03.! 1.2001 Wykład 3.

W XVII wieku w Polsce rozwinęły się poglądy podobne do merkantylizmu właściwego na zachodzie Europy. Główne postacie tego okresu to Stanisław Zaremba i fan Grodwagner (I połowa wieku), potem byli to Krzysztof Opałiński oraz Andrzej Maksymilian Fredro (II połowa wieku). Problemem zasadniczym było iprzemysłowienie kraju. Procesy industrialne miały się odbywać pod protekcją jaństwa.

W 1623 r. Stanisław Zaremba wydał „Okulary na rozchody w Koronie i z Corony...''. Jan Grodwagner w 1632 r. opublikował „Dyskurs o cenie pieniędzy eraźniejszej i o- niektórych skutkach jej". Obaj podejmowali podobne problemy. Zwracali uwagę na strukturę eksportu. W dłuższym okresie eksport surowców nie :apewni Polsce dodatniego bilansu płatniczego ze względu na relacje cen. Akcentowali )otrzebę zmiany struktury eksportu, Postulowali zakazy wywozu surowców, zwłaszcza yełny, lnu i żelaza. Podkreślali, że należy je przetwarzać w kraju. Pozwoli to zwiększyć utrudnienie i zmniejszy wypływ pieniądza z kraju. W programie gospodarczym '.akładali, że z rozwiniętym handlem i gospodarką wiąże się ustabilizowany, )etoowartościowy pieniądz. Rozwinęli teorię pieniądza-kapitału a nie skarbu. Dowodzili, że obfitość pieniądza może być dodatniego bilansu handlowego, który jest )siągany poprzez rozwinięty przemysł i eksport wyrobów gotowych

Opaliński i Fredro także opowiadali się za rozwojem przemysłu, Aby mógł się on ozwijać niezbędna jest aktywna polityka państwa, pobudzająca siły produkcyjne kraju. Zalecali sprowadzenie z zagranicy rzemieślników* aby uczyć rzemiosła polskich nieszczan. Fredro proponował tworzenie spółek kapitałowych z udziałem państwa w :elu szybszej koncentracji kapitału, Od państwa żądano budowy dróg, kanałów, mostów infrastruktury). Wysuwano postulat przymusu zatrudnienia wobec młodych, silnych żebraków i włóczęgów, Uważali, że z natury człowiek chce być bogaty, ale jest leniwy, llatego państwo powinno go zmuszać do pracy, oszczędzania i inwestowania. W 1668r. ^;redro wydał „Militaria". Zalecał sporządzenie zestawienia budżetowego w celu •acjonalnego gospodarowania finansami państwa, Proponował powołanie urzędu ikarbu, który opiekowałby się rzemiosłem, handlem i rolnictwem. Wskazywał na owiązanie tych gałęzi ze sobą. Domagał się poprawy społecznej dla mieszczan, jadania im praw i przywilejów.

Stefan Garczyński (I połowa XVIII w.) w wydanej w 1749 r. „Anatomii Izeczypospolitej Polskiej..." łączy elementy późaego merkantylizmu i ekonomii clasycznej. Typowo merkantylne hasła to budowa dróg, rozwój handlu, zniesienie prywatnych ceł i myt, zakładanie manufaktur, sprowadzanie rzemieślników z zagranicy. Jważał, że potrzebna jest aktywna rola państwa, gdyż może doprowadzić do ożywienia ikonomicznego mieszozan i chłopów, Podkreślał, że wieś bogata to nie tylko wieś )rodukująca, ale przetwarzająca płody rolne. Podatki powinny być przeznaczone na ozwój przemysłu i rzemiosła, a nie na konsumpcję luksusową jak to czyniła szlachta. Takie działanie oznacza bowiem brak oszczędności i inwestycji. Postulował o przymus

jospodarczych, wprowadził nową metodę badania tych zjawisk. Jego dzieła to „Traktat ) podatkach i daninach" (1662), „Anatomia polityczna Irlandii" (1691), „Arytmetyka >olityczna"(1690). Podstawa nowej metody są dane empiryczne. Statystykę nazywa irytmetyką polityczną. Nazywany jest ojcem statystyki. Petty nie poprzestał na opisie yawisk. Szukał powiązań przyczynowo-skutkowych między zjawiskami. Starał się łotrzeć do istoty zjawisk gospodarczych. Zajmował się tylko wycinkami gospodarki. ^łoświęcał uwagę zagadnieniom ceny. Wyróżnił trzy kategorie Ceny:

