ZAGADNIENIA DO MATURY

Z JĘZYKA POLSKIEGO

 

STAROŻYTNOŚĆ

 

BIBLIA

         Biblia jako księga święta i źródło inspiracji w kulturze

Biblia jest jednym z podstawowych źródeł kultury europejskiej, zarówno w sferze religijno- moralnej, jak i w sferze inspiracji artystycznych. Jest natchnieniem wielu myślicieli, artystów i pisarzy, inspiracją literatury, rzeźby, malarstwa i muzyki. Dla ludzi wierzących Biblia jest Świętą Księgą, zbiorem prawd i przykazań uczących jak żyć. Przez kościół uważana jest za słowo boże. Jest skarbnicą wzorców osobowych i postaw, fabuł, anegdot, wątków i motywów.

         Funkcjonowanie wybranego motywu biblijnego w literaturze polskiej, np. w Posłuchajcie, bracia miła...,A. Mickiewicza: Dziadów cz. III, C. K. Norwida: Bema pamięci żałobnym rapsodzie

W posłuchajcie bracia miła…widzimy motyw Matki Boskiej pod krzyżem, a także motyw męki. W literaturze renesansu mamy u Kochanowskiego motyw Boga jako doskonałego architekta w „ Czego chcesz od nas Panie”. Postać Chrystusa i koncepcję mesjanizmu widzimy u Mickiewicza w Dziadach cz. III. oprócz tego występuje tam motyw Boga, Szatana, Aniołów; motyw widzenia- biblijnego środka kontaktu między Bogiem i ludźmi- Widzenie ks. Piotra.

         Porządek stworzenia świata wg Księgi Rodzaju

Świat powstał w ciągu sześciu dni kreatywnej pracy Boga i oddany został we władanie człowieka( Adam nazywa jego składniki, co świadczy o objęciu ich w posiadanie) świat jest dobry zaplanowany i stworzony przez Boga. Powstawał stopniowo przez 7 dni. Dopiero, gdy był już gotowy Bóg stworzył człowieka jako jego pana. Wszystko ma w nim swoje miejsce. Popełniwszy grzech, człowiek traci dostęp do raju i możliwość oglądania Boga.

1 dzień- stworzył niebo i ziemię, następnie stworzył światło i oddzielił je od zmroku. Nazwał światłość dniem a ciemność nocą.

2 dnia- stworzył sklepienie niebieskie

3 dnia oddzielił suchą ziemię od wód, czyli morza. Następnie stworzył rośliny, drzewa, owoce.

4 dnia określił pory roku dni i lata oraz stworzył słońce i księżyc

5 dnia- stworzył istoty morskie i ptaki.

6 powstały dzikie zwierzęta żyjące na lądzie. Na koniec bóg stworzył człowieka, mężczyznę i kobietę, którym powierzył całą ziemię wraz ze wszystkimi żyjącymi na niej zwierzętami.

7 dnia Bóg pobłogosławił wszystko i wyznaczył ten dzień na odpoczynek.

         Problem cierpienia w wybranej księdze, np. Księdze Hioba

Tak naprawdę historia Hioba to opowieść o tym, czego człowiek się najbardziej lęka: o nieszczęściach, biedzie, chorobie i śmieci najbliższych osób, czyli o zdarzeniach, które spadają nagle, nie wiadomo, czemu i za co. Hiob żył w szczęściu i dostatku, niestety nagle zaczął sypać się grad nieszczęść: stracił majątek, zachorował na trąd i zmarła mu rodzina. Nie zaparł się mimo wszystko Boga. Jego przyjaciele mówili mu, że przecież musiał zgrzeszyć skoro Bóg tak go karze. Hiob przysięgał jednak, że cierpi niewinnie i choć lamentował- nie zaparł się Boga. W nagrodę Bóg zwrócił mu majątek i rodzinę, natomiast szatan, który założył się z Bogiem o postawę Hioba odszedł niepyszny. Nie umało mu się złamać wiary Hioba. Cała opowieść wskazuje że lepiej być bogobojnym i uczciwym człowiekiem. Taki bowiem choć cierpi tak jak grzesznik to osiąga w cierpieniu spokój i może pokładać ufność w Bogu, natomiast sobie nie ma nic do zarzucenia.

         Treść i przesłanie wybranych przypowieści ewangelicznych (np. o synu marnotrawnym, o miłosiernym Samarytaninie, o siewcy, o robotnikach w winnicy)

Jezus aby przekazać swą naukę, uważał prostych przykładów- krótkich opowiastek, które ilustrowały głębszą myśl. To właśnie te przypowiastki nazwano przypowieściami, ich fabuła jest tylko pretekstem do ukazania głębszych ukrytych myśli i uniwersalnych prawd.

Przypowieści biblijne uczą jak postępować i zasłużyć na niebo. Mają one charakter alegoryczny i symboliczny tzn., że mają szersze znaczenie niż się wydaje na początku.

- przypowieść o Synu marnotrawnym może w pierwszej chwili wzburzyć: oto syn, który odszedł, stracił majątek, powrócił skruszony i został przyjęty przez ojca z otwartymi ramionami. Nic dziwnego, że drugi syn, który został przy ojcu poczuł się dotknięty. Ojciec tłumaczył mu cały czas, że go kocha, lecz cieszy się również z syna o którym myślał, że jest stracony- a ten powrócił. Znaczenie tej przypowieści jest tego rodzaju, że wszyscy ludzie wierni Bogu są mu bliscy, ale ludzie którzy odeszli a potem powrócili te ż mogą liczyć na jego radość i miłość.

- O siewcy- to króciutka ilustracja tego, jakie mogą być losy nauki głoszonej przez Chrystusa.. takie jak losy ziarna- jedno pada na nieurodzajną glebę i nie wschodzi lub wydłubią je ptaki, a drugie pada na żyzną i daje owoce.

- O miłosiernym Samarytaninie- to przypowieść ilustrująca słuszność przykazania „Miłuj bliźniego swego jak siebie samego”. To przepis na to jak postępować wobec bliźnich. Tak jak Samarytanin, który wzruszył się nieszczęściem drugiego człowieka, pomógł mu i opatrzył rany, a nie uczynił tego kapłan ani Lewita. Po dziś dzień samarytaninem nazywamy człowieka miłosiernego, uczynnego człowieka.

