TECHNICZNE ŚRODKI ZABEZPIECZENIA MIENIA

10.1. Ogólne wymogi prawne oraz obowiązujące normy w zakresie stosowania urządzeń zabezpieczających

10.1,1. Ustawa o ochronie osób i mienia

Ustawa o ochronie osób i mienia w istotny sposób zmieniła dotychczas obowiązujące oraz wprowadziła nowe normy prawne w zakresie zabezpieczeń technicznych. Ustawa określa:

1. obszary, obiekty i urządzenia podlegające obowiązkowej ochronie,

1. zasady prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie zabezpieczeń technicznych
   (koncesja, licencja pierwszego i drugiego stopnia),

2. wymagane kwalifikacje i uprawnienia pracowników zabezpieczenia technicznego.

Ustawa stanowi, że ochrona osób i mienia realizowana jest w dwóch głównych formach:

1. bezpośredniej ochronie fizycznej,

2. zabezpieczeniu technicznym, polegającym na:

1. montażu, eksploatacji, konserwacji, naprawach elektronicznych urządzeń i syste­
   mów alarmowych, sygnalizujących zagrożenie chronionych osób i mienia,

2. montażu, eksploatacji, konserwacji, naprawach oraz awaryjnym otwieraniu urzą­
   dzeń i środków mechanicznego zabezpieczenia.

Dozór sygnałów alarmu przesyłanych i przetwarzanych w elektronicznych urządze­niach alarmowych, zgodnie z zapisem ustawy, należy do zakresu ochrony fizycznej (np. obsługa alarmowych centrów odbiorczych - do wejścia w życie ustawy czynność nie zaliczana do ochrony fizycznej, lecz do ochrony technicznej lub usług telekomunika­cyjnych).

382 Blok zawodowy

Obszary, obiekty i urządzenia ważne dla obronności, interesu gospodarczego pań­stwa, bezpieczeństwa publicznego i innych ważnych interesów państwa podlegają obo­wiązkowej ochronie przez specjalistyczne uzbrojone formacje ochronne lub odpowiednie zabezpieczenia techniczne. Rodzaj zastosowanych zabezpieczeń technicznych powinien być wyszczególniony w planie ochrony obszaru lub obiektu.

10.1.2. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie wzoru i trybu wydawania licencji pracownika ochrony fizycznej i licencji pracownika zabezpieczenia technicznego oraz trybu i częstotliwości wydawania przez organy Policji opinii o pracownikach ochrony

W zakresie zabezpieczenia technicznego na terenie obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie zabezpieczenia techniczne mogą wykonywać wy­łącznie przedsiębiorcy, którzy uzyskali koncesję wydawaną przez Ministra Spraw We­wnętrznych i Administracji. Koncesji nie wymaga działalność gospodarcza w zakresie usług zabezpieczenia technicznego, jeżeli nie dotyczy obszarów, obiektów i urządzeń określonych w ustawie.

Koncesję w zakresie świadczenia usług technicznej ochrony mienia wydaje się na wniosek:

- przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, jeżeli osoba ta posiada licencję drugiego
stopnia pracownika zabezpieczenia technicznego,

— przedsiębiorcy innego niż osoba fizyczna, jeżeli licencję drugiego stopnia pracow­nika zabezpieczenia technicznego posiada co najmniej jedna osoba będąca wspólnikiem spółki cywilnej, jawnej lub komandytowej, członkiem zarządu, prokurentem lub pełno­mocnikiem ustanowionym przez przedsiębiorcę do kierowania działalnością określoną w koncesji.

W odniesieniu do usług związanych z zabezpieczeniami technicznymi ustawa nakłada obowiązek posiadania przez wszystkich pracowników odpowiedniej licencji.

W grupie pracowników zabezpieczenia technicznego obowiązek posiadania licencji pierwszego stopnia obejmuje wszystkich pracowników wykonujących usługi zabezpiecze­nia technicznego bez względu na obiekt lub obszar wykonywania tych usług, natomiast obowiązek posiadania licencji drugiego stopnia nałożony jest na przedsiębiorców, którzy wykonują usługi w obiektach lub obszarach podlegających obowiązkowej ochronie.

Licencja pracownika zabezpieczenia technicznego pierwszego stopnia upoważnia do wykonywania czynności, które polegają na:

• montażu elektronicznych urządzeń i systemów alarmowych, sygnalizujących zagro­
  żenie chronionych osób i mienia oraz eksploatacji, konserwacji i naprawach w miejscach
  ich zainstalowania,

• montażu urządzeń i środków mechanicznego zabezpieczenia oraz ich eksploatacji,
  konserwacji, naprawach i awaryjnym ich otwieraniu w miejscach zainstalowania.

Licencja pracownika zabezpieczenia technicznego drugiego stopnia upoważnia do wykonywania czynności wchodzących w zakres licencji pierwszego stopnia oraz do:

Techniczne środki zabezpieczenia mienia 383

• opracowywania projektów zabezpieczenia technicznego,

• organizowania i kierowania zespołami pracowników zabezpieczenia technicznego,

• ubiegania się o koncesję w zakresie ochrony osób i mienia w formie zabezpieczenia
  technicznego, jak również prowadzenia tej działalności.

O wydanie licencji pracownika zabezpieczenia technicznego pierwszego i drugie­go stopnia może ubiegać się osoba, która

a) w przypadku licencji pierwszego stopnia:

• ma obywatelstwo polskie, ukończyła 18 lat,

• ma pełną zdolność do czynności prawnych stwierdzoną własnym oświadczeniem,

• nie była skazana prawomocnym orzeczeniem za przestępstwo umyślne,

• posiada nienaganną opinię, wydaną przez komendanta komisariatu Policji właści­
  wego ze względu na jej miejsce zamieszkania,

• posiada zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań, stwierdzoną
  orzeczeniem lekarskim,

• posiada wykształcenie zawodowe techniczne o specjalności elektronicznej, elek­
  trycznej, łączności, mechanicznej lub ukończony kurs pracownika zabezpieczenia tech­
  nicznego albo została przyuczona do wymienionych zawodów na podstawie odrębnych
  przepisów,

b) w przypadku licencji drugiego stopnia:

• ma obywatelstwo polskie, ukończyła 21 lat,

• ma pełną zdolność do czynności prawnych stwierdzoną własnym oświadczeniem,

• nie była skazana prawomocnym orzeczeniem za przestępstwo umyślne,

• posiada nienaganną opinię, wydaną przez komendanta komisariatu Policji właści­
  wego ze względu na jej miejsce zamieszkania,

• posiada zdolność fizyczną i psychiczną do wykonywania zadań, stwierdzoną
  orzeczeniem lekarskim,

• posiada wykształcenie co najmniej średnie techniczne o specjalności elektronicznej,
  elektrycznej, łączności, mechanicznej albo stopień specjalizacji zawodowej przyznawany
  na podstawie odrębnych przepisów.

Pracownik zabezpieczenia technicznego winien posiadać licencje w czasie wykony­wania czynności ochronnych.

10.1.3. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie szczegółowych zasad i wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 października 1998 r. określa szczegółowe zasady i wymagania, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne.

Omówienie treści rozporządzenia zostało zawarte w rozdziale 7. bloku zawodowego Organizacja konwoju.

384 Blok zawodowy

10.1.4. Ustawa o normalizacji

Przedsiębiorcy i inne jednostki organizacyjne wykonujące zabezpieczenie budynków i pomieszczeń oraz pojazdów zobowiązani są stosować urządzenia zabezpieczenia tech­nicznego, posiadające świadectwa badań jakościowych lub kwalifikacyjne, certyfikaty lub inne dokumenty, potwierdzające ich zgodność z obowiązującymi normami, wydane przez upoważnioną jednostkę.

Ustawa o normalizacji powołała Polski Komitet Normalizacji, Główny Urząd Miar i Polskie Centrum Badań i Certyfikacji.

Polskie Centrum Badań i Certyfikacji (PCBC) organizuje i nadzoruje krajowy system certyfikacji poprzez akredytowanie laboratoriów badawczych.

Polski Komitet Normalizacyjny (PKN) ustala zasady opracowywania i stosowania Polskich Norm. Badania w akredytowanych laboratoriach są przeprowadzane na podsta­wie ustaleń zawartych w Polskich Normach.

10.1.5. Polska Norma - Systemy Alarmowe

Polski Komitet Normalizacji ustanowił obowiązujące od dnia l stycznia 1994 r. polskie normy w zakresie systemów alarmowych - PN-93/E-08390. Normą objęte są trzy grupy zagadnień:

1. zagadnienia ogólne: terminologia, postanowienia ogólne, zasilacze, próby środowi­
   skowe, zasady stosowania,

2. zagadnienia dotyczące czujek: wymagania ogólne, aktywne czujki podczerwieni,
   czujki ultradźwiękowe Dopplera, czujki mikrofalowe Dopplera, czujki pasywnej
   podczerwieni, pasywne czujki stłuczenia szyby,

3. zagadnienia dotyczące systemów transmisji alarmu: wymagania ogólne, wymagania
   dotyczące urządzeń, transmisja alarmu przez tory specjalizowane, systemy łączności
   cyfrowej wykorzystujące telefoniczną sieć komutowaną, systemy łączności akustycz­
   nej wykorzystujące telefoniczną sieć komutowaną.

10.1.6. Ustawa o ochronie przeciwpożarowej

Do ochrony osób i mienia w systemach elektronicznych zabezpieczeń stosowane są także automatyczne urządzenia sygnalizacji pożaru.

Zgodnie z ustawą o ochronie przeciwpożarowej, ochrona przeciwpożarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia i mienia przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem, poprzez m.in. zapewnienie koniecznych warunków ochrony technicznej nieruchomościom lub ruchomościom.

Realizowane jest to w formie wyposażenia obiektów w instalacje sygnalizacyjno--alarmowe oraz stałe urządzenia gaśnicze.

Wszystkie urządzenia stosowane w ochronie przeciwpożarowej powinny posiadać świadectwo zgodności z Polską Normą.

Techniczne środki zabezpieczenia mienia 385

10.1.7. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów

Minister Spraw Wewnętrznych w rozporządzeniu w sprawie ochrony przeciwpożaro­wej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów określił, jakie obiekty wymaga­ją stosowania instalacji sygnalizacyjno-alarmowych. Instalacje sygnalizacyjno-alarmowe s ośli je się w:

1) obiektach handlowych:

1. jednokondygnacyjnych o powierzchni strefy pożarowej powyżej 5000 m²,

2. wielokondygnacyjnych o powierzchni strefy pożarowej powyżej 1500 m²,

2. teatrach o liczbie miejsc powyżej 300,

3. kinach o liczbie miejsc powyżej 600,

4. obiektach gastronomicznych o liczbie miejsc powyżej 300,

5. salach widowiskowych i zamkniętych budynkach sportowych o liczbie miejsc powyżej
   1500,

6. obiektach wystawowych:

1. jednokondygnacyjnych o powierzchni strefy pożarowej powyżej 5000 m²,

2. wielokondygnacyjnych o powierzchni strefy pożarowej powyżej 2000 m²,

7. szpitalach, / wyjątkiem psychiatrycznych oraz w sanatoriach o liczbie łóżek powyżej
   200 w budynku,

8. szpitalach psychiatrycznych o liczbie łóżek powyżej 100 w budynku,

9. domach pomocy społecznej i ośrodkach rehabilitacji dla osób niepełnosprawnych

0 liczbie łóżek powyżej 100 w budynku,

10) zakładach pracy zatrudniających ponad 100 osób niepełnosprawnych w budynku, l I) budynkach administracyjno-biurowych o wysokości powyżej 25 m,

12. domach wczasowych, domach studenckich, internatach i innych obiektach hotelowych,
    w których przewidywany okres pobytu tych samych osób przekracza 3 dni, jeżeli
    liczba miejsc noclegowych w budynku przekracza 200,

13. obiektach hotelowych nie wymienionych w pkl. 12, jeżeli liczba miejsc noclegowych
    w budynku przekracza 50,

14. archiwach wyznaczonych przez centralny organ administracji państwowej właściwy
    w sprawach archiwistyki,

15. muzeach oraz zabytkach budowlanych, wyznaczonych przez generalnego konserwa­
    tora zabytków w uzgodnieniu z komendantem głównym państwowej straży pożarnej,

16. ośrodkach elektronicznego przetwarzania danych o zasięgu krajowym, wojewódzkim

1 resortowym,

17. centralach telefonicznych o pojemności ponad 10000 numerów i centralach telefo­
    nicznych tranzytowych o pojemności 5000-10000 numerów o zr aczeniu miejscowym
    lub regionalnym,

18. garażach podziemnych o liczbie stanowisk powyżej 50,

19. stacjach metra (kolei podziemnych),

386 Blok zawodowy

20. dworcach i portach posiadających pomieszczenia, w których może przebywać jedno­
    cześnie powyżej 500 osób,

21. obiektach bankowych, w których strefa pożarowa zawierająca salę operacyjną ma
    powierzchnię 500 m~.