• rynkową - kształtują ją warunki rynkowe, czyli popyt i podaż, ma charakter
  zmienny,

• naturalną - ma charakter bardziej stabilny, gdyż nakładu pracy zużytej do
  wytworzenia dobra,

• polityczną - jest wynikiem decyzji władzy, często ma charakter dowolny, nie
  uwzględnia wymogów ekonomicznych.

Podstawowymi czynnikami produkcji są ziemia i praca. Ci, którzy wnoszą prace >owinni otrzymywać płacę, a ci, którzy wnoszą ziemię powinni otrzymywać rentę, 'odobnie oddający na cele produkcyjne odpowiednią sumę pieniędzy powinni rtrzymywać procent. Nie nazywa jej jeszcze kapitałem, ale wyjaśnia jego istotę. Płaca >yła ustalana ustawowo, określono górną granicę. Ostatecznie decydował rynek, sformułował pojęcie płacy mmimalnej, jako sumę wydatków niezbędnych do itrzymania pracownika i jego rodziny. Koszty trzymania związał z urodzajem ziemi i climatem, gdyż one wpływają na ceny środków, Renta to nadwyżka ponad koszty )rodukcji w rolnictwie. Wysokość uzależniał od urodzajności i położenia gruntu. ^łróbował określić cenę ziemi, jako skapitalizowaną rentę z ziemi (okres kapitalizacji to 11 lat). Procent określił jako swoistą rentę z wyłożonych pieniędzy. Wysokość wocentu obliczył w oparciu o rentę z ziemi. Odszedł od tezauryzacji. Podstawą jogactwa jest pieniądz w ruchu. Podjął próbę obliczenia dochodu społecznego. ^Jodkreślał, że niezbędny jest stabilny pieniądz i stałe ceny. Określił optymalną ilość >ieniądza w obiegu. Zależy ona od: 1. wielkości emisji '.. wielkości obrotów ). szybkości obiegu.

Jeżeli do optymalnej wielkości zabraknie kruszcu, to banki powinny emitować jieniądz papierowy. Rozwinął koncepcję finansów publicznych, zwłaszcza >podatkowania. Troszczył się o interesy państwa. Podatkami należy obciążyć nie łochody lecz wydatki konsumpcyjne. Państwo powinno wspierać biednych obywateli.

Dawid Hume (XVIII w.) napisał m.in. „Rozprawy polityczne" (1752), „Szkice i raktaty o różnych sprawach" (1777). Jest to dojrzała krytyka merkantylizmu, a nie crytykanctwo. Dowodził, że merkantylizm spełnił swoja rolę w okresie wiodącego landlu i kapitału kupieckiego. W XVIII w. wiodącą role odgrywał kapitał >rzemy słowy. Wskazywał przez to, że nowy etap wymaga wolności gospodarowania, landlu, produkcji. Wzrost tej wolności wiąże się ze wzrostem wolności politycznej podstawy pod liberalizm gospodarczy), W gospodarce należy brać pod uwagę długie

Państwo potrzebuje wpływów z rolnictwa, jako wytwórcy wartości. Jest to concepcja podatku jedynego. Był on bardzo wysoki i pogorszył stan rolnictwa.

Robert Turgot rozwinął myśl Quesnay'a w dziele „O tworzeniu i podziale >ogactw" (1769). Był on ministrem Ludwika XVI, wprowadził wolny handel zbożem w oku 1774, zlikwidował przywileje cechowe, czyli stosował postulat wolności gospodarczej w praktyce. Po raz pierwszy sformułował prawo zmniejszającego się >rzychodu z ziemi: kolejne nakłady na ziemie przynoszą malejące efekty. Turgot •ozwinął koncepcje pieniądza- kapitału, Dowodził, że tworzenie kapitału wymaga >8zczędzania. Definiował kapitał jako oszczędności z przeznaczeniem na nakłady nwestycyjne. Wyjaśniał, że miernikiem obfitości kapitału jest bieżąca stopa >rocentowa.

