnienie swoich interesów.

Głównym czynnikiem który różnicuje interesy w przedsiębiorstwie jest własność majątku przedsiębiorstwa.

Interesy w przedsiębiorstwie mogą być rozpatrywane z różnych punktów widzenia, różnych kryteriów:

1. Kryterium horyzontu czasu (interesy strategiczne, taktyczne, operacyjne); 2. Kryterium przynależności (interesy wewnętrzne przedsiębiorstwa, zewnętrzne); 3. Kryterium podmiotowe (interesy przedsiębiorstwa i jego właścicieli, kadry kierowniczej, pracowników najemnych o wysokich kwalifikacjach i bez nich); 4. Kryterium przedmiotowe (interesy techniczne, produkcyjne, handlowe, społeczne); 5. Kryterium ekonomiczne (interesy związane z przetrwaniem, ze stabilnością przedsiębiorstwa, z efektywnością produkcji, z optymalnością działań); 6. Kryterium ciągłości występowania interesów (interesy związane z rentownością, z pozycją rynkową przedsiębiorstwa, z produktywnością majątku, innowacyjnością przedsiębiorstwa)

Przedsiębiorstwo jako jednostkę gospodarczą cechują pewne rodzaje celowości:

1. Celowość morfologiczna - poszczególne wyodrębnianie części przedsiębiorstwa aby dobrze współpracowały ze sobą i gwarantowały prawidłowe funkcjonowanie przedsiębiorstwa jako całości; 2. Celowość organizacyjna - wymaga ustalenia określonych form, sposobów podporządkowania poszczególnych części przedsiębiorstwa , przedsiębiorstwu jako całości; 3. Celowość homeostatyczna - wyraża się ona w zdolności przedsiębiorstwa do utrzymywania, a jeżeli jest naruszona do przywracania zewnętrznej i wewnętrznej równowagi przedsiębiorstwa; 4. Celowość behawioralna - zdolność przedsiębiorstwa do dostosowywania się do zmian jakie zachodzą w jego otoczeniu; 5. Celowość prawna - zdolność przedsiębiorstwa do działań gospodarczych zgodnych z wcześniej ustalonym prawem działania.

Typy własnościowe przedsiębiorstw

1. Przedsiębiorstwa prywatne, rodzinne (familijne) - bez zatrudniania najemnej siły roboczej. Nie ma w nich podziału na właścicieli, kierowników, pracowników wykonawczych. Podział na funkcje zarządcze i wykonawcze ma charakter wtórny, z reguły nie ma konfliktów, rozbieżności interesów; 2. Przedsiębiorstwa prywatne jednoosobowe - występują tu dwie grupy właściciele i pracownicy najemni. Między nimi dochodzi często do sprzeczności interesów. Przedsiębiorca chce maksymalizować dochód kosztem pracowników najemnych których interesuje zaś maksymalizacja wynagrodzeń; 3. Przedsiębiorstwa prywatne spółki - tu własność składa się z części ułamkowych tj. wartości akcji. Występują interesy ekonomiczne właścicieli kapitału przedsiębiorstwa (aktywnych i pasywnych), wynagrodzenie managerów i pracowników najemnych, wynagrodzenia członków Rad Nadzorczych. Występują tutaj konflikty; 4. Przedsiębiorstwa korporacje - składają się z części ułamkowych, są właściciele aktywni, pasywni jest kadra menedżerska, pracownicy najemni - i też są konflikty; 5. Przedsiębiorstwo spółka pracownicza - pracownicy zdołali wykupić majątek przedsiębiorstwa, występuje tutaj jedność interesów osób posiadających kapitał i jedność interesów pracowników wykonawczych; 6. Przedsiębiorstwa państwowe i komunalne - są marne bo występuje tylko manager ograniczony, ma nad sobą Radę Nadzorczą, związki zawodowe, polityków wszystkich szczebli, niezadowolonych klientów. Nie są nastawione na maksymalizację zysków a na to by mieć zdolność przetrwania. Dobrze jest jak mają wynik finansowy zerowy.

Określenie formy prawno-organizacyjnej przedsiębiorstwa

Forma prawno-organizacyjna to określony zestaw regulacji prawnych i własnościowych wyznaczających sposób funkcjonowania przedsiębiorstwa oraz: 1. Określa relacje ekonomiczne między właścicielami, osobami zarządzającymi i pracownikami najemnymi; 2. Chroni interesy właścicieli, kadry kierowniczej, pracowników najemnych, samorządu terytorialnego; 3. Precyzuje wymagania założycielskie; 4. Określa strukturę władzy, zakres odpowiedzialności za prowadzoną działalność gospodarczą.

Formy prawno-organizacyjne są pewnymi wzorami przedsiębiorstw, które mogą funkcjonować w gospodarce rynkowej i które są dopuszczone do prowadzenia działalności.