Instalacje sygnalizacyjno-alarmowe w obiektach wymienionych w rozporządzeniu mus/.ą być potąc/one z najbliższą jednostką ratowniczo-gaśniczą Państwowej Straży Po­żarnej. W przypadku wyposażenia obiektów w stałe urządzenia gaśnicze można zrezy­gnować z wyposażania ich w instalację sygnalizacyjno-alarmową. Możliwość, o której mowa. nic oznacza zwolnienia z obowiązku połączenia urządzeń z komendą lub jednostką ratowniczo-gaśniczą Państwowej Straży Pożarnej w sposób zapewniający automatyczne przekazywanie informacji o pożarze.

10.2. System zabezpieczeń

System technicznego zabezpieczenia obiektu to zbiór środków ochrony: budowla­nych, mechanicznych i elektronicznych, których funkcje uzupełniają się, a ich wzajemne odpowiednio zorganizowane działanie pozwala zapewnić skuteczną, efektywną ochronę obiektu, większą niż ich suma właściwości ochronnych.

10.3. Zabezpieczenia budowlane - klasyfikacja i przeznaczenie

Zabezpieczenia budowlane i mechaniczne chronią obiekty i przechowywane w nich wartości na zasadzie przegród materialnych i urządzeń utrudniających dostęp napast­nikowi.

Wielkością charakteryzującą zabezpieczenia budowlane i mechaniczne jest klasa odporności na włamanie, klasyfikacyjne oznaczenie odporności na włamanie, określone w punktach oporowych - stanowiących obliczoną współzależność czasu niezbędnego na dokonanie skutecznego włamania w określonych standardach i punktowej wartości narzędzi stosowanych do wykonania skutecznego włamania.

Klasyfikację zabezpieczeń budowlanych i mechanicznych w funkcji odporności na włamanie, wyrażonej w punktach oporowych, przedstawia lab. 1.

Urządzenia zabezpieczające muszą posiadać świadectwo kwalifikacyjne określające m.in. klasę odporności. Instytucją wydającą świadectwa kwalifikacyjne urządzeń jest Instytut Mechaniki Precyzyjnej w Warszawie.

Do grupy zabezpieczeń budowlanych zaliczamy:

• zabezpieczenia otworów okiennych,

• zabezpieczenia otworów drzwiowych,

• drzwi skarbcowe,

• pomieszczenia specjalne, skarbce itp.

Do zabezpieczenia otworów okiennych stosuje się kraty stalowe lub szklenie okien szybami ochronnymi - budowlanymi. Kraty wykonuje się z kształtowników stalowych

Techniczne środki zabezpieczenia mienia

387

Tali. I. Klasyfikacja pomieszczeń i urządzeń oraz limit jednostek obliczeniowych przechowywanych w nich wartości pieniężnych (jednostka obliczeniowa określa dopuszczalny limit stale lub jednorazowo przechowywa­nych i transportowanych wartości pieniężnych, wynoszącą 120-krotność przeciętnego miesięcznego wynagro­dzenia za ubiegły kwartał, ogłaszanego przez Prezesa GUS w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski")

Klasa odporności na włamanie po­mieszczeń i UI7,;}-tb.eń	Minimalna wartość odpor­ności na włamanie (RU)		Klasa zamka	Dopuszcz wywanyc	liny limit wartości p enieżnych przecho-w pomieszczeniach urządzeniach
								Pomieszczenia tirza-
								systcmami alan iowyini hib chroń one sy (ćmami alarmowymi kl; sy niż­szej otl SA.l		zeń a chronione syste-laii alarmowymi klasy o n jmniej SA3
		ihislep częściowy	dostęp całkowity		pomiesz­czenia	urządzenia	)om esz-zen i	urządzenia
0	<30	<50	1xA	-	-	-	-
I	30	50	lxA	-	0,5	-	1.3
II	50	80	lxA	-	1,5	-	3
III	X0	120	lxB	-	3	-	6
IV	120	1X0	2xB	-	5	-	10
V	1X0	270	2xB	X	8	15	15
VI	270	400	2xC	12	12	20	20
VII	400	600	2xC	16	16	30	30
VIII	550	X25	2xC	20	20	40	40
IX	700	1050	2xC	30	-	60	60
X	900	1 350	2xC	40	-	100	100
XI	-	2000	3xC lub 2xD	60	-	bez ogr.	-
XII	-	3000	3xC lub 2xD	-	-	bez ogr.	-
XIII	-	4500	3xC lub 2xD	-	-	bez ogr.	-

kotwionych ze wszystkich czterech stron w ścianie. Szyby ochronne - budowlane objęte są odrębną klasyfikacją. Wyróżnia się trzy grupy szyb:

- szyby o zwiększonej odporności na przebicie i rozbicie,

— szyby odporne na ostrzał z broni palnej,

- szyby o zwiększonej odporności na działanie fali detonacyjnej.

Każda z tych grup dzieli się na klasy charakteryzujące się określoną odpornością na działanie czynników niszczących. Szyby stosowane do zabezpieczenia obiektów powinny posiadać świadectwo kwalifikacyjne oraz posiadać trwałe oznakowanie klasy w widocznym miejscu od wewnątrz.

Klasyfikację szyb wraz z przykładami zastosowań przedstawia tab. 2.

Do zabezpieczenia otworów drzwiowych do chronionych obiektów lub pomieszczeń stosuje się drzwi typu zabezpieczeniowego — drzwi o podwyższonej odporności na włamanie. Drzwi zabezpieczeniowe mogą być wykonywane jako:

- drzwi zabezpieczeniowe pełne,

— drzwi kratowe wykonane z kształtowników stalowych,

- drzwi pełne wykonane ze szkła ochronnego - budowlanego.
Zabezpieczenia drzwi do garaży wymagających szczególnej ochrony mogą być

wykonywane jako drzwi lub wrota uchylne zabezpieczeniowe pełne.

Drzwiami skarbcowymi zabezpieczone są wejścia do skarbców bankowych. Wypo­sażone są one w specjalne zamki i sposoby ryglowania. Drzwi skarbcowe muszą posiadać taką samą klasę odporności na włamanie, jak skarbiec.

388

Blok zawodowy

Tali. 2. Klasylikacja szyb ochronnych - budowlanych

Grupa szyb	Klasa szyby	Miejsce zastosowania
szyby o zwiększonej odporności na przebicie i rozbicie	01, 02	chronią przed zranieniem przy rozbiciu szyby, mieszkania, szkoły, biura, zakłady
		Pl, P2	mogą stanowić czasów;) ochroni; przy próbie włamania podjętej bez przygotowania: kioski, domy wolno stojące
		P3. P4	szyby utrudniające włamanie, obiekty handlowe o znacznej wartości chronionej, wille
		P5. P6	szyby o zwiększonej odporności na włamanie mogą zastąpić kraty z prętów stalowych o średnicy 12 mm; muzea, galerie sztuki, kantory, sale operacyjne banków
		P7. P8	szyby o wysokiej odporności na włamanie, mogą zastępować kraty wykonane z prętów stalowych o średnicy 16 mm; banki, obiekty specjalne
	szyby odporne na os­trzał z broni palnej	Sl	budynki administracji państwowej, wille
		S2	centrale komputerowe, szyby samochodów do przewozu warto­ści
		S 3	budynki o podwyższonym zagrożeniu terroryzmem, napadami rabunkowymi
		S4	urządzenia militarne
		S5	urządzenia militarne i inne o szczególnym zagrożeniu
szyby o zwiększonej odporności na dzialanie tali detonacyjncj	Dl, D2, D 3	budynki instytucji państwowych, wojskowych, policyjnych i in­nych, gdzie przewiduje się możliwość wystąpienia zagrożenia wybuchem zewnętrznym

Pomieszczenia specjalne przeznaczone są do ochrony i przechowywania szczególnie ważnych przedmiotów, urządzeń lub wartości. Mogą one posiadać specjalną konstrukcję ścian, podłóg i stropów. Szczególnym rodzajem pomieszczeń specjalnych jest skarbiec bankowy. W zależności od sposobu wykonania wyróżniamy:

• skarbce monolityczne - wykonane w całości metodą wylewania betonu zbrojonego,

• skarbce modułowe - wykonane z prefabrykowanych elementów ścian, podłóg
  i stropów.

Skarbiec do przechowywania wartości powinien być usytuowany na najniższej kon­dygnacji budynku. W sąsiedztwie skarbca muszą znajdować się pomieszczenia kontro­lowane przez, użytkownika przez całą dobę. Wszystkie ściany i stropy muszą stanowić w całości związane konstrukcyjnie pomieszczenie. Ściany skarbca monolitycznego mogą być jednocześnie częścią konstrukcji nośnej budynku. Otwór drzwiowy skarbca powi­nien być /.ubezpieczony drzwiami skarbcowymi. Skarbiec nie może posiadać żadnych dodatkowych otworów poza wentylacyjnymi.

Skarbiec depozytowy służący do przechowywania depozytów może być wykonany jako wolno stojący skarbiec monolityczny lub modułowy. Powinien posiadać oddzielny przedskarbiec i klatkę schodową prowadzącą z części sali operacyjnej dostępnej dla klien­tów. Skarbiec depozytowy należy wyposażyć w szafy metalowe ze skrytkami depozyto­wymi zamykanymi na zamki mechaniczne lub elektroniczne. W przedskarbcu skarbca depozytowego powinna być zaprojektowana przynajmniej jedna kabina dla klientów.

Przedskarbiec jest pomieszczeniem bezpośrednio przylegającym do skarbca lub po­mieszczenia do przechowywania wartości. Do przedskarbca mogą prowadzić wejścia z klatki schodowej skarbcowej i pomieszczenia rozładunkowego. Wejścia te zabezpie-

Technic/.ne środki xabe/piec/enia mienia 389

czonc muszą być drzwiami typu zabezpieczeniowego pełnego lub kratowego (wejście z klatki z schodowej). Przcdskarbiec nie może posiadać okien. Skarbce wykonywane są, w klasach odporności XI—XIII.

10.4. Zabezpieczenia mechaniczne - klasyfikacja i przeznaczenie

Do grupy zabezpieczeń mechanicznych zaliczamy m.in.: -- szafy do przechowywania wartości,

• kasety do wmurowania w ściany, podłogi,

• skrytki sejfowc,

• bankomaty,

— automaty kasjcrskic.

Szafy do przechowywania wartości są to mechaniczne urządzenia zabezpieczające, których najdłuższy wymiar zamkniętego wnętrza jest mniejszy lub równy l m, wyko­nywane w klasach odporności I-X. Szafy wolno stojące, których masa jest mniejsza od 1000 kg, muszą być mocowane do podłoża kotwami. Szaty do przechowywania war­tości mogą również być użytkowane w zestawach z wrzutnią nocną lub bankomatem. W zależności od posiadanej klasy odporności w szalach można przechowywać wartości pieniężne o dopuszczalnych limitach podanych w lab. l.

