HISTORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH 21.12.2004
TEMAT: I WOJNA ŚWIATOWA
UKŁAD SIŁ W EUROPIE W PRZEDEDNIU I WOJNY ŚWIATOWEJ
Zwycięstwo Niemiec w wojnie francusko - pruskie jdoprowadziło w rezultacie do szeregu konfliktów na arenie europejskiej
Bismarck, będący kanclerzem Niemiec w latach 1871-1890, stał się ich inicjatorem, jako początek wykorzystując słabość Imperium Osmańskiego, związane z tym, że:
W roku 1875 wybuchło w Hercegowinie powstanie antytureckie, do którego przyłączyli się również Bułgarzy, Serbia i Czernogóra.
Narodziły się w tym czasie na Bałkanach 3 strefy wpływów:
Rosja - jako wyzwolicielka Słowian spod Turcji
Austro-Węgry - które obawiały się o swoje granice południowe
Wielka Brytania, która chciała uzyskać centralny dostęp do Bosforu i Dardaneli
Wszystko to doprowadziło do nawarstwienia się konfliktu na Bałkanach, który zaowocował w roku 1877 kiedy to Rosja wypowiedziała wojnę Turcji.
Przyczynami konfliktu były:
popieranie przez Rosję insurgentów ( rewolucjonistów ) słowiańskich na Bałkanach,
dążenie do zwiększenia autorytetu caratu
oraz odwrócenie uwagi społeczeństwa od spraw wewnętrznych.
Działania zbrojne trwające od 24 kwietnia 1877 do 31 stycznia 1878.
24 kwietnia Rosja z pomocą powstańców bułgarskich, serbskich, czarnogórskich oraz wojsk rumuńskich zaatakowała Turcję.
Agresorzy wygrali bitwę pod Szipką (31 lipca-11 sierpnia 1877),
zdobyli twierdzę Plewna (10 grudnia 1877)
oraz zajęli Adrianopol (styczeń 1878).
Pochód wojsk księcia Mikołaja Mikołajewicza został powstrzymany pod naciskiem Anglii i Francji. Dodatkowo w sprawę wmieszał się Bismarck, jako tzw. uczciwy makler - tzn. mediator pomiędzy walczącymi stronami.
3 marca 1878 w San Stefano podpisano pokój, na mocy którego
utworzono Księstwo Bułgarii,
przyznano Rumunii Dobrudzę,
Rosji część Besarabii i twierdze kaukaskie Ardahan, Batum i Kars,
zwiększono odpowiednio posiadłości Serbii i Czarnogóry.
Rewizję traktatu podjęto jeszcze w Berlinie 1878.
Kongres Berliński (VI-VII 1878),
Zwołany z inicjatywy kanclerza Niemiec O. von Bismarcka, w celu rewizji traktatu w San Stefano.
Zbyt silna pozycja Rosji na Bałkanach spotkała się ze zdecydowanym sprzeciwem przede wszystkim Wielkiej Brytanii i Austro-Węgier. Rozstrzygnięcie kontrowersji miało nastąpić w Berlinie.
Na kongresie najważniejsze mocarstwa reprezentowali odpowiednio:
O. von Bismarck (Niemcy),
kanclerz książę A.M. Gorczakow (Rosję),
premier B. Disaraeli - lord Beaconsfield (Anglię),
minister spraw zagranicznych W.H. Waddington (Francję),
hrabia G. Andrassy (Austro-Wegry),
marszałek Mehmed Ali Pasza (Turcję).
Owoce miesięcznych rozmów zawarto w 64 artykułach Traktu Berlińskiego, którego postanowienia przetrwały aż do wojen bałkańskich 1912-1913.
powstało autonomiczne księstwo Bułgarii, którego władcę miał zatwierdzać sułtan. Niemniej zamiast poprzednio obiecanych 163 tys. km wraz z 4 mln. mieszkańców przyznano jej jedynie 64 tys. z 1,5 mln. mieszkańców (utraciła tzw. “Rumelię Wschodnią”).
Austro-Węgry otrzymały pod swój zarząd Bośnię i Hercegowinę.
Kongres sankcjonował niepodległość Rumunii, Serbii, Czarnogóry (terytorium tych dwu ostatnich państw zostało okrojone).
Macedonię zwrócono Turcji. Ta ostatnia została zmuszona do wprowadzenia wolności wyznania. W kwestii żeglugi na Dunaju i w sprawie cieśnin Dardanelskich powtarzano postanowienia z 1856 i 1871.
Rosja uzyskała kosztem Rumunii część Besarabii, a w Azji twierdze tureckie Ardagan, Batumi i Kars wraz z okręgami, choć zrzekła się twierdzy Bajazyd.
Rumunia w zamian za utraconą Besarabię uzyskała 2000 km Dobrudży.
Jeszcze w przededniu kongresu doszło do układu angielsko - tureckiego, na mocy którego Turcja w zamian z angielską opiekę nad posiadłościami tureckimi w Azji Mniejszej oddawała Wielkiej Brytanii Cypr.
Konsekwencją Traktatu Berlińskiego stał się rozpad Sojuszu Trzech cesarzy,
przymierze zawarte w 1873 pomiędzy cesarzami: Wilhelmem I (Niemcy), Franciszkiem Józefem I (Austro-Węgry) i carem Aleksandrem II (Rosja) w celu koordynacji polityki zagranicznej i zacieśnienia współpracy trzech mocarstw rozbiorowych.
