Wyższa Szkoła Finansów i Informatyki

im. prof. Janusza Chechlińskiego

w Łodzi

SPECYFIKA PODATKU OD TOWARÓW I USŁUG W ZAKŁADACH PRACY CHRONIONEJ

Łódź 2003

WSTĘP ............................................................................................................................................ 2

ROZDZIAŁ I PODATEK JAKO ŹRÓDŁO DOCHODÓW BUDŻETU PAŃSTWA

1. Istota budżetu państwa...................................................................................................................	4
2. Podstawowe instrumenty gromadzenia dochodów budżetu państwa............................................	6
3. Podatek jako instrument gromadzenia dochodów.........................................................................	9
3.1. Pojęcie podatku i jego cechy......................................................................................................	9
3.2. Elementy konstrukcji podatku....................................................................................................	13
3.3. Klasyfikacja podatków...............................................................................................................	16
4. System podatkowy w Polsce ......................................................................................................	19

ROZDZIAŁ II CHARAKTERYSTYKA KONSTRUKCJI PODATKU OD TOWARÓW I USŁUG

1. Charakterystyka podatku od towarów i usług..............................................................................	22
2. Podmiot podatku ...........................................................................................................................	24
3. Przedmiot podatku.........................................................................................................................	26
4. Zwolnienia podmiotowe................................................................................................................	33
5. Podstawa opodatkowania ..............................................................................................................	35
6. Stawki podatku..............................................................................................................................	38
7. Obowiązek podatkowy .................................................................................................................	40
	44

ROZDZIAŁ III FUNKCJONOWANIE ZAKŁADÓW PRACY CHRONIONEJ W OBOWIĄZUJĄCYM SYSTEMIE PODATKOWYM

1. Ogólna charakterystyka zakładów pracy chronionej.....................................................................	44
1.1. Geneza powstania.......................................................................................................................	44
1.2. Wymagania stawiane zakładom pracy chronionej.....................................................................	45
2. Źródła gromadzenia Zakładowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych........................................................................................................................	52
3. Główne prawa pracodawców prowadzących zakłady pracy chronionej......................................	55
4. Rynek pracy osób niepełnosprawnych..........................................................................................	58
5. Metody aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych w Polsce i wybranych krajach Europy Zachodniej.........................................................................................................................	60

ROZDZIAŁ IV ZASADY ROZLICZANIA ZOBOWIĄZANIA W PODATKU OD TOWARÓW I USŁUG W ZAKŁADACH PRACY CHRONIONEJ

1. Nadużycia w podatku od towarów i usług dokonywane przez zakłady pracy chronionej..............	65
2. Zasady rozliczania ZPChr z budżetem państwa w zakresie podatku od towarów i usług..............	67
2.1. Zgłoszenie dla potrzeb podatku od towarów i usług....................................................................	67
2.2. Ewidencja dla celów podatku od towarów i usług.......................................................................	68
2.3. Zasady rozliczania zakładów pracy chronionej w zakresie podatku od towarów i usług przed reformą........................................................................................................................................	69
2.4. Zasady rozliczania zakładów pracy chronionej w zakresie podatku od towarów i usług po reformie.......................................................................................................................................	74
3. Przykładowe wyliczenie zwrotu podatku od towarów i usług z Urzędu Skarbowego....................	81
ZAKOŃCZENIE...................................................................................................................	83
BIBLIOGRAFIA...................................................................................................................	85
ZAŁĄCZNIKI........................................................................................................................	87

WSTĘP

Problematyka podatków ma szczególne znaczenie w dobie realizacji reform gospodarczych. Zastosowanie i cel jakie niosą ze sobą podatki zmienia się wraz z rozwojem państw i funkcjonujących w ich obrębie przedsiębiorstw. Coraz szerszy krąg zagadnień wchodzi w skład prawa podatkowego. Podatki będąc głównym źródłem dochodów państwa, stanowią istotny instrument zarządzania. Pobieranie ich odbywa się na określonych zasadach. Z kolei, znajomość tych zasad wpływa na osiągnięcie sukcesu w każdej działalności prowadzonej przez podatnika.

Motywacją do napisania pracy na temat specyficznej formy rozliczania podatku od towarów i usług w zakładach pracy chronionej była wysunięta w grudniu 2001r., przez Radę Unii Europejskiej inicjatywa w sprawie Europejskiego Roku Osób Niepełnosprawnych 2003. Miała ona na celu zwrócenie uwagi społeczeństw państw wspólnoty europejskiej na problemy niepełnosprawnych obywateli oraz zmobilizować je do skutecznego działania na ich rzecz. Cele jakie Unia stawia społeczności europejskiej to przede wszystkim podniesienie świadomości o prawie osób niepełnosprawnych do pełnego i równego korzystania z ich praw, zachęcenie do przemyślenia rozwiązań jakie są potrzebne w celu promowania równych szans osób niepełnosprawnych, a także pobudzenie współpracy między rządem, partnerami społecznymi, sektorem prywatnym, grupami wolontariuszy, osobami niepełnosprawnymi i ich rodzinami. W Polsce obchody ERON oficjalnie zainaugurowano 2 grudnia 2002r. Mają one sprzyjać pełnej integracji osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem. Rok ten jest zatem wyzwaniem dla rządów, samorządów, organizacji pozarządowych i podmiotów gospodarczych na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym.

Celem pracy jest zaprezentowanie specyfiki rozliczenia podatku od towarów i usług w zakładach pracy chronionej.

Praca składa się z czterech rozdziałów. Rozdział pierwszy obejmuje ogólną charakterystykę budżetu państwa i podatku jako głównego instrumentu gromadzenia dochodów budżetu państwa z uwzględnieniem jego istotnych cech i konstrukcji oraz systemu podatkowego obowiązującego w Polsce. Rozdział drugi poświęcony jest konkretnemu podatkowi występującemu w systemie podatkowym, a mianowicie podatkowi od towarów i usług. Scharakteryzowano w nim poszczególne elementy konstrukcji tego podatku. W rozdziale trzecim przedstawiono zasady funkcjonowania zakładów pracy chronionej i osób niepełnosprawnych w obowiązującym systemie podatkowym. Rozdział czwarty obejmuje zasady rozliczania zobowiązania w podatku od towarów i usług w zakładach pracy chronionej. Podjęto w nim także próbę wykazania, że pozbawienie prowadzących Zakład Pracy Chronionej części ulg podatkowych, było bezpośrednim następstwem potraktowania przez nich przyznanych przywilejów, które miały rekompensować dodatkowe koszty związane z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych jako furtki do nadużyć.

Musimy więc mieć nadzieję, że polskie prawo podatkowe i jego przepisy będą określone precyzyjnie i jednoznacznie. Niestety dziś jest to codzienność, która może prowadzić do nadużyć ze strony podatników.

ROZDZIAŁ I

PODATEK JAKO ŹRÓDŁO DOCHODÓW BUDŻETU PAŃSTWA.

1. Istota budżetu państwa

Sformułowanie definicji budżetu państwa jest niezwykle trudne. Zasadniczą przyczyną trudności jest wieloznaczność samego terminu. Definicje budżetu w doktrynie w minionych latach budowane były na podstawie całości przepisów prawnych wiążących się z tą instytucją, dlatego też na ostateczny kształt definicji wpływały konkretne regulacje prawne eksponujące określone cechy polityczne, ekonomiczne lub organizacyjne.

Ujmując rzecz historycznie, instytucję budżetu państwa wyprzedziło powstanie skarbu państwa; przez to pojęcie rozumiano nakłady środków finansowych na funkcjonowanie organizmu państwowego oraz wyspecjalizowaną formę organizacyjną, powołaną do gospodarowania tymi środkami (tj. do gromadzenia , przechowywania i dysponowania nimi).

Mimo że niektórzy ekonomiści definiują budżet państwa jako scentralizowane zasoby pieniężne przeznaczone do pokrycia wydatków związanych z realizacja jego funkcji, utożsamiają go tym samym po części ze skarbem państwa, budżet państw jest instytucją odrębną powstałą znacznie później na podstawie zupełnie innych przesłanek, jest przedmiotem relacji wielu przepisów prawnych , w tym przepisów konstytucyjnych oraz przepisów ustawy o finansach publicznych (główną instytucją prawa budżetowego).

Współczesne definicje budżetu państwa precyzują go jako scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa.

Najogólniej przyjmuje się, że:

/ budżet państwa to plan działalności finansowej (tj. pobierania dochodów i dokonywania wydatków ) państwa jako podmiotu władzy./

Charakterystyczne dla tej definicji jest to, że akceptuje odrębność budżetu państwa od budżetów innych autonomicznych podmiotów państwowych (np. przedsiębiorstw czy banków ) i innych podmiotów publiczno prawnych (np. samorządu terytorialnego).

Działalność finansowa państwa jest powodowana koniecznością finansowania potrzeb społecznych. W każdym zorganizowanym w państwo społeczeństwie istnieją potrzeby społeczne, które mogą być zaspokajane dwojako: indywidualnie przez obywateli i zbiorowo przez państwo lub inne związki publiczno-prawne, np. przez organy samorządu terytorialnego. Niektóre potrzeby, mające charakter potrzeb zbiorowych (np. w zakresie obrony narodowej lub bezpieczeństwa wewnętrznego), których zaspokojeniem zainteresowane jest całe społeczeństwo, wymagają dużych nakładów materialnych i muszą być zaspokajane przez państwo. Wśród form działania mających na celu realizację zadań państwowych najistotniejszą i najbardziej znaczącą formą są finanse i rozwiązania finansowe.