Do przechowywania depozytów przeznaczone są skrytki scjlbwc. Zespoły skrytek połączone konstrukcyjnie w jedną całość umieszczane są w skarbcach lub szafach do przechowywania wartości. Skrytki powinny być wyposażone w dwa zamknięcia mechaniczne lub elektroniczne.

Bankomaty to stacjonarne urządzenia mechaniczne przeznaczone do okresowego przechowywania i automatycznego wydawania pieniędzy, sterowane kartą kredytową.

Automat kasjerski jest urządzeniem stanowiącym wyposażenie stanowiska kasowego, przeznaczonym do automatycznego odliczania pieniędzy z pojemnika wchodzącego w skład automatu i ich wypłat przez kasjera w założonej wysokości oraz przyjmowania wpłat. Wypłaty dokonywane są z programowaną zwłoką czasową.

10.5. Zabezpieczenia elektroniczne - klasyfikacja i przeznaczenie

Zadaniem systemu alarmowego jest wykrywanie i sygnalizowanie warunków wska­zujących na istnienie niebezpieczeństwa.

Jeżeli w jakimkolwiek przypadku jest konieczny kompromis w zakresie parametrów funkcjonalnych lub niezawodności ze względu na przeciwstawne wymagania dotyczące różnych typów systemów alarmowych, to priorytet należy przyznać wymaganiom doty­czącym ochrony życia.

W stanie alarmowania systemu, powstałym w wyniku jego odpowiedzi na wystąpienie niebezpieczeństwa, wytwarzany jest sygnał alarmu. Sygnał odbierany jest bezpośrednio w dozorowanym obiekcie, na zewnątrz obiektu lub/i w alarmowym centrum odbiorczym

390 Blok zawodowy

poprze/, syslem transmisji alarmu. Skutkuje to podjęciem stosownych działań przez służby ochrony.

System pełnej sygnalizacji zagrożeń (ochrony elektronicznej) tworzy się z następu­jących systemów:

• systemu alarmowego włamania i napadu,

• systemu sygnalizacji pożaru,

— telewizyjnego systemu nadzoru,

• systemu kontroli dostępu,

• systemu transmisji alarmu,

• systemu ochrony peryferyjnej,

• zintegrowanych systemów alarmowych.

Ochrona wynikająca z działania tych systemów może być dodatkowo uzupełniana o systemy:

• sygnalizacji stanu zdrowia lub zagrożenia osobistego,

• sygnalizacji zagrożenia środowiska,

• systemy kontroli towarów,

• systemy kontroli pracy wartowników,

• autoalarmy.

W podziale systemów ochrony od strony taktycznej rozróżnia się trzy strefy bez­pieczeństwa, tj.: ochrony peryferyjnej, zewnętrznej-obwodowej i wewnętrznej. O tym podziale decyduje nie rodzaj albo typ stosowanych urządzeń, ale droga, którą dociera napastnik do obiektu dozorowanego.

Ochrona peryferyjna (ochrona terenów zewnętrznych) polega na ochronie terenu na zewnątrz obiektu, np. wzdłuż ogrodzenia. Stanowi pierwszą strefę obszaru chronionego, jest najbardziej oddalona od pomieszczenia ochrony fizycznej obiektu, dzięki niej otrzymujemy pierwszą informację o naruszeniu granicy obszaru chronionego.

Ochrona zewnętrzna obwodowa obejmuje drugą strefę obszaru chronionego, bez­pośrednie otoczenie, inne budynki przyległe do obszaru chronionego, zabezpieczenia mechaniczne obiektu od zewnątrz (kraty, mury).

Ochrona wewnętrzna stanowi trzecią i ostatnią strefę bezpieczeństwa i dotyczy prze­strzeni wewnątrz obiektu oraz wszystkich otworów drzwiowych i okiennych (w budynku).

Urządzenia alarmowe stosowane w każdej z tych stref muszą spełniać następujące warunki:

— optymalnie wykorzystywać parametry techniczne czujek w chronionej przestrzeni,

- nie utrudniać codziennej pracy obiektu i personelu,

— uwzględniać już istniejące inne systemy sygnalizacji zagrożeń (np. sygnalizacji po­
żaru, stałych urządzeń gaśniczych) oraz stanowić uzupełnienie innych rodzajów środków
zabezpieczeń.

Wymienione wymagania taktyczne w wypadku ochrony wewnętrznej mają szcze­gólne znaczenie ze względu na najmniejszy obszar, którego dotyczą i uwzględnianie wielu sytuacji doraźnych (wystawy, pokazy, wycieczki, kursy, wizyty osób szczególnie chronionych). Wyłączenie w tych wypadkach niektórych urządzeń nie może oznaczać likwidacji strefy bezpieczeństwa. Należy wówczas stosować do ochrony inne urządzenia lub włączyć do ochrony personel. Niespełnienie tego warunku może przekreślić funkcje ochronne systemu sygnalizacji zagrożeń.

Techniczne środki zabezpieczenia mienia 391

System alarmowy włamania i napadu jest to instalacja elektryczna do wykrywania i sygnalizowania obecności, wejścia lub próby wejścia osoby nieuprawnionej do obiektu dozorowanego, a także pozwalająca wysłać i odebrać sygnał alarmowy o napadzie na osobę zagrożoną.

System alarmowy włamania i napadu zbudowany jest z:

• centrali alarmowej,

• urządzeń sterujących,

• urządzenia zasilającego,

• czujek i ostrzegac/.y,

• urządzeń wykonawczych.

Pracę systemu alarmowego charakteryzują następujące stany:

• stan dozoru (stan normalny) - stan systemu alarmowego, w którym jest on
  całkowicie gotowy do działania i nic znajduje się w żadnym innym zdefiniowanym stanie;

• stan alarmowania - stan systemu alarmowego lub jego części, który jest wynikiem
  odpowiedzi systemu alarmowego na wystąpienie niebezpieczeństwa;

• stan uszkodzenia - stan systemu alarmowego, który uniemożliwia działanie tego
  systemu zgodnie z wymaganiami odpowiednich norm;

• stan testowania - stan systemu alarmowego, w którym normalne funkcje są
  zmienione, w celu realizacji sprawdzania;

• stan załączenia - stan systemu alarmowego lub jego części, w którym może być
  wytworzony stan alarmowania;

• stan wyłączenia - wytworzony celowo nienormalny stan systemu alarmowego lub
  jego części, z którego system nic może bezpośrednio przejść w stan alarmowania po
  przyjęciu sygnału alarmu z wejścia systemu;

• stan blokady - normalny, stabilny stan całości lub części systemu alarmowego,
  podczas którego nie może być wytworzony stan alarmowania. Blokada jest wprowadzana
  i kasowana celowym działaniem;

• Stan blokady czasowej (stan zwłoki na wejście lub wyjście) - normalny, przejścio­
  wy stan części systemu alarmowego, podczas którego czasowo nie może być wytworzony
  stan alarmowania, blokada czasowa jest kasowana automatycznie;

- stan sabotażu - stan alarmowania wywołany przez układ przeciwsabotażowy.
Centrala alarmowa jest to zespół środków sprzętowych i programowych działających

Według określonego algorytmu, realizujący, co najmniej funkcje decyzyjne oraz sterujące w systemie alarmowym.

Układem decyzyjnym jest z reguły mikroprocesor, który przetwarza sygnał wejściowy z jednego lub więcej źródeł sygnału i rozstrzyga, czy powinien zostać wytworzony stan alarmowania.

Centrala alarmowa zbudowana jest z płyty głównej zawierającej mikroprocesor (układ decyzyjny), zespołu łączówek do podłączenia urządzeń: sterujących, zasilających, czujek i ostrzegaczy, a także urządzeń wykonawczych.

W centralach modułowych do płyty głównej można dołączać poprzez magistralę transmisyjną dodatkowe moduły (obwody wejścia i wyjścia oraz sterujące) rozszerzają­ce pojemność oraz funkcje centrali. Centrale modułowe pozwalają na budowę systemu alarmowego o konfiguracji rozproszonej, w którym poszczególne moduły systemu ko­munikują się z układem decyzyjnym poprzez magistralę cyfrową. Poszczególne stany

392 Blok zawodowy

Centrali muszą hyc sygnalizowane w sposób pewny i jednoznaczny za pomocą sygnałów optycznych, akustycznych bądź przez określone położenie elementów manipulacyjnych. Centrala musi jednoznacznie wskazywać strefę dozorową (lub linię dozorową), z której nadszedł sygnał alarmowy. Na wskaźniku strefy dozorowej (linii dozorowej) powinien po/ostać ślad optyczny (pamięć alarmu) do czasu ręcznego skasowania.

Czujki i ostrzegacze włączane są do zacisków łączówki spełniających rolę obwodów wejściowych (linii dozorowych). Linie dozorowe w zależności od rodzaju central mogą być typu: NC/NO. Parametryczne (z jednym lub więcej rezystorami) lub adresowalne.

W zależności od typu obwodów wejściowych centrale alarmowe dzieli się na:

- konwencjonalne (linie dozorowe typu NO, NC lub parametryczne),

— cylrowe-adresowalne.

Linie dozorowe typu NC/NO przesyłają sygnał alarmu do układu decyzyjnego po otrzymaniu sygnału zwarcia lub rozwarcia linii dozorowej przez element wykonawczy czujki lub ostrzegacza. Tego typu linie dozorowe stosowane są w urządzeniach klasy A.

Linie dozorowe parametryczne przesyłają sygnał alarmu do układu decyzyjnego po zmianie parametru (rezystancji charakterystycznej) linii dozorowej przez element wyko­nawczy czujki lub ostrzegacza. Tego typu linie dozorowe stosowane są w urządzeniach klasy B i wyższej.

Linie dozorowe adresowalne przesyłają sygnał alarmu do układu decyzyjnego po otrzymaniu informacji w postaci cyfrowej z układu wyjściowego czujki lub ostrzegacza. Jest to najnowsze rozwiązanie linii dozorowych stosowane w urządzeniach klasy C i wyższej pozwalające przesłać jednocześnie kilka stanów czujki i nadzorować w sposób ciągły linię dozorową.

Urządzenia sterujące stanowią część systemu alarmowego do włączania, wyłącza­nia, blokowania i odblokowywania systemu lub jego części przez zmianę stanu pracy centrali alarmowej. Należą do nich urządzenia mechaniczne (różnego rodzaju przełącz­niki elektryczne uruchamiane kluczem mechanicznym) lub elektroniczne (szyfratory).

Szyfratory mogą stanowić niezależną część systemu alarmowego (szyfratory autono­miczne stosowane w systemach niższej klasy) lub być ich integralną częścią. Szyfratory to najczęściej urządzenia z klawiaturą alfanumeryczną i wyświetlaczem (LED lub LCD) umożliwiające informowanie osoby obsługującej o aktualnym stanie centrali lub syste­mu. W systemach alarmowych z szyfratorami z wyświetlaczem LCD wskazania stanów centrali wyświetlane są w postaci komunikatów słownych. Na klawiaturze szyfratorów znajdują się także klawisze funkcyjne do wywołania bezpośredniego alarmu napadu, pożaru lub pomocy medycznej. Zmiana stanów centrali dokonywana jest poprzez wpro­wadzenie cztero- lub sześciocyfrowego kodu na klawiaturze szyfratora. Z klawiatury szyfratora można wywołać także alarm:

— napadowy dyskretny (poprzez wprowadzenie odpowiedniego kodu — kod po­
licyjny),

- włamaniowy (przekroczenie limitu czasu przeznaczonego na poprawne wprowa­
dzenie kodu).

W urządzeniach wyższej klasy błędne wprowadzenie kodu w szyfratorze winno zablokować jego działania na czas określony w programie i spowodować wysłanie informacji do alarmowego centrum odbiorczego. Szyfratory winny być wyposażone w ochronę sabotażową.

Techniczno środki /ubezpieczeniu mienia 393

Stosowane są również inne urządzenia sterujące wykorzystujące połączenie szyfralo-rów z czytnikami kart magnetycznych, zbliżeniowych lub procesorowych, a także czytniki biometrycznc.