6 maja 1873 podpisano tajną niemiecko-rosyjską konwencję wojskową, zapewniającą obojgu koalicjantom wzajemną pomoc w wypadku zagrożenia zewnętrznego.
6 czerwca 1873 zawarto konwencję austriacko-rosyjską, do której 22 października 1873 przyłączyły się Niemcy. Umowy te obligowały władców do porozumiewania się w wypadku rozbieżności zdań w sprawach międzynarodowych lub zagrożenia pokoju.
Głównym inicjatorem sojuszu był O. von Bismarck, który w poszczególnych umowach zapewnił Niemcom uprzywilejowaną pozycję w stosunku do pozostałych aliantów.
Pierwszy wyłom w tym systemie spowodował tzw. "alarm roku 1875" (plan niemieckiej wojny prewencyjnej przeciwko Francji), w czasie którego Rosja poparła Francję, drugi - postawa Niemiec wobec Rosji podczas kongresu berlińskiego w 1878 po wojnie rosyjsko-tureckiej. Kres sojuszu nastąpił po podpisaniu 7 października 1879 dwuprzymierza niemiecko-austriackiego wymierzonego przeciwko Rosji.
Próbą nawiązania ponownej współpracy było spotkanie cesarzy w Skierniewicach (1884), które nie zapobiegło jednak ostatecznemu zerwaniu sojuszu podczas kryzysu bałkańskiego w 1886.
Z czasem do dwuprzymierza doszły również Włochy
traktat został podpisany 20 maja 1882 z inicjatywy kanclerza II Rzeszy O. von Bismarcka.
Przewidywał pomoc sojuszników w razie niesprowokowanego ataku Francji lub Rosji na któregokolwiek z sygnatariuszy.
Narodziło się Trójprzymierze
Droga do Trójporozumienia
Okazała się wyjątkowo trudna. Starły się tu bowiem konflikty odnośnie interesów państw zainteresowanych. Głównym twórcą konfliktów stała się Anglia
Pierwszy problem to Anglia a Francja
w roku 1882 wybuchło w Egipcie powstanie, w którym Anglicy wsparli stronę rządową
jednocześnie dotarła tam ekspedycja francuska kapitana Marchanda, próbując uzyskać coś dla siebie
Anglicy grożąc wojną zażądali wycofania się wojsk francuskich, które z uwagi na groźbę jednoczesnego konfliktu z Niemcami opuścili Egipt
W roku 1884 Anglicy podburzyli Chińczyków, którzy wypowiedzieli wojnę Francuzom o Tonkin
Anglicy nie chcieli konkurencji handlowych w pobliżu Indii
Kolejny konflikt dotyczył Syjamu ( Tajlandii ) od połowy XIX w. znalazł się on w orbicie zainteresowania Anglii i Francji.
W 1855 roku król Mongkut zmuszony został do zawarcia nierównoprawnego traktatu przyjaźni i handlu z Wielką Brytanią , a w roku następnym z Francją i Stanami Zjednoczonymi. Na mocy późniejszych układów: z Francją w 1904 roku i Wielką Brytanią w 1909 roku.
Syjam stracił kilka prowincji, ale zachował niepodległość.
Birma. Podobnie jak w Syjamie, tak i tu ścierały się wpływy francusko-brytyjskie.
15 stycznia 1885 roku w Paryżu przedstawiciele Birmy podpisali traktat, który dawał Francji solidną podstawę do umocnienia swych pozycji.
Zaalarmowało to Anglię, gdzie pojawiły się opinie, że Francja niebezpiecznie zbliża się do Indii. Zorganizowano więc bez zwłoki silne ekspedycje lądowe i morskie, które doprowadziły pod koniec 1885 roku do zajęcia kraju.
Birma proklamowana została kolonią i prowincją Indii brytyjskich 1 stycznia 1886 roku.
Anglia a Rosja
konflikt o kolej Transkaspijską do Taszkientu
zajęcie przez Rosję części Pamiru w roku 1892, przez co Rosja zbliżyła się do Persji i Afganistanu - domen angielskich
Anglia a Niemcy
W sprawach gospodarczych istniała pełna symbioza, Anglia była największym klientem Niemiec, Niemcy ich największym rynkiem zbytu, brytyjskie koła finansowe były orientacji proniemieckiej, więc gdzie ta rywalizacja???
W polityce kolonialnej podobnie, Niemcy starają się nie wchodzić w paradę Anglikom, patrzą na kolonie beligijskie, portugalskie.
Rozpoczęto rozmowy o wejściu Anglii do Trójprzymierza
angielski minister kolonii - Joseph Chamberlain
kanclerz Niemiec - Bernhard von Bulow
Zakończyły się one niepowodzeniem, gdyż Niemcy rozpoczęły w tym okresie wyścig zbrojeń, który nie na rękę był Anglii, zwłaszcza w kwestii zbrojeń morskich
1898 - uchwała parlamentu Rzeszy w sprawie sześcioletniego programu budowy floty.
19 okrętów liniowych
8 pancerników
42 krążowniki
Powstaje Związek Flotowy, milionowa organizacja wspierana przez przemysłowców.