- O robotnikach w winnicy- znów może poruszyć w pierwszej chwili poczucie sprawiedliwości. Przecież zapłata powinna być adekwatna do wykonanej pracy. Tymczasem widzimy tu sytuację, w której właściciel winnicy płaci tyle samo robotnikom pracującym od rana do wieczora, a tym, którzy przyszli pod wieczór. Ale morał wynika z tego taki, że ci, którzy przyszli później będą tak samo hojnie obdarzeni przez Królestwo Boże jak ci, którzy byli już wcześniej.

         Znaczenie wybranych związków frazeologicznych (np. chodzić od Annasza do Kajfasza, wdowi grosz, spada komu manna z nieba itp.)

- wdowi grosz- oznacza cenny dar, dar serca, wielkie wyrzeczenie bowiem wdowa z przypowieści dała Bogu tylko grosz- ale był to cały jej majątek.

-chodzić od Annasza do Kajfasza- być odsyłanym kółko.

JAN PARANDOWSKI: MITOLOGIA

         Ogólne wiadomości o wierzeniach starożytnych Greków, najważniejsi bogowie i herosi

         Mitologia jako źródło tematów literackich, motywów i symboli ,np. J Kochanowski: Fraszki ,J. Słowacki: Grób Agamemnona, Z. Herbert: Stary Prometeusz, W. Szymborska:

Chwila w Troi ,T. Różewicz: Prawa i obowiązki

         Prometeusz, Syzyf, Ikar jako archetypy ludzkich postaw

Są to bohaterowie greckich mitów. Prometeusz po dziś dzień symbolizuje postawę poświęcenia się dla ludzkości oraz buntu jednostki przeciw Bogom. Z mitów wiemy, że stworzył on człowieka z gliny pomieszanej z łzami i tak go pokochał, iż ukradł ogień z Olimpu i dał go człowiekowi. Niestety został ukarany przez Zeusa- został przykuty do skał Kaukazu, a tam głodny orzeł codziennie wyrywał mu wciąż odrastającą wątrobę.

Ikar symbolizuje odwieczną dążność do lotu ku słońcu, do marzeń ponad rozsądek i ryzyka spełnienia swoich ideałów. Ikar wraz z ojcem Dedalem, który skonstruował skrzydła z wosku i piór chcieli polecieć do domu, jednak Ikar zbliżył się zbyt blisko słońca, które roztopiło wosk. Efektem było to, że Ikar spadł i utonął w morzu.

Syzyf- symbolizuje długą i uciążliwą pracę, bezowocny i ogromny wysiłek. Przechytrzył Bogów tym, że uwięził bożka i udawał zmarłego- został skazany na ciągłe wtaczanie pod górę głazu, który przed szczytem spadał.

         Znaczenie wybranych związków frazeologicznych (np. syzyfowa praca, pięta Achillesa, stajnia Augiasza, pod egidą itp.)

Syzyfowa praca- oznacza żmudne zajęcie, niekończące się i bezsensowne, a źródłem tego frazeologizmu jest mit o Syzyfie, ukaranym przez Zeusa pracą polegającą na wiecznym wtaczaniu kamienia, który metr przed szczytem spada na dół.

Pięta Achillesa- związana jest z wojną trojańską, znaczący tyle, co słaby punkt. Matka Achillesa wykąpała go jako dziecko w wodach Styksu, co zapewniło mu odporność na wszelkie ciosy. Niestety podczas kąpieli trzymała go za piętę. Achilles zginął, więc ugodzony przez strzałę Parysa w piętę.

Stajnia Augiasza- to po prostu bałagan, chaos. Oczyszczenie stajni Augiasza stanowiło jedną z 12 prac Herkulesa. Zamieszkała przez olbrzymie stada bydła i koni nie była sprzątana przez trzydzieści lat. Herkules zmienił bieg rzeki Alfejos, wpuścił do stajni strumień wody i w ten sposób uprzątnął ją w ciągu jednego dnia.

Pod egidą-

HOMER: ILIADA

         Cechy gatunkowe eposu

Iliada jest doskonale skomponowanym eposem starożytnym nazwanym homeryckim od jego twórcy. Akcję właściwą poprzedza wstęp, tzw. Inwokacja, w której autor zwraca się do muzy opiekunki poetów z prośbą o pomoc w pisaniu dzieła. Narracja Iliady jest prowadzona w sposób obiektywny. Narrator jest wszechobecny i wie wszystko. Może on zatrzymać akcję i zwrócić się do czytelnika, może skupić się na opisie sytuacji, bohatera lub jakiegoś przedmiotu. Narrator może także zapowiadać przyszłe zdarzenia. W Iliadzie stosowane są najczęściej porównania homeryckie (bardzo rozbudowane, zwykle kilkuwersowe) oraz stałe epitety ”szybkonogi Achilles”. Styl utworu jest podniosły często patetyczny.

         Wątek Achillesa i Hektora

SOFOKLES: ANTYGONA

         Cechy tragedii antycznej

1. Zasada trzech jedności: jedność czasu- akcja rozgrywa się w ciągu jednej doby( najczęściej między wschodem a zachodem słońca); jedność miejsca- akcja toczy się cały czas w tym samym miejscu, natomiast o wydarzeniach, które rozegrały się wcześniej informowani jesteśmy przez posłańców; jedność akcji- cała akcja jest jednowątkowa, nie ma wątków pobocznych.

2. Istnieje chór, który wprowadza na scenę kolejnych aktorów, a także komentuje i ocenia przebieg zdarzeń.

3. Zasada decorum, polegająca na obowiązku pisania tragedii stylem wysokim, czyli bez używania wulgaryzmów i mowy potocznej.

4. Bohaterami są wybitne jednostki i ludzie pochodzący z wyższych sfer.

5. Tytuł wzięty najczęściej od imienia głównego bohatera.

6. Zakaz przeplatania scen tragicznych z komicznymi tzw. Zasada jedności estetyki.

7. Brak scen krwawych, okrutnych, informuje nas o nich posłaniec.

8. na scenie występuje zawsze trzech aktorów- nie ma scen zbiorowych.