Cechy wzorca formy prawno-organizacyjnej: duży stopień różnorodności, odpowiedni poziom ogólności oznaczający możliwość indywidualizacji określonych rozwiązań organizacyjnych w każdej z wyodrębnionych form, zagwarantowanie pewnej swobody wyboru

O wyborze formy prawno-organizacyjnej właściciel decyduje w momencie powołania do życia przedsiębiorstwa. Forma ta może być zmieniona już w trakcie istnienia przedsiębiorstwa i może ulegać zmianie.

Podstawowe formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstwa

Podstawowe formy prawno-organizacyjne to:

1. Przedsiębiorstwa własności indywidualnej jednoosobowe - cechy: własność prywatna jest fundamentem gospodarki kapitalistycznej; jest jeden właściciel - osoba fizyczna, niezależnie od liczby pracowników; jest prowadzone i reprezentowane przez właściciela; odpowiedzialność za działalność gospodarczą jest wyłączna i bez ograniczeń co oznacza, że w przypadku niepowodzenia za zobowiązania wobec wierzycieli odpowiada właściciel nie tylko majątkiem przedsiębiorstwa ale i całym majątkiem osobistym; właściciel ma pełne i nieograniczone kompetencje decyzyjne; utworzenie takiego przedsiębiorstwa nie wiąże się z żadnymi wymaganiami dotyczącymi kapitału czy prawnymi. Są tylko nieliczne dziedziny życia gospodarczego gdzie aby rozpocząć działalność właściciel musi uzyskać koncesję; do uruchomienia przedsiębiorstwa wystarcza zgłoszenie faktu rozpoczęcia działalności; przedsiębiorstwo własności prywatnej to zwykle pierwsza forma prawno-organizacyjna przedsiębiorstwa; jest znakomitą formą, najczęściej występuje w gospodarce kapitalistycznej; łatwo powstaje, często bankrutuje; dominuje w handlu, rolnictwie, usługach i w budownictwie.

2. Spółki - cechy: są to zrzeszenia osób lub kapitału w celu prowadzenia działalności gospodarczej; można je podzielić według kryterium: a) ekonomicznego (podstawa ekonomiczna utworzenia przedsiębiorstwa) na: spółki osobowe, spółki kapitałowe; b) prawnego (źródła prawa regulujące procesy powstania, działania i zarządzania przedsiębiorstwem) na: spółki cywilne - regulowane przez Kodeks Cywilny i uwidocznione w rejestrze działalności gospodarczej, spółki handlowe - regulowane przez Kodeks Handlowy i uwidocznione w rejestrze handlowym.

Spółki osobowe składają się z:

1. Spółki cywilne - cechy: powstaje w wyniku zawarcia umowy pisemnej przez wspólników; umowa taka zawiera: cel gospodarczy, czas trwania, sposób prowadzenia działalności, rodzaj i wysokość wkładów wspólników, zasady udziałów wspólników w zysku i w wyrównywaniu strat jeżeli powstaną, przewidziane reguły likwidacji spółki; nie ma ona osobowości prawnej co oznacza, że podmiotami praw i obowiązków w stosunkach zewnętrznych spółki są wszyscy wspólnicy, a majątek w okresie trwania spółki jest majątkiem wszystkich wspólników; za zobowiązania spółki wspólnicy są odpowiedzialni solidarnie; każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spółki; każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki do pełnej ich wysokości czyli nie ma ograniczenia odpowiedzialności; jest znakomitą formą prawno-organizacyjną dla ludzi którzy się rozumieją, mają identyczny rodzaj motywacji i nastawione są na rozwój przedsiębiorstwa; jest to bardzo dobra forma dla małej i średniej skali przedsiębiorstw; 2. Spółki jawne - cechy: określona przez kodeks handlowy; powstaje jak spółka cywilna w oparciu o pisemną umowę w której określone są te same co dla spółki cywilnej elementy; podlega rejestracji w rejestrze handlowym; nie ma osobowości prawnej, ale ma jej cechy co oznacza, że może nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, sądzić się i procesować; istnieje wyodrębniony majątek składający się z wkładów wspólników i majątku nabytego w czasie trwania spółki; za zobowiązania wspólnicy odpowiadają całym swym majątkiem (przedsiębiorstwa i osobistym); prowadzenie spółki to obowiązek każdego wspólnika; zarząd spółki może być powierzony tylko niektórym wspólnikom; jest to bardzo dobra forma prawno-organizacyjna. Różnica między spółką cywilną i jawną jest taka, że jawna wymaga rejestracji w rejestrze handlowym. , 3. Spółki komandytowe - cechy: zaliczana jest do spółek osobowych, ale stanowi pośrednią formę między spółkami osobowymi i kapitałowymi; wyróżnia ją to, że przynajmniej jeden ze wspólników odpowiada całym swoim majątkiem wobec wierzycieli spółki i przynajmniej jeden ma odpowiedzialność ograniczoną tylko do wysokości wkładu; występują dwa rodzaje wspólników: a) komandytariusze - odpowiadający tylko wysokością wkładu za zobowiązania wobec wierzycieli, b) komplementariusze - odpowiadający wobec wierzycieli całym swoim majątkiem, mają oni pełną władzę nad przedsiębiorstwem, są zarządcami; jest to bardzo dobra forma prawno-organizacyjna przedsiębiorstwa, umożliwia zgromadzenie znacznego kapitału inwestorów pasywnych; dobra forma prawno-organizacyjna dla zwiększenia skali i zapewnienia rozwoju przedsiębiorstwa

