TERMINY LUSTRACJI, OBJAWY SZKODLIWOŚCI, ZAPOBIEGANIE I ZWALCZANIE CHORÓB I SZKODNIKÓW NA PLANTACJACH PORZECZEK.
Porzeczka (Ribes) należy do rodziny skalnicowatych. Uprawiane odmiany porzeczki czarnej pochodzą od R. nigrum, porzeczki czerwonej i białej od gatunków R. rubrum, R. petraeum, R. vulgare lub R. multiflorum. Porzeczka jest krzewem o pokroju kulistym, dorasta do 2m, rośliny te wytwarzają silne pędy z szyjki korzeniowej lub z przysadowej części pędów starszych. System korzeniowy sięga do 100-120cm głębokości, przy czym ich główna masa znajduje się na głębokości 40cm. Liście 3-5 klapowane, kwiaty są zebrane w grona. Porzeczki to rośliny owadopylne, owocem jest nibyjagoda powstała ze zrośniętej zalążni i zmięśniałego dna kwiatowego. Rośliny porzeczki wykazują dużą wytrzymałość na mróz (p. czarna mniej odporna), najbardziej dogodne dla nich są tereny równinne. Porzeczki nie znoszą gleb podmokłych, źle zdrenowanych, na których istnieje niebezpieczeństwo występowania nadmiaru wody wiosną albo po obfitych opadach. Gleby pod uprawę to gl. Gliniaste, piaszczysto-gliniaste i lessowe. Roślin tych nie należy sadzić na terenach o silnie wiejących wiatrach, aby nie narazić dojrzałych owoców na strącanie.
Przyjmuje się że plantacje porzeczki czarnej opłaci się prowadzić przez 10-12 lat, a porzeczki czerwonej nawet ponad 15 lat.
Decydując się na uprawę porzeczek należy liczyć się z możliwością wystąpienia na niej groźnych chorób i szkodników, które mogą doprowadzić do osłabienia krzewów, a nawet ich śmierci. Zabieg oceniający intensywność występowania owadów to tzw. Lustracja. Lustracje przeprowadza się na losowo wybranych roślinach (liściach, kwiatostanach lub kwiatach), idąc po przekątnej plantacji. Przędziorki wyszukujemy przy użyciu lupy, motyle stosując pułapki ferromonowe. W przypadku gdy ślady żerowania szkodnika są rozpoznawalne, obserwacje prowadzi się nie zrywając liści ani nie wycinając pędów, jeżeli zidentyfikowanie żerującego gatunku jest nie możliwe pobiera się odpowiednią liczbę pąków, liści lub pędów i dalsze obserwacje prowadzi się poza plantacją. Próbki pobiera się z co 10, 20 lub z co 30 krzewu. Szkodniki zwalcza się tylko na plantacjach zagrożonych, na których próg szkodliwości został przekroczony. W celu prawidłowego ustalenia potrzeby i terminu zwalczania szkodników należy:
-dokładnie, kilkakrotnie przeprowadzić lustrację krzewów na plantacji, co umożliwia określenie stopnia zagrożenia roślin przez poszczególne gatunki szkodników.
-określić gatunek szkodnika, a przynajmniej te stadia rozwojowe, których obecność decyduje o szkodliwości i potrzebie zwalczania.
Opryskiwanie wykonuje się dopiero w tedy, gdy liczebność szkodników osiąg albo przewyższa poziom przyjętego progu ekonomicznego zagrożenia i tak na przykład dla:
* krzywik porzeczkowiak- powyżej 5% porażonych pędów
* wielkopąkowiec porzeczkowy- pojawienie się pierwszych porażonych pędów
* przędziorek chmielowiec- powyżej 2-5 owadow na liść
* mszyce- powyżej 10% porażonych pędów
* pryszczarek porzeczkowiec pędowy- powyżej 5% porażonych pędów
Najczęściej występujące szkodniki na plantacjach porzeczek to:
1) Wielkopąkowiec porzeczkowy /Cecidophyopsis ribis/- owad znany w całej Europie i Azji. W Polsce występuje często w dużym nasileniu atakując wyłącznie porzeczkę czarną. Jest to roztocz z rodziny szpecielowatych, bardzo mały 0,2mm długości. W naszym klimacie zimują wszystkie stadia rozwojowe tego owada ukrywając się w pąkach porzeczek. Zerowanie rozpoczynają wczesną wiosną, składają jaja do wnętrza pąków. Podczas pękania pąków młode osobniki wydostają się na zewnątrz, jest to zjawisko zwane migracją, uszkodzone pąki początkowo nabrzmiewają a po wydostaniu się owadów zasychają i opadają. Migracja trwa 2-3 miesiące, później szkodniki żerują na kwiatach i liściach, a pod koniec maja wnikają do nowo powstałych pąków, wysysają stamtąd soki. Do jesieni w porażonych pąkach rozwija się 2-3 pokolenia, które pozostają w miejscu żerowania do wiosny następnego roku. Objawami żerowania wielkopąkowca są nabrzmiałe pąki w okresie sierpnia-września. Wiosną powiększają się jeszcze bardziej i rozluźniają przypominając wyglądem główki kapusty brukselskiej. W okresie maja pąki zasychają i opadają. Z pąków zaatakowanych przez te szkodniki nie rozwijają się kwiaty, a liście którym uda się rozwinąć są słabe, źle wykształcone i zdeformowane. Krzewy uszkodzone przez wielkopąkowca mają zredukowaną ilość liści i kwiatów, słabiej rosną i znacznie gorzej plonują, owad ten jest także wektorem dla wirusa powodującego groźną chorobą- rewersję porzeczki czarnej. Najczęstszym sposobem zwalczania jest zakładanie plantacji ze zdrowych sadzonek, moczenie ich w temperaturze 40ºC, jak i opryskiwanie.