Do urządzeń wykonawczych zaliczane są:

• sygnalizatory akustyczne (wewnętrzne i zewnętrzne), wywołujące miejscowy alarm
  akustyczny,

• sygnalizatory optyczne (wewnętrzne i zewnętrzne), wywołujące miejscowy alarm
  optyczny,

• urządzenia rejestrujące i wskaźniki optyczne (drukarki, tablice synoptyczne, wskaź­
  niki LED i LCD szyfratorów, monitory komputerów),

• przekaźniki sygnału alarmu (dialery, komunikatory cyfrowe po łączu wydzielonym
  lub komutowanym, komunikatory radiowe),

• inne urządzenia wykonawcze sterowane przez centralę alarmową (rygle i zwory
  elektromagnetyczne, sterowniki oświetlenia itp.).

Sygnały optyczne centrali (komunikaty słowne, graficzne) informujące o zdarzeniach, o których użytkownik musi wiedzieć, są zapamiętywane do chwili ręcznego skasowania, pozostałe kasują się samoczynnie po zaniku przyczyny (lub upływie zaprogramowanego czasu), która sygnalizację wywoła.

Natężenie dźwięku sygnalizatorów alarmowych akustycznych powinno wynosić nie mniej niż 105 dB dla sygnalizatorów zewnętrznych i nie mniej niż 75 dB dla sygnaliza­torów instalowanych wewnątrz obiektów.

Zewnętrzne autonomiczne sygnalizatory akustyczno-optyczne wyposażone są w: wła­sne źródło zasilania, osłony i siatki przeciw piankowe, obudowy z tworzywa ABS, ochro­nę sabotażową na zdjęcie obudowy i oderwanie od ściany, a także w układy reagujące na próbę przewiercenia sygnalizatora. Zalecana wysokość montażu sygnalizatora to nie mniej niż 4 m od poziomu gruntu.

Zdarzenia mogą być obrazowane na bieżąco na wskaźnikach synoptycznych, mapach graficznych oraz archiwizowane przez wydruk na papierze lub zapis na twardym dysku komputera. Dostęp do archiwizowanych zdarzeń mogą mieć tylko uprawnione osoby. Historie zdarzeń w postaci wydruków powinny być archiwizowane przez czas określony przez zarządcę obiektu lub na podstawie innych przepisów.

Do zasilania w energię systemów alarmowych muszą być stosowane dwa niezależne od siebie źródła zasilania - podstawowe i rezerwowe.

Każde z tych źródeł oddzielnie powinno pokrywać pełne zapotrzebowanie systemu na energię i gwarantować właściwą pracę urządzeń systemu alarmowego również po odłą­czeniu zasilania podstawowego. Tylko w systemach klasy SA l dopuszcza się stosowanie jedynie podstawowego źródła zasilania.

Źródło zasilania rezerwowego powinno gwarantować czas pracy systemu alarmowego w zakresie dozorowania i co najmniej 15 minutowego alarmowania w okresie przynaj­mniej:

• 12 godzin dla obiektów, w których pełnią dyżur służby serwisowe dysponujące
  częściami zamiennymi i mające do dyspozycji zastępcze źródła zasilania (np. agregaty
  prądotwórcze, dodatkowe akumulatory),

• 36 godzin dla obiektów, w których istnieje ciągły dozór ludzki i dla których
  zagwarantowane są usługi serwisowe świadczone w ciągu 4 lub 12 godzin,

394 Blok zawodowy

- 72 godzin>dla pozostałych obiektów, w tym bez ciągłego dozoru ludzkiego.
Przełączanie zasilania systemu ze źródła podstawowego na rezerwowe (i odwrotnie)

powinno odbywać się automatycznie i nie może powodować zakłóceń w pracy systemu.

Urządzenia zasilające system alarmowy nie mogą być wykorzystywane jednocześnie do zasilania innych urządzeń.

Czujką nazywamy urządzenie do wytwarzania stanu alarmowania po wykryciu nienormalnych warunków wskazujących na wystąpienie niebezpieczeństwa.

Ostrzegaczem jest urządzenie uruchamiane ręcznie lub nożnie, wytwarzające stan alarmowania.

Czujka pasywnej podczerwieni wykorzystuje zjawisko wykrywania zmian natę­żenia promieniowania podczerwonego wywołanych przez intruza; jest najbardziej roz­powszechnioną czujką stosowaną w systemach sygnalizacji włamania. Przy stosowaniu czujek pasywnej podczerwieni podstawową sprawą jest uniknięcie wpływu przypadko­wych zakłóceń na ich pracę, osiągane przez prawidłowy wybór miejsca montażu czujki. Wybór ten powinien uwzględniać następujące kryteria:

• bezpośrednie lub odbite światło nie powinno padać wprost na układ optyczny
  czujki,

• czujka nie może być instalowana bezpośrednio nad grzejnikiem,

• nie wolno stosować czujek kurtynowych lub barierowych do ochrony nieszczelnych
  okien,

• czujki nic mogą być narażone na wibracje podłoża,

• w pomieszczeniach, w których mogą występować gryzonie, małe zwierzęta (psy,
  koty) stosować czujki o specjalnym układzie optycznym lub ignorujące ruch małych
  zwierząt,

• przy zastosowaniu czujek sufitowych unikać wędrujących plam świetlnych wywo­
  łanych przez promienie słoneczne odbite od gładkich powierzchni podłogi.

Czujka aktywnej podczerwieni (bariera) działa w oparciu o zjawisko zmian natę­żenia wiązki promieniowania podczerwonego, przesyłanej od nadajnika do odbiornika, wywołanych przez intruza.

Stosowane są czujki jedno- i wielowiązkowe. Układ kilku nadajników i odbiorników zamocowanych na wspólnych słupkach tworzy kurtynę podczerwieni aktywnej. Bariery i kurtyny podczerwieni aktywnej stosowane są do ochrony drzwi, okien, a także w ochro­nie obszarów zewnętrznych. Bariery stosowane do ochrony obszarów zewnętrznych wy­posażone są w obudowy i układy podgrzewające zapobiegające oblodzeniu nadajników lub odbiorników czujki. Przy stosowaniu aktywnych czujek podczerwieni należy unikać bezpośredniego oświetlenia promieniami słońca lub silnym światłem reflektorów samo­chodowych odbiorników bariery. Nadajnik i odbiornik czujki powinny być zamocowane w sposób stabilny, tak aby drgania konstrukcji wsporczej nie powodowały zmiany kie­runku promieniowania wiązki z nadajnika poza pole widzenia odbiornika.

Czujka mikrofalowa wykorzystuje zjawisko zmiany częstotliwości fali elektroma­gnetycznej w paśmie mikrofalowym, odbitej od poruszającego się intruza (zjawisko Dop­plera). Bariera mikrofalowa jest to czujka mikrofalowa, której obszar wykrywania ma kształt wąski i wydłużony — stosowana głównie do ochrony obwodowej obiektów (za­sięg do 50 m). Dla czujek wykorzystujących efekt Dopplera, maksimum czułości osiąga czujka dla ruchu intruza w kierunku czujki (ruch po osi czujki). Bariery mikrofalowe

Techniczne środki zabezpieczenia mienia 395

składające się /, nadajnika i odbiornika promieniowania mikrofalowego, umieszczonych naprzeciwko siebie, tworzą przestrzenną strefę ochrony o zasięgu do kilkuset metrów. Sto­sowane są do ochrony obszarów zewnętrznych. Przy stosowaniu czujek mikrofalowych należy uwzględnić następujące cechy mające istotne znaczenie dla wpływu zakłóceń na prawidłową pracę tych czujek:

• mikrofale wnikają w ściany, przenikają przez plastik, drewno i szkło oraz cienkie
  ściany,

• mikrofale odbijają się od przedmiotów metalowych.

Czujka ultradźwiękowa wykorzystuje zjawisko zmiany częstotliwości fali akustycz­nej odbitej od poruszającego się intruza (zjawisko Dopplera). Czujka składa się z nadaj­nika i odbiornika promieniowania ultradźwiękowego umieszczonych we wspólnej obu­dowie, przesuniętych względem siebie. Czujka działa w podobny sposób, jak radar. Fala ultradźwiękowa o stałej częstotliwości emitowana przez nadajnik odbija się od przedmio­tów i ścian chronionego pomieszczenia, wraca do odbiornika w niezmienionej postaci. Ruch intruza w pomieszczeniu chronionym powoduje różnicę częstotliwości fali aku­stycznej wyemitowanej od odbitej, co jest rejestrowane przez układ decyzyjny czujki ja­ko kryterium alarmu. Podobną reakcję czujki mogą wywołać pracujące w pomieszczeniu wentylatory, nawiewy, wyciągi instalacji klimatyzacyjnej i wentylacyjnej, dzwonki elek­tryczne i dzwonki telefonu, ruch zasłon, firan, dużych kwiatów, a także ruch powietrza nad grzejnikami. Należy unikać instalowania czujek ultradźwiękowych w pomieszcze­niach chronionych czujkami wibracyjnymi (sejsmicznymi).

Mikrofonowa czujka zbicia szyby wykorzystuje zjawisko emisji charakterystycznego dźwięku przez szklaną płaszczyznę podczas jej zbicia, odbieranego przez mikrofon czujki i analizowanego przez jej procesor. Stosowane są czujki do ochrony pojedynczej szyby lub czujki przestrzenne do ochrony kilku okien.

Czujka wibracyjna (sejsmiczna) wykrywa drgania podłoża, nawet najmniejsze drgania wywołane atakiem na obiekty betonowe lub stalowe. Stosuje się je do ochrony: ścian skarbców, drzwi skarbcowych, szaf pancernych, bankomatów oraz sejfów i szal' stalowych. Czujka reaguje na sygnały pochodzące od: kucia, wiercenia wiertarką zwykłą lub udarową, wiercenia głowicą diamentową (koroną diamentową), cięcia strumieniem wody, cięcia tarczą oraz narzędziami termicznymi (palnik, lanca tlenowa), eksplozji materiałów wybuchowych. Nic zaleca się stosować czujek wibracyjnych w pobliżu czujek ultradźwiękowych.

Czujki stykowe i kontaktronowe wykorzystują zmianę styku elektrycznego, wy­wołanego działaniem intruza. Czujka, w której elementem stykowym jest kontaktron, nazywa się czujką kontaktronową. Składa się ona z dwóch części - magnesu i kontak-tronu. Czujki stykowe i kontaktronowe stosuje się głównie do zabezpieczania (kontroli otwarcia) drzwi i okien. Stosowane są także do zabezpieczania obrazów i jako czujki ostatniego banknotu zainstalowane w fachownicach (część stanowiska kasjerskiego).

Ostrzegacz jest urządzeniem uruchamianym ręcznie lub nożnie, wytwarzającym stan alarmowania. Do grupy tych urządzeń zaliczamy przyciski napadowe ręczne lub nożne. Przyciski nożne wykonane są w postaci podnóżków lub listew. Większość przycisków (ręcznych i nożnych) posiada wskaźnik użycia przycisku pozwalający w przypadku podłączenia kilku przycisków do jednej linii dozorowej na identyfikację źródła alarmu. Innym rodzajem przycisku napadowego jest przycisk napadowy bezprzewodowy. Ręczne

396 Blok zawodowy

uruchomienie tego przycisku wysyła drogą radiową sygnał alarmu do odbiornika systemu alarmowego.

Czujki dualne wykorzystują dwa zjawiska oddzielnie wykrywane i przetwarzane, a następnie łącznie analizowane przez procesor czujki. Czujki dualne stosowane są do ochrony obiektów o wysokiej kategorii zagrożenia. Występują jako czujki łączące: czujkę pasywnej podczerwieni i czujkę mikrofalową, czujkę pasywnej podczerwieni i czujkę ultradźwiękową, czujkę pasywnej podczerwieni i czujkę mikrofonową stłuczenia szyby, czujkę akustyczną (mikrofonową stłuczenia szyby) i wibracyjną.