Finanse organów władzy i administracji publicznej we wszystkich państwach, niezależnie od ich ustroju politycznego, skoncentrowane są głównie w systemie budżetowym. Działalność budżetowa to działalność finansowa państwa jako podmiotu władzy, której prowadzenie wymaga określonych metod tworzenia, gromadzenia i dzielenia zasobów pieniężnych. Wyróżnia się dwie podstawowe metody:

1. zwrotną - polegającą na tworzeniu, gromadzeniu i rozdzielaniu zasobów pieniężnych na czas oznaczony z zastrzeżeniem ich zwrotu po upływie oznaczonego terminu.

2. bezzwrotną - polegającą na nieodpłatnym lub bezzwrotnym wyposażeniu poszczególnych podmiotów w środki pieniężne.

Działalność budżetowa jest realizowana jako pewien system, sposób gromadzenia oraz wydatkowania środków państwowych. Ogół zasad i instytucji prawnych dotyczących działalności budżetowej nosi nazwę systemu budżetowego. System budżetowy jest określany także jako zespół urządzeń społecznych, regulowanych przepisami prawnymi, za pomocą których państwo tworzy scentralizowane zasoby pieniężne i kieruje je na zaspokajanie potrzeb państwowych , posługując się metodą bezzwrotną, lub jako ogół zasad i instytucji dotyczących działalności budżetowej, określonych przez prawo budżetowe, obowiązujące w danym państwie i w danym czasie.

Budżet państwa jest rocznym planem finansowym obejmującym dochody i wydatki państwa i jest on uchwalany przez Sejm na okres roku kalendarzowego w formie ustawy budżetowej, składa się z części, którymi dysponują właściwi ministrowie oraz z części zbiorczej obejmującej budżety wojewodów. Budżety gmin są rocznymi planami finansowymi uchwalanymi przez rady gmin na okres jednego roku kalendarzowego.

2. Podstawowe instrumenty gromadzenia dochodów budżetu państwa.

Systematyka dochodów budżetowych jest uzależniona od przyjętych kryteriów ich grupowania, a duża różnorodność form i treści dochodów budżetowych wymaga ich klasyfikacji uwzględniającej różne potrzeby.

Ze względu na sposób kształtowania budżetu można wyróżnić następujące dochody:

-dochody rzeczywiste, pochodzące od jednostek spoza systemu budżetowego (od jednostek gospodarczych i od ludności) i kształtujące wielkość budżetu, czyli dochody faktycznie osiągane,

-dochody rozliczeniowe, polegające na przesuwaniu dochodów budżetowych między ogniwami systemu budżetowego: nie maja one wpływu na wielkość budżetu, lecz wpływają na inne rozlokowanie dochodów: najbardziej typowe przesunięcia występujące między budżetem państwa (budżetem centralnym) a budżetami terenowymi (gminami).

Dochody budżetowe można również podzielić na zwrotne i bezzwrotne. Podział ten ma na celu wydzielenie pożyczek państwowych, zaciąganych wyjątkowo na potrzeby budżetowe i następnie zwracanych oraz lokat. Charakter dochodów bezzwrotnych ma większość dochodów budżetowych. Dochody zwrotne występują w postaci pożyczek wewnętrznych zaciąganych prze budżet od ludności w formie obligacji lub pożyczek z banków krajowych, lokat budżetowych, które są wkładami różnych instytucji finansowych, lokowanych przez nie w budżecie państwa i podlegających zwrotowi w sytuacjach prawnie określonych , pożyczek zagranicznych udzielanych przez rządy obcych państw lub przez międzynarodowe instytucje finansowe.

Następną grupą dochodów budżetowych są dochody przymusowe, gdzie przymus wynika z władztwa państwowego, które polega na nałożeniu na podmioty gospodarujące obowiązku wpłat na rzecz budżetu (np. podatków) według zasad ustalonych przez państwo za pomocą odpowiednich przepisów prawnych i dochody dobrowolne, do których zalicza się pożyczki od ludności, pożyczki uzyskane z zagranicy oraz, niekiedy, lokaty instytucji finansowych.

Podział dochodów na odpłatne i nieodpłatne oznacza rozróżnienie dochodów związanych ze wzajemnym świadczeniem państwa od dochodów bez wzajemnego świadczenia. Dochody nieodpłatne oznaczają że w zamian za wpłacone świadczenia pieniężne na rzecz budżetu wpłacający nie otrzymuje żadnego świadczenia wzajemnego ze strony państwa (są to np. podatki); Charakter dochodów odpłatnych mają świadczenia pieniężne na rzecz budżetu, w zamian za które wpłacający otrzymuje najczęściej jakąś czynność ze strony organy publicznoprawnego.

Ze względu na cel, któremu dochody budżetowe mają służyć, można je podzielić na zasadnicze (fiskalne), które pobierane są przez związek publicznoprawny w celu gromadzenia środków pieniężnych na finansowanie jego zadań i uboczne (pozafiskalne), stanowią je środki uzyskane przy okazji innych określonych zadań (np. kary, grzywny) lub też są dochodami, za pomocą których osiągany jest inny, niż fiskalny cel.

Dochody budżetowe ze względu na pochodzenie dzieli się na dochody pochodzące z kraju, których źródłem jest dochód narodowy wytworzony w kraju i dochody pochodzące z zagranicy, które mają przeważnie charakter pożyczek.

Innym kryterium klasyfikacji dochodów budżetowych jest forma, w jakiej występują. Wymienić tu można podatki, opłaty, cła, składki, dopłaty, dochody pochodzące ze zbycia , najmu, lub dzierżawy majątku, dochody z loterii, konfiskaty, darowizny itp.

Mając na uwadze kryterium realizacji zadań państwowych oraz rolę władz terenowych w systemie organów państwowych wyróżnia się dochody własne i regulujące. Dochodami własnymi są wpływy ze źródeł do dyspozycji władz lokalnych. Do dochodów własnych zaliczane są dochody bezpośrednio płynące z prowadzonej przez organy terenowe działalności lub posiadanego przez nie majątku jak i różnego rodzaju podatków oraz opłat, których pobór i wykorzystanie jako lokalnych, na mocy odpowiednich aktów prawnych, przekazane zostało organom terenowym. Dochodami regulującymi, z kolei, są dochody pokrywające różnicę między kwotą wydatków budżetowych, a kwotą dochodów własnych. Formy dochodów regulujących są bardzo różne. Mogą one występować w postaci dotacji lud subwencji z budżetu państwa.

Z finansowego punktu widzenia podstawową rolę odgrywają dochody budżetowe o charakterze bezzwrotnym, nieodpłatnym i przymusowym, czyli podatki.

3. Podatek jako instrument gromadzenia dochodów

3.1. Pojęcie podatku i jego cechy

Uważamy za sprawę oczywistą, że drogi powinny być wyasfaltowane, ulice oświetlone, szkoły powinny bezpłatnie zapewniać wykształcenie co najmniej podstawowe, policja powinna pilnować porządku i zapewniać bezpieczeństwo obywatelom, a wojsko powinno bronić granic kraju. Nadto oczekuje się, że państwo będzie organizować społeczną służbę zdrowia, wspierać naukę i twórczość kulturalną, organizować ochronę środowiska naturalnego, zabytków, wspomagać rolnictwo, budownictwo i podejmować wiele innych rodzajów działalności wspomagających ponoszenia bardzo poważnych wydatków.

Aby uzyskać środki na te cele, państwo prowadzi działalność gospodarczą, ale też pobiera od obywateli i od przedsiębiorstw różnego rodzaju opłaty, cła i podatki. W gospodarce zarządzanej centralistycznie wiele podatków ukrytych było w cenie sprzedawanych towarów czy świadomych usługach. Polegało to na tym, ze w cenę danego towaru wliczało się podatek, np. jeżeli jakaś rzecz kosztowała 100 zł., a nakładano na nią 50% podatku, to można ją było kupić za 150 zł. Podatki takie nazywamy podatkami pośrednimi gdyż, płaci je w rzeczywistości nie dany wytwórca czy handlowiec, który wlicza je do ceny towaru, ale ten, który dany towar kupuje dla siebie.

Przy gospodarce rynkowej, gdy państwo przestaje metodami administracyjnymi ingerować w kształtowanie cen, poziom kosztów, popyt i podaż danych towarów na rynku czy też kształtowanie dochodów osobistych ludzi, przyszedł czas na zmiany systemu podatkowego. Polegają one na rezygnacji z rozbudowanych form opodatkowania pośredniego i wprowadzeniu w to miejsce podatków bezpośrednich. W ten sposób można pełniej uwzględnić sytuację majątkową podatnika, a więc wysokość jego dochodów, liczbę osób utrzymujących się z tych dochodów, stan rodziny podatnika. Tego wszystkiego nie zapewniło opodatkowanie pośrednie.

Płacenie podatków jest uciążliwe nie tylko ze względu na obciążenia pieniężne, ale także ze względu na konieczność prowadzenia odpowiednich rachunków i dokumentacji, budzi różnego rodzaju opory i sprzeciwy. Ustanawianie i wymierzanie podatków powinno być tak pomyślane, by nie hamowało prowadzenia uczciwej dział. gosp., a przeciwnie - zachęcało do jak najlepszego zorganizowania działalności.

Płacenie podatków jest koniecznym elementem współczesnej organizacji życia społecznego w państwie, bez którego społeczeństwo nie mogłoby w sposób normalny funkcjonować.

Uchylanie się od płacenia podatków jest przekroczeniem prawa i może być ściągane na drodze postępowania karnoskarbowego.

Podatki w gospodarce rynkowej stanowią ważny instrument ingerencji państwa w sferę własności prywatnej. To właśnie powoduje, że zawsze między państwem a podatnikiem dochodzi do napięć na tle podatków. Idealna sytuacja wystąpiłaby wówczas, gdyby podatnik, rozumiejąc interes publiczny , oddał wszystko państwu, a państwo niczego nie chciałoby wziąć. Ta hipotetyczna sytuacja, oczywiście nigdy nie będzie miała miejsca.