Admirał Alfred Tirpitz, od 1897 sekretarz stanu w Urzędzie Marynarki Rzeszy wymyśla Risikogedanke (koncepcję ryzyka, myśl o ryzyku) - flota niemiecka musi być tak silna aby Anglicy uznali wojnę za przedsięwzięcie mocno ryzykowne.
Anglicy odpowiadają budową Dreadnought'a, co dla Niemców staje się pretekstem do nowych zbrojeń.
1900 - kolejna ustawa o zwiększeniu sił morskich
Rządowi angielskiemu było to nie na rękę gdyż chcieli przeprowadzić reformy społeczne, a nie wydawać pieniądze na zbrojenia. Dlatego starały się porozumieć z Niemcami.
Przeszkodziła im Depesza Krugerowska, którą Wilhelm wysłał do Burów, w czasie kiedy Anglicy prowadzili z nimi wojnę.
Paulus Kruger, znany jako Oom Paul stał na czele burskiego powstania przeciwko Anglikom 1899-1902
Poparcie Francji przez Anglię w czasie konfliktu 1911 roku posłużyło Tirpitzowi do żądań przyspieszenia tempa zbrojeń. Projekt “Noweli” - budowa nowych drednotów.
Wyścig zbrojeń wzbudził u Anglików nieufność wobec Niemców, u Niemców siał nienawiść do potężniejszego sąsiada.
Ostatecznie doprowadziło to do tego, że obawiając się izolacji w wypadku wojny, Anglia zwróciła się ponownie w kierunku Francji. Zanim jednak do tego doszło nawiązane zostały pierwsze porozumienia tworzące nowy blok.
Początkiem procesu tworzenia się Trójporozumienia było zawarcie 17 VIII 1892 rosyjsko-francuskiej konwencji wojskowej,
która przewidywała użycie rosyjskich sił zbrojnych przeciwko Niemcom w sile co najmniej 700 tys. żołnierzy, jeżeli Francja zostanie zaatakowana przez Niemcy lub Włochy poparte przez Niemcy.
Natomiast jeśli Rosję zaatakują Niemcy lub Austria poparta przez Niemcy, Francja zobowiązuje się wystawić 1mln 300 tys. żołnierzy przeciw Niemcom.
Podpisy szefów sztabów nie były poparte umową międzypaństwową, co stało się dopiero faktem w dniach 27 XII 1893 i 04 I 1894 poprzez wymianę listów pomiędzy ministrami spraw zagranicznych.
Bezpośrednią przyczyną zbliżenia francusko-rosyjskiego było zamknięcie rynku niemieckiego dla rosyjskich płodów rolnych.
Kolejnym krokiem było zawarcie układu francusko-brytyjskiego 08 IV 1904 zwanego Entente Cordiale (serdeczne porozumienie).
Nie był to sojusz wojskowy, lecz jedynie usunięcie dotychczasowych nieporozumień, głównie w Afryce tj. w Egipcie, Maroku, Nigerii, Senegalu, a także w Syjamie i na Nowej Funlandii.
Anglia dostała wolną rękę w Egipcie
Francja w Maroku
Trzecim etapem było zawarcie 31 VIII 1907 układów rosyjsko - angielskich, które dotyczyły wyłącznie spraw Azji Środkowej tj. Afganistanu, Persji, Tybetu.
Umowa ta była, tak jak i francusko-angielska z 1904, jedynie porozumieniem co do usunięcia sprzeczności interesów w Azji Środkowej.
Anglia zrezygnowała z Tybetu, który ogłoszono krajem neutralnym
Rosja wyraziła zgodę na protektorat angielski w Afganistanie
Persję podzielono na 3 strefy wpływów
Brytyjską
Rosyjską
Neutralną
Elementem, który zaistniał dość specyficznie w trakcie tworzenia się Trójporozumienia były Włochy
ze względu na duże powiązania finansowe z Francją, pomimo udziału w Trójprzymierzu, po objęciu tronu przez profrancuskiego Wiktora Emanuela doszło do podpisania w roku 1902 tajnej noty, która zakładała neutralność Włoch w ewentualnym konflikcie światowym
Na fali istnienia już dwóch bloków doszło do pierwszych starć dyplomatycznych
I kryzys marokański
Gdy Francja zaczęła opanowywać Maroko - po porozumieniu z Anglią Entente Cordiale - Niemcy postanowiły przeciwdziałać (bowiem w Maroku istniała już kolonia Niemiecka)
31 III 1905 Wilhelm II przybył do Maroka, lądując w Tangerze, gdzie wygłosił swoją mowę sprzeciwiając się francuskim wpływom i zapewnił o Niemieckim poparciu dla niezależności Maroka.
Na konferencji w Algeciras 16 I - 7 IV 1906 którą zwołały Niemcy poparto niepodległość Maroka, ale jednocześnie uznano Maroko za strefę interesów Francji i Hiszpanii, co zacieśniło współpracę Francji i Anglii
W konferencji wzięło udział 11 państw europejskich oraz USA i Maroko
II kryzys marokański
1 VII 1911- Niemcy usiłowały powtórzyć scenariusz sprzed 5 lat wysyłając do Maroka okręt wojenny Panther - skok Pantery do Agadiru - pod pretekstem pomocy sułtanowi w stłumienia powstania.