         Racje Antygony i Kreona ,przedstawienie własnego stanowiska w sprawie konfliktu

Ciężko jest ocenić, kto miał rację. W pierwszej chwili przyznajemy racje Antygonie, ale po zastanowieniu można stwierdzić, że Kreon także w jakimś stopniu miał rację.

Antygona uważała, że człowiek powinien być posłuszny Bogom, a Hades żąda równych praw dla wszystkich ludzi. W świecie zmarłych prawa żywych przestają obowiązywać i że należy się kierować prawem miłości. Cześć i szacunek nie mogą być przecież powodem wstydu. Natomiast Kreon uważał, że należy przykładnie karać zdrajców ojczyzny i że śmierć nie oczyszcza zdrajcy z winy. Uważał również, że w dobrze rządzonym państwie każdy obywatel musi się ugiąć przed literą prawa, a złagodzenie prawa dla Antygony może spowodować posądzenie Kreona o stronniczość i naginanie zasad dla własnych potrzeb i okoliczności.

HORACY: PIEŚNI ,O co poeta prosi Apollina, Exegi monumentum

         Elementy filozofii stoickiej i epikurejskiej

Epikureizm- to kierunek, który głosi, iż aby być szczęśliwym, należy wierzyć świadectwu zmysłów, nie uznawać sił ponadnaturalnych i dążyć do przyjemności.. Jedynym dobrem jest przyjemność. Życie wśród przyjaciół i zgodnie z prawami natury, uporządkowane z dala od wojen i polityki, bez lęku przed śmiercią- oto recepta na szczęśliwe życie. Należy korzystać z radości, bo życie jest tylko jedno, a śmierć niesie kres duszy i ciał. Nie znaczy to jednak, że trzeba zaspokajać wszystkie pragnienia- ważny jest umiar i rozum. Dopiero późniejsi epikurejczycy zaczęli głosić dążenie do pełnego używania życia, uciech, rozpusty. Epikur tego nie głosił.

Stoicyzm- twórcą stoicyzmu był Zenon z Kitton, jego idea, choć krytykowana, przetrwała wieki i funkcjonowała w ogólnej świadomości: stoicki spokój i postawa stoika. Stoicyzm to system filozoficzny, który zaleca zachowanie równowagi duchowej i wyzbycie się wszelkich namiętności: zarówno wszelkiej radości jak i rozpaczy spowodowanej nieszczęściem. Spokój wobec jakichkolwiek zdarzeń losu, życie w zgodzie z naturą- jest ich zdaniem receptą na szczęście. Stoicyzm zyskał popularność w czasach Cesarstwa Rzymskiego.

         Rozumienie motywów Exegi monumentum i non omnis moriar

Exegi monumentum- zbudowałem pomnik trwalszy niż ze spiży- poruszony tu jest problem sztuki i jej uniwersalnego, ponadczasowego wymiaru. Poeta wyraża przekonanie, że pisanie wierszy daje artyście nieśmiertelność. Pomnikiem, który stawia sobie za życia poeta jest jego twórczość. Peta wie, że ma zapewnione wieczne życie w pamięci potomnych. Naczelnym przesłaniem tego wiersza jest stwierdzenie „ non omnis moriar”, czyli nie wszystek umrę. Poeta, bowiem nigdy nie umiera tak do końca zawsze pozostają po nim wiersze i pamięć tych, którzy te wiersze będą kiedyś czytać.

         Umiejętność określenia, kim jest podmiot liryczny w obu pieśniach

W obu wierszach mówi poeta. Jest to liryka bezpośredniego wyznania( podmiot liryczny). Mówi o swoich przeżyciach. Poeta zwraca się do swego Boga Apollona.

O co poeta prosi Apollona- jest to oda, która jest prezentacją postawy życiowej.

 

ŚREDNIOWIECZE

 

         Podstawowe wiadomości o rozwoju polskiego języka literackiego, znajomość kilku najstarszych zabytków piśmiennictwa

BOGURODZICA

         Historia pieśni i jej rola w polskiej kulturze

Uważana jest powszechnie za najdawniejszą polską pieśń religijną. Powstała około pierwszej połowy XIII wieku. Najstarsza zachowana wersja pochodzi z 1407rsą to dwie zwrotki wraz z rękopisami. Strofy te cechuje wysoki kunszt artystyczny. Bogurodzica stała się pierwszym polskim hymnem narodowym- śpiewanym przez rycerzy polskich podczas bitwy pod Grunwaldem w 1410r. i pieśnią koronacyjną dynastii Jagiellonów

         Analiza języka , archaizmy

Pierwsza zwrotka to modlitwa skierowana do matki boskiej z prośbą o wstawiennictwo u Chrystusa w celu wyjednania wiernym obfitych łask. W drugiej zwrotce zbiorowy podmiot liryczny zwraca się do Syna Bożego, aby ten przez wzgląd na Jana Chrzciciela wysłuchał modlitw i zesłał proszącym łaskę pobożnego życia, po śmierci zaś zapewnił im życie wieczne w raju. Każda zwrotka kończy się zwrotem Kyrie elejson- Panie zmiłuj się nad nami.

Budowa: Bogurodzica jest liryczną pieśnią religijną wzorowaną na łacińskich hymnach kościelnych. Nie jest jednak przekładem tekstu łacińskiego, ale w pełni oryginalnym utworem. Dwie pierwsze strofy to tzw. Kontakia- kunsztowne pod względem formy, pełne rymów wewnętrznych, gier słownych. Cała pierwsza zwrotka jest apostrofą do Marii, zawiera kilka wołaczy i zdania wyrażające prośbę. Pod względem formalnym Bogurodzica została napisana wierszem asylabicznym ( wersy różnią się liczbą sylab), intonacyjno- zdaniowym ( wersy to zdania lub ich człony, które mają podobne linie intonacyjne: rosnąca i rosnąco opadająca). Ważną rolę w pieśni pełnią rymy- wyznaczają koniec wersu, czyli klauzulę. Mamy rymy wewnętrzne- sławiena- zwolna i zewnętrzna np. Bogurodzica dziewica. Osobne miejsce mają archaizmy, czyli formy które wyszły już z użycia.

POSŁUCHAJCIE,BRACIA MIŁA...

         Motyw Stabat Mater- jest to obraz matki bolesnej, nieszczęśliwej kobiety, matki żalącej się ludziom. Jest to przejmujący obraz cierpienia.