Spółki kapitałowe składają się z:

1. Spółki z o.o. - cechy: ma osobowość prawną co oznacza, że występuje w niej pełne rozdzielenie majątku i odpowiedzialności materialnej spółki i wspólników; wymaga zgromadzenia minimum kapitału = 4000 zł; kapitał może być w formie pieniężnej lub wniesiony w formie aportu; powołanie jej do życia wymaga sporządzenia aktu notarialnego w którym musi być ustalona forma spółki, ściśle określona siedziba, podmiot działania, wysokość kapitału, liczba i wysokość udziałów wspólników; zasada, że udział w spółce jest związany z osobą wspólnika oznacza że żeby wycofać udział wspólnik musi uzyskać zgodę pozostałych wspólników; rządzą nią: zgromadzenie wspólników, zarząd, rada nadzorcza, komisja rewizyjna; zgromadzenie wspólników rozpatruje i zatwierdza sprawozdania, bilans przedsiębiorstwa, rachunek strat i zysków, udziela bądź nie udziela zarządowi absolutorium, podejmuje decyzje lub uchwały co do sprzedaży bądź dzierżawy majątku przedsiębiorstwa bądź jego części oraz co do podziału zysku lub pokrycia strat; zarząd wykonuje wszystkie funkcje zarządzania, jest organem wykonawczym, mogą w nim być wspólnicy bądź pracownicy najemni np. eksperci, specjaliści; rada nadzorcza sprawuje stałą kontrolę nad działalnością spółki, ocenia zarząd, może uwolnić członków zarządu od obowiązków; jest bardzo dobrą formą prawno-organizacyjną przedsiębiorstwa gdyż ryzykuje się ty tylko wkładem nie zaś majątkiem osobistym; 2. Spółki akcyjnej S.A. - cechy: do utworzenia jest niezbędny kapitał =100 000 zł; w momencie jej zakładania nie musi on być zebrany w całości, wystarczy termin w którym zostanie zebrany; publiczna subskrypcja akcji + ochrona interesów uczestników akcji; kapitał w formie pieniężnej lub aportu; utworzenie wymaga utworzenia statutu w formie aktu notarialnego; musi być określony: przedmiot przedsiębiorstwa, wysokość i sposób zebrania kapitału, nominalna wartość i ogólna liczba akcji, sprecyzowana liczba akcji sprecyzowanych, ściśle określona organizacja i kompetencje władz zarządzających i nadzorczych; bardzo dobra forma prawno-organizacyjna przedsięwzięć wielkich.

Inne formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstw:

1. Spółki jednoosobowe np. spółki jednoosobowe skarbu państwa, spółki wieloosobowe przekształcone w jednoosobowe jeżeli jeden współwłaściciel wykupi pakiety akcji pozostałych; 2. Prywatne własności; 3. Przedsiębiorstwa państwowe - właścicielem jest państwo np. koleje państwowe powinny cechować się samodzielnością ekonomiczną, podejmowania decyzji i samofinansowania a istnieje rozpasana demokracja: ogólne zebranie pracowników, związki zawodowe itp.; 4. Spółdzielnie - cechy: dobrowolne zrzeszenie jej członków, zwykle ograniczona liczba; zmiana składu członków funduszy udziałowych; musi mieć statut, system zarządzania, radę nadzorczą, zarząd, ogólne zgromadzenie członków, komisję rewizyjną; nie zawsze jest nastawiona na maksymalizację zysku; może być nastawiona na żywotne zaspokojenie potrzeb społeczeństwa.

Modele przedsiębiorstwa

1. Model neoklasyczny związany z neoliberalną koncepcją funkcjonowania systemu gospodarczego - cechy: najważniejsza jest maksymalizacja zysku; potencjał kadrowy jest nastawiony na maksymalizację korzyści ekonomicznych; przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej działa w miarę ustabilizowanych warunkach; przedsiębiorstwo działa w warunkach równowagi rynku; w możliwie maksymalnym stopniu przestrzega zasady racjonalnego gospodarowania; stosuje rachunek optymalizacyjny; systematycznie prowadzi sformalizowany rachunek nakładów i zysków; 2. Model menedżerski - cechy: następuje oddzielenie własności od zarządzania; najemna kadra kierownicza jest zainteresowana maksymalizacją własnego wynagrodzenia a ponieważ zależy ono od wielkości obrotów zainteresowana jest zwiększaniem rozmiarów przedsiębiorstwa i jego udziału w rynku; często zachęca się najemną kadrę kierowniczą do zainteresowania się maksymalizacją zysku przedsiębiorstwa przez przydzielenie jej pewnej ilości akcji z zastrzeżeniem, że nie wolno ich sprzedać przez co najmniej 5-10 lat by byli zainteresowani podnoszeniem ceny rynkowej akcji zarządzanego przedsiębiorstwa; 3. Model behawioralny - cechy: następuje rezygnacja z optymalizacji rozumianej jako maksymalizacji zysku; dążenie do dostosowania się do dokonujących się zmian w otoczeniu; główny cel to osiąganie zadowalających wyników ekonomicznych pozwalających na przetrwanie przedsiębiorstwa i jego rozwój; występuje w sektorze gospodarki komunalnej, sektorze pracy chronionej dla osób niepełnosprawnych, w sferze budownictwa dla biedaków; 4. Model typu agencja - cechy: występuje właściciel agencji, zarządzający agencją i świadczący usługi agencji; występują konflikty na tle interesów ekonomicznych agencji; występuje w dziedzinie ubezpieczeń, artystycznej.