I tym razem po stronie Francji opowiedziały się pozostałe mocarstwa, W.Brytania zagroziła wręcz wojną.
Niemcy musiały podpisać traktat z 4 IX 1911 roku uznając protektorat francuski w Maroku.
W zamian za to otrzymały od Francji część Konga na granicy z Kamerunem
Pierwsza wojna bałkańska 9 X 1912-30 V 1913
Poprzedził ją antyturecki sojusz państw bałkańskich tzw. Związek Bałkański , zapoczątkowany zawarciem (13 III 1912) tajnego układu między Bułgarią i Serbią, zmierzającego do odebrania Turcji Macedonii.
W V 1912 do sojuszu przystąpiła Grecja, w VII Czarnogóra.
9 X 1912 roku, wykorzystując jako pretekst odrzucenie przez Turcję postulatów przyznania szerokiej autonomii prowincjom bałkańskim, Czarnogóra wypowiedziała Turcji wojnę.
19 X przyłączyły się do niej pozostałe państwa sojuszu bałkańskiego.
Dysponująca dwukrotnie liczniejszymi siłami (ok. 630 tys. przeciwko 300 tys. wojsk tureckich) koalicja do końca 1912 zajęła m.in. Trację, Macedonię Grecką, Kretę, Epir.
Po wprowadzeniu zawieszenia broni (4 XII 1912) podjęto rokowania pokojowe w Londynie.
Brak porozumienia między stronami oraz przewrót polityczny w Turcji, po którym władzę objął nacjonalistyczny rząd deklarujący kontynuację działań wojennych, doprowadziły do wznowienia walk 3 lutego 1913.
Wiosną 1913 Turcja poddała twierdze w Adrianopolu i Janinie.
W maju 1913 wznowiono rokowania w Anglii.
30 maja na mocy pokoju w Londynie
Turcja zrzekła się prowincji powyżej linii łączącej miasto Enez nad Morzem Egejskim i miasto Midye nad Morzem Czarnym.
Serbia zajęła większość Macedonii i wraz z Czarnogórą podzieliła ziemie sandżaku nowopazarskiego.
Część Macedonii otrzymały także Bułgaria i Grecja, która uzyskała również kontrolę nad Kretą i zachodnią Turcją.
W trakcie trwania pierwszej wojny bałkańskiej, w grudniu 1912, proklamowała niepodległość Albania, wspierana przez Austro-Węgry, kosztem dostępu do morza Serbów
Druga wojna bałkańska 29 VI-10 VIII 1913
Wzrost znaczenia Serbii po konflikcie z Turcją, ingerencje austriackie umożliwiające Serbii szerszy dostęp do Morza Adriatyckiego oraz niezadowolenie Bułgarii ze zdobytej, niewielkiej części Macedonii, doprowadziły do drugiej wojny bałkańskiej , która wybuchła po zerwaniu przez cara bułgarskiego Ferdynanda pertraktacji z Serbią na temat nowego podziału Macedonii.
Uderzenie Bułgarii na Serbię pociągnęło za sobą utworzenie wokół Serbii koalicji złożonej z Grecji, Czarnogóry, Rumunii i Turcji.
Po trzytygodniowych, niekorzystnych dla Bułgarii działaniach wojennych zawarto, dzięki mediacji rosyjskiej, rozejm.
10 III 1913 podpisano w Bukareszcie traktat pokojowy, w myśl którego
Rumunia przejmowała południową Dobrudżę,
Serbia dotychczasową część Macedonii bułgarskiej,
Grecja utrzymała Macedonię południową.
Osobny układ zawarły (29 IX 1913) Turcja i Bułgaria,
Bułgaria utraciła zajęte w pierwszej wojnie bałkańskiej obszary Tracji i Macedonii.
Turcja odzyskała m.in. Adrianopol.
Z obu wojen bałkańskich zwycięsko wyszła Serbia, stając się najsilniejszym państwem regionu i wchodząc w coraz silniejszy konflikt z Austro-Węgrami, który stał się jedną z przyczyn wybuchu I wojny światowej.
