CZYM ZAJMUJE SIĘ NAUKA O FINANSACH PUBLICZNYCH?

Trzy elementy definicji:

1. Wskazuje na zjawiska i procesy,

2. dotyczy gromadzenia i dzielenia pieniężnych środków publicznych,

3. odwołuje się do obowiązujących norm prawnych, zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.

FINANSE DZIELIMY NA:

1. przedsiębiorstw,

2. gospodarstw domowych,

3. banków i instytucji kredytowych,

4. zakładów ubezpieczeń,

5. publiczne.

CO TO SĄ POTRZEBY ZBIOROWE?

Kryterium podziału tych potrzeb to: zaspokajane przez dobra publiczne i dobra społeczne

Są to potrzeby, które zaspokajają potrzeby całego społeczeństwa:

1. klasyczne, jak np. bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego,

2. inne potrzeby, uznawane za zbiorowe, zależnie od funkcjonującego modelu państwa, np. edukacja na poziomie podstawowym, ochrona zdrowia.

1. Dobra publiczne to:

1. dobra i usługi, które mają takie cechy fizyczne, że służą całemu społeczeństwu, np. przyroda, autostrady, bezpieczeństwo państwa,

2. ich użyteczność jest niezależna od sytuacji materialnej obywatela.

2. Dobra społeczne to:

1. dobra i usługi, które mogą być konsumowane indywidualnie bądź zbiorowo, np. za wizytę u lekarza można zapłacić z dochodów osobistych - w prywatnej lecznicy, lub skorzystać z dobra społecznego - przychodni rejonowej, opłaconej „z góry” z funduszów publicznych,

b) ich użyteczność jest zależna od sytuacji materialnej obywatela.

NA CZYM POLEGA KONKURENCYJNOŚĆ POTRZEB ZBIOROWYCH I INDYWIDUALNYCH?

- Jest to kwestia proporcji podziału dochodu narodowego.

- Im większe środki publiczne i konsumpcja zbiorowa, tym mniejsze dochody indywidualne i konsumpcja.

ZAKRES FINANSÓW PUBLICZNYCH

- Przeciwstawienie sektora finansów prywatnych sektorowi finansów publicznych pozwala na uświadomienie zakresu tych finansów; nie ma tożsamości: sektor finansów publicznych = finanse publiczne.

- W art. 5 ustawy o finansach publicznych do sektora finansów publicznych zaliczono:

1) organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki,

2) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych,

3) fundusze celowe,

4) państwowe szkoły wyższe,

5) jednostki badawczo-rozwojowe,

6) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,

7) państwowe lub samorządowe instytucje kultury,

8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze,

9) Kasy Chorych oraz Krajowy Związek Kas Chorych,

10) Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne,

11) państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

- Sektor rządowy i samorządowy finansów publicznych

PRAWO WAGNERA

Prawo nieustannego wzrostu wydatków publicznych, czyli prawo stale rosnących potrzeb finansowych

Przyczyny:

- polityczne,

- ekonomiczno-społeczne,

- socjologiczne i historyczne.

Z powodu tych tendencji ważna jest obserwacja udziału finansów publicznych w PKB?

DLACZEGO TRUDNO JEST PORÓWNYWAĆ ZAKRES REDYSTRYBUCJI PKB PRZEZ BUDŻET W RÓŻNYCH KRAJACH?

1. Inny zakres finansów publicznych

2. Częściowo memoriałowy rachunek finansów publicznych

3. Gospodarka pozabudżetowa i przelewy dystrybucyjne

GŁÓWNE CECHY FINANSÓW PUBLICZNYCH W TEORII KEYNESOWSKIEJ - INTERWENCJONIZM PAŃSTWOWY:

Łagodzenie wahania cyklu koniunkturalnego, a przede wszystkim walka z bezrobociem przez:

• zwiększanie wydatków publicznych, głównie na cele inwestycyjne (mnożnik inwestycyjny),

• budżet ma być równoważony, ale nie w roku budżetowym lecz w okresie cyklu koniunkturalnego

• w przypadku pojawienia się inflacji, jako rezultatu przegrzania koniunktury, państwo miało zmniejszać wydatki i tym samym ograniczać popyt globalny,

• wysokie oprocentowanie kredytu banku centralnego i banków komercyjnych miało hamować ekspansję i wywołana przez nią inflację oraz odwrotnie, niskie oprocentowanie miało pobudzać inwestycje i zmniejszać bezrobocie.

GŁÓWNE CECHY FINANSÓW PUBLICZNYCH W TEORII NEOLIBERALNEJ:

1. ograniczanie działalności państwa: najmniejsze obciążanie podatnika daninami,

2. jak najmniejszy budżet,

3. dominujące podatki pośrednie,

4. twarde ograniczanie deficytu budżetowego.

Monetaryzm Friedmana

1. Bank centralny zapewnia stabilność cen przez regulacje dopływu pieniądza do gospodarki przez co groźba inflacji może być usunięta.

2. Oczekiwania stałej wartości pieniądza i eliminacja groźby zniweczenia oszczędności przez inflację, skłaniać będzie do zaangażowania inwestycyjnego jednostek gospodarczych, a więc wzrostu gospodarczego w dłuższym okresie.

3. Gospodarka sama dostosowuje się do zmieniającej się sytuacji a interwencja rządu może popsuć cudowną naturę rynku.

FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH

1.Dystrybucyjna funkcja finansów publicznych - odwołuje się do procesów gromadzenia środków publicznych, polega ona na ponownym podziale środków finansowych.

2. Alokacyjna funkcja finansów publicznych - polega na podziale środków publicznych na różne dziedziny .

3. Regulacyjna (stymulacyjna) funkcja finansów publicznych - przy pomocy dochodów i wydatków budżetowych państwo oddziałuje na popyt i w pewnym stopniu na wielkość inflacji, wpływa na pobudzanie lub “schładzanie” koniunktury gospodarczej.

a) instrumenty dyskrecjonale (dotacje i subwencje),

b) instrument automatyczne (system zasiłków dla bezrobotnych, progresywny system podatkowy).