Istota gospodarowania kapitałem

Gospodarowanie kapitałem to proces dokonywania wyboru ekonomicznego, który dotyczy jego wielkości, przyrostu, struktury oraz obrotu i efektywności.

Kapitał to wartość, która ma zdolność do wzrostu i umożliwia prowadzenie działalności gospodarczej, która jeżeli jest efektywna to zapewnia zwrot i przyrost kapitału, jeżeli jest nieefektywna powoduje zmniejszenie się kapitału.

Kapitał jest częścią zasobów przedsiębiorstwa, należy do czynników wytwórczych wykorzystywanych w produkcji, dystrybucji i wymiany.

Zasoby kapitałowe przedsiębiorstwa stanowią rzeczowe czynniki produkcji tj. środki pracy, przedmioty pracy. Do zasobów kapitałowych przedsiębiorstwa zalicza się również środki pieniężne przedsiębiorstwa, które mogą występować w postaci gotówki, kredytu oraz papierów wartościowych.

Kapitał przedsiębiorstwa możemy podzielić:

1. Wg kryterium okresu i sposobu zużywania kapitału na: kapitał trwały: budynki, budowle, maszyny, urządzenia oraz środki transportu (cechy kapitału trwałego: funkcjonuje w więcej niż w 1 cyklu produkcyjnym; zachowuje swoją formę użytkową w trakcie eksploatacji; w procesie gospodarowania jego składniki przenoszą swą wartość na wytworzone towary i usługi częściami, odzwierciedleniem tych przeniesionych części jest amortyzacja (pieniężne, finansowe odzwierciedlenie stopnia zużycia składników kapitału trwałego przedsiębiorstwa)); kapitał obrotowy: surowce, materiały, półprodukty, energia oraz płace siły roboczej (cechy kapitału obrotowego: funkcjonuje tylko w 1 cyklu produkcyjnym; w całości zostaje zużywa się w 1 cyklu a jego wartość w całości przenoszona jest na wartość produkowanych towarów i usług; z reguły zmienia swoją postać użytkową); 2. Wg kryterium własności na: kapitał własny - będący własnością przedsiębiorstwa, stanowi własne źródło finansowania składników majątkowych przedsiębiorstwa; kapitał obcy - będący własnością wierzycieli przedsiębiorstwa (może mieć charakter: długoterminowy np. długoterminowe pożyczki bankowe; krótkoterminowy np. zobowiązania przedsiębiorstwa wobec dostawców czynników rzeczowych produkcji bądź wobec budżetu)

Kapitał w przedsiębiorstwie dokonuje ruchu okrężnego, musi krążyć w przedsiębiorstwie. Ruch kapitału to przekształcenie się z jednej formy w inną i przechodzenie przez kolejne stadia produkcji i obrotu tj. przechodzenie ze sfery cyrkulacji do sfery produkcji i ze sfery produkcji do sery cyrkulacji (obrotu).

Jeżeli mam pieniądz , to zamieniam go w formę towarową, dzielącą się na dwa strumienie na kapitał trwały i obrotowy. To może uruchomić proces produkcji. kapitał towarowy zaangażowany w proces gospodarowania stanowi kapitał produkcyjny. W wyniku transformacji kapitału trwałego i obrotowego w dobra lub usługi otrzymujemy T'.

P₁ → T₁ → Pr₁ → T₁' → P₁' , gdzie:

P₁ - kapitał w formie pieniężnej

T₁ - kapitał w formie towarowej, T₁ = kapitał trwały + kapitał obrotowy

Pr₁ - kapitał produkcyjny

T₁' - kapitał w formie gotowych produktów

P₁' - kapitał w formie pieniężnej ze sprzedaży gotowych produktów

Sprzedanie towaru na rynku oznacza jego przekształcenie w pieniądz P'. Przejście od formy P do P' to jeden cykl.

P₁ → T₁ → Pr₁ → T₁' → P₁'

P₂ → T₂ → Pr₂ → T₂' → P₂'

.............................................