Wojny Bałkańskie naruszyły równowagę sił
3 VII 1913 roku Reichstag wydał ustawę o powiększeniu sił lądowych
podobnie reszta państw europejskich rozpoczęła się mobilizacja
I WOJNA ŚWIATOWA
28 VI 1914 roku - Sarajewo - Arcyksiążę Franciszek Ferdynand zostaje zamordowany przez Bośniaka Gawriło Principa - z inicjatywy serbskiego wywiadu wojskowego
23 VII 1914 roku - poseł austriacki w Belgradzie wystosowuje ultimatum dla rządu serbskiego
zaprzestanie wszelkiej działalności i propagandy skierowanej przeciwko Austro - Węgrom
rozwiązanie wszelkich organizacji tak działających
ukarania winnych zamachu
bezwarunkowa zgoda na wszystkie wymienione powyżej punkty
25 VII - odpowiedź
odrzucono żądanie udziału przedstawicieli Austro - Węgier w śledztwie
stosunki dyplomatyczne zostały zerwane
28 VII - Austro - Węgry wypowiadają wojnę Serbii
29 VII - Rosja wypowiada wojnę Austro - Węgrom
1 VIII - Niemcy wojna z Rosją
3 VIII - Niemcy wojna z Francją
Niemcy wkroczyli jednocześnie na teren Belgii w wyniku czego wybuchła 4 VIII wojna z Anglią
Państwa Centralne
Niemcy
Austro - Węgry
Turcja
Koalicja
Francja
Anglia
Rosja
Belgia
Serbia
Japonia
Nowe rodzaje broni:
czołgi - 20 XI 1917 roku pod Cambrai - użyli ich Anglicy
gazy bojowe - Niemcy - 31 I 1915 roku - Bolimowo
22 IV 1915 roku - Ypres
Nowe formy walki :
blokada gospodarcza Niemiec
próba jej likwidacji za pomocą łodzi podwodnych - 4 II 1915 roku - Rzesza ogłosiła wody wokół Anglii za strefę wojny
ROK 1914
3 fronty - zachodni - od Morza Pn. do Szwajcarii
wschodni - od Bałtyku do Rumunii
południowy - na południe od rzeki Sawy
Niemcy - Plan Schlieffena - Moltkego
atak na Francje, obejście twierdz przez Belgię, Holandię i Luksemburg, przy powstrzymaniu wschodu
zakładał 6 tygodni walk do pełnego zwycięstwa
Francja - Joffre - Plan XVII
natychmiastowe natarcie na wszystkich frontach w oparciu o Verdun, Toul i Belfort - twierdze nadgraniczne
głównie na Lotaryngię
2 VIII - Niemcy zajęli Luksemburg
z 3 na 4 VIII Belgię
Francuzi zostali kompletnie zaskoczeni- uratował ich front wschodni, który znacznie ich odciążył
Rosjanie zaatakowali Lwów i na prośbę Francuzów Prusy Wschodnie
Rennenkampf i Samsonow
Niemcy musieli przerzucić tam część swoich sił pod dowództwem Hindenburga i Ludendorfa
Samsonowa rozbito pod Tannenbergiem 26-31 VIII 1914 roku
Rennenkampfa nad Jeziorami Mazurskimi - 5-15 IX 1914 roku
Tymczasem na zachodzie doszło 6 IX 1914 roku do bitwy nad Marną
11 IX Niemcy zaczęli się cofać na linię rzeki Aisne
Wojna błyskawiczna się nie udała, w wyniku czego postanowiono zrealizować plan Wyścigu ku Morzu
polegał on na zajęciu Dunkierki i Calais, by odciąć Francję od Anglii
plan ten storpedowali Belgowie otwierając swoje śluzy i hamując tym samym Niemców
31 X 1914 roku Niemcy się wycofali
rozpoczęła się wojna pozycyjna
W rezultacie roku 1914
von Moltke został zdymisjonowany
na jego miejsce powołano Falkenhayna, który wprowadził plan uderzenia na wschód
Na froncie południowym
wojska austriackie stanęły na linii Sanu
nie udało im się przejść do ofensywy - Rosjanie ich zatrzymali
dopiero z pomocą wojsk niemieckich 6 XII 1914 roku udało im się zająć Łódź, zaś armia rosyjska wycofała się na linie Bzury
WALKI W AZJI
15 VIII 1914 roku Japonia wysłała ultimatum dla Niemiec
mieli oni oddać Kiau - Czou
oraz wycofać swoje okręty z dalekiego wschodu
Przy braku odpowiedzi 23 VIII 1914 roku Japonia wypowiedziała Niemcom wojnę
wojna skończyła się już 7 XI 1914 roku
Niemcy musieli oddać wszelkie swoje posiadłości na dalekim wschodzie
Koalicja poprosiła Japonię o wsparcie w Europie, jednakże Japonia odmówiła twierdząc, że pokój na dalekim wschodzie nie został jeszcze osiągnięty. W rzeczywistości mieli oni inne plany
18 I 1915 roku - Japonia wysłała 21 żądań do Chin
24 V 1915 roku podpisano traktat wynikiem którego Chiny stały się wyłączną domeną wpływów Japońskich
W lipcu 1916 roku doszło do tajnego porozumienia pomiędzy Japonią i Rosją, które potwierdziło dominację Japonii na wschodzie, skierowaną zwłaszcza przeciwko wpływom USA
2 XI 1917 roku układem pomiędzy Japonią i USA - Chiny stały się praktycznie prowincją Japonii
TURCJA
Po naciskach niemieckich 2 VIII 1914 roku doszło do zawarcia traktatu wojskowego pomiędzy Turcją i Niemcami.