W KONSTYTUCJI RP USTALONO, ŻE ZASADY GROMADZENIA ŚRODKÓW FINANSOWYCH NA CELE PUBLICZNE MOGĄ BYĆ USTANAWIANE TYLKO W DRODZE USTAWY - PRZEZ PARLAMENT (ART. 216 KONSTYTUCJI RP). NIE TYLKO PODATKÓW, ALE TAKŻE ŻADNYCH INNYCH DANIN NIE MOŻNA NAKŁADAĆ NA SPOŁECZEŃSTWO BEZ ZGODY USTAWODAWCY (ART. 217 KONSTYTUCJI RP).

ŚRODKI PUBLICZNE TO:

1) dochody publiczne,

2) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi,

3) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące:

a) ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych,

b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,

c) ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,

d) z otrzymanych pożyczek i kredytów,

4) przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzoną przez nie działalnością oraz pochodzące z innych źródeł.

Dochody publiczne to:

1) daniny publiczne, do których zalicza się podatki oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw,

2) pozostałe dochody uzyskiwane przez jednostki sektora finansów publicznych, do których zalicza się:

a) opłaty,

b) dochody z mienia, w szczególności z najmu oraz z dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze oraz dywidendy od wniesionego kapitału,

c) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu ust. 1 pkt 3 lit. a) i b), oraz dochody ze świadczenia usług,

d) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej,

e) inne dochody uzyskane na podstawie odrębnych przepisów, o ile są pobierane przez organy finansowane z dochodów publicznych lub przez podległe albo nadzorowane przez te organy jednostki, o których mowa w art. 5 pkt 1 i 2.

ŚRODKI PUBLICZNE SĄ PRZEZNACZANE NA:

1. wydatki publiczne - wydatki sektora finansów publicznych

2. rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego to są:

1. spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów,

2. wykup papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe,

3. udzielone pożyczki.

Rozchody i wydatki publiczne

Środki publiczne mogą być przeznaczone na:

1. wydatki publiczne,

2. rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

Rozchody są to:

1. spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów,

2. wykup papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe,

3. udzielone pożyczki.

Pomoc publiczna

Pomoc publiczna w świetle przepisów UE ma następujące cechy:

• bezpośrednie lub pośrednie wsparcie podmiotów gospodarujących,

• ze środków publicznych,

• udzielone jednostkom gospodarującym, a nie osobom fizycznym,

• mogące zakłócić zasady konkurencji, tym samym niezgodne z zasadami wspólnego rynku.

Art. 87 ust 2-3 Traktatu Rzymskiego oraz przepisy wykonawcze zezwalają na udzielanie pomocy w ściśle określonych wypadkach.

1. (art. 87 ust. 2) Pomoc o charakterze socjalnym, przyznawaną indywidualnym konsumentom,

2. pomoc na naprawę szkód spowodowanych przez klęski żywiołowe lub wyjątkowe zdarzenia,

3. (w art. 87 ust. 3) pomoc obszarom słabo rozwiniętym i o dużym wskaźniku bezrobocia,

4. pomoc na realizację projektów leżących we wspólnym interesie europejskim lub mających na celu zwalczanie poważnych zakłóceń,

5. pomoc przyznawana na określone działania gospodarcze, dla pewnych obszarów, nie stojąca w sprzeczności z interesami wspólnego rynku,

6. pomoc na ochronę dóbr kultury i dziedzictwa kulturowego,

7. inne rodzaje pomocy określone w decyzji Rady Europy, uchwalone większością głosów.

W polskiej ustawie o pomocy publicznej wyłącza się z działania ustawy pomoc:

1. udzielaną w zakresie tworzenia i rozbudowy infrastruktury technicznej, nie przeznaczonej dla określonego przedsiębiorcy,

2. udzielaną w celu zrekompensowania kosztów utrzymywania mocy produkcyjnych i remontowych niezbędnych na potrzeby obronności państwa,

3. równowartości poniżej 100.000 EURO udzieloną przedsiębiorcy w ciągu trzech kolejnych lat (tzw. zasada minimis).

4. udzielaną w celu naprawienia szkód wyrządzonych przez klęski żywiołowe lub inne nadzwyczajne zdarzenia oraz o charakterze socjalnym dla indywidualnych konsumentów, pod warunkiem, że jest przyznana bez dyskryminacji ze względu na pochodzenie towaru.

Dopuszczalna może być pomoc, która jest udzielana w celu:

• likwidacji poważnych zakłóceń w gospodarce o charakterze ponadsektorowym,

• wsparcia krajowych przedsiębiorców działających w ramach przedsięwzięcia gospodarczego podejmowanego w interesie europejskim,

• promowania kultury, nauki i oświaty oraz ochrony dziedzictwa kulturowego,

• rekompensaty strat lub podwyższonych kosztów ponoszonych przez przedsiębiorców z tytułu realizacji przez niego zadań publicznych.

Wyjątkowo dopuszczalna jest pomoc:

• Regionalna,

• Horyzontalna przeznaczona na: badania i rozwój, restrukturyzację, zatrudnienie, rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, ochronę środowiska, rehabilitacje osób niepełnosprawnych, szkolenia.

• Sektorowa dla następujących dziedzin przemysłu: węglowy, hutnictwa żelaza i stali, motoryzacyjny, stoczniowy, włókien sztucznych.

Dług publiczny, nadwyżka i deficyt sektora finansów publicznych

Nadwyżką sektora finansów publicznych jest dodatnia różnica między dochodami publicznymi, powiększonymi o środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi, a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego

Deficytem sektora finansów publicznych jest ujemna różnica między dochodami publicznymi, powiększonymi o środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi, a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego

Państwowy dług publiczny to nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami tego sektora (art. 9 ust. 1. ustawy).

W literaturze finansowej dług publiczny definiuje się jako kredyty zaciągnięte przez państwo i samorząd terytorialny.

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:

1. wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne,

2. zaciągniętych kredytów i pożyczek,

3. przyjętych depozytów,

4. wymagalnych zobowiązań:

1. jednostek budżetowych,

2. wynikających z ustaw i orzeczeń sądu, udzielonych poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów (art. 10 ustawy).

Art. 216 Konstytucji RP o długu publicznym:

Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto.

