Środki zabezpieczające

Środki zabezpieczające

w prawie karnym i w

w prawie karnym i w

psychiatrii

psychiatrii

Janusz Heitzman

Janusz Heitzman

Klinika Psychiatrii Sądowej

Klinika Psychiatrii Sądowej

Instytut Psychiatrii i Neurologii

Instytut Psychiatrii i Neurologii

Pojęcie i geneza środków

Pojęcie i geneza środków

zabezpieczających

zabezpieczających



Szkoła pozytywna prawa karnego

Szkoła pozytywna prawa karnego

(Lombroso,

(Lombroso,

Garofalo, Ferri)

Garofalo, Ferri)



Negacja zasadności i skuteczności karalności

Negacja zasadności i skuteczności karalności

przestępców.

przestępców.



Negacja indeterminizmu, winy moralnej, i kary

Negacja indeterminizmu, winy moralnej, i kary

proporcjonalnej do winy.

proporcjonalnej do winy.



Walka z przestępczością musi opierać się na

Walka z przestępczością musi opierać się na

ocenie realnego niebezpieczeństwa.

ocenie realnego niebezpieczeństwa.



Odrzucenie środków izolacyjnych i eliminacyjnych

Odrzucenie środków izolacyjnych i eliminacyjnych

na podstawie niebezpieczeństwa sprawcy.

na podstawie niebezpieczeństwa sprawcy.



W prawie karnym: kara oparta na winie i środki

W prawie karnym: kara oparta na winie i środki

zabezpieczające.

zabezpieczające.

Pojęcie i geneza środków

Pojęcie i geneza środków

zabezpieczających

zabezpieczających



Zakres stosowania środków

Zakres stosowania środków

zabezpieczających:

zabezpieczających:

- sprawcy szczególnie niebezpieczni

- sprawcy szczególnie niebezpieczni

- sprawcy niepoprawni

- sprawcy niepoprawni

- sprawcy niepoczytalni

- sprawcy niepoczytalni

Tzw. Kodeksy dwutorowe

Tzw. Kodeksy dwutorowe



Kodeks karny z 1932r.

Kodeks karny z 1932r.



Zarówno kara jak i środek zabezpieczający

Zarówno kara jak i środek zabezpieczający



Trzy rodzaje środków zabezpieczających:

Trzy rodzaje środków zabezpieczających:

- środki o charakterze leczniczym wobec niepoczytalnych i

- środki o charakterze leczniczym wobec niepoczytalnych i

wymagających leczenia odwykowego;

wymagających leczenia odwykowego;

- środki o charakterze izolacyjnym wobec osób

- środki o charakterze izolacyjnym wobec osób

wykazujących wstręt do pracy, wielokrotnych recydywistów,

wykazujących wstręt do pracy, wielokrotnych recydywistów,

zawodowych przestępców i przestępców z nawyknienia;

zawodowych przestępców i przestępców z nawyknienia;

- środki administracyjne – pozbawienie praw i przepadek

- środki administracyjne – pozbawienie praw i przepadek

przedmiotów orzekany w mc. kar dodatkowych

przedmiotów orzekany w mc. kar dodatkowych



Zastrzeżenia ze strony kryteriów praworządności – środki

Zastrzeżenia ze strony kryteriów praworządności – środki

izolacyjno-eliminacyjne.

izolacyjno-eliminacyjne.

Środki zabezpieczające typu

Środki zabezpieczające typu

nieleczniczego w obowiązującym

nieleczniczego w obowiązującym

k.k.

k.k.



Nielecznicze = administracyjne

Nielecznicze = administracyjne



Art. 99 (zakazy i obowiązki):

Art. 99 (zakazy i obowiązki):

- czyn w stanie niepoczytalności

- czyn w stanie niepoczytalności

- środek zabezpieczający (fakultatywny)

- środek zabezpieczający (fakultatywny)

obowiązek

obowiązek

lub

lub

zakaz

zakaz

(art.39

(art.39

p.2-3, 4):

p.2-3, 4):

-

-

zajmowania określonego stanowiska,

zajmowania określonego stanowiska,

- wykonywania określonego zawodu,

- wykonywania określonego zawodu,

- prowadzenia określonej działalności gospodarczej;

- prowadzenia określonej działalności gospodarczej;

- prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem,

- prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem,

leczeniem, edukacja małoletnich lub opieką nad nimi;

leczeniem, edukacja małoletnich lub opieką nad nimi;

- obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych

- obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych

środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi

środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi

osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez

osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez

zgody sądu.

zgody sądu.