Podatek jest świadczeniem podmiotów zobowiązanych na rzecz podmiotów uprzywilejowanych. Jest świadczeniem odpłatnym gdyż stanowi główne źródło dochodu budżetu, pobierane jest na mocy przepisów prawa (określających warunki, wysokość, terminy płatności itd.) i przeznaczone jest na finansowe pokrycie zadań o charakterze publicznym np. służba zdrowia, oświata itp.

Rysunek nr 1 Cechy podatku

Źródło: S. Dolata, Podstawy wiedzy o podatkach i polskim systemie podatkowym, Opole 1999, s.45

Panuje zgodność co do tego, że podatek charakteryzują istotne cechy:

Jednostronność ustalania odnosi się do faktu, że wysokość obciążeń podatkowych określana jest przez państwo i nie stanowi przedmiotu negocjacji pomiędzy podatnikiem a państwem. Podatnicy nie mają wpływu na wysokość podatków indywidualnie, tylko poprzez kształtowanie systemu podatkowego (przy wykorzystaniu mechanizmu demokracji parlamentarnej).

Pieniężny charakter podatku obecnie nie jest kwestionowany, nie można jednak zapominać, że mogą istnieć takie daniny publiczne, które zawierają elementy świadczeń niepieniężnych, np. wówczas gdy podmiot zobowiązany do zapłaty podatku może uwolnić się od tego zobowiązania w drodze wykonania świadczenia niepieniężnego.

Przymusowy charakter podatku wyraża się tym, że związek publicznoprawny, uprawniony do podbierania podatku może stosować środki przymusu w celu wyegzekwowania od osób zobowiązanych do zapłaty podatku należnej jego kwoty. Oznacza to, iż w sytuacji , gdy „zobowiązany do zapłacenia podatku nie uiszcza go dobrowolnie, można pobrać świadczenie w sposób przymusowy czyli w drodze egzekucji administracyjnej.”

Bezzwrotność podatku wyraża się tym, że beneficjant świadczenia podatkowego (państwo bądź gmina) nie ma obowiązku, a nawet prawnych możliwości zwrotu środków pieniężnych uzyskanych z podatków. „Oznacza to, iż podatek pobrany zgodnie z prawem nie ulega zwrotowi.”

Nieodpłatność podatku wyraża się tym, że podmiot zobowiązany do zapłaty podatku, w zamian za jego uiszczenie, nie otrzymuje żadnych świadczeń wzajemnych ze strony beneficjenta świadczenia podatkowego.

Ogólny charakter podatku wyraża się w tym, że podatki nie są ustalane indywidualnie a dla określonych kategorii podmiotów , dopiero w procesach wymiaru i poboru podatków występuje indywidualizacja obciążeń podatkowych.

Świadczenie pobierane przez państwo lub inny związek publicznoprawny na podstawie przepisów prawa, które określają warunki, wysokość i terminy płatności. Wiąże to podatki nierozerwalnie z państwem. Każdy podmiot musi płacić podatki jemu przeznaczone, w terminie i wysokości określanych prawem, oparte na konkretnych normach prawnych.

Podatki, państwo i inne instytucje publicznoprawne zaspokajają w całości bądź w części potrzeby publiczne w następujących dziedzinach: administracja publiczna, finanse publiczne, gospodarka, gospodarka marska, wodna, instytucje finansowe, integracja europejska, kultura, kultura fizyczna i turystyka, łączność, mieszkalnictwo i rozwój miast, nauka, obrona narodowa, oświata i wychowanie, praca, rolnictwo, rozwój wsi, Skarb Państwa, sprawiedliwość, szkolnictwo wyższe, transport, środowisko, sprawy wewnętrzne, wyznania religijne, zabezpieczenia społeczne, sprawy zagraniczne, zdrowie.

1. Elementy konstrukcji podatku

Oprócz stałych cech w podatku występują również cechy zmienne. Cechy te tworzą elementy konstrukcji podatku. Na konstrukcję każdego podatku składa się wiele elementów , które wprowadzają różnicę między poszczególnymi podatnikami i w ten sposób stają się instrumentami realizacji określonej polityki podatkowej państwa. Do podstawowych elementów konstrukcji podatku należą:

-podmiot podatku (kto opłaca podatek),

-przedmiot podatku (od czego jest opłacany podatek),

-podstawa opodatkowania (od czego jest obliczany podatek),

-stawki podatkowe ( w jakiej wysokości jest płacony podatek).

„Podmiotem podatku jest zarówno ten, kto podatek ustanawia i pobiera na swoją rzecz, jak i ten kto jest zobowiązany do zapłacenia podatku.”

W stosunku podatkowym uczestniczą dwie podstawowe kategorie:

- organy podatkowe reprezentujące związki publiczno prawne uprawnione do wymierzania i pobierania podatków.

- podatnicy

Przepisy prawa określają przedmiotowość podatkowo-prawną tj. zarówno, to kto może być podatnikiem jaki i to, jaki organ związku publicznoprawnego jest w określonych sytuacjach właściwy do wymierzania i pobierania podatku.

Obok podatnika i organu podatkowego w stosunkach podatkowo-prawnych uczestniczą niekiedy inne jeszcze podmioty:

- płatnik podatku - podmiot zobowiązany do obliczenia i pobrania podatku oraz wpłacenia go na rachunek właściwego organu.

- inkasent - podmiot zobowiązany do pobrania i wpłacenia na rachunek właściwego organu podatkowego.

Przedmiot podatku jest rozmaicie definiowany. „Przedmiot podatku, czyli przedmiot opodatkowania, to rzecz lub zjawisko, które podlega opodatkowaniu.” Jednym z bardziej precyzyjnych określeń jest stwierdzenie, że przedmiot podatku to sytuacja faktyczna lub prawna, z której zaistnieniem prawo wiąże obowiązek zapłaty podatku. Najkrótszą definicją jest natomiast uznanie że przedmiotem podatku jest to, od czego podatek jest płacony.

Podstawa opodatkowania to ilościowo bądź wartościowo ujęty przedmiot podatku. Od podstawy podatku odróżnić należy podstawę obliczania podatku tj. podstawy opodatkowania po ewentualnych korektach czyli kwoty, od której oblicza się podatek przy zastosowaniu odpowiedniej stawki. Prawidłowe w świetle powyższego jest stwierdzenie, że „podstawa opodatkowania zwana także podstawą wymiaru jest konkretyzacją przedmiotu opodatkowania.”

Stawki podatkowe są współczynnikami określającymi wysokość podatku w stosunku do podstawy opodatkowania. Uwzględniając technikę obliczania podatku, wyróżniamy stawki:

- procentowe,

- kwotowe,

- różnicowe.

Z kolei, biorąc pod uwagę stosunek do podstawy opodatkowania, rozróżniamy stawki:

• stałe (zwane też proporcjonalnymi lub liniowymi, nie zmieniają się, mimo zmian w podstawie opodatkowania, są wyrażone w stałej kwocie lub procencie),

• zmienne (zwane też ruchomymi, zmieniają się wraz ze zmianami podstawy opodatkowania).

Stawki podatku od towarów i usług zostały ustalone w art. 18 ustawy. Wyróżnia się:

• stawkę podstawową powszechnie obowiązującą w wysokości 22% i jest stosowana do tych towarów i usług, do których nie stosuje się stawki 7% lub 0%,

- stawkę obniżoną w wysokości 7% ma zastosowanie do wyrobów przemysłu spożywczego, środków produkcji dla rolnictwa, wyrobów farmaceutycznych, wyrobów dla dzieci i niektórych usług (opodatkowaniu podatkiem wg stawki 7% podlega do 31.12.1995 r. sprzedaż surowców energetycznych i nośników energii oraz materiałów i robót budowlanych do 31.12.1999 r.)

- stawką zerową 0% (art. 39 i 50 ustawy) dla towarów eksportowych oraz sprzedawanych w kraju i usług świadczonych w kraju. Umożliwia eksporterom uzyskanie zwrotu podatku naliczonego przy zakupie niezbędnych do wytworzenia wyrobów (usług).

2. Klasyfikacja podatków

Różnorodność podatków oraz znaczne różnicowanie form wymiaru i poboru podatków powodują konieczność ich klasyfikacji.

W polskiej literaturze spotyka się trzy podstawowe płaszczyzny podatków:

- kryterium przedmiotowe i podmiotowe,

- podatki pośrednie i bezpośrednie,

- podatki budżetu państwa i gmin.

Przyjmując za podstawę podziału kryterium przedmiotowe, rozróżniamy cztery zasadnicze rodzaje podatków- majątkowe, przychodowe, dochodowe i podatki od wydatków, tj. konsumpcyjne.

Podatki majątkowe są świadczeniami powiązanymi z majątkiem za pośrednictwem jego konstrukcji, tj. przedmiotu i podstawy opodatkowania. Rozróżniamy trzy rodzaje podatku majątkowego, w zależności od tego, co stanowi przedmiot podatku:

- całość lub część posiadanego majątku, tj. stan majątku,

- zmiana praw majątkowych, tj. nabycie lub zbycie praw majątkowych,

- przyrost majątku nie związany ze zmianą właściciela majątku.

Opodatkowanie majątku może mieć charakter stały, periodyczny lub jednorazowy.

Do podatków od stanu majątku należą: podatek od budynków lub ich części, od gruntów nie wchodzących w skład gospodarstw rolnych, podatek od nieruchomości oraz od środków transportu, od majątku trwałego (maszyn i urządzeń), a niekiedy nawet od środków obrotowych. Pełnią one wyłącznie funkcję fiskalną. Źródłem z którego płaci się podatek, może być majątek lub dochód. Gdy źródłem jest majątek, wówczas zapłata podatku pomniejsza majątek, a gdy podatnik uiszcza podatek z dochodów uzyskiwanych z tegoż majątku lub innych źródeł, wówczas podatek nie powoduje zmniejszenia masy majątkowej.