Procedury umożliwiające kontrolowanie wysokości tego długu (art. 45 ustawy)

I przypadek: 50%,< DP/PKB ≤ 55%, to:

Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa (odpowiednio powiększona) do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa niż analogiczna relacja z roku bieżącego,

II przypadek: 55%,<DP/PKB < 60%, to:

1. Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym relacja długu Skarbu Państwa (odpowiednio powiększonego) do produktu krajowego, będzie niższa od tej z roku ubiegłego,

2. Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie, łącznej kwoty państwowego długu publicznego.

III przypadek: 60%,≤DP/PKB, to:

1. poczynając od siódmego dnia po dniu ogłoszenia omawianej relacji, podmioty sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji,

2. Rada Ministrów, najpóźniej w terminie miesiąca przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu o ograniczenie jej do poziomu poniżej 60%,

3. w kolejnym roku budżetowym obowiązuje zakaz udzielania nowych poręczeń i gwarancji przez podmioty sektora finansów publicznych,

4. w projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy nie zawiera się deficytu budżetu państwa, a budżety jednostek samorządu terytorialnego uchwala się nie zawierając w nich deficytu.

Tablica 1

Dług publiczny w Polsce w 1999 r. w mln zł i jego struktura w %

Wyszczególnienie	Stan na 32.12.1999 r. w mln zł	Struktura w %
Państwowy dług publiczny ogółem	274 019,1	100,0
1. Dług sektora rządowego	267 831,9	97,7
1.1. Dług Skarbu Państwa	264 370,3	96,5
1.1.1. Dług krajowy Skarbu Pastwa	134 676,2	49,1
1.1.2. Dług zagraniczny Skarbu Państwa	129 694,1	47,3
1.2. Pozostały dług sektora rządowego	3 461,6	1,3
W tym ZUS	2 380,0	0,9
2. Dług jednostek samorządu terytorialnego	6 187,2	2,3

Źródło: Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za okres od

1.01.do 31 grudnia 1999 r. Omówienie,s.744

Tabela 3

Dług Skarbu Państwa w latach 1998-1999 w mln zł i jego wzrost w %

Wyszczególnienie	Stan w dniu:		Przyrost w ciągu roku	Relacja 3/2
	31.12.98	31.12.99
1	2	3	4	5
1. Zadłużenie krajowe	121 182,2	134 676,2	13 494,0	111,1
W tym:
- sektor bankowy	65 086,3	72 342,9	7256,6	111,1
-sektor pozabankowy	56 095,9	62 333,3	6 237,4	111,1
2. Zadłużenie zagraniczne	116 217,7	129 694,1	13 476,4	111,6
OGÓŁEM	237 399,9	264 370,3	26 970,4	111,4

Źródło: jak w tabeli 1

Tabela 4

Zadłużenie zagraniczne w latach 1998-1999 w mln zł

Wyszczególnienie	Stan w dniu:		Przyrost w ciągu roku	Relacja 3/2
	31.12.1998	31.12.1999
1	2	3	4	5
1. Z tytułu emisji papierów wartościowych (głównie w Klubie Londyńskim)	21 391,5	25 239,1	3 847,6	118,0
2. Z tytułu otrzymanych kredytów	94 826,2	104 455,0	9 628,8	110,2
W tym:
- Klub Paryski	86 928,1	94 579,6	7 651,5	108,8
- Bank Światowy	5 720,0	6 867,5	1 147,5	120,1
-Gwarantowane poza Klubem Paryskim i pozostali wierzyciele	2 178,1	3 007,9	829,8	138,1
Razem	116 217,7	129 694,1	13 476,4	111,6

Źródło: jak w tablicy 2

Finanse publiczne i bank centralny

W art. 227 Konstytucji RP postanowiono, że Narodowemu Bankowi Polski przysługuje wyłączne prawo ustalania i realizowania polityki pieniężnej i że to właśnie NBP odpowiada za wartość polskiego pieniądza.

1. Istnieją trzy modele związków państwa i banku centralnego:

1. Pierwszym z nich jest model niemiecki, w którym bank centralny jest zupełnie autonomiczny, aczkolwiek jest własnością państwa. Jest to zagwarantowane w niemieckiej Ustawie Zasadniczej. Model ten jest zastosowany również w Rzeczpospolitej Polskiej od 1989 r.

2. Drugim modelem jest bank Anglii, którego związki z rządem (ministerstwem finansów) są bardzo ścisłe, decyzje dotyczące obiegu pieniądza, stopy procentowej, rezerw banku, sposobu zaciągania i spłaty kredytów oraz inflacji są podejmowane wspólnie z rządem.

3. Trzecim modelem jest System Rezerwy Federalnej w USA, który formalnie jest związkiem prywatnych banków, zupełnie niezależnym od rządu. W rzeczywistości jednak liczy się on z polityką rządu w dziedzinie zwłaszcza oprocentowania kredytów i inflacji.

Dlaczego należy ograniczać dług publiczny?

1. powoduje ograniczenie możliwości wydatkowych budżetu,

2. osłabia i podważa zasady gospodarki rynkowej,

3. zmniejsza skłonności przedsiębiorstw i osób fizycznych do inwestowania i oszczędzania,

4. zmniejsza konkurencyjność polskiej gospodarki w stosunku do innych krajów,

5. wzmaga zjawiska inflacyjne, nawet wówczas, gdy jest on finansowany z oszczędności,

6. z powodu tzw. zjawiska „crowding out”

7. powiększa bezrobocie, jako skutek ograniczania inwestycji w kraju,

8. ogranicza funkcje opiekuńcze państwa.

Jednostki budżetowe (art. 18 ustawy)

1. nie mają osobowości prawnej,

2. pokrywają one swoje wydatki bezpośrednio z budżetu państwa, a uzyskane dochody odprowadzają do tego budżetu,

3. tworzą je, łączą i likwidują:

a) ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów - państwowe jednostki budżetowe,

b) organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego - gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe.

4. Podstawą gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan dochodów i wydatków, zwany planem finansowym.

5. Ujęte w budżetach jednostek sektora finansów publicznych wydatki i rozchody - stanowią nieprzekraczalny limit.

6. Kierownik jednostki budżetowej może, w celu realizacji zadań, zaciągać zobowiązania pieniężne do wysokości kwot wydatków określonych w zatwierdzonym planie finansowym jednostki.