na mocy tego traktatu w nocy z 29 na 30 X 1914 roku krążowniki tureckie zaatakowały Odessę i Noworosyjsk
Turcja odgrywała znaczną rolę w tym konflikcie, gdyż mogła szachować Kanał Sueski, co szkodziło zaopatrzeniu Anglii
W roku 1915 i 1916 Anglicy podjęli dwie wyprawy na Kanał, obie zakończyły się jednak niepowodzeniem
Najgłośniejszym epizodem walk na Bliskim Wschodzie była ekspedycja dardanelska
Anglicy i Francuzi próbowali opanować Cieśniny Czarnomorskie i Stambuł
Plan ataku opracował Winston Churchill
Mogło to otworzyć Anglikom drogę do Rosji i przyśpieszyć dostarczanie im sprzętu w zamian za zboże z Ukrainy
Dodatkowo liczono, że odetnie się Turcje od Europy zmuszając ją do kapitulacji
Również dało by to możliwość ataku na Austro - Węgry od południa
Anglicy zakładali, że jeżeli zdobędą Cieśniny - to w przyszłości zachowają je dla siebie
19 II 1915 roku - flota angielsko - francuska zaczęła walkę o Dardanele
do I 1916 roku koalicja straciła tam 145 000 ludzi bez osiągnięcia celu
WŁOCHY
24 V 1915 roku Włochy przystąpiły do wojny
Zanim do tego doszło związane były z Niemcami
gdy wybuchła wojna 3 VIII 1914 roku ogłosiły na przekór traktatom - neutralność
w zasadzie już od 1914 roku gabinet Antoniego Salandry skłaniał się do przyłączenia do Trójporozumienia
wprowadzał również pojęcie Sacro Egoismo
Świętego egoizmu Italii - zdobycia jak największych terytoriów jak najmniejszym kosztem
Prowadzono politykę lawirowania - nawiązując rozmowy z obu stronami
Ostatecznie 26 IV 1915 roku w Londynie podpisano tajny traktat, w którym Włochy w zamian za Tyrol, Triest, Gorycję, Dalmację w ciągu miesiąca przystąpią do wojny przeciw Przymierzu
Działania prowadzono na dwóch frontach
wschodnim - nad rzeką Soczą / Isonzo /
północnym - w Alpach i Dolomitach
Od Vi 1915 roku do IX 1917 stoczono 11 bitew o Isonzo bez jakichkolwiek wybitnych rezultatów
Jedynym znaczącym osiągnięciem Włoch w tej wojnie było odciągnięcie sił Austro - Węgier od działań na froncie zachodnim i wschodnim
ROK 1915
Hindenburg zaczął dążyć do uderzenia na wschód
ofensywa zaczęła się 2 V 1915 roku
pod Gorlicami przełamano front - Rosjanie zaczęli się wycofywać, utrzymując się jedynie w Galicji Wschodniej
do końca X 1915 roku Rosjanie cofnęli się również w Królestwie
5 VIII 1915 roku Niemcy zajęli Warszawę
Swoje zwycięstwo Niemcy próbowali wykorzystać do zawarcia odrębnego pokoju
dawali w zamian Rosjanom swobodę w Cieśninach i wysokie kredyty
Rosja odrzuciła propozycje, by ją odciążyć Francja i Anglia przeprowadziły ofensywę na froncie zachodnim w Artois w maju i w Szampanii we wrześniu 1915 roku.
Nie udało im się jednak przełamać frontu
BUŁGARIA I BAŁKANY
Bułgaria dążyła do rewanżu na Serbii po wojnach bałkańskich
12 VII 1914 roku - podpisano umowę między Bułgaria i bankami niemieckimi, wynikiem czego otrzymała ona 500 mln lewów w złocie uzależniając się tym samym od Niemiec
we IX 1915 roku, gdy Niemcy oblegli Wilno, Bułgaria uznała, że Rosja jest już w zasadzie pokonana - w Pszczynie podpisano konwencję na mocy której Bułgaria 14 X 1915 roku wypowiedziała wojnę Serbii
Pozwoliło to Przymierzu zająć Serbię i Czarnogórę i uzyskać bezpośrednią łączność z Turcją
Problem stanowiła już tylko Grecja, w której od 2 X 1915 roku stacjonował korpus Anglo - Francuski
Sama Grecja zachowała jednak neutralność
Korpus pozostał w Grecji oczekując dogodniejszej sytuacji do ataku
ROK 1916
W styczniu 1916 roku uchwalono w Anglii obowiązek służby wojskowej - był to pierwszy objaw kryzysu w tej wojnie
Ogólnie zaczęły się problemy gospodarcze i przemysłowe
w Niemczech rozpoczęło się racjonowanie żywności
wszystkie strony zaczęły dążyć do jak najszybszego zakończenia wojny
6 - 8 XII 1915 roku odbyła się konferencja w Chantilly pod Paryżem, gdzie zadecydowano, że 1 VII 1916 roku nastąpi atak na wszystkich frontach
Atak ten uprzedziły Niemcy 21 II 1916 roku uderzając na Verdun, gdzie dowodził Petein
do VI 1916 roku plan wykrwawienia przeciwnika się nie powiódł straty wynosiły 1:1
Drugą inicjatywa niemiecką w roku 1916 była próba przełamania blokady morskiej
31 V 1916 roku doszło do bitwy jutlandzkiej w Cieśninie Skagerrak
zakończyła się ona bez rozstrzygnięcia
Anglicy utrzymali przewagę na morzach
Równocześnie z tymi wydarzeniami rozpoczęła się ofensywa na froncie wschodnim - tzw. ofensywa Brusiłowa
do końca czerwca zajęli oni całą Bukowinę
ofensywa zakończyła się w lipcu, z powodu braków w zaopatrzeniu i komunikacji
Ofensywę Brusiłowa wsparła ofensywa na zachodzie
24 VI 1916 roku miała miejsce bitwa nad Sommą
walki trwały do X 1916 roku bez przełamania frontu
Rok 1916 zakończył się dymisją Falkenhayna, którego zastąpił Hindenburg.