- przepadek

- przepadek



Zakazy orzeka się bez określenia terminu, sąd może je uchylić gdy

Zakazy orzeka się bez określenia terminu, sąd może je uchylić gdy

ustały przyczyny.

ustały przyczyny.

Przesłanki orzeczenia środka

Przesłanki orzeczenia środka

zabezpieczającego

zabezpieczającego



Art. 93 k.k.

Art. 93 k.k.



Umieszczenie w zakładzie zamkniętym tylko wtedy

Umieszczenie w zakładzie zamkniętym tylko wtedy

gdy:

gdy:

- jest on niezbędny aby zapobiec ponownemu

- jest on niezbędny aby zapobiec ponownemu

popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego

popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego

związanego z jego choroba psychiczna ,

związanego z jego choroba psychiczna ,

upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od

upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od

alkoholu lub innego środka odurzającego;

alkoholu lub innego środka odurzającego;

- przed orzeczeniem środka sad wysłuchuje

- przed orzeczeniem środka sad wysłuchuje

lekarzy psychiatrów oraz psychologa.

lekarzy psychiatrów oraz psychologa.



Zakład zamknięty : zakład psychiatryczny, zakład

Zakład zamknięty : zakład psychiatryczny, zakład

karny

karny

Umieszczenie w zakładzie

Umieszczenie w zakładzie

psychiatrycznym

psychiatrycznym



Art. 94 - warunki kumulatywne

Art. 94 - warunki kumulatywne

§

§

1. Jeżeli sprawca , w stanie niepoczytalności określonej w art.

1. Jeżeli sprawca , w stanie niepoczytalności określonej w art.

31

31

§

§

1, popełnił czyn zabroniony o znacznej społecznej

1, popełnił czyn zabroniony o znacznej społecznej

szkodliwości i zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że

szkodliwości i zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że

popełni taki czyn ponownie, sąd orzeka umieszczenie

popełni taki czyn ponownie, sąd orzeka umieszczenie

sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym.

sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym.

§

§

2. Czasu pobytu w zakładzie nie określa się z góry; sąd

2. Czasu pobytu w zakładzie nie określa się z góry; sąd

orzeka zwolnienie sprawcy, jeżeli jego dalsze pozostawanie

orzeka zwolnienie sprawcy, jeżeli jego dalsze pozostawanie

w zakładzie nie jest konieczne.

w zakładzie nie jest konieczne.

§

§

3. Sąd może zarządzić ponowne umieszczenie sprawcy

3. Sąd może zarządzić ponowne umieszczenie sprawcy

określonego w

określonego w

§

§

1 w odp. zakładzie psychiatr. Jeżeli

1 w odp. zakładzie psychiatr. Jeżeli

przemawiają za tym okoliczności wymienione w

przemawiają za tym okoliczności wymienione w

§

§

1 lub art.

1 lub art.

93, zarządzenie nie może być wdane po upływie 5 lat od

93, zarządzenie nie może być wdane po upływie 5 lat od

zwolnienia z zakładu.

zwolnienia z zakładu.

Umieszczenie w zakładzie karnym, w którym

Umieszczenie w zakładzie karnym, w którym

stosowane są środki lecznicze lub

stosowane są środki lecznicze lub

rehabilitacyjne

rehabilitacyjne



Art. 95

Art. 95

§

§

1. Skazując sprawcę na karę pozbawienia wolności bez

1. Skazując sprawcę na karę pozbawienia wolności bez

warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo

warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo

popełnione w stanie poczytalności określonej w

popełnione w stanie poczytalności określonej w

art. 31

art. 31

§

§

2

2

,

,

sąd może orzec umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym,

sąd może orzec umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym,

w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub

w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub

rehabilitacyjne.

rehabilitacyjne.

