Rozdział II
osób czy państwa, będą zaliczone do tej samej grupy podmiotów gospodarczych. Czy podmioty te produkują chleb, krzesła, samochody, książki, czy zajmują się naprawią obuwie, udzielaniem odpłatnie lekcji angielskiego, czy świadczeniem usług finansowych, będą nazywane przedsiębiorstwami lub zamiennie firmami i pełniły przypisane im funkcje. Najważniejszą funkcją przedsiębiorstw jest produkcja. Nie mogłaby się ona jednak odbywać, gdyby przedsiębiorstwa nie wynajmowały lub nie nabywały od gospodarstw domowych zasobów produkcyjnych. Przedsiębiorstwa nie produkowałyby wyrobów i nie świadczyły usług, gdyby nie miały w tym działaniu swoich celów. W ekonomii zakłada się, że najważniejszym celem działania wszystkich firm jest maksymalizacja zysku, prowadząca do podniesienia wartości rynkowej przedsiębiorstwa i tym samym do maksymalizowania dochodów jego właścicieli, czyli jednostek wchodzących w skład gospodarstw domowych. Zysk jest różnicą pomiędzy utargiem firmy osiąganym ze sprzedaży wyprodukowanych dóbr i usług a poniesionymi kosztami na tę produkcję, dlatego jest nazywany wartością rezydualną, czyli wynikającą z różnicy. Musi więc nastąpić sprzedaż wytworzonych produktów, aby można było mówić o osiąganiu zysków. Nabywcami wytworzonych przez przedsiębiorstwa produktów są gospodarstwa domowe, inne firmy, a także państwo. Oczywis'cie, nie całość zysków wypracowanych przez przedsiębiorstwa jest rozdzielana między ich właścicieli. Aby zapewniać maksymalizację dochodów właścicieli, nie tylko obecnie ale i w przyszłości, firmy powinny się rozwijać i właśnie na rozwój przeznaczane są środki z akumulacji nieroz-dzielonych właścicielom zysków bieżących. Ich zgromadzenie, a następnie wykorzystanie na inwestycyjny rozwój firm, pozwala osiągać zamierzone przez nie cele. Ostatecznie więc dążenie firm do maksymalizacji zysków pokrywa się z dążeniem gospodarstw domowych do maksymalizacji bogactwa, także w długim okresie.
2.2.3. Sektor publiczny (państwo lub rząd)
Trzecim podmiotem gospodarczym jest państwo, nazywane zamiennie rządem lub sektorem publicznym. Mianem tym określamy złożoną instytucję publiczną, inaczej mówiąc zbiór instytucji publicznych spójnych i wzajemnie powiązanych. Pojęcie państwa rozciąga się na całą strukturę władzy publicznej, dysponującej władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, a nawet na podlegające jej podmioty formalnie wyposażone w samodzielność prawną. Do organów państwa zaliczamy zatem centralne i lokalne instytucje i urzędy publiczne, których działanie wynikać powinno z obowiązującego w danym kraju prawa i systemu społeczno-gospodarczego. Państwo nie prowadzi działalności produkcyjnej w takim znaczeniu jak firmy i jeśli nawet jest właścicielem przedsiębiorstw, to ich działalność nie jest brana pod uwagę w funkcjonowaniu omawianego podmiotu. Cele działania przedsiębiorstw państwowych w gospodarce rynkowej są takie same jak firm będących własnością prywatną czy komunalną.
Dlatego też, przedsiębiorstwa państwowe nie są zaliczane do podmiotów określanego mianem państwa, lecz uwzględniane powinny być jako elementy składowe podmiotów określanych mianem przedsiębiorstw.
Jaką więc rolę pełni państwo? W porównaniu z innymi podmiotami jest współcześnie bardzo zróżnicowana - od stosunkowo nieznacznej w jednych gospodarkach do wręcz dominującej w innych. Ogólnie sprowadza się ona do uczestniczenia w sferze alokacji zasobów, stabilizacji gospodarki i podziały, nie tylko wytworzonych produktów, ale także otrzymywanych dochodów i zapew- niania usług, które nie są wytwarzane przez firmy nastawione na maksymiliza- cję zysków. Świadczone przez państwo usługi wynikają z funkcji tradycyjny i nowoczesnych, jakie pełni ten podmiot w gospodarce. Do funkcji tych zalicza-my przede wszystkim:
określenie i ochronę praw własności,
zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego,
zapewnienie powszechnej oświaty i podstawowej opieki zdrowotnej,
ustalenie i utrzymanie stabilnego systemu pieniężnego,
stabilizowanie gospodarki,
zapewnienie bezpieczeństwa dochodów,
ochronę konsumentów przed niepożądanymi skutkami konkurencyjnego
procesu rynkowego.
Wymienione funkcje nie dają całego przeglądu zadań, jakie stoją przed współ-czesnym sektorem publicznym, ale pozwalają uzmysłowić sobie, jak istotne jest właściwe funkcjonowanie tego podmiotu. Trzy pierwsze wymienione funkcje państwa nie są jego funkcjami ekonomicznymi, ale ich nieodpowiednie wypeł-nianie zaszkodziłoby bardzo spełnianiu funkcji ekonomicznych. Tworzenie usług wymiaru sprawiedliwości, administracji państwowej, policji, wojska, szkolnictwa jest niczym innym niż dostarczaniem dóbr i usług publicznych, z których korzystają pozostałe podmioty gospodarcze i nie mogą być z tego ko- rzystania wykluczone. Są one udostępniane pozostałym podmiotom gospodarki na innych zasadach niż sprzedaż po określonej cenie. Czy wobec tego gospodar-stwa domowe i przedsiębiorstwa otrzymują je za darmo? Tworzenie i dostarcza nie społeczeństwu wymienionych usług określa się ogólnie jako utrzymywanie sfery budżetowej. Aby tę sferę utrzymać i zapewnić jej prawidłowe funkcjonowanie rząd zakupuje w gospodarce dobra i usługi, które będą wykorzystane przez tę sferę. Zakupuje, a więc bierze udział w aktach kupna-sprzedaży doko- nywanych na rynku. Musi zatem posiadać środki finansowe na ten zakup. Środki te uzyskuje z podatków nakładanych na pozostałe podmioty gospodarcze. Do tego właśnie sprowadza się istota redystrybucyjnej roli państwa. Z jednej strony nakłada ono przymusowe podatki na podmioty gospodarcze, a z drugiej strony dokonuje wydatków ze /gromadzonych w ten sposób funduszy. Zakupy dóbr i usług dla sfery budżetowej nic si| jedynymi wydatkami rządu. Państwo dokonuje także płatności transferowych n;i rzecz różnych podmiotów gospodarczych.