Zakłady budżetowe (art. 19 ustawy)

1. są to państwowe jednostki organizacyjne, które prowadzą działalność gospodarczą na zasadzie odpłatności, pokrywając swoje koszty z dochodów własnych,

2. nie mają osobowości prawnej,

3. mogą być dotowane, dotacje nie mogą przekraczać 50% wydatków (nie licząc wydatków inwestycyjnych),

4. tworzą je ministrowie, kierownicy urzędów centralnych lub wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów, organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego - gminne, powiatowe lub wojewódzkie zakłady budżetowe,

5. podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy, obejmujący przychody i wydatki stanowiące koszty działalności oraz stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem,

6. dokonują wpłat do budżetu nadwyżek środków obrotowych, ustalonych na koniec okresu rozliczeniowego,

7. jeśli osiągnie w ciągu roku przychody wyższe od planowanych, może zwiększyć planowane wydatki, (nie wolno zmniejszać wpłat do budżetu ani zwiększać dotacji z budżetu,

8. są w zasadzie opodatkowane, za wyjątkami określonymi w ustawie.

Gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych (art. 20 ustawy)

1. jednostki wyodrębnione z jednostki budżetowej pod względem organizacyjnym i finansowym,

2. prowadzące działalność uboczną lub część działalności podstawowej,

3. tworzy i likwiduje je kierownik jednostki budżetowej, po uprzednim uzyskaniu zgody:

a) właściwego ministra, kierownika urzędu centralnego lub wojewody,

b) jednostki samorządu terytorialnego.

4. Podstawą gospodarki finansowej gospodarstwa pomocniczego jest roczny plan finansowy,

5. pokrywa koszty swojej działalności z uzyskiwanych przychodów własnych,

6. może otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe oraz dotację na wyposażenie nowo utworzonego gospodarstwa,

7. sprzedaży usług na rzecz macierzystej jednostki budżetowej dokonuje według kosztów własnych, może jednak osiągać zysk na sprzedaży usług dla innych instytucji,

8. wpłaca do budżetu połowę osiągniętego zysku,

9. w planie finansowym gospodarstwa pomocniczego mogą być dokonywane zmiany w ciągu roku w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i wydatków pod warunkiem, że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani zwiększenia dotacji z budżetu,

10. w zasadzie podlegają opodatkowaniu podatkiem od osób prawnych.

Środki specjalne jednostek budżetowych (art. 21 ustawy):

Są to środki finansowe gromadzone przez jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych

Tworzone:

1. na podstawie odrębnych ustaw oraz uchwał organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego,

2. z tytułu spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej,

3. z tytułu odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie oddane jednostce budżetowej w zarząd bądź w użytkowanie,

4. z tytułu sprzedaży zapasów środków materiałowych przechowywanych w celach mobilizacyjnych.

Środki specjalne mogą być przeznaczone na:

• cele wskazane w ustawie lub uchwale, na podstawie której utworzono te środki,

• cele wskazane przez darczyńcę lub spadkodawcę,

• remont lub odtworzenie mienia, o którym mowa wyżej, w pkt. 3 i 4.

Inne niż wymienione w ustawie rodzaje środków specjalnych mają ulec likwidacji po dniu 31 grudnia 2000 r.

Fundusze celowe (art. 22 ustawy)

1. fundusze ustawowo powołane przed dniem wejścia w życie ustawy, których przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań,

2. może działać jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz,

3. podstawą gospodarki finansowej funduszu celowego jest roczny plan finansowy,

4. plany ujmuje się w ustawie budżetowej, oddzielnie dla każdego funduszu,

5. wydatki funduszu celowego mogą być dokonywane, tylko w ramach posiadanych środków finansowych

6. mogą zaciągać kredyty i pożyczki, o ile ustawa tworząca fundusz tak stanowi,

7. szczegółowe zasady gospodarki finansowej określa, w drodze rozporządzenia, minister nadzorujący państwowy fundusz celowy, w porozumieniu z Ministrem Finansów,

8. projekty planów finansowych przedkładają dysponenci wszystkich funduszy,

9. plany sporządza się w układzie memoriałowym.

Tabela 5

Przychody, wydatki i środki w dyspozycji państwowych funduszów celowych w 2000 r. w tys. zł

Wyszczególnienie	Stan środków na początek roku*	Przychody	W tym dotacje	Środki w dyspozycji	Wydatki	Stan środków na koniec roku
1.Fundusz Ubezpieczeń Społecznych	11 997 590	87 655 539	15 919 269	99 653 129	87 427 869	12 225 260
2. Fundusz Emerytalno-Rentowy KRUS	596 414	14 517 833	13 694 300	15 114 247	14 439 130	675 117
3. Fundusz Prewencji Rehabilitacji	703	28 065	21 140	28 768	28 062	706
4. Fundusz Administracyjny	27 013	433 054		460 067	439 053	21 014
5. Fundusz Pracy	941 103	5 960 816	738 516	6 901 919	5 917 856	984 063
6. Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych	1 164 331	147 387	X	1 311 718	47 153	1 264 565
7.Państwowy Fundusz Kombatantów	-757	106 000	105 700	105 243	113 000	-7 757
8. Fundusz Alimentacyjny	2 705 726	1 893 528	840 000	4 599 254	1 073 924	3 525 330
9. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych	1 091 798	1 273 059	X	2 364 857	1 615 985	748 872
10. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej	4 257 017	934 864	X	5 191 881	433 040	4 758 841
11.Centralny Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych	4 912	12 248	X	17 160	12 190	4 970
12.Centralny Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym	8 737	10 176	X	18 913	13 700	5 213
13. Fundusz Promocji Twórczości	548	900	X	1 448	1217	231
Razem	22 795 135	112 973 469	31 318 925	135 768 604	111 562 179	24 206 425

Pozostałe jednostki sektora finansów publicznych (art. 33 ustawy)

1. Są to państwowe osoby prawne oraz inne państwowe jednostki organizacyjne nie objęte Krajowym Rejestrem Sądowym, których działalność jest finansowana ze środków publicznych w całości lub części, z wyjątkiem przedsiębiorstw państwowych, banków państwowych, spółek prawa handlowego,