§

§

2. Jeżeli wyniki leczenia lub rehabilitacji za tym przemawiają,

2. Jeżeli wyniki leczenia lub rehabilitacji za tym przemawiają,

sąd może sprawce określonego w

sąd może sprawce określonego w

§

§

1, skazanego na karę

1, skazanego na karę

nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, warunkowo

nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, warunkowo

zwolnić na zasadach określonych w art. 77- 78, bez

zwolnić na zasadach określonych w art. 77- 78, bez

ograniczeń wynikających z art. 78; dozór jest obowiązkowy.

ograniczeń wynikających z art. 78; dozór jest obowiązkowy.

Umieszczenie w zakładzie zamkniętym

Umieszczenie w zakładzie zamkniętym

albo skierowanie na leczenie

albo skierowanie na leczenie

ambulatoryjne

ambulatoryjne



Art. 95a

Art. 95a

§

§

1. Skazując sprawcę na karę pozbawienia wolności bez

1. Skazując sprawcę na karę pozbawienia wolności bez

warunkowego zawieszenia jej wykonania

warunkowego zawieszenia jej wykonania

za przestępstwo

za przestępstwo

skierowane przeciwko wolności seksualnej, popełnione w

skierowane przeciwko wolności seksualnej, popełnione w

związku z zakłóceniem jego czynności psychicznych o

związku z zakłóceniem jego czynności psychicznych o

podłożu seksualnym, innym niż choroba psychiczna

podłożu seksualnym, innym niż choroba psychiczna

, sąd

, sąd

może orzec umieszczenie sprawcy, po odbyciu tej kary w

może orzec umieszczenie sprawcy, po odbyciu tej kary w

zakładzie zamkniętym albo skierowanie go na leczenie

zakładzie zamkniętym albo skierowanie go na leczenie

ambulatoryjne.

ambulatoryjne.

§

§

2. Potrzebę wykonywania orzeczonego środka, o którym

2. Potrzebę wykonywania orzeczonego środka, o którym

mowa w

mowa w

§

§

1 , sąd ustala w okresie 6 miesięcy przed

1 , sąd ustala w okresie 6 miesięcy przed

przewidywanym warunkowym zwolnieniem lub przed

przewidywanym warunkowym zwolnieniem lub przed

wykonaniem kary.

wykonaniem kary.

§

§

3. Przepisy art. 94

3. Przepisy art. 94

§

§

2 i 3 stosuje się odpowiednio.

2 i 3 stosuje się odpowiednio.

Umieszczenie w zamkniętym

Umieszczenie w zamkniętym

zakładzie leczenia odwykowego

zakładzie leczenia odwykowego



Art.96

Art.96

§

§

1. Skazując sprawcę na karę pozbawienia wolności bez

1. Skazując sprawcę na karę pozbawienia wolności bez

warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo

warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo

popełnione w związku z uzależnieniem od alkoholu lub innego

popełnione w związku z uzależnieniem od alkoholu lub innego

środka odurzającego, sad może orzec umieszczenie sprawcy w

środka odurzającego, sad może orzec umieszczenie sprawcy w

zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego, jeżeli zachodzi

zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego, jeżeli zachodzi

wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia

wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia

przestępstwa związanego z tym uzależnieniem.

przestępstwa związanego z tym uzależnieniem.

§

§

2. Środka nie orzeka się , jeżeli sprawce skazano na karę

2. Środka nie orzeka się , jeżeli sprawce skazano na karę

pozbawienia wolności przekraczającą 2 lata.

pozbawienia wolności przekraczającą 2 lata.

§

§

3. Czasu pobytu w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego nie

3. Czasu pobytu w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego nie

określa się z góry, nie może on trwać krócej niż 3 mc. i dłużej niż 2

określa się z góry, nie może on trwać krócej niż 3 mc. i dłużej niż 2

lata. O zwolnieniu z zakładu rozstrzyga sąd na podstawie wyników

lata. O zwolnieniu z zakładu rozstrzyga sąd na podstawie wyników

leczenia, po zapoznaniu się z opinią prowadzącego leczenie.

leczenia, po zapoznaniu się z opinią prowadzącego leczenie.