         Porównanie obrazu Matki Boskiej w obu pieśniach

PIEŚŃ O ROLANDZIE

Utwór powstał w kręgu staro francuskiej epiki rycerskiej tzw. Pieśni o czynie. Opisywano w nich o przygodach historycznych i legendarnych bohaterów. Około XII wieku zaczęto je zapisywać. Pieśń o Roladzie to utwór anonimowy powstały około XI wieku, ale najstarszy rękopis pochodzi z pierwszej połowy XII w.. Na fabułę eposu składają się dzieje wyprawy króla Franków, Karola Wielkiego do Hiszpanii w 778r zwycięstwo nad poganami oraz wynikła ze zdrady klęska tylniej straży tej wyprawy. Utwór opiera się na wydarzeniu autentycznym. akcja

         Wzór rycerza- odwaga, honor, wierność kodeksowi rycerskiemu: Bogu, władcy i damie swego serca. Męstwo, pobożność, waleczność i mistrzostwo w rycerskim rzemiośle. Całe życie podporządkowuje Bogu i Jego namiestnikowi na ziemi, czyli swemu władcy.

LEGENDA O ŚW.ALEKSYM

         Wzór świętego- pobożność, umartwianie ciała, ubóstwo, rezygnacja z dóbr doczesnych, medytacja, myśl o Bogu i męczeński żywot. Cierpi za grzechy swoje i innych. Dzięki takiej postawie doskonali w sobie cnotę i pobożność, a przede wszystkim uzyskuje zbawienie i zdobywa aureolę świętego.

         Własny sąd o obu wzorcach osobowych

ROZMOWA MISTRZA POLIKARPA ZE ŚMIERCIĄ

         Wizerunek Śmierci

to przykład dialogu, a także literackiej wersji dance makabre. Śmierć ukazuje się tu Polikarpowi, by jasno i obrazowo wykazać mu kruchość i marność ziemskiego życia oraz własną potęgę. Śmierć zrównuje stany, nie liczy się z godnościami, majątkiem- do tańca zaprasza wszystkich. Śmierć jest tutaj upersonifikowana nie jako szkielet, ale jako rozkładające się kobiece zwłoki ( upadł jej kawałek nosa, z oczu płynie krwawa rosa), co ma wzbudzić w człowieku odrazę i spotęgować jego lęk przed śmiercią. Późniejsze wizje stworzyły znany portret szkieletu z kosą.

         Człowiek wobec śmierci w wybranych utworach średniowiecznych i innych epok

 

RENESANS

 

         Znajomość pojęć renesans, humanizm, reformacja

Renesans- oznacza odrodzenie. Pojęcie to wprowadził włoski pisarz, malarz i architekt Georgio Vasari. Chciał w ten sposób zaakcentować odrębność nowej epoki od średniowiecza, które uważał za okres upadku kultury i sztuki. Odrębność renesansu miała polegać przede wszystkim na odrodzeniu idei antyku wraz z całym jego dorobkiem literackim, filozoficznym i kulturowym. Renesans to ponowne odkrycie starożytnej sztuki i antycznych kanonów piękna. Za kolebkę renesansu uważa się Włochy.

Humanizm- to prąd umysłowy stawiający przede wszystkim w centrum zainteresowania człowieka i jego życie doczesne. Myślą przewodnią są słowa Terencjusza „ Homo sum et humani a me alienuj esse puto”, czyli człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce.

Reformacja- stworzyła wizerunek człowieka jako istoty o całkowicie skażonej naturze. Jest to prąd związany z kościołem, zapoczątkował go Marcin Luter. Luteranie domagali się przede wszystkim reformy instytucji kościelnych i liturgii, zniesienia celibatu, tłumaczenia Biblii na języki narodowe i głoszenia w tych językach kazań, a więc zrozumiałych dla wiernych a także zniesienia odpustu. Luter był zwolennikiem bezpośredniego obcowania z Bogiem, bez pośredników stąd nieuznawanie przez protestantów Papieża.

MIKOŁAJ REJ: ŻYWOT CZŁOWIEKA POĆCIWEGO

         Własne refleksje nad przedstawionym wzorem życia

Dzieło to składa się na sumę przemyśleń, przekonań i doświadczeń życiowych pisarza moralisty. Jest to utwór parenetyczny, zawiera biografię szlachcica ziemianina, ukazanego tu jako godny naśladowania wzorzec osobowy. Widzimy tu opis całego życia ziemianina jego młodość, wiek męski i starość. Rej ukazuje tu ideał człowieka poćciwego umiejącego znaleźć w życiu złoty środek, a więc żyjącego w zgodzie z naturą, przyrodą, szanującego swoje pochodzenie i umiejącego zadbać o swój majątek. Poćciwość jest u Reja kluczem do określenia postawy charakteryzującej się brakiem pychy, umiejętnością odnalezienia w życiu spokoju, cichej przystani i satysfakcji z wykonywanej pracy. Żywot… to także pochwała pracy, uczciwego gospodarowania na własnym i pomnażania swojego majątku. Człowiek powinien podporządkować się rytmowi przyrody, zmienności pór roku i współżyć z naturą a nie przeciwstawiać się jej. Rej zachęca do prowadzenia pawego, statecznego, zgodnego z naturą stylu życia, bo tylko to może dać człowiekowi wiele radości i pozwoli zachować spokój wewnętrzny.

JAN KOCHANOWSKI: FRASZKI (4 - 5 utworów)

Fraszki Kochanowskiego to drobne utwory poetyckie, często żartobliwe, pełne błyskotliwych myśli, dowcipnych skojarzeń choć nie brak w nich fraszek filozoficznych i refleksyjnych. Są one wynikiem obserwacji życia, szczególnie w dworach. Fraszki Kochanowskiego zawierają obraz życia XVI-wiecznej Rzeczpospolitej. Fraszki można podzielić na trzy rodzaje tematyczne: pierwszą stanowią opisy biesiad i zabaw- stylu życia szlachty- to są fraszki obyczajowe. Na drugą grupę składają się fraszki miłosne, mówiące o uczuciach i ich wpływie na nasze życie. Grupę trzecią tworzą fraszki refleksyjne i filozoficzno- refleksyjne, pełne rozważań o sensie istnienia człowieka, o ludzkim losie i życiu.