W ochronie sabotażowej mają zastosowanie środki elektryczne lub mechaniczne, które zapobiegają celowym zakłóceniom działania systemu alarmowego lub jego części. Ochro­na sabotażowa realizowana jest w postaci mikroprzełączników chroniących obudowy sta­lowe: central, zasilaczy, szyfratorów. Obudowy czujek chronione są mikroprzełącznikami na otwarcie i oderwanie czujki od ściany.

W czujkach wyższej klasy stosowane są układy antymaskingu reagujące na próbę zasłonięcia lub zaślepienia układu optycznego czujki pasywnej podczerwieni lub czujek dualnych. Aktualnie występują układy antymaskingu wykorzystujące mikrofale, ultradź­więki i aktywną podczerwień.

System alarmowy oprócz funkcji sygnalizowania włamania i napadu może sygnali­zować także (jeżeli nie istnieją w obiekcie chronionym oddzielne systemy sygnalizacji) sygnały alarmowe pochodzące od czujek: dymu (optyczne, jonizacyjne), temperatury (niskiej lub wysokiej), przekroczenia progu stężenia gazu (metan, propan, butan, tlenek węgla), zalania wodą.

System sygnalizacji pożaru jest to instalacja elektryczna, służąca do wykrywania i sygnalizowania zjawisk fizykochemicznych, które powstają w początkowej fazie po­żaru, a także pozwalająca wysłać i odebrać sygnał o pożarze z ręcznych ostrzegaczy pożarowych. System sygnalizacji pożaru zbudowany jest z:

• centrali alarmowej,

• urządzenia zasilającego,

• czujek i ostrzegaczy,

• urządzeń wykonawczych.

Wszystkie urządzenia stosowane w instalacji sygnalizacji pożaru powinny posiadać świadectwo dopuszczenia do stosowania w ochronie przeciwpożarowej, wydawane prze Centrum Naukowo Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej, posiadające certyfikat Polskie­go Centrum Badań i Certyfikacji (PCBC) do badań tych urządzeń.

Centrala sygnalizacji pożaru funkcjonuje w podobny sposób, jak centrala alarmowa sygnalizacji włamania i napadu. Istotna różnica polega na umieszczeniu urządzeń sterujących pracą centrali i sygnalizacyjnych (optycznych) na płycie frontowej obudowy centrali. Zespół sterujący w postaci klawiatury alfanumerycznej (w starszych typach central zespół przełączników i przycisków) służy do obsługi stanów alarmowych i obsługi technicznej centrali alarmowej. Wszystkie stany centrali sygnalizowane są przy pomocy wskaźników diodowych i/lub wyświetlacza LCD. Urządzenia te tworzą pole obsługi centrali alarmowej (dodatkowo może występować drukarka). W centrali sygnalizacji pożaru możemy wyróżnić dwa podstawowe rodzaje alarmowania:

- alarm pierwszego stopnia - alarm wewnątrz pomieszczenia centrali,

Techniczne środki /.ubezpieczenia mienia 397

- alarm drugiego stopnia - alarm zewnętrzny (uruchomienie zewnętrznej sygnalizacji
akustyczno-optyczncj, transmisja informacji o alarmie do PSP, uruchomienie urządzeń
wykonawczych).

Zadziałanie czujki automatycznej w chronionym obiekcie spowoduje sygnalizację optyczną i akustyczną w centrali sygnalizacji pożarowej. Sygnalizacja trwa przez za­programowany okres (maksymalnie 7 minut), przeznaczony na zgłoszenie się operatora i potwierdzenie (przyciskiem POTWIERDZENIE) alarmu I stopnia. Niezgłoszenie się obsługi w tym czasie powoduje włączenie się alarmu II stopnia. Zaprogramowany okres zgłoszenia (maksymalnie 7 minut) ma na celu weryfikację alarmu (obchód wskazanej strefy lub pomieszczenia) i potwierdzenie lub kasowanie alarmu w przypadku alarmu fałszywego (przycisk KASOWANIE). Uruchomienie ręcznego ostrzegacza pożarowego powoduje natychmiastowy alarm II stopnia.

W zależności od typu linii dozorowych i rodzaju zastosowanych czujek, centrale alarmu pożaru dzielimy na:

1. konwencjonalne - posiadają je linie dozorowe typu otwartego. Na jednej linii
   dozorowej można zainstalować maksymalnie 32 czujki. Sygnalizacja alarmu pożaru
   z linii dozorowej bez wskazania czujki która zainicjowała alarm. Ochrona obiektu
   weryfikuje alarm poprzez obchód pomieszczeń i obserwację wskaźników zadziałania
   lub wskaźników czujek;

2. adresowalne (otwarte, pędowe) - z liniami typu otwartego. Na jednej linii typu otwar­
   tego można zainstalować 32 czujki. Sygnalizacja alarmu pożaru z linii dozorowej ze
   wskazaniem czujki, która zainicjowała alarm łącznie z opisem czujki (na wyświetla­
   czu LCD) lub pomieszczenia, w której czujka jest zainstalowana.

Centrala adresowalna z liniami dozorowymi typu pętlowego. Na jednej linii dozorowej można zainstalować do 128 czujek z zastosowaniem izolatorów zwarć (urządzenie umożliwiające w przypadku wystąpienia zwarcia na linii przerwanie jej od strony zasilania). Wskazanie miejsca alarmu następuje tak jak w centrali adresowalnej z liniami dozorowymi typu otwartego;

3) adresowalne — analogowe — linie dozorowe pętlowc, na których zainstalowano czuj­
ki analogowe (czujki wyposażone w przetworniki analogowo-cyfrowe przekazujące
w sposób ciągły mierzone parametry fizyko-chemiczne z chronionego obszaru do cen­
trali). Wskazanie miejsca alarmu następuje tak jak w centrali adresowalnej z liniami
dozorowymi typu otwartego. Centrala powinna być zainstalowana w pomieszczeniu
całodobowego dozoru. Pomieszczenie to winno spełniać następujące warunki:

- być nadzorowane przez automatyczne czujki,

• w pobliżu centrali powinien znajdować się ręczny ostrzegacz pożaru (szczególnie
  dotyczy to systemów wykrywania pożaru przyłączonych do PSP za pośrednictwem
  systemów transmisji alarmu),

• winno znajdować się w pobliżu głównego wejścia do obiektu, gwarantując łatwy
  dostęp dla straży pożarnej,

• w pobliżu centrali lub wyniesionego pola obsługi winny być umieszczone następu­
  jące dokumenty: instrukcja obsługi centralki, książka kontroli systemu, instrukcja
  postępowania w przypadku alarmów pożarowych oraz technicznych, dokumentacja
  systemu wykrywania pożaru.

398 Blok zawodowy

W przypadku, gdy lokalizacja centralki sygnalizacji pożaru nie pozwala na ciągły do­zór, należy zastosować wyniesione pole obsługi lub sygnalizacje równoległą spełniającą następujące wymagania:

• urządzenie powinno w sposób optyczny (kolor czerwony) i akustyczny (sygnał
  ciągły lub modulowany) sygnalizować ogólny alarm pożarowy,

• urządzenie powinno w sposób optyczny (kolor żółty) i akustyczny (sygnał przery­
  wany) sygnalizować ogólny alarm uszkodzeniowy,

• połączenie między urządzeniami sygnalizacyjnymi a centralką powinno być przez
  nią nadzorowane.

Do zasilania w energię centrali alarmu pożaru muszą być stosowane dwa niezależne od siebie źródła zasilania: podstawowe i rezerwowe. Zasilanie podstawowe z niezależne­go obwodu zabezpieczone odpowiednio dobranym i oznaczonym bezpiecznikiem. Każde z tych źródeł oddzielnie powinno pokrywać pełne zapotrzebowanie systemu na energie i gwarantować właściwą pracę urządzeń systemu alarmowego, również po odłączeniu zasilania podstawowego. Wymagane czasy zasilania rezerwowego (awaryjnego):

• w przypadku, gdy informacja o uszkodzeniu jest transmitowana do miejsca bez
  stałej obsługi serwisowej, pojemność akumulatorów powinna zapewnić prawidłową pra­
  cę systemu wykrywania pożaru w stanie dozorowania w ciągu minimum 72 godzin bez
  zasilania podstawowego oraz po upływie tego czasu minimum 30 minut w stanie alar­
  mowania,

• w przypadku, gdy informacja o uszkodzeniu jest transmitowana do miejsca ze stałą
  obsługą serwisową, pojemność akumulatorów powinna zapewnić prawidłową pracę syste­
  mu wykrywania pożaru w stanic dozorowania w ciągu minimum 30 godzin bez zasilania
  podstawowego oraz po upływie tego czasu minimum 30 minut w stanie alarmowania,

• w przypadku, gdy informacja o uszkodzeniu jest transmitowana do miejsca ze sta­
  łą obsługą serwisową, gwarantującą ciągłą gotowość, pojemność akumulatorów powinna
  zapewnić prawidłową pracę systemu wykrywania pożaru w stanie dozorowania w ciągu
  minimum 4 godzin bez zasilania podstawowego oraz po upływie tego czasu minimum 30
  minut w stanie alarmowania. Jednocześnie powinna być możliwość zasilania CSP z re­
  zerwowego (zapasowego) źródła o mocy niezbędnej do eksploatacji systemu sygnalizacji
  pożaru w ciągu minimum 30 godzin.

Przełączanie zasilania systemu ze źródła podstawowego na rezerwowe (i odwrotnie) powinno odbywać się automatycznie i nie może powodować zakłóceń w pracy systemu.

Urządzenia zasilające centralę sygnalizacji pożaru nie mogą być wykorzystywane jednocześnie do zasilania innych urządzeń.

Rodzaj czujki zastosowanej do nadzoru pomieszczenia powinien być odpowiedni do przewidywanego rozwoju pożaru oraz do warunków otoczenia, na które czujka powinna być nieczuła. Miejsca instalowania czujek w nadzorowanych pomieszczeniach: - pod stropem, - w przestrzeni między podłogowej, - w przestrzeni między stropem a sufitem podwieszanym, - w tunelach kablowych, - w kanałach wentylacyjnych (wywiewnych), - w obudowach maszyn lub urządzeń.

Czujki dymu reagują na produkty spalania i rozkładu termicznego.

Czujki jonizacyjne dymu działają na zasadzie zmniejszania prądu jonizacji po­miarowej komory jonizacyjnej, w wyniku zmniejszenia się nośników prądu, do których przyłączyły się cząstki aerozolu.

Techniczne środki zabezpieczeniu mienia 399

Czujki dymu optyczne rozproszeniowe funkcjonują na zasadzie pomiaru promie­niowania podczerwonego rozproszonego przez cząstki aerozolu w, szczelnej dla światła otoczenia, komorze pomiarowej.

Czujki dymu liniowe na światło pochłonięte składają się z nadajnika i odbiornika promieniowania podczerwonego. Czujki działają na zasadzie pomiaru promieniowania podczerwonego pochłoniętego przez produkty spalania zawarte w przestrzeni nadzoro­wanego pomieszczenia.

Czujki temperatury nadmiarowe i czujki temperatury nadmiarowo-różniczkowe są to czujki, których zadziałanie następuje w wyniku wzrostu temperatury otoczenia. Przekroczenie określonego, ustalonego konstrukcyjnie progu temperatury powoduje za­działanie czujek nadmiarowych. Przekroczenie ustalonego przyrostu temperatury w czasie powoduje zadziałanie czujek temperatury różniczkowych. Czujki różniczkowe stosowane są z czujkami nadmiarowymi. Próg zadziałania czujki nie może być niższy niż 54°C oraz nie wyższy niż 62"C (l kl. zadziałania), 70°C (2 kl, zadziałania), 78°C (3 kl. zadziałania).