2. ich plany finansowe, po zatwierdzeniu, bądź uchwaleniu przez organ wskazany w przepisach, na podstawie których jednostka została utworzona, przekazywane są Ministrowi Finansów w terminie 14 dni od dnia zatwierdzenia bądź uchwalenia,

3. sporządzają plany finansowe zgodnie z przepisami stanowiącymi podstawę ich utworzenia, z uwzględnieniem przepisów ustawy o finansach publicznych,

Aktualnie można tu zaliczyć:

- szkoły wyższe,

- instytucje kultury,

- agencje państwowe

Zadania budżetowe (art. 25 ustawy)

1. jest to jednorodne zadanie klasyfikacyjnie wyodrębnione i realizowane przez różne jednostki organizacyjne i osoby fizyczne,

2. zgodnie z art. 25 ustawy o finansach publicznych, prawo realizacji zadań finansowanych ze środków publicznych przysługuje ogółowi podmiotów, chyba że ustawy stanowią inaczej,

3. podmiot wnioskujący o przyznanie środków publicznych na realizację wyodrębnionego zadania powinien przedstawić ofertę jego wykonania, zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji, gwarantującą wykonanie zadania w sposób efektywny, oszczędny i terminowy,

4. jednostki nie zaliczone do sektora finansów publicznych, mogą otrzymywać dotacje celowe (art. 69 ust 4 pkt d) ustawy o finansach publicznych) na realizację zadań zleconych, na podstawie umów zawartych z dysponentom części budżetowej,

5. umowa taka musi określać:

1. szczegółowy opis zadania i termin jego wykonania,

2. dotację celową należną jednostce wykonującej zadanie i tryb płatności,

3. tryb kontroli wykonywania zadania,

4. sposób rozliczenia udzielonej dotacji celowej i zasady zwrotu niewykorzystanej części dotacji (art. 71 ust 2 ustawy).




Budżet państwa to scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa.

Najważniejsze cechy budżetu państwa:

1. jest aktem prawnym,

2. akt ten ma moc obowiązującą w ściśle określonym czasie,

3. obejmuje dochody i wydatki

4. jest sporządzany ex ante, w określonym układzie formalnym,

5. ma charakter strumieniowy.

6. Jest własnością skarbu państwa, tj. państwa w jego funkcji kasjera i bankiera.

Skarb Państwa posiada tylko podmiotowość w sferze rachunkowej - jest to państwo w funkcji kasjera i w funkcji bankiera.

Klasyfikacja budżetowa

Podział na części to w podział podmiotowo-przedmiotowy.

Podmiotowy - na organy władzy państwowej, kontroli, ochrony prawa, sądów, trybunałów oraz administracji rządowej.

Każdą częścią budżetową dysponuje tzw. dysponent budżetowy - I, II i III stopnia.

Przedmiotowy, gdy w odrębnych częściach budżetu państwa ujmuje się:

1. obsługę zadłużenia zagranicznego - część 78

2. obsługa długu krajowego - część 79

3. subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego - część 82,

4. przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu i rozdysponowaniem nadwyżki budżetowej - część 98, a dysponentem tych części jest Minister Finansów.

Klasyfikacja działowa odpowiada podstawowym dziedzinom działalności; jest to podział branżowy (według Klasyfikacji gospodarki narodowej).

Przykład:

Klasyfikacja działów Symbole branż

według Klasyfikacji

gospodarki narodowej

01. Przemysł 011-291

31. Budownictwo 311-391

40 Rolnictwo 401-441

45. Leśnictwo 451-491

50. Transport 501-581

59. Łączność 591-599

61. Handel wewnętrzny 611-638 i 651

Podział na rozdziały odpowiada określonym grupom jednostek organizacyjnych lub zadań budżetowych; wydatki w każdym dziale są podzielone na rozdziały, które mają niejednolity charakter podmiotowo-przedmiotowy.

Dział 01 - Przemysł

Rozdziały

2712 Drukarnie

2994 Zadania w zakresie bezpiecznego wykorzystania energii jądrowej

2995 Pozostała działalność

2997 Gospodarstwa pomocnicze

Dział 40 - Rolnictwo

Rozdziały

4001 Krajowe Centrum Doradztwa, Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich

4002 Inspekcja Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych

4003 (skreślony).

• Inspekcja Nasienna

Paragrafy odpowiadają określonym źródłom dochodów oraz rodzajom wydatków budżetowych; jest to szczegółowy podział w ramach części, działu i rozdziału.

Paragrafy

Dochodów

01 Dotacje celowe otrzymane z budżetu państwa na zadania bieżące z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez samorząd województwa

12 Wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego

13 Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych

15 Podatek dochodowy od osób fizycznych

16 Podatek dochodowy od osób prawnych

21 Podatek od gier

22 Cła

23 Podatek od towarów i usług od importu towarów (VAT)

25 Podatek od towarów i usług (VAT)

26 Podatek akcyzowy od wyrobów akcyzowych produkcji krajowej

27 Podatek akcyzowy od wyrobów akcyzowych importowanych

44 Wpływy z Funduszu Prywatyzacji

wydatki

Dotacje i subwencje 01, 03, 05, 07, 09, 27, 46 - 48, 49, 51-53, 55,

61 - rozdz. 9410, 9411,

9412, 9414, 81, 88 do 90,

92, 94

Świadczenia na rzecz osób

fizycznych 20 do 25, 30, 33 - rozdz.

8591, 81

Wydatki bieżące 11 - 17, 19, 26, 28, 29, 31, 32, 33 - bez rozdz. 8591, 34 - 45, 62, 65 - ..

Wydatki majątkowe 02, 04, 06, 08, 10, 50, 72 - 74, 78, 80, 85 do 86,93, 95

Rozliczenia z bankami 61 - bez rozdz. 9410, 9411,

Obsługa długu publicznego 61 - rozdz. 9416, 9491,

Zasady budżetowe

Zasady budżetowe są to postulaty nauki formułowane pod adresem konstruktorów budżetu państwa. Tylko nieliczne z nich przybierają postać normy prawnej. Mają zapewnić prawidłowe działanie gospodarki budżetowej.

1. Zasada jedności

2. Zasada powszechności

3. Zasada jawności

4. Zasada szczegółowości

5. Zasada niewiązania wydatków z dochodami

6. Zasada specjalizacji

7. Zasada gospodarności i oszczędności

8. Zasada równoważenia budżetu

9. Zasada przejrzystości

Etapy tworzenia budżetu państwa. Obieg budżetu.