         Renesansowy charakter utworów

         Motywy mitologiczne

PIEŚNI (np. Czego chcesz od nas, Panie...II 25,Chcemy sobie być radzi I 9,Wieczna sromota i nienagrodzona II 5,Wy,którzy pospolitą rzeczą władacie II 14,Pieśń świętojańska o sobótce, Panna XII)

         Człowiek renesansu wobec Boga, przyrody, ojczyzny

         Elementy filozofii stoickiej i epikurejskiej

TRENY (np. VI,IX,X)

         Kryzys światopoglądowy poety

Gdy około 1580r zmarła Kochanowskiemu córeczka Urszulka, poeta przeżył największą tragedię swego życia. W chwili śmierci dziecka miał ok. 50 lat, miał ukształtowany pogląd filozoficzny, jak i religijny. Nagle okazało się że cały jego świat zarówno jako poety i człowieka legł w gruzach. . wiedza i całe doświadczenie jego życia okazało się całkowicie nieprzydatne w chwili takiej tragedii. Nastąpił ogromny kryzys na kilku płaszczyznach: filozoficznej, religijnej, moralnej i etycznej. Zaczął wątpić we wszystko co wyznawał w swoim życiu: w mądrość, w Boga, w humanistyczne ideały cnoty i godności ludzkiej. Wynikiem tego kryzysu jest cykl 19 trenów.

         Prawda ludzkich uczuć

         Umiejętność wskazania środków stylistycznych i określenia ich funkcji

PIOTR SKARGA: KAZANIE WTÓRE.O MIŁOŚCI KU

OJCZYŹNIE

         Wzór patriotyzmu

skarga porównuje tutaj ojczyznę do matki, która urodziła i wychowała dzieci, czyli wszystkich obywateli. Za to Rzeczpospolitej należy się cześć i szacunek. W kazaniu tym również pojawia się alegoria ojczyzny jako tonącego okrętu. Gdy okręt tonie należy go ratować, a nie myśleć o własnym dobytku, bo wtedy można zginąć razem ze statkiem. podobnie jest z ojczyzną. Gdy znajduje się w niebezpieczeństwie, tylko głupcy i nikczemnicy myślą o swoim majątku, patrioci starają się ratować swój kra wiedząc że jego dobro jest dla nich ratunkiem. Skarga przepowiada, że rozplenienie się chorób może spowodować upadek Rzeczpospolitej.

         Cechy stylu retorycznego

ANDRZEJ FRYCZ MODRZEWSKI: O POPRAWIE

RZECZYPOSPOLITEJ

         Program naprawy Rzeczypospolitej

Na całość dzieła składa się 5 ksiąg: o obyczajach, o prawach, o wojnie, o kościele i o szkole. Frycz stworzył optymistyczną wizję Rzeczpospolitej, lecz nie jest ona utopijna. Nakreślił ją wychodząc z konkretnych obserwacji nad znaną mu Rzeczpospolitą, nie najlepszą, ale jego zdaniem możliwą do zreformowania. Skuteczność działań i sprawne funkcjonowanie zapewniałyby surowe i prężne rządy władzy kontrolującej tak istotne dziedziny jak szkolnictwo, wychowanie, pieczę nad chłopami oraz instytucje charytatywno- opiekuńcze. Obyczaje miały być miarkowane mądrością i samowiedzą, gdyż rozumne poznanie tego co dobre gwarantuje dobre obyczaje, złe są zaś wynikiem niewiedzy. Zwraca tu uwagę na nierozdzielność etyki i rozumu. Według niego doskonałą formułą państwa mają być rządy prawie jednego człowieka, czyli monarchia wspomaganego przez najlepszych. W sferze życia duchowego autor doceniał wielką moralną wartość religii. Zalecał rozwagę, proponował rozwiązywanie sporów teologicznych przez sobór czym ściągnął na siebie niezadowolenie Kościoła.

MIKOŁAJ SĘP SZARZYŃSKI: SONET IV i V

         Rozdarcie natury ludzkiej

sonet IV - o wojnie naszej którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem.

Ta posępna walka toczy się o zbawienie ludzkiej duszy po śmierci. Szatan stwarza pokusy: dobra ziemskie, słabości ciała, a byt podniebny żąda rezygnacji…oto człowiek słaby, rozdwojony w sobie, kruchy, wołający o pomoc do Boga.

Sonet V o nietrwałej miłości rzeczy świata tego. Tu odczytujemy pouczenie że miłość do rzeczy ziemskich jest nietrwała i niepewna. Niczym są złoto, pieniądze, sława, władza czy uroda. Tylko miłość do Boga może przepędzić trwogi i lęki człowiecze, poradzić na okrucieństwo przemijania.

WILLIAM SZEKSPIR: MAKBET lub ROMEO I JULIA

         Cechy tragedii Szekspirowskiej

zerwanie z zasadą trzech jedności klasycznych, zerwanie z zasadą decorum i zasadą jedności estetyk- sceny komiczne przeplatają się z tragicznymi, język postaci jest zindywidualizowany, bohaterowie często używają zwrotów codziennych, potocznych, czasem wulgaryzmów; występują postacie i wydarzenie nierealne, fantastyczne. Istnieją także sceny zbiorowe.

         Problematyka wybranego dramatu

 

BAROK

 

DANIEL NABOROWSKI: MARNOŚĆ,KRÓTKOŚĆ ŻYWOTA

         Motyw vanitas w literaturze baroku

Motyw ten wzięty jest z Księgi Kocheleta. Wychodzi się z założenia, że nic nie trwa wiecznie, jednak uważa, że człowiek ma prawo cenić sobie nietrwałe przemijające wartości, ale pod warunkiem, że zachowa umiar. Jeżeli żyje się pobożnie i uczciwie można nie bać się śmierci.

         Koncepcja życia jest tu ukazana przemijalność życia. Człowiek w momencie urodzenia wie, że umrze.

JAN ANDRZEJ MORSZTYN: NIESTATEK,DO TRUPA

         Cechy liryki barokowej, pojęcie konceptu- koncept to pomysł na nowe zaskakujące rozwiązanie Np.: porównanie trupa i zakochanego.