Podatki przychodowe są to podatki, których przedmiotem i podstawą jest całość przychodów osiągniętych przez podatnika bez potrącenia kosztów. Do podatków przychodowych zalicza się podatki przemysłowe i obrotowe, płacone od działalności produkcyjnej, usługowej i handlowej, oraz podatek rolny od gruntów. Podatki te mają związek ze źródłem przychodów i pełnią funkcję fiskalną. Opodatkowanie przychodów uważa się za prymitywną, ale wygodną dla budżetu formę zasilania.

Podatek obrotowy może występować jako:

-podatek jednofazowy (od sprzedaży), obejmujący gospodarkę uspołecznioną,

-podatek wielofazowy, obejmujący gospodarkę nie uspołecznioną, opłacany wielokrotnie od każdej przeprowadzonej transakcji osobno,

-podatek od wartości dodanej.

Podstawą wymiaru podatku dochodowego jest rzeczywisty czysty dochód podatnika z poszczególnych lub ze wszystkich źródeł łącznie. Podatki dochodowe obciążają dochody podatników stanowiące różnicę między przychodami a kosztami uzyskania. Istotne znaczenie dla określenia dochodów ma kategoria kosztów uzyskania, które są wymienione w przepisach prawnych taksatywnie. Koszty te nie uwzględniają amortyzacji, co oznacza zwiększenie podstawy wymiaru. Takie ujęcie dochodu podyktowane jest względami fiskalnymi. Podatek dochodowy ma charakter podatku osobistego, tzn. kumuluje się dochody, stosuje zniżki i zwyżki podatkowe w zależności od sytuacji podatnika.

Podatki od wydatków są określane jako podatki od dochodu wydatkowanego. Trzeba tu wyróżnić:

-sytuację, w której wydatek stanowi koszt, tj. zakup surowców, paliwa,

-sytuację, w której wydatek jest wykorzystaniem osiągniętego dochodu.

Podatki od wydatków mają charakter uzupełniający, gdyż uzupełniają bezpośrednio mechanizm opodatkowania dochodów i majątków indywidualnych.

Dość dużo miejsca poświęca się w literaturze ekonomicznej podziałowi podatków na bezpośrednie i pośrednie. Do podatków bezpośrednich zaliczamy podatki dochodowe i niektóre przychodowe, a do podatków pośrednich- podatki konsumpcyjne. Kryterium tego podziału jest fakt przerzucalności. Podatki bezpośrednie to takie które nie mogą być przerzucane. Przerzucanie polega na tym, że opodatkowany formalnie jest podatnikiem, gdyż w rzeczywistości ma możliwość legalnego przesunięcia ciężaru podatkowego na inne osoby. Podział podatków na bezpośrednie i pośrednie może również opierać się na kryterium zdolności płatniczej podatnika, czyli wynika z bezpośredniego lub pośredniego stosunku między źródłem a przedmiotem podatku.

W zależności od tego, na rzecz jakiego budżetu podatki wpływają, dzielimy je na podatki stanowiące dochód budżetu państwa lub dochód budżetu gmin( można także mówić o tzw. udziałach, a więc o podatkach, które są dochodem budżetu państwa, a z których budżet gminy otrzymuje procentowy udział).

4. System podatkowy w Polsce

System podatkowy to uporządkowany zestaw podatków obowiązujący w danym państwie, aby system mógł funkcjonować musi istnieć więcej niż jeden podatek min. podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek od towarów i usług, podatek od gier, podatek akcyzowy, podatek od osób prawnych, od spadków i darowizn, podatek rolny, podatek leśny, podatek od nieruchomości, podatek od środków transportu, podatek od posiadania psa i podatek od czynności cywilno-prawnych. Sprawne funkcjonowanie systemu zapewnia również zasada porządkująca całość podatków poprzez odpowiednie regulacje prawne (rozporządzenia, ustawy, zarządzenia). Podstawową ustawą jest Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej ale również: ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawa o podatkach i opłatach lokalnych, ustawa o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, ustawa o podatku od wartości dodanej towarów i usług (VAT). Z początkiem lat 90-tych ułomny system podatkowy w Polsce został zastąpiony nowym, zbliżonym do rozwiązań stosowanych w krajach Unii Europejskiej. Reforma podatkowa przeprowadzona w latach 1991-1992 zlikwidowała kilka tytułów podatkowych: podatek od wynagrodzeń, wyrównawczy, podatek od płac - uiszczany przez pracodawców, podatek dochodowy od działalności gospodarczej, podatek rolny z działów specjalnych produkcji rolnej. Zlikwidowano również odrębne opodatkowanie podatkiem dochodowym osób prawnych z sektora gospodarki uspołecznionej i nieuspołecznionej, wprowadzając w styczniu 1989 r. jednolity podatek dochodowy od osób prawnych
W obszarze podatków dochodowych pewne doraźne rozwiązania utrzymały się jeszcze przez kilka lat, w tym tzw. "popiwek", czyli podatek od ponadnormatywnego wzrostu wynagrodzeń w przedsiębiorstwach państwowych. Wprowadzony jeszcze w latach 80-tych miał być przeciwwagą dla płacowych roszczeń załóg. Był on płacony przez przedsiębiorstwa, które przekroczyły ustalony administracyjnie poziom wzrostu wynagrodzeń. Podatek ten został zniesiony całkowicie w 1996 r.

Bez podatków, a raczej systemu podatkowego nie jest możliwe funkcjonowanie żadnego państwa. Polski system podatkowy jest systemem „młodym”, bo tworzonym zaledwie od 1989 roku. Powstawał w warunkach transformacji ustrojowej, w pośpiechu, a na dodatek w warunkach kryzysu gospodarczego państwa, odziedziczonego w spadku po realnym socjalizmie.

W tamtym okresie, nawet opierając się na doświadczeniach innych, od dawna „rynkowych” gospodarek, trudno było przewidzieć wszystkie mogące zaistnieć zjawiska gospodarcze wymagające podatkowych regulacji, a także a priori dostosować tę grupę przepisów do będących także w fazie tworzenia innych prawnych regulacji. Charakterystyczne dla pierwszego okresu funkcjonowania ustaw podatkowych stało się interpretowanie przez Ministerstwo Finansów poszczególnych zapisów poprzez pisma kierowane do izb skarbowych. Podatkowych regulacji i zasad ich stosowania musieli „od początku” uczyć się wszyscy... i podatnicy, i urzędnicy którzy mieli zobowiązania podatkowe stosować i egzekwować. Jednocześnie co było nowością w stosunku do czasów poprzednich, obywatele zaczęli na dużą skalę kierować sprawy z zakresu podatków do sądów. Poszczególne ustawy podatkowe były już wielokrotnie nowelizowane. Ustawa o zobowiązaniach podatkowych została zastąpiona Ordynacją podatkową, mimo to przepisy podatkowe nadal postrzegane są jako niejasne, zagmatwane i pozostawiające zbyt duży margines urzędniczego interpretowania. Próba wprowadzenie prostego i czytelnego podatku liniowego nie powiodła się zapewne z przyczyn politycznych, a także z obawy o budżet państwa. Wszyscy przyzwyczailiśmy się do tego, że każdy kolejny rok niesie ze sobą „nowe” regulacje podatkowe.

ROZDZIAŁ II

CHARAKTERYSTYKA KONSTRUKCJI PODATKU OD TOWARÓW I USŁUG

1. Charakterystyka podatku od towarów i usług

Podatek od towarów i usług jest jedną z odmian podatku przychodowego (obrotowego), określany podatkiem od wartości dodanej. Podatek od wartości dodanej (VAT - value added tax) został skonstruowany i wprowadzony w krajach zachodnich Unii Europejskiej. Miało to na celu wewnętrzną integrację i harmonizację systemów podatkowych tych państw. Podatek ten obowiązuje u nas od 5 lipca 1993r.

Charakterystyczną cechą tego podatku jest system jego naliczania od wartości netto każdej transakcji, co w praktyce powoduje, że obciążenie podatkowe ponosi w całości ostateczny nabywca (konsument) danego dobra.

Rozliczenia z budżetem oparte są na prostej zasadzie: opodatkowanie-odliczanie, która oznacza, że na każdym etapie sprzedaży od podatku należnego jest potrącany podatek zapłacony w poprzednich fazach obrotu danym dobrem.

Tabela nr 1 Mechanizm rozliczania z budżetem w zakresie podatku od towarów i usług

Faza obrotu	Cena bez podatku (w PLN)	Stawka podatku (w %)	Kwota podatku (w PLN) (2)+(3)	Cena z podatkiem (w PLN) (2)+(4)	Podatek zapłacony w poprzednich fazach (w PLN)	Wpłata do budżetu (w PLN)
1	2	3	4	5	6	7
I II III IV V	100 200 500 700 1000	22 22 22 22 22	22 44 110 154 220	122 244 610 854 1220	- 22 44 110 154	22 22 66 44 66

Źródło: Kulicki J., Sokół P., Podatki i prawo podatkowe, PWE Warszawa 1995., s. 132

Jak widać z przedstawionego przykładu, w każdej z faz obrotu danym dobrem do budżetu wpływa różnica między kwota podatku należnego od całości a kwotą podatku naliczonego, czyli zapłaconego przy zakupie danego dobra. Podatek ten, co łatwo zauważyć, w odróżnieniu od jednofazowego podatku obrotowego, pozwala uniknąć wielokrotnego opodatkowania tego samego dobra. Odliczenie podatku zapłaconego (naliczonego) następuje na podstawie faktur VAT otrzymywanych przez podmiot gospodarczy będący podatnikiem podatku od towarów i usług.