1. Planowanie budżetowe

2. Przedłożenie i uchwalenie

3. Wykonywanie

4. Kontrola

1. Planowanie budżetowe

1. Art. 219 ust. 2 Konstytucji RP - zasady określa ustawa

2. Art. 82 ustawy - Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów założenia projektu budżetu państwa,

3. Materiały do projektu ustawy budżetowej opracowują i przedkładają Ministrowi Finansów dysponenci części budżetowych.

4. Art. 82 ust. 4 ustawy - szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowania materiałów do projektu budżetu państwa przygotowuje Minister Finansów, w tzw. nocie budżetowej.

5. Do 25 października dysponenci części budżetowych zawiadamiają jednostki podległe o kwotach dochodów i wydatków budżetowych wpisanych do projektu ustawy budżetowej.

6. Do 1 grudnia jednostki podległe opracowują i przekazują dysponentom części budżetowych projektów planów finansowych.

Przedłożenie i uchwalanie budżetu

1. Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej lub projekt ustawy o prowizorium budżetowym i wraz z uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy (art. 222 Konstytucji RP). Projekt jest autoryzowany przez Radę Ministrów.

2. Do projektu ustawy o prowizorium budżetowym stosuje się przepisy ustawy odnoszące się do projektu ustawy budżetowej; projekt ustawy budżetowej nie później niż na 3 miesiące przed zakończeniem okresu obowiązywania prowizorium.

3. Gdy ustawa nie zostanie ogłoszona przed dniem 1 stycznia to, do czasu ogłoszenia odpowiedniej ustawy podstawą gospodarki finansowej jest przedstawiony Sejmowi projekt ustawy; stawki należności budżetowych oraz składki na fundusze celowe obowiązują w wysokości ustalonej dla roku poprzedzającego rok budżetowy.

4. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów (art. 221 Konstytucji RP).

5. Dopuszcza się możliwość późniejszego przedłożenia projektu ustawy budżetowej, jeśli zaistnieją jakiś wyjątkowe okoliczności.

6. Projekt uchwalony przez Sejm jest przekazywany do Senatu, który ma 20 dni na naniesienie w dokumencie poprawek (art. 223 Konstytucji RP).

7. Łącznie, obie Izby parlamentu mają cztery miesiące na uchwalenie ustawy budżetowej i przedłożenie jej do podpisu Prezydentowi.

8. Jeśli warunek ten nie zostałby spełniony, Prezydent w ciągu 14 dni może zarządzić skrócenie kadencji Sejmu (art. 225 Konstytucji RP).

9. W stosunku do uchwalonej ustawy budżetowej, w przeciwieństwie do innych ustaw, Prezydentowi nie przysługuje prawo weta. Może natomiast zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy budżetowej z Konstytucją. Trybunał ma obowiązek orzec w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku.

10. Art. 86 ust.11 ustawy - zakaz zmieniania treści innych ustaw, przy okazji uchwalania ustawy budżetowej - „obładowywania ustawy budżetowej”.

III. Wykonywanie budżetu

1. Wykonywaniem budżetu kieruje Rada Ministrów.

2. Obowiązki dysponentów budżetowych:

1. opracowanie układu wykonawczego budżetu - 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej - przedłożenie Ministrowi Finansów

2. 21 dni na przekazanie jednostkom podległym informacji o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków.

3. informują podległe i nadzorowane jednostki o harmonogramie dochodów i wydatków opracowanym przez Ministra Finansów, w porozumieniu z dysponentami budżetowymi (art. 29 ustawy).

4. sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek organizacyjnych

3. Obowiązki i uprawnienia Ministra Finansów:

1. Art. 31 ustawy - opiniuje inne ustawy, jeśli wywołują one skutki budżetowe.

2. Sprawuje funkcje kontrolne

3. Opracowuje harmonogram realizacji dochodów i wydatków wszystkich dysponentów.

Zasady wykonywania budżetu

Art. 92 ustawy podmioty wykonujące budżet muszą przestrzegać następujących zasad:

1. Zasada pełnej realizacji zadań, w terminach określonych przepisami i opracowanym harmonogramem.

2. Ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetowych na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów.

3. Zasada dokonywania wydatków budżetowych wyłącznie w granicach kwot określonych w planie finansowym, z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień i zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny.

4. Wydatki na współfinansowanie programów realizowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi mogą być dokonywane po uzyskaniu tych środków.

5. Zasada zlecania zadań na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, z uwzględnieniem przepisów ustawy o zamówieniach publicznych.

6. Zasada dokonywania wydatków na obsługę długu Skarbu Państwa - przed innymi wydatkami budżetu państwa.

7. Zasada pokrywania z budżetu wydatków nieprzewidzianych, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych, bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel; powinny one być refundowane w trybie przeniesień wydatków z innych podziałek klasyfikacji budżetowej lub z rezerw.

8. Zasada przenoszenia wydatków budżetowych w budżecie państwa tylko na zasadach zawartych w art. 96 ustawy.

9. Dotacje celowe przyznane jednostkom samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, nie wykorzystane w danym roku, podlegają zwrotowi do budżetu państwa w części, w jakiej zadanie nie zostało wykonane.

Blokowanie wydatków budżetowych

Blokowanie planowanych wydatków budżetowych oznacza okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków, albo wstrzymanie przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa.

Decyzje o blokowaniu środków podejmuje:

1. Rada Ministrów - w drodze rozporządzenia - w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej, po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji sejmowej właściwej do spraw budżetu.

2. Ministrowi Finansów, (art. 100. ustawy) w przypadku stwierdzenia:

1. niegospodarności w określonych jednostkach,

2. opóźnień w realizacji zadań,

3. nadmiaru posiadanych środków,

4. naruszenia zasad gospodarki finansowej, o których mowa w art. 92 ustawy o finansach publicznych.

Minister Finansów musi informować o tym Radę Ministrów, której przysługuje prawo uchylenia tej decyzji.

Z kwot zablokowanych Minister Finansów może utworzyć rezerwę celową, na sfinansowanie zobowiązań skarbu państwa lub na cele osobno wskazane w ustawie budżetowej.