         Wybrane środki stylistyczne

anafora- wielokrotne powtórzenie tego samego początku wersu np. prędzej…prędzej…prędzej w wierszu Niestatek

koncept- zaskakujące rozwiązanie.

Oksymoron- wyjątkowy paradoks i kontrast, zestawienie cech, które się wykluczają np. gorący lód, żywy trup

Paradoks- zaskakujące rozwiązania pozornie niemożliwe, bez sensu a jednak odsłaniające prawdę Np. podobieństwa stanu śmierci i miłości.

Hiperbola- celowe wyolbrzymienie cechy lub uczucia, przesada Np. umieram z miłości.

         Sytuacja liryczna w sonecie Do trupa

sonet do trupa przynosi koncept polegający na zestawieniu położenia człowieka żyjącego z położeniem w jakim znajduje się trup. Kontrasty mają zaskoczyć czytelnika, olśnić go. Utwór ma charakter monologu wygłaszanego przez nieszczęśliwie zakochanego do trupa. W pierwszej części narracyjno-opisowej, podmiot liryczny wylicza podobieństwa jakie łączą go z trupem: obaj są zabici( trup strzałą śmierci, podmiot liryczny strzałą miłości), obaj bladzi, bezrozumni, skrępowani i wtrąceni w ciemność. Jednak druga część sonetu wykazuje różnice. Trup bowiem milczy, zaś podmiot liryczny musi się skarżyć, trup niczego nie czuje, żyjący „cierpi ból srodze”. Z zestawienia tych różnic wynika, że trup znajduje się w lepszej sytuacji niż nieszczęśliwy kochanek. Puenta wiersza ukryta jest w twierdzeniu, że łatwiej jest się rozsypać w proch jak trup, niż żyć w rozpalonym żądzami i namiętnościami piekielnym ogniu nieszczęśliwej miłości.

WACŁAW POTOCKI: WOJNA CHOCIMSKA

         Plan dekompozycyjny mowy Chodkiewicza

1. Zwrot Chodkiewicza do wojska

2. Zwrot do żołnierzy, uświadomienie im powagi sytuacji i odpowiedzialności za kobiety, dzieci i ojczyznę.

3. Obraz ojczyzny- matki budzący wyobraźnię żołnierzy

4. Zachęta do walki

5. Krytyka wojsk przeciwnika

6. Przypomina tradycję sarmackiego wojska

7. Heroizacja sarmacka( przypomnienie B. Chrobrego).

         Sposób ukazania Sarmatów i Turków

 

 

WACŁAW POTOCKI: WYBÓR WIERSZY (np. Pospolite

Ruszenie, Zbytki polskie

         Krytyka Sarmatów

POSPOLITE RUSZENIE- To obrazek z życia obozowego polskiej armii zwanej pospolitym ruszeniem, mającej za zadanie obronę kresów przed nieprzyjacielem. Mimo bezpośredniego zagrożenia szlachta nie jest zdyscyplinowana. Taki brak dyscypliny, pycha i nieudolstwo nie wróżą nic dobrego na przyszłość. Potocki przestrzega Polaków, że takie wojsko nie jest w stanie obronić Rzeczpospolitej. Krytykuje tu postać nieustraszonego Polaka Sarmaty.

ZBYTKI POLSKIE wiersz rozpoczyna pytanie co według Polaków jest najważniejsze, a odpowiedź zawarta jest w tytule. Polacy żyją wystawnie, dbają o stroje, biżuterię, wykwintne jedzenie nie dostrzegając tego że państwo jest coraz mniejsze, a żołnierze głodują bo nie ma pieniędzy na armię. Poeta gani egoizm, głupotę krótkowzroczność goniącej za zbytkami szlachty, która nie zdaje sobie sprawy z tego, że wraz z upadkiem kraju straci swoje dobra i pozycję społeczną.

JAN CHRYZOSTOM PASEK:PAMIĘTNIKI (fragment W

Obozie, Rok Pański 1667 lub inny)

         Charakterystyka narratora - bohatera

z Pamiętników Paska wylania się obraz typowego, zawadiackiego i ciemnego Sarmaty. Bohater albo bezustannie pociąga z butelki, albo kłóci się z wszystkimi dookoła, albo wreszcie pojedynkuje się. Autor wiele uwagi poświęca odmiennym niż w Polsce tradycjom i zwyczajom panującym w krajach w których walczył. Po zakończeniu służby wojskowej i ślubie z podstarzałą, ale majętną wdową, Pasek nie zaprzestaje bijatyk i utarczek. Przeróżne spory i awantury sąsiedzkie wypełniają drugą część Pamiętników. Pasek przedstawia się czytelnikowi jako świetny kompan, wzorowy patriota i dobry żołnierz cieszący się autorytetem zarówno u podwładnych jak i u przełożonych.

W rzeczywistości jest typowym przedstawicielem XVII-wiecznego sarmatyzmu, człowiekiem pełnym przesądów i uprzedzeń. Szczególnie wymowny jest fragment w którym bohater szuka żony. Nie interesuje go uroda, ale zwraca uwagę na majątek. Już po ślubie okazuje się że Pasek z żoną nie mogą mieć dzieci. Wtedy ciemny i zabobonny bohater winą obarcza złych ludzi, którzy rzucili na niego i małżonkę jakiś urok, czego dowodem ma być znalezienie w łóżku fragmentów zmurszałej trumienki dziecięcej.

         Cechy stylu, makaronizmy

język jest niezwykle plastyczny, barwny, choć zanieczyszczony licznymi makaronizmami( wtrąconymi słowami i wyrażeniami łacińskimi). Pasek nie stroni od przenośni i kwiecistych porównań, jego wspomnienia czyta się jak świetnie opowiadaną gawędę. Autor oddaje tu charakter XVII-wiecznej Rzeczpospolitej ziemiańskiej i skreślił wierny obraz życia sarmackiej szlachty.