Nie traktowano gospodarki jako mechanizmu, lecz porównywał ją do organizmu udzkiego, Był to system niedoceniony ze względu na wchodzącą rewolucję wzemysłową,

Fizjokratyzm w Polsce nie odegrał dużej roli. Rozwijał się obok merkantylizmu. iasła wolności źle się przyjmowały. Przedstawicielami byli bracia ksiądz Hieronim i Walerian Stroynowscy związani z Uniwersytetem Wileńskim, ksiądz Antoni Popławski Uniwersytet Jagielloński), który popularyzował tablicę Quesnay'a. Najbardziej znane wstacie to Hugo Kołłątaj i Stanisław Staszic (przełom XVIII i XIX wieku). Poglądy w ^łolsce były inne, gdyż sytuacja była inna. Nie było preferencji tylko dla rolnictwa, ^łojawiły się hasła wolności i własności, Staszic zorganizował w 1816 r. Towarzystwo lolnicze Hrubieszowskie. Uwłaszczył chłopów na własnych ziemiach. Staszic [formułował tezę: nie ma wolności bez własności, Kraj słaby ekonomicznie nie może ść drogą liberalnej polityki gospodarczej. Potrzeba pomocy państwa.

1111.2001. Wykład4.

Podstawy ekonomii klasycznej.

Twórcy podstaw ekonomii klasycznej zwrócili uwagę na nowe źródła bogactwa, ctórych upatrywano w produkcji, pracy produkcyjnej. Nowe formy bogactw to dobro, owar a nie kruszec, pieniądz, Zwrócili oni uwagę na potrzebę nowych warunków )ogactwa. Szczególną zasługo fizjokratów polega na tym, że sformułowali oni wdstawy liberalizmu gospodarczego.

Na tej podstawie wyrosła ekonomia klasyczna, której czołową postacią jest Adam imith (1723-1790). W 1776 r. wydał dzieło „Bogactwo narodów". Jest uważany za ojca skonomii światowej, wyodrębnił ekonomie z innych nauk. Adam Smith związany był z iniwersytetem w Glasgow, gdzie współpracował z katedra logiki, wykładał filozofię noralną, która obejmowała teologie naturalną, etykę, prawo i politykę, Były to wykłady swoistej filozofii życia społecznego, gdzie mieściła się problematyczna ekonomiczna, foblematyka ekonomiczna z czasem zainteresowała Smitha szczególnie. Wyrazem ego było wydane w 1776 r. dzieło „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa larodów".

M

est mechanizm wolnej konkurencji. Harmonijne warunki rozwoju gospodarczego imith odnalazł w funkcjonowaniu prawa popytu i podaży. Smith uważał, ze ten nechanizm jest zarazem automatycznym regulatorem produkcji, bowiem wzrost popytu jrowadzi do wzrostu cen, ten zaś do wzrostu podaży co stymuluje produkcję (i )dwrotnie). Funkcjonuje tu zasada interesu osobistego przedsiębiorcy,

Prawa wolności gospodarczej są prawami niezmiennymi, tak jak niezmienna jest latara ludzka. Nie oznacza to jednak, że prawa rynkowe zaczęły funkcjonować w tym ;zasie, Wcześniej także były, ale tylko intuicyjnie wyczuwane.

Smith analizował źródła uzyskiwania dóbr materialnych. Wprowadził ozróżnienie pracy produkcyjnej i nieprodukcyjnej. Dobra materialne, wchodzące w skład produktu społecznego, są efektem pracy produkcyjnej. Są to także dobra, które nożna odłożyć, przechować w przeciwieństwie do dóbr pochodzących z pracy Reprodukcyjnej, do których zalicza się m.in. pracę lekarzy, nauczycieli.