RUMUNIA
5 VIII 1914 roku Rumunia ogłosiła neutralność
duże znaczenie dla obu stron - duże zasoby zboża i ropy
do roku 1916 trwały rozmowy z obu stronami
17 VIII 1916 roku podpisano traktat z państwami koalicji w zamian za Siedmiogród, Bukowinę i Banat
27 VIII 1916 roku Rumunia wypowiedziała wojnę Austro - Węgrom
po nieudanej ofensywie 10 XII 1917 roku musiano podpisać rozejm
Rumunia znalazła się pod okupacją Przymierza
PROPOZYCJE POKOJOWE
12 XII 1916 roku państwa Przymierza wystąpiły z propozycją rozmów pokojowych
oferta została odrzucona z powodu jakichkolwiek konkretnych warunków
18 XII 1916 roku - miało miejsce I wystąpienie Wilsona
chciał być mediatorem konfliktu, obawiano się jednak, że będzie chciał coś uszczknąć dla siebie
w praktyce znaczenie tylko propagandowe
Latem 1917 roku papież Benedykt XV zaproponował zakończenie wojny na zasadzie - bez zwycięzców i bez zwyciężonych
oczywiście wszyscy taką możliwość odrzucili
PROBLEM IRLANDZKI
Rok 1916 - to również problem Irlandii
chciano by Irlandczycy wstępowali do armii angielskiej
sabotowano tę akcję i zaczęto przygotowania do akcji zbrojnej
na czele Irlandczyków stanął Roger Casement, który udał się do Niemiec szukając tam wsparcia dla irlandzkiego powstania - Niemcy mieli morzem dostarczyć broń i ochotników
wszystko poszło źle - zabrakło ochotników, okręt z bronią poszedł na dno
Casementa aresztowano
Pomimo tego 24 IV 1916 roku w Dublinie do wybuchu powstania, które trwało 5 dni i zostało krwawo stłumione
USA
18 II 1915 roku wody wokół Anglii ogłoszono strefą wojny
7 V 1915 roku storpedowano Lusitanię - U-20 - wywołało to konflikt ze Stanami Zjednoczonymi, w wyniku którego Niemcy zobowiązały się, że łodzie podwodnie nie będą zatapiać okrętów pasażerskich bez ostrzeżenia.
24 III 1916 roku zatopili Sussexa
kolejny konflikt dyplomatyczny zakończył się kolejna obietnicą
Po trudnościach roku 1916 - 9 I 1917 roku ogłoszono nieograniczoną wojnę podwodną, w której udział miały wziąć 154 łodzie
zlekceważono kompletnie zagrożenie ze strony USA
wojna podmorska miała się rozpocząć 1 II 1917 roku
3 II 1917 roku USA zerwały stosunki dyplomatyczne z Niemcami
oprócz wojny podwodnej powodem stała się depesza Zimmermana - niemieckiego sekretarza stanu, który przesłał instrukcje dla posła niemieckiego w Meksyku przez ręce ambasadora w Waszyngtonie
16 I 1917 rok
proponowano w niej Meksykowi sojusz wojskowy i wystąpienie przeciwko USA, gdyby wypowiedziały one wojnę Niemcom
w zamian Meksyk dostałby Teksas, Nowy Meksyk i Arizonę
depeszę przejęto i opublikowano w prasie amerykańskiej
19 III 1917 roku - storpedowano Vigilentię
6 IV 1917 roku USA wypowiedziały wojnę Niemcom
USA nie związały się z koalicją na zasadzie układów, były państwem stowarzyszonym a nie sprzymierzonym
Wojna podmorska zakończyła się niepowodzeniem
zaczęto stosować konwoje, pola minowe i okręty pułapki
poza tym zaczęło brakować okrętów podwodnych
ROK 1917
Po 1916 roku Joffre został odsunięty z dowództwa po nadaniu mu pierwszej w republice buławy marszałkowskiej.