Z uwagi na to, że podatek pozostaje jakby poza ceną oferowanego towaru, nie zalicza się go u podmiotów, na których ciąży obowiązek podatkowy w tym podatku, do kosztów uzyskania przychodów w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym. Oznacza to, że nie stanowi on, w odróżnieniu od podatku obrotowego, elementu kalkulacyjnego ceny.

Obowiązek podatkowy w podatku od towarów i usług został nałożony przepisami ustawy z dnia 8 stycznia 1993r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowy.

2. Podmiot podatku

Ustawodawca ujmuje zakres podmiotowy podatku bardzo szeroko, albowiem urzeczywistnia dzięki temu postulat powszechności opodatkowania. Z uwagi na to, że w zasadzie każdy podmiot, jeżeli tylko wykonuje czynności podlegające opodatkowaniu jest podatnikiem.

Podstawową , a zatem główną grupę podatników tworzą:

- osoby prawne, czyli te jednostki organizacyjne, które mogą być podmiotami praw i obowiązków wynikających z prawa cywilnego. Są to m.in.: spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki akcyjne, spółdzielnie, fundacje, przedsiębiorstwa państwowe, banki, partie polityczne, związki zawodowe, szkoły wyższe;

- jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej. Zalicza się do nich m.in. spółki cywilne, spółki jawne, spółki komandytowe, jednostki budżetowe w rozumieniu prawa budżetowego, zakłady budżetowe, zakłady opieki zdrowotnej, szkoły i placówki oświatowe,

- osoby fizyczne.

Trzy generalnie określone grupy podatników stają się podatnikami, jeżeli łącznie spełniają trzy warunki:

- mają siedzibę lub miejsce zamieszkania na terytorium Polski;

- wykonują we własnym imieniu i na własny rachunek czynności będące przedmiotem opodatkowania;

-czynności będące przedmiotem opodatkowania wykonywane są w okolicznościach wskazujących na zamiar ich wykonywania w sposób częstotliwy (nawet jeżeli zostały wykonane jednorazowo), bądź gdy czynności te polegają na jednorazowej sprzedaży rzeczy w tym celu nabytej.

Ustawodawca przyjął w ustawie zasadę terytorialności podatku. Polega ona na tym, opodatkowaniu podlegają czynności wykonywane na obszarze Polski niezależnie od tego, czy wykonujący je podmiot ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Polski czy poza jej granicami. Konstrukcja taka umożliwia rozszerzenie zakresu podmiotowego podatku. Z uwagi na to, podatnikami są także te podmioty, które :

- mają siedzibę, miejsce zamieszkania albo pobytu za granicą,

- czynności podlegające opodatkowaniu wykonują w Polsce osobiście, przez osobę upoważnioną, przy pomocy pracowników, bądź przy wykorzystaniu zakładu lub urządzenia służącego działalności produkcyjnej, handlowej lub usługowej.

Zwraca się uwagę, że do tej grupy podatników nie odnosi się warunek istnienia okoliczności wskazujących na zamiar wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu w sposób częstotliwy.

Do grupy podatników należą także podmioty, które wykonują:

-czynności maklerskie,

-czynności wynikające z umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy pośrednictwa, umowy komisu lub inne usługi o podobnym charakterze,

-czynności wynikające z zarządzania funduszami powierniczymi

Podatnikiem podatku jest także importer towarów. Nie ma znaczenia to, czy towar jest zwolniony od cła bądź czy cło jest zawieszone.

Nietypowe rozwiązanie zostało przyjęte w odniesieniu do importu usług. Podatnikiem jest bowiem usługobiorca usług pochodzących z importu. Znajduje to swoje uzasadnienie w tym, że nie jest możliwy pobór podatku od działalności usługowej podmiotu mającego siedzibę bądź miejsce zamieszkania za granicą. Dlatego prawodawca nakłada obowiązek podatkowy na polski podmiot będący odbiorcą wspomnianych usług.

Wszystkie wymienione dotychczas grupy podmiotów stają się podatnikami ex lege. W jednym przypadku, możliwe jest natomiast uzyskanie statusu podatnika za zgodą urzędu skarbowego. Dotyczy to zakładów (oddziałów) osoby prawnej, pod warunkiem, że zakład spełnia dwa warunki: wykonuje czynności podlegające opodatkowaniu i jest jednostką samodzielnie sporządzającą bilans.

3. Przedmiot podatku

W doktrynie prawa finansowego przyjmuje się, że przedmiotem podatku jest zjawisko, stan prawny lub faktyczny, z którym ustawodawca wiąże powstanie obowiązku podatkowego. Generalnie w podatku od towarów i usług przedmiotem opodatkowania są czynności, tj. zdarzenia (określające sytuacje prawne lub faktyczne), z których wystąpieniem łączy się obowiązek ponoszenia przez podatnika ciężarów finansowych. Wyjątkiem są sytuacje, w których przedmiotem opodatkowania są niektóre towary. Aby dana czynność podlegała opodatkowaniu, muszą być spełnione określone warunki, mianowicie musi być dokonana przez podatnika tego podatku oraz jej przedmiotem muszą być wyłącznie towary i usługi w rozumieniu definicji ustawowych.

Przede wszystkim przedmiotem podatku są czynności polegające na:

- sprzedaży towarów,

- świadczeniu usług,

- eksporcie i imporcie.

Ponadto opodatkowaniu podlega min: świadczenie usług oraz przekazanie lub zużycie towaru na potrzeby reprezentacji i reklamy, przekazanie przez podatnika oraz świadczenie usług na potrzeby osobiste podatnika, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenie, a także zatrudnionych przez niego pracowników oraz byłych pracowników, zamiana towarów, zamiana usług oraz zamiana usługi na towar i towaru na usługę, wydanie towarów lub świadczenie usług w zamian za wierzytelności, wydanie towarów lub świadczenie usług w miejsce świadczenia pieniężnego, dostarczenia produktów rolnych na podstawie umowy kontraktacji, darowizna towarów, świadczenie usług bez pobrania należności oraz wydanie towaru lub świadczenie usługi w zamian za czynności nie podlegające opodatkowaniu.

Powyższe czynności podlegają opodatkowaniu niezależnie od tego, czy zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa.

Inaczej mówiąc, niespełnienie pewnych warunków (np. brak koncesji) nie stanowi przeszkody do opodatkowania wykonywanej czynności. Ponadto w wypadku przedmiotu opodatkowania VAT obowiązuje zasada terytorialności, która oznacza, że omawiane czynności mają znaczenie tylko wtedy, gdy są wykonywane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Jedynym wyjątkiem od zasady terytorialności jest eksport usług.

Przepisów ustawy nie stosuje się jednak do:

-czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy, dotyczy to zarówno czynności zabronionych przez prawo, jak i czynności prawnie nie zakazanych, ale które nie korzystają z ochrony prawnej,

-sprzedaży przedsiębiorstwa lub zakładu (oddziału) samodzielnie sporządzającego bilans,

-wydania towaru na podstawie umowy użyczenia,

- działalności w zakresie gier losowych i zakładów wzajemnych, podlegających opodatkowaniu podatkiem od gier na zasadach określonych na odrębnych przepisach

- czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy

Podstawową czynnością podlegającą opodatkowaniu jest sprzedaż towarów. Towarami, w rozumieniu ustawy, są rzeczy ruchome, wszelkie postacie energii, budynki lub ich części, które są wymienione w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce państwowej, tj. w Systematycznym Wykazie Wyrobów lub w Klasyfikacji Obiektów Budowlanych.

Nie są towarami, w rozumieniu ustawy, i dlatego ich sprzedaż nie podlega podatkowi od towarów i usług, między innymi nieruchomości gruntowe (grunty), prawa majątkowe o charakterze niematerialnym (np. licencje, prawa autorskie, patenty, znaki firmowe, wzory użytkowe itp.). Towarami w rozumieniu ustawy o VAT nie są również pieniądze.

Pojęcie sprzedaży dla potrzeb VAT obejmuje wszelkiego rodzaju sprzedaż, min. sprzedaż na raty, czyli dokonanie w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedaży rzeczy ruchomej osobie fizycznej za cenę płatną w dowolnych ratach, jeżeli według umowy rzecz ma być kupującemu wydana przed całkowitym zapłaceniem ceny. Pojęcie sprzedaży towaru w rozumieniu VAT obejmuje również dostawę, czyli umowę, na której podstawie dostawca zobowiązuje się do wytworzenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku oraz do ich dostarczenia częściami albo periodycznie, a odbiorca zobowiązuje się do odebrania tych rzeczy i do zapłacenia ceny.

Przedmiotem opodatkowania podatkiem od towarów i usług jest również odpłatne świadczenie usług. Usługami w rozumieniu ustawy są usługi wymienione w Klasyfikacji Wyrobów i Usług, a także roboty budowlano-montażowe.

Opodatkowaniu podlegają także darowizny. Zgodnie z k.c. przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Istotę darowizny stanowi element bezpłatnego przekazania. Są jednak umowy, które dotyczą nieodpłatnego przekazania towarów, a nie są pomimo tego darowiznami. Zalicza się do nich:

- umowę użyczenia; dotyczy ona zezwolenia na bezpłatne używania rzeczy przez czas oznaczony lub nieoznaczony, oddanej w tym celu przez użyczającego,

- umowę pożyczki, przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość np. oznaczonych co do gatunku rzeczy, a biorący zobowiązuje zwrócić tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości,

- umowę przechowania; przez umowę przechowania przechowawca zobowiązuje się zachować w stanie nie pogorszonym rzecz ruchomą oddaną mu na przechowanie.

