Kary i środki zabezpieczające
Kary są środkami represji stosowanymi wobec przestępców, wymierzane przez wymiar sprawiedliwości, czyli sąd. Pełnią następujące funkcje:
odstraszającą - powoduje niechęć i strach innych podmiotów do działania przeciw prawu;
represyjną - odstrasza przestępcę, a innym daje poczucie bezpieczeństwa i sprawiedliwości;
resocjalizacyjną - umożliwia przestępcy ponowne dostosowanie się do norm prawnych;
izolacyjną - izoluje przestępcę od społeczeństwa i uniemożliwia popełnianie dalszych czynów niezgodnych z prawem.
Kodeks karny przewiduje stosowanie kar, środków karnych i środków zabezpieczających.
Kara może przyjąć różne rodzaje np.:
grzywnę,
ograniczenie wolności,
pozbawienie wolności,
pozbawienie wolności na 25 lat,
dożywotnie pozbawienie wolności (w Polsce Kodeks karny z 1997 roku nie przewiduje kary śmierci).
Jak wynika z badań prowadzonych na temat rodzaju stosowanych kar w Polsce, najczęściej stosuje się pozbawienie wolności, a najrzadziej dożywotnie pozbawienie wolności.
Miejscem odbywania kar są zakłady karne, których obecnie jest w naszym kraju 86. Ze względu na stopień izolacji istnieją zakłady otwarte, półotwarte i zamknięte
Oprócz opisanych kar wyróżnia się sankcje rozsiane i sankcje skupione. Pierwszy rodzaj sankcji (rozsiana) wyraża dezaprobatę społeczną wobec przestępstwa, może przyjąć formę bojkotu, potępienia i pogardy. Drugi rodzaj sankcji (skupiona) odnosi się do zorganizowanego przez państwo działania bezpośrednio na osobę popełniającą wykroczenie. Sankcje skupione mogą przyjąć formę karną, egzekucyjna i nieważności.
Represja karna według nazewnictwa polega na wymierzeniu kary za łamanie prawa np. grzywną. O wysokości i rodzaju kary decyduje wymiar sprawiedliwości, zgodnie z Kodeksem karnym.
Sankcja egzekucyjna polega na wykonaniu określonego zobowiązania np. zmuszeniu obywatela, który złamał prawo do przywrócenia istniejącego stanu, mówimy wówczas o wykonaniu bezpośrednim. Może zdarzyć się sankcja egzekucyjna polegająca na wykonaniu zastępczym, w wypadku kiedy adresat sankcji nie może jej wykonać bezpośrednio. Sankcja egzekucyjna dotyczy: świadczenia pieniężnego, niepieniężnego lub szczególnego.
W prawodawstwie znany jest rodzaj sankcji nieważności, występuje ona wówczas gdy pewne działania zostaną uznane za sprzeczne z prawem. Uznanie ich za niebyłe jednocześnie nie pociąga skutków prawnych.
Warunkiem właściwego oddziaływania sankcji jest jej dolegliwość, nieuchronność i proporcjonalność (do popełnionego przestępstwa).
Jako dodatkowe obciążenia przewidziane za popełnione przestępstwa stosuje się środki karne np.:
pozbawienie praw publicznych np. utratę praw wyborczych lub zakaz pełnienia stanowisk i funkcji publicznych;
zakaz prowadzenia pojazdów - zgodnie z popełnionym przestępstwem i obowiązującymi przepisami można utracić decyzję o prowadzeniu pojazdu od roku do 10 lat;
zakaz pełnienia określonych funkcji lub zajmowania stanowiska - stosuje się wobec osób, które nadużyły swoich uprawnień zawodowych lub publicznych;
zakaz wykonywania zawodu - stosuje się go względem osób, które nadużyły zajmowane stanowisko lub postąpiły wbrew przyjętym normom i etyce zawodowej np. lekarz, który świadomie popełniły błąd medyczny;
obowiązek naprawienia szkody - jeśli złamanie przepisów prawnych nie zostało całkowicie wykonane w ramach zadośćuczynienia za zgodą sądu można naprawić szkodę;
świadczenie pieniężne - na rzecz np. instytucji charytatywnej lub ośrodka edukacyjnego,
przepadek mienia - oznacza konfiskatę przedmiotów sprawcy;
nawiązka - jest to świadczenie pieniężne na określony cel, którego wysokość jest uznana przez sąd;
publiczne ogłoszenie wyroku - stosuje się w celu napiętnowania sprawcy łamania przepisów prawnych, jednocześnie ma działać edukacyjnie na społeczeństwo;
Środki zabezpieczające - są rodzajem działań sądowych wobec osoby, której nie można przypisać całkowicie winy. Stosuje się wówczas inny rodzaj zabezpieczenia np. izolacje lub środki administracyjne.
Wykroczenia - są to czyny zabronione przez prawo obowiązujące w chwili jego popełnienia. Z racji na fakt, mniejszej szkodliwości niż przestępstwo mniejszy jest też wymiar kary (choć można stosować areszt, grzywnę lub naganę). Każdy kto ukończył 17 rok życia i popełnia wykroczenie ponosi odpowiedzialność karną.
Ogólne przepisy dotyczące wykroczeń zawiera Kodeks wykroczeń z 1997 roku. Sprawy dotyczące wykroczeń rozstrzyga sąd rejonowy.
Małgorzata Grządziel