MOLIER: ŚWIĘTOSZEK lub SKĄPIEC

         Cechy komediopisarstwa Moliera

         Śmieszność i prawda, typy charakterologiczne w wybranej komedii

 

OŚWIECENIE

 

IGNACY KRASICKI: SATYRY

         Realizacja hasła bawiąc uczyć na przykładzie wybranego utworu (Np. pijaństwo)

         Styl ironiczny w satyrze Do króla

Satyra sądzi człowieka, mówi prawdę

BAJKI

         Dydaktyzm wybranych bajek (3 - 4 utwory)

         Przykłady charakterów i postaw życiowych ukazanych w wybranych bajkach

FRANCISZEK KARPIŃSKI: LAURA I FILON lub DO

JUSTYNY TĘSKNOŚĆ NA WIOSNĘ

         Cechy literatury sentymentalnej

utwór Do Justyny. Tęskność na wiosnę jest wspomnieniem młodzieńczej miłości poety. Pozornie nie ma tu o miłości ani słowa, wiersz jest porównaniem budzącego się na wiosnę do życia świata natury ze stanem ducha podmiotu lirycznego. Samotny podmiot liryczny opisuje stan psychiczny i cierpienie spowodowane tęsknotą za ukochaną. Chociaż wszystko wokół rozkwita to w sercu podmiotu lirycznego jest żal, smutek i tęsknota.

SENTYMENTALIZM- nakładał obowiązek ukazywania wewnętrznego życia człowieka oraz kształtowania więzi międzyludzkich, co prowadziło do moralizatorstwa. Jest to teatralne ukazywanie uczuć, czułostkowość, tkliwość, przywiązywanie nadmiernej wagi do miejsc i pamiątek. Zwolennicy sentymentalizmu uznali miłość jako najsilniejsze i najważniejsze w życiu uczucie. Charakteryzuje go nastrojowość i uczuciowość.

Laura i Filon to przykład sielanki sentymentalnej. Poeta ukazuje parę tytułowych bohaterów- zakochanych młodych ludzi. Akcja rozgrywa się na wsi, na tle przyrody a jej przedmiotem ą rozterki, cierpienia i radości jakie niesie ze sobą miłość. Gdy Laura przybywa na umówione miejsce pod jaworem nikt na nią nie czeka. Powoduje to podejrzenie o niewierność i związek z inną pasterką- Doradą, co kończy się atakiem rozpaczy i złości w czasie którego Laura rozbija koszyk i niszczy różany wieniec. Wtedy zza drzew wybiega Filon, tłumacząc jej że chciał się przekonać tylko o jej miłości. Utwór kończy się sceną pogodzenia kochanków, wzajemnym wyznaniem miłości i przysięgą wierności. Jak widać w wierszu uwaga zwrócona jest na wewnętrzne przeżycia a także jest tu próba analizy psychiki zakochanych i wpływu miłości na zachowanie człowieka.

JULIAN URSYN NIEMCEWICZ: POWRÓT POSŁA

         Geneza utworu

         Funkcja komedii politycznej

         Typy postaci

jest to powstała w ciągu kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego komedia polityczna. Ma ona charakter klasyczny, zachowana została zasada trójjedności: czasu, miejsca i akcji, brak jest również scen zbiorowych a całość utrzymana jest w jednej konwencji. Powrót posła został napisany na zamówienie obozu reform, Niemcewicz chciał w ten sposób wpłynąć na opinię publiczną oraz na postawę polityczną niektórych posłów.

Pisarz ukazał konflikt jaki zaistniał w drugiej połowie i pod koniec XVIII wieku między sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Utwór miał też spełnić ważne zadania polityczne, głównie agitacyjne. Niemcewicz wykazał konieczność i nieuchronność zmian ustrojowych Polski, ośmieszył przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcąc przysporzyć jak najwięcej zwolenników obozowi reformatorów. W tym celu posłużył się typowym dla komedii politycznej chwytem: ukazał bohaterów jako pozytywnych- patrioci i negatywnych- konserwatyści. Bohaterowie ograniczają się przeważnie do wygłaszania monologów i toczenia dialogów w których prezentują polityczne poglądy. Oczywiście dobrzy są przedstawieni jako prawi i wzorowi obywatele, źli zaś jako ludzie pozbawieni honoru myślący tylko o własnych korzyściach.

Bohaterowie pozytywni to: Podkomorstwo Dobrójscy i ich syn Walery a także wychowana przez Podkomorzego Teresa. Z kolei ich przeciwnikami są: ojciec Teresy starosta Gadulski, jego żona modna, czyli starościna oraz młody oszust i fircyk Szarmancki.

JÓZEF WYBICKI: PIEŚŃ LEGIONÓW POLSKICH WE

WŁOSZECH

         Geneza i patriotyczne treści polskiego hymnu

 pierwsza wersja pieśni liczyła sześć zwrotek. Tekst powstał w lipcu 1797r. Józef Wybicki napisał te słowa aby uświetnić spotkanie żołnierzy z dowódcą legionów Dąbrowskim. Po raz pierwszy ogłoszono drukiem ten tekst w kalendarzu patriotycznym na rok 1807 oraz w anonimowej ulotce pod tytułem „ Mazurek Dąbrowskiego”. Śpiewany był często w okresie Księstwa Warszawskiego, a także przed powstaniem listopadowym. Po wyzwoleniu w 1927 Mazurek Dąbrowskiego został uznany hymnem narodowym.

SA to słowa żołnierzy skierowane do dowódcy. Pierwszą cechą hymnu jest to, że wyraża on wspólne uczucia, a nie indywidualne. Wspólnymi siłami łączącymi żołnierzy była tęsknota za ojczyzną. Wierzą, że z Dąbrowskim wrócą do kraju z emigracji. Ojczyzna dla nich to nie tylko granice ale tworzą ją ludzie, którzy chcą być Polakami. Żołnierze zwracają się do dowódcy z marzeniami. Formułują nową koncepcję ojczyzny- dopóki są Polacy to Polska istnieje- nie tylko administracyjnie. Mazurek jest zapowiedzią romantycznych tematów- motyw walki o wolność i tęsknota za ojczyzną.