Skoro zatem następuje nieodpłatne przekazanie towarów wynikających z tych umów, to nie podlega ono opodatkowaniu.

Przedmiotem podatku jest również przekazanie towarów oraz świadczenie usług w celu reprezentacji i reklamy firmy. Zatem opodatkowaniu podlegać będą następujące czynności: przekazanie nabytych towarów, przekazanie towarów wytworzonych przez przekazującego i świadczenie usług własnych.

Zgodnie z art. 4 p.1 ustawy o VAT nie są towarami, w rozumieniu tego przepisu, np. grunty. Sprzedaż gruntu nie podlega zatem opodatkowaniu VAT. Jednak dzierżawa gruntu stanowi usługę i jest to wówczas czynność podlegająca opodatkowaniu tym podatkiem. Gdy czynszem jest zapłata przez dzierżawcę podatku rolnego, podstawę opodatkowania podatkiem VAT stanowi jego równowartość.

Przedmiotem opodatkowania VAT jest również eksport i import towarów. Żeby zaistniał eksport towarów, konieczne jest spełnienie następujących warunków:

- wywóz musi być potwierdzony przez graniczny urząd celny

- wywóz musi nastąpić z polskiego obszaru celnego

- wywóz towarów powinien nastąpić w wykonaniu określonych czynności.

Jako eksport usług przepisy o podatku od towarów i usług traktują usługi wykonywane przez podatnika poza państwową granicą RP. Ponadto eksportem usług w rozumieniu ustawy są także:

- usługi transportu międzynarodowego ,

- usługi zagranicznej turystyki świadczonej na terytorium RP przez podmioty gospodarcze mające swoją siedzibę lub miejsce zamieszkania na terytorium RP, pod warunkiem że:

a) turystyka ma charakter zorganizowany,

b) usługi świadczone są osobom zagranicznym w rozumieniu prawa dewizowego (czyli na rzecz oraz zlecenie osoby zagranicznej) . Dokumentem będącym dowodem świadczenia wymienionych usług jest łączna faktura wystawiona w walucie obcej przez podatnika osobie zagranicznej oraz dowód zapłaty;

- usługi świadczone w kraju, jeżeli są bezpośrednio związane z eksportem towarów, a z zawartych umów wynika, że wartość tych usług jest uwzględniona w cenie eksportowanego towaru, tj. :

a) usługi dotyczące towarów eksportowanych, polegające na ich pakowaniu, przewozie do miejsca formowania przesyłek zbiorowych, kontrolowaniu, nadzorowanie bezpieczeństwa przewozu,

b) usługi świadczone na podstawie umowy maklerskiej, agencyjnej, zlecenia, pośrednictwa i komisu dotyczące towarów eksportowanych;

- usługi remontowe obiektów pływających świadczone na rzecz osób zagranicznych w rozumieniu przepisów prawa dewizowego, nie będącymi podatnikami podatku od towarów i usług;

- usługi polegające na naprawie, uszlachetnianiu, przerobie lub przetwarzaniu towarów przywiezionych na polski obszar celny na czas oznaczony i objętych procedurą odprawy czasowej , jeżeli towary te zostaną wywiezione za granicę zgodnie z warunkami określonymi w przepisach celnych.

Przez import usług rozumie się usługi spełniające łącznie dwa warunki min.: usługa świadczona jest na terytorium RP i należność za usługę przekazywana jest osobie lub jednostce mającej siedzibę bądź miejsce zamieszkania za granicą.

Przez import usług rozumie się również usługi turystyki wyjazdowej.

Odnosząc się do importu usług należy zwrócić uwagę, że czynność ta nie podlega opodatkowaniu VAT w przypadkach gdy na podstawie odrębnych przepisów (prawa celnego) wartość usługi zwiększa wartość celną importowanego towaru oraz gdy podatek został pobrany od osoby prawnej, jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, oraz osoby fizycznej - mającej siedzibę lub miejsce zamieszkania albo pobytu za granicą, jeżeli wykonują czynności będące przedmiotem opodatkowania VAT osobiście lub przez osobę upoważnioną albo przy pomocy pracowników bądź przy wykorzystaniu zakładu lub urządzeń służących działalności produkcyjnej, handlowej lub usługowej.

Import usług to jedyny przypadek, w którym podatnikiem podatku od towarów i usług jest usługobiorca. Podatek obciążający usługobiorcę usług z importu jest ponadto podatkiem należnym, nie zaś naliczonym, a to w konsekwencji powoduje, że nie podlega on odliczeniu.

W kontekście zakresu przedmiotowego przypomnieć należy, że prawodawca ustanowił dwojakiego rodzaju zwolnienia przedmiotowe: po pierwsze, są to zwolnienia z ograniczonym czasem ich stosowania , a po drugie, ograniczenia z nie ograniczonym czasem ich stosowania.

Do grupy pierwszej należą czynności podlegające opodatkowaniu, a odnoszące się do takich towarów, jak np.: surowce mleczarskie, miód pszczeli, produkty gospodarki leśnej i łowieckiej, wyroby rękodzieła ludowego i artystycznego; usługi, a m.in.: usługi w zakresie ochrony zdrowia i opieki społecznej, usługi związane z rekreacją, sportem i kulturą, usługi w zakresie informacji technicznej i ekonomicznej; eksport towarów i usług określonych przez prawodawcę, zalicza się do nich np. usługi związane z łowiectwem, rybołówstwem i rybactwem, usługi w zakresie rolnictwa; import towarów zwolnionych od cła; są to m.in.: jednostkowe opakowania spełniające funkcje reklamowo-akwizycyjne, znaki firmowe, nalepki, etykietki, a także próbki i materiały nie mające wartości handlowej, a służące do reklamy i akwizycji, odsprzedaż towarów używanych, pod warunkiem, że jest dokonywana przez podatnika; Ze zwolnienia korzysta także darowizna towarów używanych, pod warunkiem, że towary te nie stanowią bądź nie stanowiły składników majątku związanego z prowadzoną przez podatnika działalnością gospodarczą; Działalność z wykonywania pracy osób fizycznych np. dochody ze stosunku pracy, stosunku służbowego, spółdzielczego stosunku pracy, pracy nakładczej.

Do grupy drugiej zalicza się np. import usług telekomunikacyjnych, darowizny składników majątku trwałego na rzecz zakładów pracy chronionej, szkół publicznych i zakładów opieki zdrowotnej.

4. Zwolnienia podmiotowe

Zwolnienie podmiotowe oznacza, że podmiot będący podatnikiem nie oblicza i nie płaci podatku, jeżeli spełnia warunki do korzystania ze zwolnienia.

Wśród podatników uprawnionych do korzystania ze zwolnienia wyodrębnić można dwie grupy, tj. takich, którzy są zwolnieni bezwarunkowo i takich, którym prawodawca daje prawo wyboru zwolnienia.

Zwolnieni od podatku z mocy ustawy są podatnicy u których wartość sprzedaży towarów, a także wartość eksportu towarów lub usług nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty wyrażonej w złotych odpowiadającej kwocie 10.000 EURO, opłacających podatek dochodowy w formie karty podatkowej, w zakresie działalności objętej tą formą opodatkowania, z uwzględnieniem art. 18 ust. 3. Zwolnienie o którym mowa nie stosuje się od 1 go stycznia 2001r w przypadku podatników wykonujących czynności w zakresie handlu, w tym również obwoźnego i obnośnego oraz wykonujący usługi w zakresie: gastronomii, mechaniki precyzyjnej, mechaniki maszyn biurowych, wyrobu i napraw wag, antykorozyjnego zabezpieczenia pojazdów, mycia oraz smarowania samochodów i motocykli oraz innych usług związanych z ich naprawą, elektromechaniki z wyjątkiem dźwigowej chłodniczej i pojazdowej, rusznikarstwa, odświeżania i renowacji wyrobów skórzanych i futrzarskich, mechanicznego czyszczenia i farbowania wyrobów futrzarskich, chemicznego czyszczenia i farbowania wyrobów innych niż futrzarskie, kuśnierstwa, rękawicznictwa - wyrób rękawiczek skórzanych i skóropodobnych z wyjątkiem roboczych, ochronnych i sportowych, wytwarzania szyldów, prania pierza i puchu, którzy rozpoczęli wykonywanie czynności podlegających w opodatkowaniu przed 2 marca 2000r i na dzień 1 marca zatrudniali co najmniej dwóch pracowników, w rozumieniu przepisów o karcie podatkowej, którzy rozpoczęli wykonywanie czynności podlegających opodatkowaniu w okresie od 2 marca do 31 grudnia 2000r i zatrudniali w jakimkolwiek czasie tego okresu co najmniej dwóch pracowników w rozumieniu przepisów o karcie podatkowej i wykonywali czynności o których mowa wyżej, którzy rozpoczynają wykonywanie czynności gospodarczych podlegającym opodatkowaniu po 31 grudnia 2000r i będą wykonywali w/w czynności, od 1 stycznia 2002r w przypadku pozostałych podatników.

Jeżeli wartość sprzedaży towarów u podatników zwolnionych od podatku przekroczy kwotę graniczną, tj. 38.500 złotych w 2002r., zwolnienie traci moc w momencie przekroczenia tej kwoty. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą przekroczenia tej kwoty, a opodatkowaniu podlega nadwyżka ponad te kwotę.

Podatnicy będący zakładami pracy chronionej w rozumieniu przepisów o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych mogą wybrać zwolnienie od podatku bez względu na wartość sprzedaży towarów pod warunkiem złożenia przez podatnika pisemnego oświadczenia we właściwym urzędzie skarbowym.