P_n → T_n → Pr_n → T_n' → P_n'

Mogą wystąpić sytuacje:

1. P₂ = P₁ tzn. że nie zwiększamy rozmiarów produkcji, że następny cykl rozpoczynamy od tej samej wartości pieniężnej, działalność reprodukcyjna jest taka sama, przedsiębiorstwo jest w stanie stagnacji - reprodukcja prosta; 2. P₂ > P₁ tzn. że następny cykl produkcyjny przedsiębiorstwo rozpoczyna od większej wartości pieniężnej, wówczas przedsiębiorstwo się rozwija - reprodukcja rozszerzona; 3. P₂ < P₁ tzn. że kolejny cykl przedsiębiorstwo zaczyna od mniejszej wartości, nie jest w stanie odtworzyć swojej działalności w tej samej skali - reprodukcja zawężona.

Żeby zaistniała sytuacja P₂ > P₁ musi być spełniony warunek P' > P oznaczający, że przedsiębiorstwo wygospodarowało zysk z działalności i przeznaczyło go na rozwój lub na ten cel zaciągnięto kredyt bankowy.

Jeżeli zaistniała sytuacja P' > P dla przypadku P₂ = P₁ to oznacza to, że zysk przedsiębiorstwo przeznaczyło się na coś innego.

W ruchu okrężnym występują pewne fazy:

1. Faza przekształcenia kapitału (handlowa) z postaci pieniężnej w kapitał w formie rzeczowej (towarowej) poprzez zakup rzeczowych czynników produkcji i siły roboczej (przejście od postaci P do postaci T); 2. Faza produkcyjna (inwestowania), następuje w niej przekształcenie (transformacja) czynników produkcji w towary (przejście od Pr do T'); 3. Faza przekształcania formy towarowej (zużycia kapitału trwałego) w postaci gotowych dóbr wytworzonych w formę pieniężną (przejście od T' do P').

Tworzenie (gromadzenie) kapitału własnego i obcego oraz kształtowanie jego struktury

Kapitał własny przedsiębiorstwa tworzy się z wkładów właściciela, wspólników, z opłat udziałowców lub akcjonariuszy, którzy kupują udziały lub akcje przedsiębiorstwa. Kapitał własny przedsiębiorstwa składa się z kapitału zakładowego i kapitału rezerwowego.

Kapitał obcy jest dodatkowym źródłem finansowania działalności i rozwoju przedsiębiorstwa. Jego źródłem są długoterminowe pożyczki bankowe oraz krótkoterminowe zobowiązania wobec dostawców i budżetu.

Kapitał zakładowy przedsiębiorstwa w zależności od jego formy prawno-organizacyjnej różni się i ma różne nazwy: w przedsiębiorstwie państwowym jest to fundusz założycielski, fundusz przedsiębiorstwa; w spółdzielni jest to fundusz udziałowy członków; w przedsiębiorstwie jednoosobowej własności indywidualnej jest to kapitał właściciela; w spółce z o.o. jest to kapitał udziałowy; w spółce akcyjnej jest to kapitał akcyjny; Kapitał zakładowy jest kapitałem o charakterze długoterminowym, do pewnego stopnia statycznym, musi stale występować by istniało przedsiębiorstwo.

W przedsiębiorstwie każdej formy prawno-organizacyjnej występuje także kapitał rezerwowy - są to rezerwy kapitałowe przedsiębiorstwa oraz jego czysty zysk tzn. po opodatkowaniu. jest to kapitał rozporządzalny i dyspozycyjny.

Kapitał własny przedsiębiorstwa jest stabilną podstawą finansowania działalności przedsiębiorstwa. Decyduje o utrzymaniu płynności finansowej przedsiębiorstwa. Wielkość tego kapitału określa zdolność przedsiębiorstwa do ponoszenia konsekwencji za spowodowanie ewentualnych strat.

W większości przedsiębiorstw występuje także kapitał obcy. Proporcja między kapitałem własnym i obcym stanowi strukturę kapitału przedsiębiorstwa, która ma wpływ na wartość rynkową przedsiębiorstwa, która jest najważniejszą miarą efektywności jego działania. Dla właścicieli przedsiębiorstwa ważna jest dochodowość przedsiębiorstwa tj. zdolność pomnażania wartości zastosowanego kapitału.

Właściciele w ocenie dochodowości zastosowanego kapitału posługują się miarami:

1. Rentowności kapitału własnego

2. Rentowności kapitału łącznego

3. Efektu dzwigni finansowej

Interpretacja E_DF:

- E_DF >1 - pozytywny efekt dźwigni finansowej, oznacza to, że w przedsiębiorstwie jest korzystna struktura kapitału

- E_DF <1- negatywny efekt dźwigni finansowej, oznacza to że w przedsiębiorstwie jest niekorzystna struktura kapitału, jest nieprawidłowa proporcja między kapitałem własnym i obcym

Majątek trwały - jest składnikiem kapitału w przedsiębiorstwie jest, ma on określoną strukturę i składa się z trzech części:

1. Finansowy majątek trwały - to udziały przedsiębiorstwa w majątku trwałym w innych podmiotach gospodarczych; 2. Środki trwałe - w ujęciu ekonomistów są to takie środki, które funkcjonują w wielu cyklach produkcyjnych; 3. Wartości niematerialne i prawne przedsiębiorstwa - to nabyte przez przedsiębiorstwo prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania, chodzi tu np. o: prawo wieczystego użytkowania gruntu, spółdzielcze własnościowe wprawo do lokalu, prawa autorskie, prawa do wynalazków, patenty, prawa do wzorów użytkowych, znaków towarowych, programów komputerowych . Odpisy amortyzacyjne od wartości niematerialnych i prawnych są dokonywane wg zasad jak do środków trwałych.