Czujki płomienia reagują na promieniowanie elektromagnetyczne IR (podczerwień) i UV (ultrafioletowe) towarzyszące procesowi spalania płomieniowego

Ręczne ostrzegacze pożaru są czujkami stykowymi uruchamianymi ręcznie przez człowieka. Uruchomienie ręcznego ostrzegacza następuje poprzez zbicie szybki i wciśnię­cie przycisku sygnalizacyjnego (w nowszych rozwiązaniach tylko wciśnięcie odpowied­nio naciętej szybki). Niektóre rodzaje ręcznych ostrzegaczy pożaru posiadają sygnalizację zwrotną, potwierdzającą przyjęcie przez centralę informacji o uruchomieniu przycisku.

Do obwodów wyjściowych centrali sygnalizacji pożaru mogą być dołączone następu­jące urządzenia wyjściowe: zewnętrzne akustyczno-optyczne sygnalizatory alarmu, moduł transmisji alarmu pożaru do PSP, sterowniki klap dymowych, sterowniki stałych urządzeń gaśniczych i systemów gaszących, zwalniaki elektromagnetyczne systemów oddzieleń, sterowniki urządzeń kontroli dostępu, systemy rozgłaszające niezależne i zintegrowane z liniami dozorowymi.

Zespół telewizyjnych środków technicznych i programowych przeznaczony do obserwowania, wykrywania, rejestrowania i sygnalizowania nienormalnych warunków wskazujących na istnienie niebezpieczeństwa stanowi telewizyjny system nadzoru.

W skład telewizyjnego systemu nadzoru wchodzą następujące urządzenia w różnych konfiguracjach i ilościach, w zależności od funkcji systemu:

l) kamery (czarno-białe, kolorowe, do zastosowań specjalnych) - urządzenia przetwa­rzające obraz znajdujący się w jego polu widzenia na standardowy sygnał wizyjny. Kamera składa się z przetwornika (przetwarza obraz na sygnał elektryczny), układów elektroniki, układu zasilającego i obiektywu.

Obecnie stosowane kamery wyposażone są w półprzewodnikowe przetworniki obrazu CCD. Charakteryzuje je wysoka czułość (standardowe czarno-białe 0,1 lx, standar­dowe kolorowe l lx, kamery specjalne 0,001 lx i czulsze). W kamerach stosowane są elektroniczne migawki o dużej szybkości działania pozwalające na skuteczne dzia­łanie przy zmieniających się warunkach oświetlenia. Zastosowanie elektronicznych migawek eliminuje stosowanie drogich obiektywów z napędem przesłony w kame­rach montowanych wewnątrz obiektów. Istotnym parametrem technicznym kamery jest rozdzielczość przesyłanego obrazu wyrażona w liniach. Dla kamer standardowych

400 Blok zawodowy

wynosi ona: 380 linii kamery monochromatyczne i 320 linii kamery kolorowe. Dla kamer wysokiej klasy: 570 linii kamery monochromatyczne i 470 linii dla kamer ko­lorowych. Ostatnio coraz częściej stosowane są kamery z cyfrową obróbką sygnałów wizyjnych (DSP). W niektórych wersjach kamery te są zintegrowane z obiektywem motor-zoom i funkcją automatycznego ustawiania ostrości (kamery kompaktowe). Występują także kamery kompaktowe zintegrowane z szybkimi głowicami obrotowy­mi (kamera SPEDDOME) do zastosowań wewnętrznych i zewnętrznych;

2. przełączniki wizji (ręczne i automatyczne), matryce wizyjne. Przełącznik wizji jest
   to urządzenie przełączające ręcznie lub automatycznie, sygnał wizyjny z dwóch lub
   więcej wejść na jedno lub więcej wyjść. Stosowane są w prostych systemach nadzoru
   wizyjnego. Z reguły wyposażone są w dwa wyjścia wizyjne. Pierwsze wyjście
   jest wyjściem sekwencyjnym (w zaprogramowanych przedziałach czasu następuje
   automatyczne przełączenie sygnału wizyjnego z kolejnej kamery), drugie wyjście
   jest przełączane ręcznie lub poprzez sygnały z wejść alarmowych przełącznika.
   Przełączniki wizji posiadające 16 i więcej wejść oraz 4 lub więcej wyjść, gdzie re­
   lacje pomiędzy wejściem wizyjnym kamery i wyjściem są przełączane w sposób
   programowy w dowolnych układach nazywamy matrycą (krosownicą) wizyjną. Duże
   matryce wizyjne posiadają budowę modułową pozwalającą rozbudowywać ją o ko­
   lejne moduły wejść, wyjść wizyjnych, wejść alarmowych i układów telemetrii, do
   sterowania głowicami obrotowymi lub zintegrowanymi kamerami SPEDDOME. Do
   matrycy można dołączać pulpity sterujące tworząc kilka lub kilkanaście niezależnych
   ccntr nadzoru wizyjnego;

3. dzielniki ekranu i multipleksery. Dzielnik ekranu jest odmianą przełącznika wizji.
   Sygnał wyjścia pozwala na jednym ekranie monitora wyświetlić obraz z dwóch lub
   więcej kamer. Zmiana obrazów może następować automatycznie lub być inicjowa­
   na ręcznie. Dzielniki ekranu posiadają także wejścia alarmowe, np. do sterowania
   z systemu alarmowego. Niektóre typy dzielników posiadają funkcję pamięci zamro­
   żenia ostatniego oglądanego obrazu, a także możliwość elektronicznego powiększania
   zatrzymanego obrazu.

Multiplekser wizyjny jest bardziej złożonym dzielnikiem ekranu w połączeniu z auto­matycznym przełącznikiem wizji. Podstawową jego funkcją jest przygotowanie sygna­łu wizyjnego w taki sposób, aby umożliwić zapis obrazu z wielu kamer w tym samym czasie na taśmie magnetycznej. Zapis ten musi umożliwiać selektywne odtworzenie wcześniej zapisanego obrazu z dowolnej kamery. Istnieją dwa rodzaje multipleksera -simplex i duplcx. Różnią się tym, że w wersji simplex nic jest możliwe jednoczesne nagrywanie i odtwarzanie obrazów multipleksowanych. Wyświetlanie obrazów mul-tipleksowanych (na jednym ekranie obraz z wielu kamer) jest możliwe tylko przy odtwarzaniu z magnetowidu. Multipleksery simplex stosowane są do zapisu w czasie rzeczywistym obrazów na magnetowidzie w połączeniu z krosownicą wizyjną. Mul­tipleksery posiadają dużo dodatkowych funkcji pozwalających stworzyć niewielkie centrum nadzoru wizyjnego bez stosowania dodatkowych urządzeń. Niektóre z nich wyposażone są w: układy telemetrii (np. typu C po kablu wizyjnym) do sterowania punktami kamer obrotowych, zdalne załączanie oświetlenia dodatkowego, wizyjne detektory ruchu, wejścia i wyjścia alarmowe do współpracy z systemami alarmowy-

Techniczne środki zabezpieczenia mienia 401

mi, funkcję elektronicznego /oomu z powiększeniem obrazu nawet 12-krotnie, okna czasowe pozwalające w dowolny sposób np. zapisywać obraz z poszczególnych kamer w zależności od dnia tygodnia czy przedziałów czasowych, zabezpieczenie dostępu do programu kodem cyfrowym;

4. monitory - przetworniki clcktryczno-optyczne standardowego sygnału wizyjnego
   w obraz. Monitory stosowane w systemach telewizyjnego nadzoru muszą być przysto­
   sowane do ciągłej wielogodzinnej pracy i charakteryzować się dużą rozdzielczością
   ekranu. Do oglądania obrazu z jednej kamery stosuje się monitory o przekątnej od
   9" do 15", dla obrazów z dzielników obrazu monitory o przekątnej od 17", a dla
   obrazów z multipleksera monitory o przekątnej powyżej 20";

5. urządzenia do zapisu obrazu (magnetowid „time-lapse", zapis na twardym dysku)
   Magnetowid „time-lapse" jest to magnetowid umożliwiający rejestrację pojedynczych
   półobrazów sygnału wizyjnego w ustalonych odstępach czasu oraz odtworzenie ta­
   kiego zapisu. Magnetowid tego typu na standardowej taśmie magnetycznej o czasie
   zapisu 180 minut pozwala na zapis obrazów trwających od 12 do 960 godzin. Naj­
   bardziej optymalnym czasem zapisu jest zapis 24-godzinny, gdzie w ciągu l sekundy
   możemy zapisać 16,2 półobrazów, czyli w ciągu jednej sekundy możemy zapisać
   obraz z 16 kamer (jest to t z w. czas rzeczywisty zapisu) z wyjścia magnetowidowego
   multipleksera 16 kamerowego. Do podniesienia jakości zapisu obrazu z kamer stosuje
   się magnetowidy pracujące w standardzie S-VHS.

Magnetowidy wyposażone są w wejścia alarmowe do połączenia z systemem alarmo­wym. W przypadku otrzymania sygnału alarmu, magnetowid może zmienić warunki zapisu obrazów i np. przejść w tryb zapisu alarmowego o czasie zapisu 3 godz. Po­woduje to podniesienie jakości zapisywanego obrazu oraz zwiększa gęstość zapisu obrazów kamery z sektora, w którym wystąpił alarm.

Cyfrowe rejestratory obrazu - to urządzenia do zapisu obrazu na twardym dysku komputera w postaci pojedynczych klatek. Występują w połączeniu z multiplekserem. Ich zaletą jest bardzo wysoka jakość zapisu obrazu, wyszukiwanie w sposób dowolny zapisanego obrazu z poszczególnej kamery, rejestrują do 1,5 min klatek obrazów;

6. wizyjne detektory ruchu - urządzenie do wykrywania i sygnalizowania określonych
   zmian w obrazie telewizyjnym. Najprostsze detektory ruchu (analogowe) działają
   na zasadzie zmiany luminancji obrazu telewizyjnego. W momencie wejścia intruza
   w pole widzenia kamery następuje zmiana luminancji obrazu i na wyjściu detektora
   pojawia się stan alarmu. Nowoczesne detektory ruchu wykorzystują złożoną cyfrową
   analizę zmian obrazu telewizyjnego. Detektory te wykrywają zmianę wizji poprzez
   porównanie obecnego obrazu z obrazem przechowywanym w pamięci detektora.
   Intruz pojawiający się w polu widzenia kamery powoduje zmianę poziomu wizji
   w porównaniu do obrazu w pamięci. Jeżeli zmiana ta przekroczy określony poziom
   progowy, może nastąpić wyróżnienie intruza i uruchomienie wyjść alarmowych. Dla
   wyeliminowania fałszywych alarmów zdarzenie alarmowe przechodzi przez dwie
   analizy z użyciem programu komputerowego, jednej ukierunkowanej na wielkość
   obiektu, a drugiej na długość trwania zdarzenia;

7. osprzęt - głowice obrotowe wewnętrzne i zewnętrzne, skanery, obudowy kamer ze­
   wnętrznych z układami podgrzewania sterowanym termostatem, oświetlacze (pro-

402 Blok zawodowy

micnniki) podczerwieni, wsporniki kamer i głowic, obiektywy z automatyczną prze­słoną, obiektywy o zmiennej ogniskowej, obiektywy otworkowe, urządzenia do trans­misji obrazu po skrętce, światłowodem i do transmisji obrazu łączem telefonicznym, radiowym i mikrofalowym.

System kontroli dostępu jest to zespół urządzeń i oprogramowania, mający za zadanie:

• identyfikację osób albo pojazdów, uprawnionych do przekroczenia granicy obszaru
  zastrzeżonego oraz umożliwienie im wejścia/wyjścia,

• niedopuszczenie do przejścia przez osoby albo pojazdy nieuprawnione granicy
  obszaru zastrzeżonego,

• wytworzenie sygnału alarmowego informującego o próbie przejścia osoby albo
  pojazdu nieuprawnionego przez granicę obszaru zastrzeżonego.

Identyfikacja osób lub pojazdów następuje za pomocą odpowiednich środków tech­nicznych (identyfikatorów) oraz uprawnień danej osoby lub pojazdu do przebywania w obszarze zastrzeżonym.