3. dysponenci części budżetowych - w zakresie ich części budżetu państwa, o czym muszą informować Ministra Finansów.

Rezerwy budżetowe

W budżecie państwa rezerwy mogą być utworzone tylko w wydzielonej części ustawy - można zaplanować:

1. rezerwę ogólną w wysokości nie wyższej niż 0,2% wydatków budżetu,

Rezerwą ogólną dysponuje Rada Ministrów.

Rezerwa ogólna nie może być przeznaczona na zwiększenie wydatków, które w wyniku przeniesień między rozdziałami i paragrafami zostały uprzednio zmniejszone.

2. rezerwy celowe, których suma nie może przekroczyć 5% wydatków budżetu (art. art. 66 ust. 3 ustawy).

Rezerwy celowe tworzone są na:

1. wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu,

2. wydatki, których źródłem finansowania są środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, w tym również nie podlegające zwrotowi,

3. gdy inne ustawy tak stanowią.

Minister Finansów może zmienić przeznaczenie tej rezerwy, jeśli uzyska akceptację sejmowej Komisji Finansów Publicznych. Generalnie rezerwy celowe uruchamia Minister Finansów (art. 90 ustawy), w porozumieniu z właściwymi dysponentami części budżetowych, nie później niż do dnia 31 października

Wydatki niewygasające z końcem roku budżetowego

Nie zrealizowane kwoty wydatków wygasają z upływem roku budżetowego (zasada jednoroczności budżetu art. 102 ustawy).

Zasady tej nie stosuje się do:

1. przychody z kredytów zagranicznych,

2. środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi,

3. środki przeznaczone na współfinansowanie programów realizowanych z niepodlegających zwrotowi środków pochodzących ze źródeł zagranicznych,

4. wydatków inwestycyjnych i programów wieloletnich pod warunkiem, że Rada Ministrów, w porozumieniu z komisją sejmową, do 15 grudnia, wykaże je w zestawieniu przedstawiającym dysponenta części budżetowej, rodzaj wydatku, kwotę wydatku i termin zakończenia inwestycji lub programu.

Jeśli termin zakończenia inwestycji lub programu nie zostanie dotrzymany, środki te musza zostać przekazane do budżetu państwa.

Kasowa obsługa budżetu

1. Do obsługi bankowej rachunków budżetowych powołany jest Narodowy Bank Polski (z wyłączeniem rachunków państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej).

2. Tylko obsługa bankowa rachunków, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych jednostek budżetowych i rachunków pomocniczych, może być wykonywana przez dowolne banki. Obsługa ta prowadzona jest w ramach umowy rachunku bankowego i obowiązujących norm prawnych.

Dokonywanie przeniesień w planach budżetowych

Dysponenci części budżetowych mogą dokonywać zmian w ustawie budżetowej tylko w zakresie ustalonym w art. 96 ustawy:

1. między rozdziałami i paragrafami klasyfikacji, w ramach danej części i działu budżetu państwa.

2. Żadne z przeniesień nie może zwiększać planowanych wydatków na wynagrodzenia.

3. Nie są dozwolone przeniesienia, które powodują zwiększenie wydatków w jakiejkolwiek podziałce klasyfikacji ujętej w budżecie państwa o więcej niż 5%.

4. Nie można dokonywać zmian w środkach zaplanowanych w załącznikach do ustawy budżetowej na finansowanie inwestycji i programów wieloletnich, tj. nie mogą one być wykorzystane na inne cele. Na dokonanie takich zmian w planie finansowym może wyrazić zgodę tylko Rada Ministrów, po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej Komisji Finansów Publicznych (art. 98 ustawy).

5. Przeniesienie polegające na zmniejszeniu lub zwiększeniu wydatków majątkowych wymagają zgody Ministra Finansów.

Kontrola i sprawozdawczość budżetowa

1. Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa (art. 226 Konstytucji RP).

2. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium.

3. Minister Finansów przedstawia sejmowej komisji Finansów Publicznych i Najwyższej Izbie Kontroli informację o przebiegu wykonania budżetu państwa także za I półrocze - w terminie do dnia 10 września tego roku.

Definicja podatku

Podatek jest świadczeniem:

1. pieniężnym,

2. przymusowym,

3. bezzwrotnym,

4. nieodpłatnym,

5. o charakterze ogólnym,

6. na rzecz państwa lub organizacji publicznoprawnych.

Funkcje podatków (zadania, cele)

1. Fiskalna,

2. Społeczna,

3. Stymulacyjna

4. Informacyjna.

Klasyfikacja podatków

Podatki można klasyfikować według trzech kryteriów:

I kryterium - przedmiotu opodatkowania - podatki dzielimy na:

1. podatki przychodowe,

2. podatki dochodowe,

3. podatki majątkowe, które dzielimy na:

1. podatki od posiadanego majątku (od nieruchomości, od środków transportu),

2. podatki od przyrostu majątku (od spadków i darowizn),

3. podatki od obrotu majątkiem (opłata skarbowa czy podatek od czynności cywilnoprawnych),

4. podatki od wydatków, tzw. podatki konsumpcyjne.

II Według kryterium stosunku przedmiotu opodatkowania do źródła podatku, podatki dzielimy na:

1. podatki bezpośrednie,

2. podatki pośrednie,

III. Według kryterium podziału dochodów podatkowych pomiędzy państwo i samorząd, podatki dzielimy na:

1. podatki państwowe (VAT, akcyzy, podatek od gier, wpłaty z zysku od przedsiębiorstw państwowych i spółek Skarbu Państwa),

2. podatki samorządowe:

1. podatek rolny, leśny, od nieruchomości, od środków transportowych, od posiadania psów, opłaty lokalne,

2. zryczałtowany podatek dochodowy płacony w formie karty podatkowej,

3. podatek od spadków i darowizn,

4. opłata skarbowa i podatek od czynności cywilnoprawnych,

3. podatki wspólne:

1. podatek dochodowy od osób fizycznych, przeznaczany od 1999 r. w 30,1% dla władz samorządowych, z czego 1% przypada dla powiatów, 1,5% dla województw i 27,6% dla gmin,

2. podatek dochodowy od osób prawnych, przeznaczany od 1999 r. w 5,5% dla władz samorządowych.