2)Przeziernik porzeczkowiec /Synanthedon tipuliformis/- występuje na terenie całego kraju i atakuje zarówno porzeczki jak i agrest. Owad dorosły to motyl o przeźroczystych skrzydełkach dorastający do 12mm. Zimują gąsienice wewnątrz pędów krzewów, przepoczwarzenie odbywa się wiosną, przed wylotem motyli poczwarka przebija cienką skórką pędu i częściowo się z niej wysuwa. Lot motyli odbywa się w końcu maja na początku czerwca, samice składają jaja pojedynczo na pędach przy pąkach lub zranieniach, wylęgłe gąsienice przedostają się do wnętrza pędu i żerują w rdzeniu do następnej wiosny. Obecność przeziernika powoduje że uszkodzone przez niego pędy słabiej owocują, więdną i zasychają w okresie wegetacji. Owoce są drobniejsze. Po przecięciu pędu widoczne są ciemne, wygryzione korytarzyki. Zwalczanie przeziernika to wycinanie zaatakowanych pędów i palenie ich, a także stosowanie środków chemicznych.
3)Pryszczarek porzeczkowiak liściowy/Dasyneura tetensi/- gatunek ten występuje głownie na porzeczce czarnej. Jest to muchówka z rodziny pryszczarkowatych, jest to owad delikatny a wyglądem swoim przypomina komara. Zimują dorosłe larwy w wierzchniej warstwie gleby pod krzewami porzeczek. Żer tych owadów zamyka się w czterech pokoleniach począwszy od końca kwietnia a skończywszy w ostatniej dekadzie sierpnia. Muchówki żyją 2-3 dni, larwy z ostatniego pokolenia oraz cześć larw z poprzednich pokoleń pozostają w glebie na zimowanie. Objawami szkodliwego działania pryszczarków są uszkodzenia na najmłodszych liściach pędów jednorocznych, wyrastających bezpośrednio z karpy korzeniowej. Takie liście są wachlarzykowato zwinięte i skręcone, są bardzo kruche, zasychają i wykruszają się. Przy silnym uszkodzeniu zahamowany jest wzrost pędów, dochodzi do zasychania wierzchołków i nadmiernego krzewienia się pędów. Na plantacjach owocujących plon może się obniżyć o 30% lub więcej. Redukcję pryszczarków rozpoczynamy od połowy kwietnia, dwa lub trzy razy pobiera się losowo próbki 25-50 młodych liści- najlepiej zrywać drugi lub trzeci liść od wierzchołka pędu. Liście przegląda się pod binokularem lub lupą poszukując larw i jaj. Takie obserwacje są decydujące i warunkują stosowanie preparatów chemicznych. Zalecany jest dwustopniowy program zwalczania pryszczarków. Najpierw stosujemy preparat doglebowy, środek ten rozsiewa się równomiernie w zasięgu pędów krzewów na kilka dni przed kwitnieniem porzeczek przed spodziewanym wylotem muchówek. Zabieg ten zabezpiecza krzewy przed uszkodzeniem przez 4-6 tygodni. Na plantacjach silnie porażonych trzeba w czerwcu wykonać zabieg uzupełniający 1-2 opryskiwania. Drugi etap polega na opryskaniu krzewów, najpierw przed kwitnieniem i tuz po przekwitnieniu. Na plantacjach, gdzie obserwuje się liczne larwy po zakończeniu zbioru owoców, wskazane jest dodatkowe opryskiwanie.
Innymi owadami, które mogą przyczynić się do znacznego pogorszenia stanu plantacji są; Pryszczarek porzeczkowiec pędowy, Zwójka porzeczkóweczka- żółty motyl, Plamiec agreściak, Krzywik porzeczkowiaczek, Bawełnica wiązowo-porzeczkowa oraz Mszyce: agrestowa czy porzeczkowa.