Celem Smitha było wskazanie dróg do bogactwa oraz sposobu wzrostu i ramnażania bogactwa narodów. Widział je poprzez:

1. zwiększenie liczby pracujących produkcyjnie

2. podniesienie poziomu zręczności i znawstwa, co rozwinięto w zwiększenie
   wydajności i jakości pracy, co można osiągnąć poprzez podział pracy

U podstaw wzrostu bogactwa leży podział pracy, który prowadzi do dalszych Uepszeń, wynalazków i podnosi wydajność, nakręcając mechanizm wzrostu, Rozszerzenie podziału pracy Smith uzależniał od rozmiarów rynku i ilości kapitału, W mię tego proponował międzynarodowy podział pracy, co oznaczało rozszerzenie ozmiarów rynku do skali międzynarodowej. Ten problem był zasygnalizowany przez smitha.

Wszystkie te procesy wymagają kapitału, stąd główną wagę Smith przywiązywał lo tego czynnika produkcji. Dlatego też mówimy o kapitalizmie jako systemie społeczno-gospodarczym. Smith poszerza teorię czynników produkcji. Smith, prowadzając kapitał jako trzeci czynnik produkcji, uzasadnił to podziałem pracy. Bez capitału niemożliwe byłoby pogłębienie podziału pracy i racjonalne gospodarowanie, imith uważał, że człowiek w sposób naturalny oszczędza i powiększa zasoby kapitału. Siemię i pracę określa jako pierwotne czynniki produkcji, kapitał to pochodny czynnik jrodukcji. Wzrost kapitału warunkuje rozwój gospodarczy. Droga do powiększenia capitału wiedzie przez oszczędności.

Kapitał wysuwa się na czoło, dlatego rozwija nową teorię kapitału, Kapitał zaangażowany w produkcji Smith podzielił na:

1. kapitał stały - urządzenia produkcyjne kadrowe (maszyny, narzędzia i zdolności
   ludzkie)

2. kapitał obrotowy - surowce, półfabrykaty, wyroby gotowe i środki pieniężne
   przez Smitha

Osią teorii ekonomicznej jest teoria wartości. Dla Smitha bogactwem są dobra naferialne, towary. Pieniądz mierzy jedynie wartość towaru. Cena stanowi pieniężny vyraz wartości. Smith wyodrębnił

nwestyćji. Wyznaczał państwu rolę opiekuna przemysłu i handlu, podkreślał potrzebę iobrej władzy. Uważał, że zła władza i złe wychowanie to podstawa nieszczęść na iwiecie.

Późny merkantylizm (neomerkantylizm) reprezentują Ferdynand Nax oraz Józef Mybicki (II połowa XVIII i początek XIX w). Nax jest autorem wydanej w 1790 r. csiążki „Wykład początkowy prawideł ekonomiki politycznej", Wybicki w latach 1777-1778 opublikował „ Listy patriotyczne...". Obaj w swoich dziełach zawarli program różnego merkantylizmu. Nax za podstawową gałąź gospodarki uważał rolnictwo, gdyż lie można go zniszczyć jak manufaktury. Apelował do właścicieli ziemskich, aby x>dejmowali działalność inwestycyjną, powinni oni rozwijać drobny przemysł na wsi tkactwo, kołodziejstwo, wikliniarstwo itp.). Polski przemysł jest słaby, dlatego jowinien istnieć protekcjonizm państwa. Polska gospodarka nie dorosła do liberalizmu. ^łodkreślał niezbędny rozwój dróg, połączeń komunikacyjnych. Te zadania powierzał wojsku, Postulował ograniczenie eksportu surowców, zwolnienie od ceł wwozowych owary ^niezbędne" dla kraju (narzędzia dla rolników i rzemieślników, sukna i inne), jłosił, że podstawą bogactwa kraju jest „praca, oszczędności i roztropne rządy >olityczne". Podobnie jak Nax, Wybicki wypowiadał się na temat protekcyjnej polityki craju, gdyż Polska jest Krajem słabym. Zalecał tworzenie warunków dla rozwoju landlu, manufaktur. Nowe elementy pojawiły się w „Listach politycznych". Wskazał akże na potrzebę szerzenia informacji o nowych fabrykach, towarach, cenach, worzenia trasy, która zawiera te informacje. Zalecał zamianę pańszczyzny na czynsz, jo miało doprowadzić do ożywienia rynku wewnętrznego, „chłopa i pana powinien ączyć rynek a nie zależność feudalna", Wskazywał na ujemne strony pańszczyzny oraz wzytywne skutki pracy na swoim.