Wydatki budżetu państwa

Art. 216. Konstytucji RP

1. Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie

Wydatki budżetu państwa dzieli się w sposób następujący:

1. wydatki bieżące,

2. wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa,

3. wydatki majątkowe. (art. 69 ustawy)

I kryterium - przeznaczenia:

1. bieżące

2. majątkowe.

II kryterium - funkcji:

1. wydatki klasyczne, tj. tradycyjnie finansowane przez państwo wydatki na obronę narodową, na bezpieczeństwo wewnętrzne, administrację publiczną,

2. wydatki socjalne, tj. emerytalne, rentowe, alimentacyjne,

3. wydatki ekonomiczne, tj. wszelkie formy dotacji do gospodarki.

III kryterium - związku z ostatecznym wykorzystaniem PKB:

1. realne (nabywcze

2. transferowe.

IV kryterium - elastyczności kształtowania wydatków:

1. stałe (sztywne);

2. zmienne;

V kryterium - szczebla wydatkowania:

1. centralne,

2. regionalne.

VI kryterium - formy:

1. wydatki budżetowe,

2. wydatki funduszowe,

3. wydatki pozabudżetowe.

Art. 69 ust. 4 ustawy o finansach publicznych

Dotacjami są, podlegające szczególnym zasadom rozliczania, wydatki budżetu państwa przeznaczone na:

1. dotacje celowe,

2. dotacje podmiotowe,

3. dotacje przedmiotowe,

4. dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych w zakresie określonym w odrębnej ustawie,

5. pierwsze wyposażenie w środki obrotowe nowo tworzonych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych.

Subwencje są to środki przekazywane dla jednostek samorządowych (art. 69 ust. 2 pkt 1) ustawy).

Tym różnią się one od innych wydatków budżetowych (również dotacji), że zapisane w budżecie stanowią podstawę roszczeń wobec państwa (art. 27 ust. 2 ustawy).

Wydatki majątkowe to:

1. wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego,

2. wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.

Wydatki inwestycyjne:

1. nie mogą być przeznaczane na wydatki bieżące (art. 98 ustawy o finansach publicznych),

2. inne przeznaczenie środków zaplanowanych na inwestycje jest tylko wówczas możliwe, gdy wyrazi na to zgodę sejmowa Komisja Finansów Publicznych oraz Rada Ministrów.

Z budżetu państwa można finansować inwestycje:

1. państwowych jednostek budżetowych,

2. innych podmiotów sektora budżetowego,

3. jednostek nie zaliczanych do sektora finansów publicznych, jeśli postanowi o tym ustawa budżetowa lub inna ustawa,

4. jednostek samorządowych (art. 74 ust. 2 pkt 4 ustawy o finansach publicznych).

Racjonalizowanie wydatków budżetowych powinno dokonywać się w dwóch płaszczyznach:

1. planowania budżetowego i wykonywania budżetu,

2. w skali makroekonomicznej i mikroekonomicznej.

Instrumenty służące racjonalizacji wydatków budżetowych:

1. przestrzeganie zasad budżetowych,

2. precyzyjne planowanie budżetowe,

3. egzekwowanie przepisów dotyczących trybu i zasad wykonywania budżetu (kontrola budżetowa),

4. wprowadzanie mierników efektywności nakładów budżetowych.

Rodzaje sald budżetowych:

• saldo kredytowe (pierwotne) i majątkowe,

• saldo ogólne i krajowe,

• saldo realne i nominalne.

Saldo kredytowe (pierwotne), wykazuje, czy budżet jest zrównoważony w ciągu roku obrachunkowego, jeśli państwo nie zaciąga nowych pożyczek. Do dochodów budżetowych nie wlicza się tu środków z lat wcześniejszych, pożyczek, odsetek na rachunkach bankowych, a do wydatków nie zalicza się wydatków na obsługę długu publicznego ani nadwyżki budżetowe. Pokazuje ono ekonomiczną treść rzeczywistych strumieni środków publicznych i jest użyteczne do badania zdolności podatkowej całej gospodarki.

Saldo majątkowe informuje o zmianie stanu majątku w państwie. Są to dochody budżetowe pomniejszone o pożyczki zaciągnięte na cele inwestycyjne i dochody ze sprzedaży majątku oraz bieżące wydatki budżetowe.

Saldo ogólne uwzględnia wszystkie obciążenia budżetowe związane z zaciągniętymi i spłaconymi kredytami zagranicznymi.

Saldo krajowe to różnica miedzy saldem ogólnym i saldem budżetowych rozliczeń zagranicznych. Zestawienie tych dwóch sald pozwala ocenić wpływ rozliczeń zagranicznych na saldo budżetu i wypływ środków pieniężnych z kraju.

Art. 220. Konstytucji RP

1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej.

2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa.

Deficyt budżetu państwa nie powinien przekraczać 3% PKB.

Nadwyżka lub deficyt budżetu państwa to różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa- art. 64 ust. 1 ustawy o finansach publicznych.

Dług Skarbu Państwa rozumie się nominalne zadłużenie Skarbu Państwa.

Deficyt budżetu państwa może być pokryty przychodami pochodzącymi z:

1. sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym,

2. kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych,

3. pożyczek,

4. z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,

5. nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych.

Instrumenty zaciągania pożyczek przez Skarb Państwa to:

1. bony skarbowe - krótkoterminowe skarbowe papiery wartościowe. Bon skarbowy jest krótkoterminowym papierem wartościowym, oferowanym do sprzedaży w kraju, na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywanym według wartości nominalnej, po upływie okresu na jaki został wyemitowany,

2. obligacje skarbowe - papiery wartościowe o terminie wykupu nie krótszym niż jeden rok. Obligacja skarbowa jest papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju lub za granicą, oprocentowanym w postaci dyskonta lub odsetek. Jest sprzedawana na rynku pierwotnym:

• z dyskontem,

• według wartości nominalnej,

• powyżej wartości nominalnej i wykupywana po upływie określonego terminu.

3. Skarbowe papiery oszczędnościowe - skarbowe papiery wartościowe oferowane do sprzedaży wyłącznie krajowym osobom fizycznym i stanowiące przedmiot obrotu tylko między podmiotami krajowymi.

1

---