Podatnicy rozpoczynający wykonywanie czynności gospodarczych w ciągu roku podatkowego mogą wybrać zwolnienie od podatku jeżeli przewidziana przez podatnika wartość sprzedaży towarów nie przekroczy w proporcji do okresu prowadzonej sprzedaży kwoty granicznej. Podatnik ten przed dniem dokonania sprzedaży, obowiązany jest do złożenia w urzędzie skarbowym pisemnego oświadczenia o wyborze zwolnienia,

Jeżeli podatnicy wykorzystując związki z kontrahentami tak układają swoje interesy, że uzyskują wartość sprzedaży towarów znacznie odbiegającą od tej, którą uzyskaliby w przypadku gdyby związek ten nie istniał a w wyniku tych związków nastąpiło zmniejszenie wpływów podatkowych, zwolnienie od podatku traci moc od początku roku podatkowego.

Warto podkreślić, że podatnicy zwolnieni od podatku VAT z mocy ustawy, mogą w danym roku podatkowym zrezygnować ze zwolnienia, składając zawiadomienie w urzędzie skarbowym przed początkiem danego miesiąca wraz z zgłoszeniem VAT-R.

Podatnicy zwolnieni od podatku VAT mogą zrezygnować ze zwolnienia przed dniem dokonania pierwszej czynności określonej w art. 2 ustawy vatowskiej. Podatnik, który zrezygnował ze zwolnienia od podatku VAT, może po upływie 3 lat od daty tej rezygnacji ponownie skorzystać ze zwolnienia.

Zwolnienie podmiotowe zamyka drogę do potrącenia podatku pobranego we wcześniejszych fazach obrotu. W takiej sytuacji odbiorcy producenta zwolnionego, zobowiązani do zapłacenia podatku, zmuszeni są do ponownego opodatkowania raz już opodatkowanej wartości. W wypadku bowiem zwolnienia od podatku danego producenta, nie podlegający potrąceniu podatek zapłacony już przez jego dostawcę wkalkulowany jest w koszty producenta zwolnionego, a następnie w cenie zbytu przerzucany na kolejnego nabywcę towaru. Tak więc podatek staje się niepotrącalnym elementem ceny, co oczywiście musi oznaczać podwyższenie kosztów odbiorcy producenta zwolnionego. Pomimo stosowania podatku od wartości dodanej może dojść do kumulatywnego obciążenia podatkowego. Z tego niebezpieczeństwa trzeba sobie zdawać sprawę, zwłaszcza, że efekt kumulacji wzrasta w zależności od wysokości sumy podatków zapłaconych przez dostawcę producenta zwolnionego.

5. Podstawa opodatkowania

Podstawą opodatkowania jest obrót, czyli kwota należna z tytułu sprzedaży towarów lub usług, pomniejszona o kwotę podatku. Tę ustawową definicję obrotu można przedstawić za pomocą następującego wzoru:

O = K_N - K_P,

gdzie: O - obrót, K_N - kwota należna ze sprzedaży (świadczenia usług), czyli kwota wraz z podatkiem od towarów i usług, K_P - kwota podatku przypadająca od tej sprzedaży.

Jak wynika z podanego wzoru, obrotem stanowiącym podstawę opodatkowania jest wartość netto sprzedanej usługi (towaru), a więc suma kosztów, jakie musiał ponieść podatnik przy świadczeniu usługi, powiększona o jego zysk.

W przypadku gdy pobrano zaliczki, zadatki, przedpłaty lub raty, obrotem jest również kwota otrzymanych zaliczek, zadatków przedpłat lub rat pomniejszona przypadającą od nich kwotę podatku. Jeżeli należność określona jest w naturze, podstawą opodatkowania jest wartość świadczenia obliczona na podstawie przeciętnych cen stosowanych w danej miejscowości lub na danym rynku w dniu wykonania świadczenia, zmniejszonych o podatek. Kwota należna obejmuje całość świadczenia od nabywcy.

Kwota podatku wynika z faktur VAT wystawionych przez podatnika.

Faktura ta powinna stwierdzać:

- nazwa i rodzaj towaru

- datę sprzedaży,

- cenę jednostkową bez podatku,

- wartość sprzedaży,

- kwota podatku

- kwotę należności,

- dane dotyczące podatnika i nabywcy.

W określonych w ustawie wypadkach, zwłaszcza gdy pomiędzy kupującym a sprzedającym istnieją powiązania o charakterze rodzinnym, kapitałowym, majątkowym lub ze stosunku pracy, organ podatkowy może korygować wysokość obrotu deklarowaną przez podatnika i ustalić ją na podstawie przeciętnych cen stosowanych w danej miejscowości lub na danym rynku w dniu wykonania świadczenia.

Obrót zmniejsza się o kwoty udokumentowanych, prawnie dopuszczalnych i obowiązkowych rabatów (bonifikat, upustów i uznanych reklamacji) i o wartość zwróconych towarów oraz zwróconych kwot nienależnych w rozumieniu przepisów o cenach, a także kwot wynikających z dokonanych korekt faktur lub rachunków uproszczonych. Rabaty pomniejszają obrót, gdy zostały przyznane w ciągu roku od dnia wydania towaru lub świadczenia usługi. Rabaty udzielone z tytułu i w okresie gwarancji lub rękojmi pomniejszają obrót, nawet gdy zostały przyznane po upływie roku od dnia wydania towaru lub świadczenia usługi.

Z punktu widzenia logicznego nie jest to definicja poprawna. Podstawa podatku jest bowiem definiowana przy użyciu pojęcia „kwota podatku należnego”, a przecież „kwota podatku należnego” powinna zostać wyliczona w oparciu o tę podstawę opodatkowania. Jest to zatem szczególna odmiana błędu, określanego w logice - idem per idem.

Z uwagi jednak na zróżnicowany i rozbudowany zakres przedmiotowy, konieczne było dostosowanie do jego specyfiki podstaw opodatkowania, określonych w sposób szczególny. Jest to wyraz konsekwencji prawodawcy, albowiem w przeciwnym razie pewnym czynnościom podlegającym opodatkowaniu nie można by przyporządkować podstawy opodatkowania.

Z uwagi na to można wyróżnić szczególne zasady ustalania podstawy opodatkowania

Obrotem może być kwota otrzymanych przez podatnika zaliczek, zadatków, przedpłat, rat, ale tylko wówczas, gdy ich wysokość stanowi co najmniej połowę ceny.

W odniesieniu do enumertywnie wymienionych czynności obrotem jest wartość towarów lub usług obliczona według cen sprzedaży i zmniejszona o kwotę należnego podatku.

W imporcie towarów podstawą opodatkowania jest wartość celna powiększona o należne cło i podatek importowy, a w imporcie usług kwota, którą usługobiorca zobowiązany jest zapłacić zagranicznemu usługodawcy za wykonaną usługę. Jeżeli przedmiotem importu są towary opodatkowane podatkiem akcyzowym, podstawą opodatkowania jest wartość celna powiększona o należne cło i podatek akcyzowy. W przypadku towarów objętych procedurą uszlachetniania biernego podstawą opodatkowania jest różnica między wartością towarów wywiezionych czasowo, a wartością produktów kompensacyjnych dopuszczonych do obrotu, powiększona o należne cło. Podstawą obliczania podatku może być kwota prowizji lub innej postaci wynagrodzenia za wykonane usługi, zmniejszona o kwotę podatku. Taka podstawa opodatkowania znajduje zastosowanie m.in. wobec podatnika prowadzącego przedsiębiorstwo maklerskie, agenta, komisanta, zleceniobiorcy.

Natomiast dla zleceniodawcy lub komitenta obrotem jest kwota należna z tytułu sprzedaży lub umowy komisu, zmniejszona o kwotę podatku.

6. Stawki podatku

Ustawodawca określił trzy poziomy stawki VAT. Do zdecydowanej większości towarów stosowana jest stawka 22%, która ma podstawowe znaczenie i jest naliczana przy sprzedaży tych towarów i usług, które nie są wymienione jako towary i usługi posiadające preferencyjne stawki podatku. Stawkę 7% stosuje się do towarów i usług wymienionych przez ustawodawcę w załączniku nr 3 i 5 do ustawy. Jest to ok. 50 różnych grup towarów i usług m.in.: towary związane z gospodarką rolną i leśną, związane z ochroną zdrowia, towary spożywcze, towary dla dzieci, (tu zaliczyć można wydawnictwa prasowe i dziełowe, nuty, mapy, oraz instrumenty muzyczne i ich części, akcesoria muzyczne) oraz usługi (obejmujące: przewóz kolejowy, samochodowy, wozowy, lotniczy, usługi sypialne w przewozach kolejowych, usługi telekomunikacyjne, radiokomunikacyjne, turystyczne itd.), a także materiały i usługi (roboty budowlane). Stawka 3% naliczana jest przy sprzedaży towarów wymienionych w załączniku 1 do ustawy o podatku VAT. Stawka 0% odnosi się głównie do charakteru wykonywanej działalności i jest szczególną formą stawki obniżonej. Została ona ustalona specjalnie do eksportu. Oznacza, eksporter pozostając podatnikiem VAT ma prawo wobec urzędu podatkowego żądać zwrotu kwot podatku, które zapłacił prowadząc eksportową działalność gospodarczą. W praktyce jednak wiele państw stosuje tę stawkę do wielu towarów w sprzedaży krajowej w stosunku do których rząd chce ograniczyć do minimum obciążenia związane z podatkami. Preferencyjne grupy usług korzystające ze zwolnienia od podatku VAT są wymienione w załączniku nr 2 do powyższej ustawy.