Środki trwałe można podzielić na: nieruchomości tzn. grunty, budynki, budowle, inwestycje w obcych obiektach; maszyny, urządzenia, linie produkcyjne; środki transportu będące własnością przedsiębiorstwa; inwentarz żywy; obce obiekty, które można używane na mocy umowy najmu lub dzierżawy.

Kryteria na postawie których zalicza się rzeczy materialne do środków trwałych.

1. Własność lub współwłasność i prawo do dokonywania odpisów amortyzacyjnych; 2. Okres użytkowania środka dłuższy niż 1 rok; 3. Zdolność do użytkowania w momencie przejęcia przez przedsiębiorstwo; 4. Przeznaczenie na własne potrzeby lub do oddania w użytkowanie na podstawie umowy dzierżawy lub innej.

Grupy środków trwałych ze względu na:

1. Kryterium własności - własne; obce; 2. Kryterium przeznaczenia - produkcyjne (wykorzystywane w fazie produkcji); nieprodukcyjne (np. obiekty sportowe, obiekty ochrony zdrowia, obiekty turystyczne); 3. Kryterium intensywności wykorzystania - czynne; nieczynne stale (używane dłużej niż pół roku) lub sezonowo); 4. Kryterium funkcji technologicznych - budynki i budowle; maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia (kotły i maszyny energetyczne, maszyny, urządzenia i aparaty ogólnego zastosowania, maszyny urządzenia i aparaty specjalne, urządzenia techniczne, narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie); środki transportowe; zasadzenia wieloletnie, melioracje szczegółowe i inwentarz żywy; 5. Kryterium wieku - nowoczesne (nie więcej niż 3 lata); średnio stare (od 3 do 5 lat); stare (powyżej 5 lat).

Średni wiek środka trwałego w Polsce wynosi 22 lata.

Ustalanie wartości środków trwałych:

1. Wg kategorii wartości początkowej brutto - wartość początkowa brutto środka trwałego jest to suma nakładów na wytworzenie lub nabycie środka trwałego łącznie z kosztami zakupu, montażu, uruchomienia, przebudowy, rozbudowy, rekonstrukcji, adaptacji, modernizacji; 2. Wg wartości początkowej netto - wartość początkowa netto środków trwałych jest to wartość początkowa brutto pomniejszona o dokonane odpisy amortyzacyjne, które wyrażają wartość umorzenia środka trwałego; 3. Wg wartości odtworzeniowej brutto - wartość odtworzeniowa brutto określa wartość aktualną środka trwałego, wyraża nakłady jakie należałoby ponieść na jego odtworzenie w danym momencie wyceny według obowiązujących w tym momencie cen i norm; 4. Wg wartości odtworzeniowej netto - wartość odtworzeniowa netto jest to wartość odtworzeniowa brutto pomniejszona o oszacowaną wartość umorzenia środka trwałego.

Zużycie środka trwałego może być:

1. Fizyczne - oznacza utratę własności techniczno-eksploatacyjnych jakie posiadał środek w momencie oddania go do eksploatacji; 2. Ekonomiczne (moralne) - oznacza utratę wartości wymiernej środka trwałego.

Metody oceny zużycia fizycznego środka trwałego:

1. Inżynierskie - określają jakie cechy, dlaczego i w jakim stopniu dany środek trwały utracił; 2. Ekonomiczne - badają stopień zużycia środka trwałego.

Stopień zużycia środka trwałego określamy przy pomocy:

1. Współczynnika (miernika) zużycia środka trwałego:

2. Współczynnika wieku środka trwałego

3. Miary wykorzystania środka trwałego:

- mary ekstensywnego wykorzystania środka trwałego

- mary intensywnego wykorzystania środka trwałego

4. Miernika efektywności wykorzystania środka trwałego:

- wskaźnika produktywności

- wskaźnika zyskowności

Określenie przedmiotu nauki o przedsiębiorstwie.

Przedmiotem NOP jest proces gospodarowania w jednostkach gospodarczych, które zajmują się wytwarzaniem dóbr i usług, w celu zaspokojenia potrzeb (zazwyczaj cudzych) oraz maksymalizacji zysku. Przedsiębiorstwa nastawione na zaspokajanie cudzych potrzeb są wyodrębnione ekonomiczne, mają więc wyznaczony przez właścicieli kapitał do prowadzenia działalności gospodarczej i maksymalizacji zysku. Warunkiem powstania przedsiębiorstwa jest wydzielenie dla jego potrzeb kapitału. NOP zajmuje się problemami gospodarowania, tj. podejmowania i realizacji decyzji dotyczących celu, środków i metod działania w obrębie przedsiębiorstwa i w stosunkach z jego otoczeniem zewnętrznym.