Merkantylizm jako system idei gospodarczych przyniósł istotne zmiany w joglądach na bogactwo i bogacenie się. Krótka droga do bogactwa to handel. Bogactwo o nagromadzone dobra materialne. Literatura odchodzi od ujęć normatywnych, co Uwarzą warunki do gromadzenia kapitału. Stworzono warunki, które sprzyjały ozwojowi systemu rynkowego (gospodarki kapitalistycznej). Polityka merkantylna łoprowadziła do przyśpieszenia rozwoju gospodarczego, Najbardziej wzmocniły się Anglia oraz Holandia. Troszczyły się one o równomierny rozwój gospodarczy.

Krvtvka merkantylizmu i budowanie podstaw ekonomii klasycznej.

Nurt zawiera się w II poi. XVII w. i I poł. XVIII w. rola państwa była duża, gdyż ednostki musiały wzmocnić się gospodarczo. Sprzyjało to hasłom wolności jospodarczej (produkcji i handlu). Sprzyjała temu także doktryna filozoficzna, jaką >yły prawa natury. Wolność jednostki jest naturalnym prawem człowieka, państwo nie jowinno krępować jednostki. Na tej bazie podjęto krytykę merkantylizmu jospodarczego. Określano nowe cele gospodarowania, czyli zaspokajanie jednostki i jej >otrzeb, bogacić maja się jednostki, Przedstawiciele tego nurtu to William Petty i Dawid Hume. William Petty (1623-1687) wniósł nowe spojrzenie na badanie zjawisk

okresy czasu. To co jest słuszne w długim okresie, może przynieść w długim okresie odwrotne efekty. Wskazywał na groźbę inflacji mała inflacja jest korzystna, gdyż jest bodźcem do inwestycji i rozwoju gospodarczego. Nadmierna inflacja może prowadzić do anarchii życia gospodarczego, do zubożenia społeczeństwa, Podkreślał, że pieniądz jest środkiem obiegu, może kruszcowy i papierowy. Niska stopa procentowa wskazuje la prawidłowy rozwój gospodarczy.

Fizjokratvzm.

Wyrósł z hurtu krytyki merkantylizmu. Jest to system oparty na prawach laturalnych. Głównym przedstawicielem jest Franciszek Quesnay (czyt. Kene) (1694-1774), Był on lekarzem króla Ludwika XV. Wydał wiele prac z dziedziny medycyny, a jo 60-tym roku życia zajął się ekonomią. W 1758 wydał „Tablicę ekonomiczną", która est wykładem fizjokratyzmu jako systemu. Oparty jest on na trzech filarach:

1. koncepcja porządku naturalnego - porządek naturalny jest to porządek ustalony
   przez Boga jako oczywisty, naturalny, może być poznany przez zdrowy rozum,
   intuicyjnie, stopień poznania zależ)' od wykształcenia; W wyniku działań ludzie
   tworzą porządek „ludzki", którym jest ustrój społeczny, Są to reguły ustanawiane
   przez władze dla ustanowienia ładu, harmonii, rozwoju (administracja, obrona).
   Podstawą porządku ludzkiego powinno być prawo natury. Aby ustrój rozwijał się
   prawidłowo, potrzebna jest wolność, swoboda działania. Pełnia swobody
   działania zapewnia jednostce maksymalne korzyści; Społeczeństwo to suma
   jednostek. Są to podstawy leseferyzmu.