System kontroli dostępu składa się z następujących urządzeń:

• czytników - kart magnetycznych, procesorowych stykowych, zbliżeniowych, zbli­
  żeniowych procesorowych, stykowych Dallas, biometrycznych,

• klawiatur - standardowych, ze zmiennym rozkładem cyfr,

• kontrolerów,

• układu zasilającego,

• układów wykonawczych - zaczepów elektromagnetycznych, zwór elektromagne­
  tycznych, bramek, szlabanów, napędów drzwi garażowych i bram, hydraulicznych blokad
  drogowych.

Najprostszym systemem kontroli dostępu jest klawiatura lub czytnik autonomiczny we wspólnej obudowie z kontrolerem. System ten pełni w obiekcie funkcje porządkowe.

W systemach kontroli dostępu wyższej klasy stosuje się czytniki i klawiatury sterowane z kontrolera umieszczonego w strefie chronionej. Do identyfikacji osób stosuje się różnego rodzaju czytniki oraz dodatkowo klawiatury do wprowadzania własnego kodu identyfikacyjnego. Zamiast klawiatur mogą być stosowane czytniki biometryczne, np. czytnik linii papilarnych, skaner tęczówki oka, skaner kształtu dłoni.

Systemy zbudowane z kilku kontrolerów sterowane są za pomocą komputera, który pełni nadzór nad systemem i służy także do archiwizacji zdarzeń. Program komputera umożliwia ustalenia stref dostępu dla każdego użytkownika systemu. Program posiada funkcję antipasback uniemożliwiającą powtórne wejście do strefy chronionej, jeżeli wcześniej tej strefy się nie opuściło. Zastosowanie tej funkcji możliwe jest tylko przy kontroli dwustronnej, tj. kontroli wejścia i wyjścia. Przy jednostronnej kontroli przejścia (tylko wejście) elementem sterującym wyjście może być: klamka zamka mechanicznego, przycisk otwarcia, czujnik otwarcia. Przy dwustronnej kontroli przejścia, elementy wykonawcze (/.wory, rygle elektromagnetyczne) muszą być typu NO, tzn. w przypadku zaniku napięcia sterującego ich pracą muszą pozostać w stanie otwartym. Dodatkowo po stronie wyjścia należy włączyć w obwód zasilania urządzeń wykonawczych przycisk ewakuacyjny (w kolorze zielonym), uruchamiany w czasie ewakuacji przez zbicie (wciśnięcie) jego szybki.

Techniczne środki /.ubezpieczenia mienia 403

Do kontroli pojazdów stosuje się identyfikatory zbliżeniowe zamontowane w pod­woziu samochodu, gdzie odbiornikiem jest pętla indukcyjna umieszczona w podłożu przy wjeździe do strefy chronionej. Dodatkowo może być stosowana kontrola kierowcy pojazdu zrealizowana przez różnego rodzaju czytniki.

System kontroli dostępu powinien być wyposażony w dwa źródła zasilania: podsta­wowe i rezerwowe. Źródło zasilania rezerwowego winno wystarczyć na 12 godzin pracy systemu bez zasilania podstawowego lub na 200 otwarć każdego chronionego przejścia.

System transmisji alarmu służy do przekazywania informacji o stanie jednego lub więcej systemów alarmowych między dozorowanym obiektem i jednym lub większą liczbą alarmowych centrów odbiorczych. Sygnał alarmu z centrali alarmowej (włamania i napadu, sygnalizacji pożaru) może być transmitowany do alarmowego centrum odbior­czego za pomocą:

• specjalizowanego toru transmisji alarmu (łącze sztywne),

• łącza przewodowego wielofunkcyjnego (łącze telefoniczne komutowane),

• toru transmisji radiowej.

Specjalizowany tor transmisji alarmu jest to z reguły niezależna para przewodów tele­komunikacyjnych pomiędzy urządzeniem nadawczym sterowanym przez centralę alarmo­wą a urządzeniem odbiorczym, które jest zlokalizowane w alarmowym centrum odbior­czym. Łącze to jest nadzorowane w sposób ciągły, a jego awaria ma być sygnalizowana w chronionym obiekcie i alarmowym centrum odbiorczym.

Specjalizowane tory transmisji alarmu stosowane są w bankach do przesyłania sygnału alarmu z centrali sygnalizacji włamania i napadu do najbliższego komisariatu Policji.

Łącze przewodowe wielofunkcyjne jest to zazwyczaj publiczna lub zakładowa sieć te­lefoniczna. Transmisja z centrali alarmowej odbywa się poprzez komunikator telefoniczny (interfejs) wysyłający komunikaty w określonym formacie, do telefonicznej stacji moni­torującej w alarmowym centrum odbiorczym. Stosując nowoczesne formaty transmisji (np. Contact ID) można przesłać do 1024 informacji o systemie w czasie trwania transmi­sji nic dłuższym niż 3 sekundy. W tradycyjnych formatach komunikacji (np. 4/2) można wysłać tylko 28 informacji o systemie. Najprostszym urządzeniem transmisji alarmu wy­korzystującym łącze telefoniczne jest automat (dialer) do przekazywania komunikatów słownych pod zaprogramowane numery telefonów. W nowszych dialerach telefonicznych istnieje możliwość potwierdzenia przyjęcia komunikatu alarmowego przez wprowadzenie z klawiatury aparatu telefonicznego odpowiedniego kodu (tylko w aparatach DTMF).

Łącze radiowe jest to wydzielony kanał radiowy służący do przekazu informacji w postaci zakodowanych sygnałów z nadajnika w chronionym obiekcie do odbiornika w alarmowym centrum odbiorczym.

Transmisja sygnału alarmu może być przekazywana: jednokierunkowo - z nadajnika do odbiornika z zaprogramowaną liczba powtórzeń komunikatów, jednokierunkowo z potwierdzeniem prawidłowego przyjęcia komunikatu przez odbiornik lub w trybie on-line (transmisja dwukierunkowa ze zdalnym testowaniem nadajnika przez odbiornik i możliwością przesłania informacji lub sygnałów sterujących z nadajnika do odbiornika).

W celu uzyskania większego bezpieczeństwa przesyłania informacji do alarmowego centrum odbiorczego stosuje się połączenie transmisji po łączu komutowanym z trans­misją drogą radiową. Należy wtedy moduł transmisji radiowej wyposażyć w kontroler

4()4 Blok zawodowy

sprawności linii telefonicznej w celu uzyskania nadzorowania toru transmisji po łączu komutowanym.

Zasilanie systemów transmisji alarmu powinno odbywać się z dwóch źródeł zasila­nia - podstawowego i rezerwowego. Źródło zasilania rezerwowego powinno posiadać czas pracy bez źródła podstawowego taki sam, jak monitorowany system alarmowy.

Systemy ochrony peryferyjnej należą do kategorii systemów zabezpieczeń zewnętrz­nych i służą do zapewnienia ochrony terenu i obiektów w jego obszarze.

Strefy detekcji lokalizuje się na peryferiach chronionego terenu, z uwzględnieniem warunków terenowych.

Systemy ochrony peryferyjnej stosuje się zwykle do wczesnego wykrycia intruza, wchodzącego do obszaru chronionego. Różnią się one od systemów alarmowych, stoso­wanych do ochrony pomieszczeń wewnętrznych, przede wszystkim specjalnym wykona­niem czujek, które narażone są na pracę w skrajnych warunkach atmosferycznych (niskie i wysokie temperatury, wysoka wilgotność, możliwość uszkodzeń mechanicznych).

Do ochrony ogrodzeń stosowane są systemy i czujki:

— czujki wibracyjne i wstrząsowe,

• przewodowe czujki mikrofonowe,

• przewodowe czujki światłowodowe,

• różnicowe systemy pojemnościowe, wykorzystujące zmianę pola elektrostatyczne­
  go, wytwarzanego wokół zawieszonych na izolatorach wsporczych przewodów.

Do ochrony stref przy ogrodzeniach stosuje się: aktywne zewnętrzne bariery pod­czerwieni, bariery mikrofalowe, radary mikrofalowe oraz dalekosiężne zewnętrzne czujki pasywnej podczerwieni. Systemy te są montowane na powierzchni. Innym rodzajem urzą­dzeń do ochrony strefy wokół ogrodzeń są urządzenia ukryte pod powierzchnią ziemi, wykrywające zmiany nacisku na grunt, powstawanie w nim drgań lub zmiany detekcji pola elektromagnetycznego.

Zintegrowane systemy alarmowe oprócz funkcji alarmowych włamania i napadu mogą sterować czytnikami kontroli dostępu, sygnalizować zagrożenie pożarem lub przekroczenie progów zadziałania innych czujek (temperatura, stężenie gazów). Poprzez moduły wejścia/wyjścia system alarmowy może być połączony z telewizyjnym systemem nadzoru, w celu rejestracji zdarzeń alarmowych na taśmie magnetycznej lub twardym dysku urządzenia rejestrującego.

Przykładem systemu zintegrowanego może być nowoczesny system sygnalizacji zagrożeń pracujący w sieci, wykorzystujący okablowanie strukturalne, tzw. inteligentny bud\nek.

W inteligentnym budynku integracja polega na połączeniu wyjść i wejść alarmowych istniejących systemów sygnalizacji zagrożeń poprzez układy specjalizowanych modemów transmisyjnych do jednostki centralnej którą stanowi komputer ze specjalistycznym opro­gramowaniem, lub wykorzystaniu specjalizowanych układów wejścia/wyjścia zastępują­cych linie dozorowe i sterownicze central alarmowych. Oprócz systemów sygnalizacji zagrożeń jednostka centralna nadzoruje pracę systemów: ogrzewania, klimatyzacji, wen­tylacji, sterowania pracą wind, oświetlenia budynku.

Urządzenia stosowane w systemach sygnalizacji zagrożeń mogą ulec awarii lub uszko­dzeniom, spowodowanym przez naturalne zużywanie się elementów lub niezamierzone albo celowe działanie. W celu eliminacji niekorzystnych zjawisk urządzenia te posiadają

Techniczne środki zabezpieczenia mienia 405

szereg zabezpieczeń. Stosowane są także odpowiednie procedury minimalizujące skutki awarii i uszkodzeń. Do zasilania systemów stosuje się dwa źródła zasilania, czujki i urzą­dzenia wyposażone są w ochronę sabotażową, stany awarii i uszkodzeń transmitowane są do alarmowych centrów odbiorczych lub stacji monitoringu technicznego, stosuje się nadmiarowość systemów transmisji. Każdy system musi podlegać okresowym przeglą­dom i konserwacjom przez wyspecjalizowany personel. Zgodnie z PN Systemy Alarmowe każdy system musi być obowiązkowo wyposażony w rejestr zdarzeń, konserwacji i obsłu­gi awaryjnej systemu. Obowiązek prowadzenia tego rejestru spoczywa na użytkowniku, konserwatorze i obsłudze systemu alarmowego.

10.6. Podziały i różnice funkcjonalne urządzeń alarmowych

Polska Norma Systemy Alarmowe PN-93/E-08390/14 w załączniku krajowym określa szczegółowe kryteria, które w procesie projektowania i instalowania elektronicznych sys­temów zabezpieczeń pozwalają zakwalifikować obiekt do określonej kategorii zagrożenia, zastosować system alarmowy i urządzenia alarmowe odpowiedniej klasy.

Ze względu na stopień zagrożenia osób i wartość szkód, wyróżnia się cztery kategorie zagrożenia wartości od Zł do Z4, odpowiadające różnym poziomom ryzyka występującym w dozorowanych obiektach. Podział zagrożonych wartości na kategorie (patrz tab. 3.) uwzględnia:

• wartość wymierną mienia i skutki jego utraty,

• wartość niewymierną przedmiotów zabytkowych i muzealnych,

• ciężar gatunkowy informacji objętych tajemnicą,

• zagrożenie zdrowia i życia.

Systemy alarmowe ze względu na zdolność do ochrony dozorowanych obiektów w warunkach oddziaływania czynników zewnętrznych dzielą się na cztery klasy od SA l do SA4.