Interpretacja stosowania trojakiego rodzaju stawek może być bardzo różna i można ją wyjaśniać praktycznie tylko w kontekście polityki gospodarczej, społecznej, a także i fiskalnej. Niewątpliwie chodzi tu m.in. o dążenie do ograniczenia następstw regresywnego oddziaływania podatku. Zarówno ustawa jak i przepisy wykonawcze w sposób enumeratywny ustalają zakres przedmiotowy i warunki stosowania stawki obniżonej i stawki preferencyjnej. Stawka zerowa z punktu widzenia dochodów budżetowych jest kosztowną konstrukcją prawną. Uprawnia bowiem producenta, który dokonał sprzedaży towarów objętych tą stawką, do zwrotu z budżetu kwoty podatku zapłaconej wcześniej od surowców i usług związanych z wytworzeniem tych towarów, co upodabnia stawkę zerową do formy dotowania. Co do stawki 22% to jest ona najpowszechniej występującą w opodatkowaniu. Prawodawca przyjął zasadę, że towary i usługi nie objęte klasyfikacja GUS podlegają opodatkowaniu stawką 22%.

Znajomość właściwej stawki umożliwia podatnikowi prawidłowe obliczenie podatku.

7. Obowiązek podatkowy

Podatnik musi wiedzieć, w którym momencie powstaje obowiązek zapłacenia podatku.

Ustawodawca przyjmuje co do zasady, że obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania, przekazania, zamiany, darowizny towaru lub wykonania usługi. To rozwiązanie sprawia, że strony umowy mogą przesunąć w czasie moment powstania obowiązku podatkowego. Jeżeli bowiem zawarta jest umowa sprzedaży to obowiązek podatkowy powstaje w momencie, w którym towar będący przedmiotem sprzedaży opuści pomieszczenie sprzedającego (np. hurtownię).

W pewnych okolicznościach obowiązek podatkowy może jednak powstać w momencie zanim jeszcze zostanie wydany towar lub zanim zostanie wykonana usługa. Zdarzenie powodujące powstanie tego rodzaju obowiązku podatkowego prawodawca wiąże z chwilą przyjęcia przez sprzedawcę towaru lub świadczącego usługę, przedpłaty, zadatku, zaliczki, raty co najmniej połowy ceny.

W przypadku gdy kilka podmiotów dokonuje sprzedaży tego samego towaru w ten sposób, że pierwszy z nich wydaje ten towar bezpośrednio ostatniemu w kolejności odbiorcy, przyjmuje się, że sprzedaży dokonał każdy z podmiotów biorących udział w obrocie.

Jeżeli podatnik wydaje towar pośrednikowi (agentowi, zleceniobiorcy, komisantowi, osobie świadczącej usługi o podobnym charakterze), to obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania zapłaty za towar. Natomiast w tym przypadku, moment wydania towaru nie ma żadnego znaczenia dla oceny powstania obowiązku podatkowego.

Odmienne są reguły powstania obowiązku podatkowego, gdy sprzedaż towaru lub wykonanie usługi powinno być potwierdzone fakturą lub rachunkiem uproszczonym. Wówczas decydujące znaczenie ma data wystawienia faktury lub rachunku uproszczonego, nie później jednak niż w 7 dni od dnia wydania towaru lub wykonania usługi. Z uwagi na to, dla powstania obowiązku podatkowego bez znaczenia jest to, kiedy sprzedawca otrzymał faktycznie zapłatę.

Charakterystycznie ujęty został moment powstania obowiązku podatkowego przy eksporcie i imporcie towarów i usług.

I tak przy eksporcie towarów o powstaniu obowiązku podatkowego decyduje data potwierdzenia przez graniczny urząd celny wywozu towaru poza granicę, a przy eksporcie usług obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania całości lub części zapłaty z tytułu ich wykonania.

Z kolei import towarów wiąże się z koniecznością dopuszczenia ich na polski obszar celny, czyli z chwilą powstania długu celnego. Decyduje o tym organ celny w formie decyzji. Dlatego obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania takiej decyzji. Natomiast import usług wiąże się z powstaniem obowiązku podatkowego u usługobiorcy. Decyduje tu moment otrzymania całości lub części zapłaty. W przypadku objęcia towarów procedura celną: uszlachetniania czynnego, odprawy czasowej, przetwarzania pod kontrolą celną, obowiązek podatkowy z tytułu importu towarów powstaje z chwilą objęcia towarów tą procedurą.

Wprowadzony został obowiązek podatkowy od zapasu towarów. Powstaje on w przypadkach szczególnych, a mianowicie wtedy, gdy podatnik będący spółką cywilną, spółką prawa handlowego, osobą fizyczną, zaprzestaje działalności gospodarczej. Wówczas obowiązek podatkowy powstaje w dniu, w którym powinien być sporządzony spis towarów z natury.

Jeżeli przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi pobrano co najmniej połowę ceny (przedpłata, zaliczka, zadatek, rata), obowiązek podatkowy powstaje z chwilą przyjęcia zapłaty. W przypadku eksportu towarów jeżeli:

- wywóz towarów nastąpi w ciągu sześciu miesięcy od dnia otrzymania zaliczki,

- eksporter przedstawi w urzędzie skarbowym zabezpieczenie majątkowe kwoty zwrotu różnicy podatku.

W przypadku dokonywania sprzedaży towarów za pośrednictwem automatów obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wyjęcia pieniędzy lub żetonów z automatów, nie później jednak niż w ostatnim dniu miesiąca kalendarzowego.

Przy świadczeniu usług telekomunikacyjnych obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sprzedaży żetonów.

Zwalnia się od podatku podatników:

- u których wartość sprzedaży towarów, a także wartość eksportu towarów lub usług nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym 80 tys.zł.

- opłacających podatek dochodowy w formie karty podatkowej, w zakresie działalności objętej tą formą opodatkowania.

Jeżeli wartość sprzedaży towarów u podatników zwolnionych od podatku przekroczy kwotę 80 tys. zł., zwolnienie traci moc w momencie przekroczenia tej kwoty. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą przekroczenia tej kwoty, a opodatkowaniu podlega nadwyżka ponad tę kwotę. Za zgodą właściwego urzędu skarbowego podatnik może zmniejszyć podatek należny o podatek naliczony, wynikający z rachunków uproszczonych dokumentujących zakupy dokonane przed dniem utraty zwolnienia, pod warunkiem sporządzenia spisu z natury zapasów tych towarów w dniu przekroczenia kwoty 80 tys. zł.

Podatnicy mogą zrezygnować ze zwolnienia, pod warunkiem zawiadomienia o tym zamiarze właściwego urzędu skarbowego przed początkiem miesiąca, w którym rezygnują ze zwolnienia. Rezygnacja obowiązuje do końca roku podatkowego.

Podatnicy obowiązani są składać w urzędzie skarbowym deklaracje podatkowe dla podatku od towarów i usług za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy.

ROZDZIAŁ III

FUNKCJONOWANIE ZAKŁADÓW PRACY CHRONIONEJ W OBOWIĄZUJĄCYM SYSTEMIE PODATKOWYM

1. Ogólna charakterystyka zakładów pracy chronionej

1. Geneza powstania

Zakłady pracy chronionej istnieją od 1991r. Powołała je do życia ustawa o zatrudnieniu i rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Przywileje dla pracodawców osób niepełnosprawnych istniały już w socjaliźmie. Były one wówczas kierowane do spółdzielni inwalidzkich. Dla nich zarezerwowano w minionych latach pewne obszary rynku takie jak np. produkcja szczotek. Warunkiem uzyskania przez te spółdzielnie statutu zakładu pracy chronionej było zatrudnienie osób o największym stopniu niepełnosprawności tj. takich które nie miały żadnych szans zatrudnienia na otwartym rynku pracy. Z dotacji państwowych przygotowywano dla nich miejsca pracy odpowiednie do rodzaju niepełnosprawności. Wiele spółdzielni było pod tym względem wzorcowych. Nie było pogoni za zyskiem, konkurencja nie stwarzała presji na podnoszenie wydajności.

W gospodarce rynkowej wszystko się zmieniło i spółdzielnie inwalidzkie zaczeły masowo padać. Państwo chcąc ratować miejsca pracy dla niepełnosprawnych, postanowiło dotychczasowy system przywilejów wmontować w mechanizm gospodarki rynkowej. Powołano Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepalnosprawnych, na który opodatkowano nieuprzywilejowane przedsiębiorstwa. Stworzony został także system ulg dla pracodawców, zatrudniajacych osoby niepełnosprawne zwalniający ich ze wszystkich podatków. Ich ideą miało być zrzeczenie się przez fiskus należnych mu pieniedzy. Praktyka pokazała, że budżet prócz tego musiał dodatkowo wypłacać pieniądze, czego wcześniej nie przewidziano. Ulgi w podatku od towarów i usług umożliwiły trudne do udowodnienia nadużycia. O tym, że system był zły wiedziano od początku jego istnienia, usilował go zmienic już wicepremir Grzegorz Kołotko, ale uległ przed szantażem lobby pracodawców, grożących manifestacją niepełnosprawnych na wózkach inwalidzkich. Jak okazło się z upłyem czasu inwalidzi są w tej walce tylko narzedziem.

Na terenie naszego województwa znajduje się obecnie 86 zakładów posiadających status zakładu pracy chronionej. Na koniec grudnia ubiegłego roku, w zakładach tych zatrudnionych było ponad 8,5 tysiąca osób, w tym ponad 5 tysięcy osób niepełnosprawnych.

1.2. Wymagania stawiane zakładom pracy chronionej

Zakłady pracy chronionej działają w oparciu o ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnieniu osób niepełnosprawnych

Omawiana ustawa nie definiuje pojęcia pracodawcy, pojęcie to jest właściwym dla prawa pracy, zgodnie z którym:

„pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej a także osoba fizyczna jeżeli zatrudnia pracowników.”