2. koncepcja dochodu czystego - wniósł nowe pojęcie bogactwa jako dóbr
   zaspokajających potrzeby. Pieniądz to nie bopctwo. Tylko w rolnictwie ma
   miejsce pomnażanie bogactwa. Dochód czysty daje tylko ziemia, w innych
   przypadkach to przetwarzanie i przemieszczanie wartości. Tylko rolnictwo
   pomnaża wartość. Podkreśla się rolę rolników - społeczną i kulturową (obrzędy),
   należny jest im szacunek.

concepcja obiegu dóbr - analizując obieg dóbr wyodrębnił tworzenie i przetwarzani*

lóbr. Biorą w nim udział następujące grupy społeczne: właściciele ziemscy, klasa

ałowa (kupcy, rzemieślnicy itd.), bezpośredni wytwórcy(rolnicy).

olnicy wytwarzają 5 mld liwrów. Dwa zużywają rolnicy na żywność, pasze, ziarno

liewne. Tylko trzy podlega krążeniu,

fest to pierwszy schemat reprodukcji prostej. Klasa jałowa nie znaczy bezużyteczna,

jdyż służy rolnikom.

Nawoływał właścicieli ziemskich do zwiększenia inwestycji w rolnictwie. Proponował ekspansję geograficzną., wskazywał na potrzebę rozwoju wolnego handlu, "unkcje państwa sprowadzał jedynie do:

• strzeżenia porządku naturalnego

• nauczania, edukacji społeczeństwa

• orpnizowanie robót publicznych, troski o stan dróg i kanałów (ponieważ służą
  rolnictwu)

Był to okres, gdy produkcja przenosiła się z manufaktur do fabryk, następowała ndustrializacja kraju. Pojawiały się wynalazki techniczne, które przyczyniły się do •ewolucji naukowo-technicznej. Smith podjął się teoretycznych wyjaśnień 'unkcjonowania gospodarki oraz sformułował prawa rządzące gospodarką rynkową. Ekonomia miała wyjaśnić zasady funkcjonowania gospodarki.

Aby wyodrębniła się nowa dziedzina naukowa muszą być spełnione dwa warunki: musi być sformułowany nowy problem teoretyczny musi pojawić się nowa metoda badań - metoda Petty 'ego bada związki irzyczynowo-skutkowe między zjawiskami gospodarczymi; szuka ona przyczyn tjawisk oraz analizuje skutki, jakie wywołują te przyczyny.

Ekonomię jako nowy system teoretyczny Smith podzielił na cztery działy:
I, teoria produkcji - obejmująca zagadnienia wytwarzanie dochodu

larodowego

1. teoria wartości ceny - obejmująca zagadnienia liczenia dochodu

społecznego

5. teoria wymiany - obejmująca zagadnienia handlu i pieniądza

1. teoria dystrybucji - obejmująca zagadnienia podziału dochodu

tpołeczaego

Smith podkreślał, że ekonomie interesują materialne środki zaspokajania ludzkich >otrzeb. Swój system teoretyczny oparł na następujących założeniach netodołogicznych:

1. zasada interesu osobistego i płynąca z niej z zasada gospodarowania, tj,
   maksymalizacji korzyści przy najmniejszym koszcie

2. zasada indywidualizmu poznawczego - podstawą jest jednostka i jej bogactwo,
   które ma się równać bogactwu państwa

3. zasada zgodności interesu osobistego ze społecznym - stanowi zasada ta stanowi
   poglądów liberalnych Smitha: jeśli bogaci się jednostka to będzie bogate państwo
   (tzw. ekonomia podaży)

Smith uważał, że najlepszym ustrojem dla kraju jest ustrój liberalny, bowiem notorem działania gospodarki jest interes osobisty każdego człowieka. Każda jednostka v swoim działaniu stara się maksymalizować korzyści. Każdy powinien sam określać sel swojej działalności i metody. Aby jednostka mogła to czynić niezbędna jest wolność swoboda działania). W takim przypadka interes osobisty gwarantuje skuteczne jospodarowanie.