§

§

4. Na poczet kary sąd zalicza okres pobytu skazanego w zakładzie

4. Na poczet kary sąd zalicza okres pobytu skazanego w zakładzie

Realizacja środków

Realizacja środków

zabezpieczających Kodeks Karny

zabezpieczających Kodeks Karny

Wykonawczy (2003 r.)

Wykonawczy (2003 r.)



Miejsce wykonywania środka

Miejsce wykonywania środka

- Art. 200

- Art. 200

§

§

1 (zakłady psychiatryczne, zakłady leczenia

1 (zakłady psychiatryczne, zakłady leczenia

odwykowego)

odwykowego)



Warunki

Warunki

-

-

Art. 200

Art. 200

§

§

2 (podstawowego, wzmocnionego,

2 (podstawowego, wzmocnionego,

maksymalnego zabezpieczenia)

maksymalnego zabezpieczenia)



Zakłady Leczenia odwykowego

Zakłady Leczenia odwykowego

–

–

Art. 200

Art. 200

§

§

3 (warunki wzmocnionego zabezpieczenia)

3 (warunki wzmocnionego zabezpieczenia)



Podległość

Podległość

- Art. 200

- Art. 200

§

§

4 i 5 (podstawowy, wzmocniony – samorząd

4 i 5 (podstawowy, wzmocniony – samorząd

terytorialny; maksymalny – MZ)

terytorialny; maksymalny – MZ)

Przesłanki skierowania do zakładu

Przesłanki skierowania do zakładu

o określonym typie

o określonym typie

zabezpieczenia

zabezpieczenia



Art. 200a, 200b, 200c

Art. 200a, 200b, 200c

-

-

jeżeli powtarzające się zachowania zagrażające życiu lub

jeżeli powtarzające się zachowania zagrażające życiu lub

zdrowiu innych osób lub powodujące niszczenie

zdrowiu innych osób lub powodujące niszczenie

przedmiotów znacznej wartości nie mogą być opanowane w

przedmiotów znacznej wartości nie mogą być opanowane w

zamkniętym zakładzie psychiatrycznym o niższym stopniu

zamkniętym zakładzie psychiatrycznym o niższym stopniu

zabezpieczenia.

zabezpieczenia.

- nie jest możliwe zapobieżenie samowolnemu oddaleniu się

- nie jest możliwe zapobieżenie samowolnemu oddaleniu się

z zamkniętego zakładu psychiatrycznego dysponującego

z zamkniętego zakładu psychiatrycznego dysponującego

niższymi warunkami zabezpieczenia, stwarzającego

niższymi warunkami zabezpieczenia, stwarzającego

znaczne zagrożenie poza zakładem.

znaczne zagrożenie poza zakładem.

- nie kwalifikują się do zakładu o wyższym stopniu

- nie kwalifikują się do zakładu o wyższym stopniu

zabezpieczenia.

zabezpieczenia.

Komisja psychiatryczna do spraw środków

Komisja psychiatryczna do spraw środków

zabezpieczających

zabezpieczających



Art. 201 – powołanie, zadania

Art. 201 – powołanie, zadania

Realizacja środków zabezpieczających - cele

Realizacja środków zabezpieczających - cele



Art. 202

Art. 202

Opinia o stanie zdrowia i postępach leczenia sprawcy

Opinia o stanie zdrowia i postępach leczenia sprawcy

umieszczonego w zakładzie

umieszczonego w zakładzie



Art. 203

Art. 203

Orzeczenie sądu w przedmiocie dalszego stosowania

Orzeczenie sądu w przedmiocie dalszego stosowania

środka. Opinia biegłych.

środka. Opinia biegłych.



Art. 204

Art. 204

Środki przymusu bezpośredniego

Środki przymusu bezpośredniego



Art. 204 a (zasady, tryb, sposób zgodny z uoozp)

Art. 204 a (zasady, tryb, sposób zgodny z uoozp)

Kontrola przedmiotów posiadanych przez

Kontrola przedmiotów posiadanych przez

sprawcę, kontrola pomieszczeń

sprawcę, kontrola pomieszczeń



Art. 204 b

Art. 204 b

Osobiste kontakty sprawców z bliskimi

Osobiste kontakty sprawców z bliskimi



Art. 204 c

Art. 204 c