Podział systemów alarmowych na klasy uwzględnia:

• właściwości czujek,

• sposób monitorowania torów transmisji alarmu,

• odporność na narażenia środowiskowe, w tym zakłócenia elektromagnetyczne,

• urządzenia transmisji alarmu do alarmowego centrum odbiorczego,

• sposób ochrony przed dostępem osób niepowołanych,

• sposób i częstotliwość kontroli działania systemu alarmowego.
  Zaklasyfikowanie urządzenia alarmowego do określonej klasy następuje na podstawie

zgodności cech (parametrów i funkcjonalności) stwierdzonych w badaniach klasyfikacyj­nych z wymaganiami norm dla danej klasy urządzeń.

Klasa systemu alarmowego Klasa urządzenia alarmowego

SA l A - popularna

SA2 B - standardowa

SA3 C - profesjonalna

SA4 S - specjalna

406

Blok zawodowy

Tah. 3. Podział zagrożonych wartości na kategorie

Lp.	Kategoria zagrożonej wartości	Wartości podlegające zabezpieczeniu
l	Zł -	1) mienie małej wartości, które można wymienić lub zastąpić.
2	Z2	1) mienie średniej wartości, które można wymienić lub zastąpić, 2) dokumenty lub przedmioty o wartości zabytkowej lub mu­zealnej, występujące w powtarzalnych egzemplarzach lub które można odtworzyć, 3) dokumenty zawierające tajemnice służbową.
3	Z3	1) mienie dużej wartości, 2) dokumenty lub przedmioty mające zabytkową wartość, niepo­wtarzalne w kraju, 3) dokumenty o dużej wartości, których uszkodzenie, zniszczenie lub kradzież, jak również poznanie może prowadzić do dużych szkód, 4) życie ludzi związanych z wartościami wymienionymi w punk­tach a, b, c.
4	Z4	1 ) mienie bardzo dużej wartości, 2) przedmioty zabytkowe stanowiące dziedzictwo kultury świato­wej, 3) dokumenty, których kradzież jak również poznanie lub przej­rzenie przez osoby niepowołane może zagrażać porządkowi spo­łecznemu, osłabieniu obronności albo egzystencji państwa, 4) życie wielu ludzi.

Do oceny skuteczności zabezpieczenia określonej kategorii zagrożonej wartości, przez zastosowanie środków technicznych tworzących konkretny system alarmowy, ustala się trzy poziomy: normalny, niższy i wyższy bezpieczeństwa dozorowanego obiektu (patrz tab. 5.).

Do oszacowania wartości wymiernej mienia według kategorii zagrożonej wartości można się posługiwać wielokrotnością N średniego rocznego dochodu pracownika w pięciu podstawowych działach gospodarki (publikowanych przez GUS).

Po wejściu \v życie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 października 1998 r., w którym zawarta jest definicja jednostki obliczeniowej, a także w wyniku zmiany w podawaniu przez Prezesa GUS danych o dochodach w przedsiębiorstwach, celowe jest używanie pojęcia jednostka obliczeniowa, gdzie po przeliczeniu dotychczasowe 10 N = l j. obliczeniowej.

Przykłady zakwalifikowania włamaniowych systemów alarmowych:

1. Systemy alarmowe klasy SA l - zabezpieczenie obiektów o małym ryzyku szkód oraz
pomieszczeń mieszkalnych i gospodarczych oddalonych od urządzeń elektrycznych
większej mocy (są oddzielone i prowadzone w odległości przewody energetyczne
i alarmowe) z urządzeniami typowymi dla gospodarstw domowych (chłodziarka,
pralka, sprzęt audiowizualny) w warunkach klimatycznych typowych dla mieszkań
w różnych porach roku.

Przykłady: mieszkania w domach wielorodzinnych, domy jednorodzinne.

2. Systemy alarmowe klasy SA 2 - zabezpieczenie obiektów o średnim ryzyku szkód
oraz innych obiektów, w których pracują urządzenia elektryczne większej mocy (np.
winda, hydrofor, lada chłodnicza, lżejsze maszyny produkcyjne itp.) lub pomieszczeń

Techniczne środki zabezpieczenia mienia

407

Tab. 4. Charakterystyka systemów alarmowych

Klasa syste­mu alarmo­wego

Czujki:

SA l

SA2

SA3

Charakterystyka

spełniają podstawowe wymagania dotyczące wykrywania prób przedostania się bądź obec­ności osób niepowołanych w dozorowanym obiekcie

wykrywają próby przedostania się bądź obecność osób niepowołanych w dozorowanym obiekcie, nie jest możliwe zneutralizowanie ich funkcji w wyniku manipulowania przy nich bez użycia narzędzi lub z zastosowaniem narzędzi ogólnie dostępnych

jak w SA2 w stanie normalnym, nie jest możliwe zneutralizowanie ich funkcji za pomocą specjalnie konstruowanych narzędzi: przy próbie manipulowania przy nich wywołują stan alarmowania

jak w SA3, ale dodatkowo są wyposażone w układ samokontroli lub zdalnego testowania

SA4

Tory transmisji alarmu:

SA l

nie wymagają samoczynnego wykrywania uszkodzeń, wystarczy ręczne sprawdzenie ich okresowo, nie rzadziej niż raz na 3 miesiące

SA2

są monitorowane przez centrale z punktu widzenia wystąpienia przerwy, a wykryte uszko­dzenia są sygnalizowane w czasie nie przekraczającym 30 s

uz^iiiu ;tii >y£iianiAJwuii<^ w c/^a.M& mc; |Jiz*tMa^^a|c^j?iii .*u ;•»

SA3

są monitorowane przez centralę z punktu widzenia wystąpienia przerwy i zwarcia, monito­rowanie następuje okresowo nie rzadziej niż co l s, a wykryte uszkodzenia są sygnalizowane w czasie nie przekraczającym 20 s

SA4

są monitorowane przez centrale z punktu widzenia występowania wszystkich zakłóceń transmisji sygnału od czujki do centrali okresowo nie rzadziej niż co l s, a wykryte uszkodzenia są sygnalizowane w czasie nie przekraczającym 20 s

Odporność systemu na zakłócenia elektromagnetyczne (co najmniej w postaci impulsów nanosekundowych, ciągłego sygnału częstotliwości radiowej i wyładowań elektryczności statycznej):

SA l

mała, odpowiadająca wykonaniu WO urządzeń wg PN-86/E-06600

SA2

co najmniej normalna, odpowiadająca wykonaniu W l urządzeń wg PN-86/E-06600

SA3

co najmniej o podwyższonej odporności, odpowiadająca wykonaniu W2 urządzeń wg PN-86/E-06600

SA4

wynikająca z uzgodnień między użytkownikiem a producentem dla określonego środowiska i do konkretnego zastosowania.

Przekazywanie sygnałów do alarmowego centrum odbiorczego:

SA l

nie jest wymagane, wystarczy lokalne wywołanie alarmu,

SA2

może odbywać się torem nie monitorowanym, np. przez samoczynny automat wybierający i powiadamiający.

SA3

powinno odbywać się monitorowanym torem, np. przez telefoniczną publiczną sieć komu­towaną albo przez tory specjalizowane,

SA4

powinno odbywać się dwoma niezależnymi torami, z których co najmniej jeden powinien być torem wydzielonym stale monitorowanym, jak SA3

Ochrona przed osobami niepowołanymi:

SA l

powinna być zagwarantowana przez ograniczenie przebywania osób postronnych w dozo­rowanym obiekcie, a elementy sterowania systemem alarmowym (np. w postaci łączników) powinny być zamaskowane

SA2

powinna być zagwarantowana przez całodobową, przeciwsabotażową kontrolę urządzeń sys­temu, a elementy sterowania systemem alarmowym powinny być dostępne po użyciu klucza lub elementu kodującego: powinna być też zastosowana prosta technika zapobiegająca sy­mulowaniu sygnałów kontrolnych (włączanie układu zastępczego czujki) w torach transmisji alarmu

Blok zawodowy

Tab. 4 cd.

Klasa syste­mu alarmo­wego

Charakterystyka

SA3

zapewniona jest kontrola przeciwsabotażowa urządzeń, jak w systemie klasy SA2, elementy sterowania systemem alarmowym powinny być dostępne w zróżnicowanym stopniu dla różnych służb posługującymi się własnymi manipulatorami szyfrowymi; powinna być też zastosowana wyższa technika zapobiegania symulowaniu sygnałów kontrolnych w torach transmisji alarmu

jak w systemie alarmowym klasy SA3, z tym że dostęp do centrali powinien być ograniczony przez zainstalowanie jej w miejscu ogólnie niedostępnym, a sterowanie funkcjami powinno być zdalne w tym również zmiana kodu, inne zaś elementy ochrony przed osobami niepowołanymi - według szczególnych wymagań użytkownika

SA4

Kontrola działania systemu alarmowego:

SA l

w pełnym zakresie powinna być dokonywana w okresach nie dłuższych niż 12 miesięcy, czujki i tory transmisji powinny być sprawdzane okresowo nie rzadziej niż co 3 miesiące, w przypadku uszkodzenia naprawa powinna być podjęta w ciągu 12 godzin

SA2

w pełnym zakresie powinna być dokonywana w okresach nie dłuższych niż 3 miesiące w przypadku uszkodzenia naprawa powinna być podjęta w ciągu 12 godzin

SA3

w pełnym zakresie jak dla klasy SA2, w przypadku uszkodzenia naprawa powinna być podjęta w ciągu 4 godzin

SA4

pełnym zakresie jak dla klasy SA2, w przypadku uszkodzenia naprawa powinna być podjęta w ciągu 12 godzin, obsługa serwisowa powinna być ciągle do dyspozycji

Tab. 5. Klasa systemu alarmowego a stopień bezpieczeństwa

Kategoria zagrożonej wartości	Poziom bezpieczeństwa uzyskany przez system alarmowy klasy
		normalny	niższy	wyższy
Zł Z2 Z3 Z4	SAI SA2 SA3 SA4	nieokreślonej SA1 SA2 SA3	SA2 SA3 SA4 SA4+(SA3+SA2)

znajdujących się w pobliżu takich urządzeń, w których brak jest separacji między obwodami o różnych poziomach sygnałów i różnych poziomach zakłóceń. Przykłady: wille mieszkalne, małe i średnie warsztaty rzemieślnicze, sklepy i domy towarowe, punkty kasowe, tajne kancelarie oraz magazyny chemikaliów trujących i materiałów wartościowych w przedsiębiorstwach przemysłowych, urzędy pocztowe, izby pamięci i muzea regionalne, mniej wartościowe obiekty sakralne.

3. Systemy alarmowe klasy SA 3 - zabezpieczenie obiektów o dużym ryzyku szkód oraz
   innych obiektów, w których pracują ciężkie maszyny wytwarzające wibracje i udary,
   urządzenia elektryczne dużej mocy lub o komutacji stykowej (brak jest separacji
   między obwodami zasilania i sygnalizacyjno-sterującymi, w wyniku stosowania
   wspólnych kabli o różnych poziomach sygnałów i zakłóceń), a także obiektów,
   w których dopuszcza się wyłączanie zasilania w dni wolne od pracy.
   Przykłady: zakłady przemysłu zbrojeniowego, zakłady przetwórstwa metali i kamieni
   szlachetnych, sklepy jubilerskie, muzea narodowe, archiwa, specjalne banki, warto­
   ściowe obiekty sakralne i ich skarbce.

4. Systemy alarmowe klasy SA 4 - zabezpieczenie obiektów o bardzo dużym ryzyku
   szkód, bądź w których występują nietypowe (co najmniej jednego typu narażenia)

Techniczne środki zabezpieczenia mienia 409

warunki środowiskowe (np. bardzo niska lub bardzo wysoka temperatura) lub szcze­gólne zakłócenia (np. silne pola elektromagnetyczne radiostacji nadawczych). Przykłady: mennica państwowa, wytwórnia papierów wartościowych, skarbce dużych banków, placówki dyplomatyczne na terenie obcych państw, specjalne instytucje podległe ministerstwom obrony narodowej i spraw wewnętrznych.

---