Równie groźne i nie pożądane na plantacjach oprócz owadów są bakterie i wirusy wywołujące choroby, które obniżają plon jak i mogą przyczynić się do zamierania krzewów. Najbardziej niebezpieczne to;
1) Rewersja (atwin) porzeczki czarnej- choroba pojawia się przeważnie tam gdzie zaobserwowano obecność wielkopąkowca porzeczkowego. Wywoływana przez wirusy, pierwsze objawy widoczne są dopiero po roku czasu od zarażenia i to na niewielkiej liczbie pędów. W kolejnych latach rozprzestrzeniają się na dalsze pędy, a w 3-4 roku po zakażeniu infekcja występuje na całym krzewie. Na liściach zarażonych roślin widoczne są chlorozy, blaszki liściowe są niewyrośnięte, wydłużone z mniejsza liczbą nerwów głównych. Kwiaty na chorych krzewach są gładkie i w różnym stopniu zdeformowane, mogą mieć wydłużony słupek, a pręciki przekształcone w dodatkowe płatki. Choroba powoduje obniżenie plonowania. Zwalczanie tej choroby to sadzenie zdrowych roślin, prowadzenie lustracji plantacji, zwalczanie wielkopąkowca porzeczkowego, który jest wektorem wirusa.
2) Amerykański mączniak agrestu- jedna z najgroźniejszych chorób porzeczki, objawia się jako białe mączyste plamy na liściach i wierzchołkach pędów. W okresie wegetacji, podczas intensywnego wzrostu roślin i silnego zarodkowania grzyba objawy choroby nasilają się. Biały nalot zwiększa swoje rozmiary i brunatnieje, zostaje zahamowany wzrost pędów, a porażone owoce nie nadają się do handlu. Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi tej choroby jest zbyt gęste sadzenie roślin i brak przewiewu, jak i stosowanie wysokich dawek herbicydów zawierających smazynę. Zarodkowanie grzyba jest silnie ograniczone w latach chłodniejszych i szczególnie chłodnych. Zwalczanie tej choroby to przeważnie; sadzenie plantacji z odmian szczególni odpornych, stosowanie odpowiednio dużych rozstaw w rzędach, jak i ochrona chemiczna czy wycinanie porażonych pędów wczesną wiosną.
3) Antarktoza (opadzina) liści porzeczki- choroba szczególnie rozpowszechniona na plantacjach porzeczek i agrestu, nasilająca się w latach wilgotnych i chłodnych dlatego objawy i przebieg tej choroby zależą od podatności rośliny i warunków atmosferycznych. Grzyb najsilniej infekuje liście, ale może porażać inne niezdrewniałe części krzewów. Początkowo w dolnych partiach rośliny tworzą się słabo zauważalne, drobne plamki. Wraz z rozwojem choroby ich ilość wzrasta, początkowo przybierają one barwę zielonożółtą, a później ciemnieją. Na dolnej stronie liścia w miejscu plam powstają drobna nabrzmienia będące owocnikami grzyba gdzie tworzą się licznie zarodniki uwalniane w okresie wilgotnej pogody. Zakażone liście żółkną i opadają począwszy od dolnych partii krzewu. Antarktoza liści porzeczki jest bardzo niebezpieczną chorobą, ponieważ wczesna defoliacja osłabia krzewy i powoduje zmniejszenie plonu. Podczas planowania uprawy w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia tej choroby należy decydować się na odmiany odporne. Zwalczanie już istniejących objawów to głównie walka chemiczna, którą należy rozpocząć wczesną wiosną.
Innymi równie groźnymi chorobami są; Biała plamistość liści porzeczki, Rdza wejmutkowo-porzeczkowa, Deformcja lisci porzeczki czerwonej czy Chloroza nerwów porzeczki czerwonej.
Podsumowując, głównymi objawami występowania na plantacjach szkodników i chorób jest; pojawienie się różnobarwnych plam i przebarwień na liściach i pędach, zwijanie się , zasychanie i opadanie liści czy znaczne obniżenie plonu. Zapobiegać i zwalczać te czynniki możemy dzięki przeprowadznym lustracjom, które pozwolą postawić diagnozę. Przerzedzanie i wypalanie zaatakowanych pędów znacznie redukuje ilość występujących szkodników. Powodzenie plantacji możemy uzyskać dzięki prowadzonym obserwacjom, które wcześnie pozwalają stwierdzić obecność szkodników jak i pierwsze objawy choroby.
TERMINY LUSTRACJI, OBJAWY SZKODLIWOŚCI, ZAPOBIEGANIE I ZWALCZANIE CHORÓB I SZKODNIKÓW NA PLANTACJACH PORZECZEK.
Marzena Strzyżewska
Gr. I
2005r
Akademia Rolnicza w Lublinie
Lektury;
„Ochrona plantacji roślin jagodowych”
Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne
Biblioteka Ogrodnika Sadownictwo
Warszawa 1987r
B.H.Łabanowska, A.Bielenini, T.Cianciara
„Ochrona roślin sadowniczych”
Warszawa 2003r
dr hab. Marek Grabowski, prof. dr hab. Kazimierz Wiech
„Integrowana Produkcja Owoców Porzeczki”
Opracowanie pod kierunkiem prof. dr hab. Edmunda Niemczyka