Co bada nauka o przedsiębiorstwie?

NOP zajmuje się badaniem relacji ekonomicznych oraz społecznych wewnętrznych przedsiębiorstwa, wynikających z jednostkowego i zawodowego podziału pracy, form i koncepcji kooperacji wewnętrznej, która związana jest z procesem pracy, kombinacją siły roboczej, środków pracy oraz przedmiotu pracy.

NOP bada relacje ekonomiczne i społeczne z otoczeniem zewnętrznym, tj. z innymi podmiotami gospodarczymi, więc bada relacje wynikające z ogólnego, szczególnego i zawodowego pochodzenia pracy, formy oraz koncepcji kooperacji zewnętrznej, które związane są z: zaopatrywaniem się przedsiębiorstwa w czynniki produkcji, ze sprzedażą gotowych produktów, z oddziaływaniem przedsiębiorstwa na elementy infrastruktury ekonomicznej, społecznej i ekologicznej.

Relacje ekonomiczne i społeczne, wynikające z realizacji przez przedsiębiorstwo funkcji kierowania, to: relacje planowania; relacje organizowania; relacje motywowania; relacje kontroli.

Relacje te wynikają z rozdziału kompetencji, szczebli, podejmowania i realizacji decyzji, ze stopnia podporządkowania pracy wykonawczej pracy kierowniczej.

Relacje ekonomiczne i społeczne wynikające z uniwersalnych i specyficznych zasad funkcjonowania przedsiębiorstw:

- zasada gospodarności (dwa warianty: maksymalnej wydajności i maksymalnej oszczędności) - musi być właściwa każdemu podmiotowi gospodarczemu.

- zasada równowagi finansowej (samofinansowania) - w gospodarce rynkowej wszystkie przedsiębiorstwa muszą zdobywać środki do własnego rozwoju.

- zasada autonomii - podmiot gospodarczy ma największą autonomię w gospodarce rynkowej, ponieważ ma do wyboru wszelkie możliwe rodzaje wolności gospodarczej.

- zasada dochodowości i maksymalizacji zysku - przedsiębiorstwo musi maksymalizować zysk by zwiększać swój udział w rynku. Jest to główny motyw wszelkich działań przedsiębiorstwa.

- zasada własności prywatnej - gospodarka rynkowa oparta jest na własności prywatnej. Jest to dominująca i najbardziej ceniona forma własności.

NOP jest to nauka stosowana, tzn., że jest bliska praktyki gospodarczej. Wyniki badań NOP mają znaczenie praktyczne. NOP nie jest wiedzą potoczną i zdroworozsądkową, bo stanowi uogólnienie doświadczenia przedsiębiorstwa oraz jest wynikiem weryfikacji statystycznych, czyli NOP musi zawierać zbiór twierdzeń, tez i informacji naukowych o uogólnionych własnościach funkcjonowania przedsiębiorstw.

NOP można podzielić na dwie dziedziny:

1. NOP ogólna, która bada problemy wszystkich przedsiębiorstw.

2. Można patrzeć na NOP jako naukę wyspecjalizowaną, o określonych rodzajach przedsiębiorstw (nauka o przedsiębiorstwie przemysłowym, budowlanym, handlowym, transportowym, nauka o bankowości).

NOP rozpatrujemy także z punktu widzenia aspektów funkcjonalnych (nauka o produkcji, o finansach, o inwestycjach).

NOP powstała dopiero w XX w. Najpierw przedmiotem badania były przedsiębiorstwa handlowe, później nastąpił rozwój zainteresowania przedsiębiorstwami przemysłowymi.

NOP jest wynikiem pewnego połączenia teorii organizacji, teorii zarządzania, socjologii, psychologii i prakseologii.

Podstawowe cechy przedsiębiorstw.

W ujęciu normatywnym przedsiębiorstwo to jednostka prowadząca działalność gospodarczą na własny rachunek w celu osiągnięcia zysków i w związku z tym ponosząca ryzyko i odpowiedzialność wynikające z obowiązującego prawa gospodarczego i stosunków rynkowych.

Za przedsiębiorstwo uważa się jednostkę, która działa w sektorze produkcji lub usług, czyli wytwarza dobra i usługi dla odbiorców, konsumentów lub innych przedsiębiorców.

Przedsiębiorstwo ma podmiotowość ekonomiczną oraz osobowość prawną.

Przedsiębiorstwo działa (jest aktywne), a głównym motywem działania jest maksymalizacja zysku.

Ekonomiczną podstawą siły przedsiębiorstwa jest posiadany kapitał. Kapitał przedsiębiorstwa angażowany jest w określone przedsięwzięcia, które wymagają określonych kombinacji czynników produkcji.

Przedsiębiorstwo uruchamiane jest przez przedsiębiorcę, który podejmuje określone decyzje kapitałowe.