Jego następcą został mianowany Nivelle - zwolennik szybkiego, gwałtownego przełamania frontu
9 IV 1917 roku na frontach zachodnich rozpoczęła się ofensywa Nivella
zatrzymała się 19 IV nie udało się przełamać frontu ze względu na karabiny maszynowe
Nivelle powtórzył ofensywę po raz kolejny 30 IV
15 V 1917 roku w konsekwencji niepowodzeń i bardzo dużych strat został zdymisjonowany
Nivella zastąpił Petain, który stwierdził „ oczekuję Amerykanów i czołgów ”
Tymczasem zaczęły się strajki i bunty w wojsku francuskim
20 V 1917 roku żołnierze francuscy nie zgodzili się ruszyć do ataku
groził im za to sąd polowy i śmierć , jednak rząd obawiał się ją wykonać
By uratować sytuację we Francji nowym premierem 16 XI 1917 roku został Clemenceau /76 lat/
KRYZYSY NIEMIECKIE
Na przełomie 1916-1917 roku - tzw. zima brukwiowa - podstawowe pożywienie robotników niemieckich w tym okresie
W roku 1917 fale strajków, głównie w przemyśle zbrojeniowym
zaczęto domagać się tworzenia rad robotniczych
bunty we flocie wojennej w Kilonii
szerszy rozwój ruchu socjaldemokratycznego
w styczniu 1916 roku powstał Związek Spartakusa
nazwa od ulotek zwanych listami Spartakusa
program przeciwko wojnie
przywódcy - Karol Liebknecht, Róża Luksemburg, Julian Marchlewski
w kwietniu 1917 roku powstała Niezależna Socjaldemokratyczna Partia Niemiec / USPD
walka o pokój drogą reform parlamentarnych
REWOLUCJA W ROSJI
Koniec roku 1916 naznaczony był falami strajków
Zaczęły się represje policyjne
3 III 1917 roku wybuchł strajk w fabryce zbrojeniowej Putiłowa w Piotrogrodzie
zwolniono strajkujących
strajk przeszedł w strajk powszechny
12 III zdobyto arsenał
14 III utworzono Rząd Tymczasowy złożony w dużej mierze z burżuazji i Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich
15 III - car Mikołaj II podpisał abdykację i przekazał władzę swemu bratu Michałowi
Następnego dnia Michał również abdykował przekazując władzę Rządowi Tymczasowemu z księciem Lwowem na czele
17 III Rząd Tymczasowy stwierdził, że respektuje wszystkie zobowiązania caratu, łącznie z prowadzeniem wojny
16 IV 1917 roku powrócił do Rosji Lenin, następnego dnia ogłaszając swoje tezy:
odwołanie poparcia dla Rządu Tymczasowego
przejście do rewolucji robotniczej
przejęcie władzy przez Rady Delegatów
konfiskaty gruntów obszarniczych
nacjonalizacja przemysłu
zmiana programu i partii z socjalistycznej na komunistyczną
utworzenie Międzynarodówki Rewolucyjnej
6 V 1917 roku pod wpływem Rad Robotniczych Rząd Tymczasowy wydał deklarację, że będzie dążył do pokoju
pomimo deklaracji 1 VII 1917 roku przeprowadzono jeszcze jedna ofensywę nazwaną ofensywą Kierńskiego
zakończyła się ona całkowitą klęską
wzmogła jedynie ruchy rewolucyjne
21 VII 1917 roku Lwow podał się do dymisji, na jego miejsce wszedł Kiereński
wprowadził tym samym dyktaturę wojskową
Rząd Tymczasowy uznał, że tylko siłą można stłumić rewolucję
Z 6 na 7 XI 1917 roku bolszewicy zbrojnie ruszyli do powstania
sygnał do powstania dał krążownik Aurora
Kiereński uciekł, ministrów aresztowano
7 XI - powołano do życia pierwsze rząd radziecki - Radę Komisarzy Ludowych na czele z Leninem
8 XI 1917 roku Rada Komisarzy wydała dekret o pokoju
na jego mocy chorąży Krylenko 26 XI 1917 roku zwrócił się do dowództwa niemieckiego z propozycja zawieszenia broni
Niemcy przyjęli te propozycje
3 XII 1917 roku w Brześciu Litewskim zaczęły się rokowania, zakończony 15 XII podpisaniem oficjalnego rozejmu
3 III 1918 roku podpisano pokój brzeski
ustalał on problem granicy
Rosja traciła Ukrainę i Estonię
Przy okazji załatwiania pokoju w Brześciu poruszono również problem Rumunii
7 V 1918 roku Rumunia zgodziła się na pokój, który podpisano w Bukareszcie
Rumunia oddawała Bułgarii część Dobrudży
Austro -Węgry uzyskały część Karpat Południowych
Rumunia uzależniła się od kapitału niemieckiego
Niemcy stały się wyłącznym nabywcą zboża na 8 lat i ropy na 90 lat
ROK 1918
Niemcy zdecydowali się na kolejna ofensywę, która miała być już jedynie tylko drogą do kompromisowego pokoju
21 III 1918 roku po uderzeniu na froncie zachodnim udało się Niemcom przełamać front
w obliczu zagrożenia Koalicja wybrała jednego ogólno-dowodzącego wszystkich armii został nim generał Foch
Ostatnie niemieckie uderzenie miało miejsce 15 VII 1918 roku w Szampanii i zakończyło się klęską
Od 18 VII 1918 roku ruszyło kontrnatarcie na wszystkich frontach kończąc się złamaniem niemieckiej obrony
Schyłek wojny charakteryzował się chaosem w państwach Przymierza
W Austro - Węgrzech rozpoczęły się ruchy odśrodkowe
16 X 1918 roku cesarz Karol wydał manifest, w którym zapowiedział przekształcenie monarchii w państwo związkowe
było już jednak za późno
28 X - Czesi ogłosili powstanie republiki Czeskiej
30 X - powstało osobne państwo austriackie
16 XI - powstała Węgierska Republika Ludowa
11 XI 1918 roku w Rethondes podpisano rozejm
ewakuacja wojsk niemieckich z Belgii, Alzacji i Lotaryngii
wydanie całej broni ciężkiej
utrzymanie blokady gospodarczej Niemiec
zrzeczenie się Afryki
W chwili podpisywania rozejmu klęski dopełniła jeszcze rewolucja w Niemczech
od 3 XI 1918 roku rozpoczął się bunt marynarzy w Kilonii
7 XI w Monachium usunięto dynastię Wittelsbachów
9 XI Wilhelm III abdykował
10 XI wybrano rząd republikański na czele z Fryderykiem Ebert
1