Smith uważał, że stworzenie warunków swobodnej realizacji interesu osobistego iruchamia naturalne, automatycznie działające urządzenia ustrojowo-gospodarcze. W varunkach wolności i swobody mechanizmy rynkowe stają się wystarczającymi ■egulatorami w kraju, w ten sposób realizuje się porządek ludzki zbliżony do porządku laturalnego.

Zadaniem ekonomii według Smitha jest badanie związków między zjawiskami tutomatycznie rozwijającej się rzeczywistości gospodarczej. Efekty tych badań miały służyć praktyce gospodarczej. Podstawowym mechanizmem w gospodarce rynkowej

• wartość naturalną i cenę naturalną - jest to najniższa cena, po której towar może
  być sprzedany

• wartość rynkową, cenę rynkową - rozumianą jako faktyczną cenę na rynku
  zależną od popytu i podaży dóbr

Szerzej rozwinął zagadnienie kształtowania się wartości naturalnej i wartości ynkowej. Wartość naturalną ujął historycznie. Sięgnął do gospodarki pierwotnej, kiedy uemia była wspólna, nie było właściciela ziemi, Zużycie ziemi nie kosztowało, źródłem i miarą wartości dóbr była jedynie praca. Cenę wyznaczały jedynie koszty )racy. W dalszym rozwoju ziemia miate swojego właściciela, gdzie kosztem stała się enta. Postęp techniczny sprawiał, że rosła rola czynnika kapitału, W procesie produkcji właściciele tego czynnika doprowadzają do pojawienia się kosztu kapitału jako >rocentu (pożytki z kapitału).

Smith rozwinął teorię płacy jako wynagrodzenia czynnika pracy. Dokonał pełnej inalizy rynku pracy. Stwierdził, że najemnictwo uczyniło pracę towarem, Praca Tinkcjonuje na zasadach rynkowych. Występuje naturalna cena pracy, którą stanowią coszty utrzymania. Podstawą rynkowej ceny pracy są relacje popytu i podaży 'unkcjonuje tu mechanizm rynku pracy. Wyjaśnia, że na rynku pracy przewagę mają )racodawcy. Smith opowiadał się za wysokimi płacami, wskazując na czynne skutki wysokich płac. Uważał, że wysokie płace działają bodżcowo w stronę kosztów yydajności pracy i opłacają się. Smith wskazywał na potrzebę różnicowania stawek )łacowych. Uzależniał je od następujących czynników:

1. różnorodność zajęć, stopnia uciążliwości pracy

2. kosztów zdobywania kwalifikacji

3. sezonowości prac

4. stopnia odpowiedzialności nałożonej na zatrudnionych

5. stopnia ryzyka.

Był przeciwny stosowaniu systemu akordowego. Jego hasto brzmiało: należy jracować z umiarem.

Renta gruntowa jest kosztem zastosowania czynnika ziemi Na te poglądy spłynęły poglądy fizjokratów, Smith uważał ziemię za czynnik sił przyrody. Renta jest Arynagrodzeniem za naturalną urodzajność ziemi. Dzięki siłom przyrody powstaje ladwyżka, która stanowi źródło dochodu dla właścicieli ziemskich. Wchodzi bowiem w ikład ceny. Smith mówił o rencie jako dochodzie z monopolu posiadania ziemi, Jest to ;zas kiedy w Anglii rośnie popyt na żywność. Zróżnicowanie renty jest wynikiem:

1. różnej urodzajności ziemi

2. różnego położenia gruntu w stosunku do rynku

celem badań naukowych Smitha było znalezienie dróg do bogactwa narodów, ctóre znalazł w zasadach liberalizmu i wolnej konkurencji. Po raz pierwszy sformułował prawa ekonomiczne rządzące gospodarką jako związki przyczynowo-skutkowe. Swoją teorię łączył z praktyką. Smith uważał, że najlepszym gospodarzem est indywidualny przedsiębiorca, działający w warunkach wolnej koakurencji. Państwo est złym gospodarzem, gdyż zapewnia jedynie ład gospodarczy, Powinno dbać o

---