Metody badawcze stosowane w nauce o przedsiębiorstwie.

W nauce o przedsiębiorstwie stosowane są podobne metody badawcze jak w innych naukach ekonomicznych. Można zwrócić uwagę na sposoby analizowania procesów i zjawisk wewnątrz przedsiębiorstwa oraz zachodzących pomiędzy przedsiębiorstwem a otoczeniem zewnętrznym.

1. Analiza czynnikowa - bada się czynniki wpływające na działanie przedsiębiorstwa i na jego efekty. Te czynniki dzielimy na dwa zbiory:

a) czynniki elementarne (czynniki produkcji)

b) czynniki dyspozycyjne (związane są z poziomem, jakością kierownictwa i pracy kierowniczej)

2. Analiza przebiegu procesów decyzyjnych przedsiębiorstwa - dotyczy tego, w jaki sposób kreuje się decyzje, podejmuje oraz egzekwuje. Przedsiębiorstwo to system społeczno-ekonomiczny, fundamentalne znaczenie przypisuje się czynnikowi ludzkiemu (grupa kierownicza, kadra wykonawcza oraz relacje zachodzące między nimi).

3. Podejście systemowe - traktujące przedsiębiorstwo jako system ekonomiczny odrębnie izolowany (posiada system wejścia, system transformacji oraz system wyjścia).

4. Podejście sytuacyjne - badanie szczególnych przypadków, szczegółowa analiza każdego elementu przedsiębiorstwa.

5. Podejście zorientowane na pracownika wykonawczego - traktujące najemnika podmiotowo (pracodawca mający najemników zakłada, że mają oni swój rozum, potrafią reagować w określony sposób, mają pewne uczucia, itd.).

6. Podejście marketingowe - orientacja na odbiorcę, na rynek (odbiorca to najważniejszy podmiot). Przedsiębiorstwo odbiera sygnały z rynku od odbiorców w sposób czuły, natychmiastowy (gdy tylko na rynku zwiększa się popyt na dane dobro, przedsiębiorstwo zwiększa produkcję tego dobra), interesy przedsiębiorstwa podporządkowane są wymaganiom rynku. W postawie kadry wykonawczej uwypukla się służebniczą rolę.

7. Podejście ekologiczne - przedsiębiorstwo działa zgodnie z koncepcją ekorozwoju, działalność przedsiębiorstwa nie może szkodzić środowisku, wręcz przeciwnie - przedsiębiorstwo powinno wspomagać środowisko.

MODELE PRZEDSIĘBIORSTW:

1. Model neoklasyczny - przedsiębiorstwo musi samodzielnie funkcjonować w życiu gospodarczym w taki sposób, żeby nie zbankrutować. Cechy: maksymalizacja zysku, systematyczna kontrola relacji między efektami a nakładami, poszukiwanie metod optymalizacji, konsekwentne dążenie do stosowania zasady gospodarności, często zapominają o wewnętrznej strukturze rzeczowej przedsiębiorstwa.

2. Model menedżerski - właściciel nie jest w stanie objąć majątku, który jest jego własnością, więc najmuje kadrę, ludzi do pomocy. Odnosi się to do wielkich korporacji. Cechy: następuje tu oddzielenie własności od zarządzania, ograniczenie maksymalizacji zysku na rzecz maksymalizacji udziału przedsiębiorstwa w rynku i na rzecz maksymalizacji korzyści najemnych menedżerów.

3. Model behawiorystyczny - przedsiębiorstwo podejmuje decyzje w warunkach złożoności i niepewności środowiska działania. Taki rodzaj przedsiębiorstwa nie jest zawsze nastawiony na optymalne rozwiązanie, wystarczy działanie zadowalające. Ważny jest poziom aspiracji kadry kierowniczej, poziom osiągnięć i poziom nacisku, rozpiętość pomiędzy poziomem aspiracji a poziomem osiągnięć (najlepsza jest sytuacja, w której aspiracje są nieco większe od osiągnięć).

4. Model przedsiębiorstwa, które koncentruje uwagę na mechanizmie alokacji zasobów - wyróżniamy dwa mechanizmy: mechanizm zewnętrzny (rynkowy) - dotyczy wszystkiego, co reguluje rynek; mechanizm wewnętrzny (nierynkowy) - wynika z systemu podejmowania decyzji przez kadry. Mechanizm wewnętrzny nie może być sprzeczny z mechanizmem zewnętrznym, musi się do niego dopasować.

5. Model agencji - opiera się na analizie relacji pomiędzy pryncypałem (agent) a współpracownikami i ich wzajemnych zachowaniach (np. relacje wierzyciele - dłużnicy, właściciel - dzierżawca, kierownik - pracownicy, itp.). Wynik tych relacji jest wynikiem dwóch zmiennych: starania agenta i zmienna losowa. Wady polegają na tym, że występuje asymetria informacji (agent jest zazwyczaj lepiej poinformowany od współpracowników). Działanie tego modelu jest zależne od relacji interesu własnego agenta, interesu tych, którzy świadczą usługi i tych, którzy korzystają.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

---