ROMANTYZM

 

         Granice czasowe epoki i jej ogólna charakterystyka

Romantyzm to prąd literacki i umysłowy obejmujący koniec wieku XVIII i początek XIX., w niektórych krajach nieco dłużej. W przypadku literatury polskiej początek romantyzmu przypisuje się na lata 1822, czyli pierwsze wydanie Ballad i romansów Mickiewicza, a za koniec uważa się rok 1863- powstanie styczniowe. W epoce romantyzmu świat pojmowano jako żywy, dynamiczny organizm podlegający procesowi nieustannego rozwoju. Świat według romantyków jest tak złożony, że poznanie go tylko za pomocą rozumu jest po prostu niemożliwe. Nie wszystko da się zważyć zmierzyć i wyliczyć. Wierzono w duchy oraz zjawiska nadprzyrodzone. Poznanie możliwe było dzięki intuicji, wyobraźni i uczuciu. Odrzucono oświeceniową wizję postępu i harmonijnego rozwoju świata, stawiając tezę, że świat doskonali się wśród męki i poświęceń ducha. Uważano, że człowiek powinien dążyć do odkrycia swojej natury i odnaleźć tożsamość własnej duszy, bo każdy człowiek jest indywiduum. Najdoskonalszą formą poznania była sztuka zdolna stworzyć symbol utajonej istoty bytu. Wątpiono w wiedzę książkową i naukę mędrców, a ufano wierze i uczuciu. Główną tematyką romantyzmu jest miłość, walka i ojczyzna. Charakterystycznymi tematami epoki romantyzmu są: irracjonalizm-nakazujący szukania prawdy za pomocą intuicji, poczucia wiary i instynktu; fantastyka-ogół nadprzyrodzonych, niezwykłych zjawisk i istot; tajemniczość- niewyjaśnione zdarzenia, mroczne przestrzenie, atmosfera spisku i tajemnych sytuacji; orientalizm- zwrócenie się ku kulturze Wschodu, fascynacja tradycją i kulturą arabską; ludowość- przejęto ludowy sposób postrzegania świata- uczuciowy i intuicyjny; historyzm- historia własnego narodu- romantycy powracali do utworów średniowiecznych, zaczerpywało tematy z historycznych kronik- Konrad Wallenrod, Grażyna; mistycyzm-zakładał duchowy kontakt z bóstwem, widzenia, objawienia, prorocze sny; indywidualizm- czyli jednostkowość, poczucie odrębności, wyobcowania człowieka, wyrastanie ponad tłum.

JOHANN WOLFGANG GOETHE:FAUST (fragmenty)

         Nowy typ dramatu- Faust jest dramatem teatralnym. Goethe pisał go jako tragedię, ale kompozycja jest zaprzeczeniem klasycznej tragedii greckiej. Tam była jedność czasu a tu czas ogarnia ponad 3 tysiące lat, bowiem Faust zwiedza przeszłość. Jedności miejsca też nie ma, gdyż z pracowni alchemika wyruszamy Np. do starożytnej Grecji, jedność akcji też nie istnieje, gdyż jest to utwór wielowątkowy. Co do jego teatralności- mówi się że II część jest niesceniczna i w teatrze nie da się jej pokazać. Mówiąc krótko Faust jest przodkiem dramatu romantycznego.

         Poszukiwanie sensu życia

 

ADAM MICKIEWICZ: ODA DO MŁODOŚCI

         Kompozycja ody

Utwór ten zbudowany jest na zasadzie kontrastu. Rozpada się na dwa ciągi obrazów: starego zgnuśniałego świata oraz nowej pełnej zapału rzeczywistości, którą stworzyć może tylko nowe pokolenie. Oda jest apostrofą do młodych.

         Charakterystyka dwu światów, starego i młodego

oda uznawana jest za manifest polskiego romantyzmu, jest dziełem z pogranicza dwu epok i zawiera elementy zarówno klasyczne jak i romantyczne.

Świat starych- jest martwy, pusty, pozbawiony duszy i uczuć, panują w nim egoizm i zacofanie. Jest to świat ludzi ograniczonych, hołdujących dawno już przebrzmiałym ideałom, biernych o konserwatywnych poglądach, leniwych i wygodnych.

Świat młodych- to świat pełen zapału, życia i radości. Młodość jest w nim siłą dającą nieprzeciętność, pozwala wznosić się nad tłum. To świat ludzi odważnych, połączonych więzami prawdziwej przyjaźni i miłości, gotowych na nowo budować świat. Nadrzędną rolę pełnią tu pierwiastki mistyczne i metafizyczne, a nie rozum i doświadczenie. działa się w nim w imię marzeń i uczuć, można się porwać na czyny skazane na klęskę. Człowiek jest tu wolny, swobodny i nie ograniczają go żadne prawa i zakazy.

ROMANTYCZNOŚĆ

         Programowy charakter utworu

Ballada ta uznawana jest za manifest programowy romantycznej literatury. Dlaczego? Bo bezpośrednio prezentuje romantyczny punkt widzenia na sprawy tego świata, ukazuje, czym jest owa romantyczność i ilustruje w pewnym sensie przebieg sporu romantyków z klasykami.

Oto na rynku małego miasteczka młoda dziewczyna Karusia zachowuje się jak szalona- rozpacza i wyciąga do kogoś ręce. Z jej słów wynika, że rozmawia ze zmarłym Jasiem, swoim ukochanym. Widmo zmarłego rzeczywiście wydaje nam się obecne „Zimny, biały jak chusta”. Wokół dziewczyny zbiera się tłum gapiów. Prości ludzie nie widzą zmarłego, lecz wierzą, że jest on przy ukochanej. Zadajemy sobie pytanie jak interpretować to wydarzenie? Zdrowy rozsądek każe nam przypuszczać, że dziewczyna jest chora. Jednak prosty lud wierzy, że Karusia widzi ducha, gdyż uprawnia ją do tego miłość. Lecz wśród tłumu pojawia się starzec, reprezentujący wiedzę i naukę- słowem klasycyzm. Szydzi on z całej sprawy, wyśmiewa zabobon i brednie ludzi ogłaszając, że według nauki duchów nie ma. Narrator ballady poeta opiewa się po stronie ludu. Jako argumentów u żywa uczucia i wiary” Czucie i wiara silniej mówią do mnie niż mędrca szkiełko i oko”. Widzimy, więc, że najważniejsza tu jest nie mądrość i nauka, lecz czucie i wiara. Balladę kończy bardzo popularny apel „ Miej serce i patrzał w serce”. Uczucie jest tak samo ważne jak myślenie.

Część pierwsza utworu to opis sytuacji typowej dla ballady, a więc mamy środowisko ludowe, prostą dziewczynę wyobcowaną z gromady, kontaktującą się z duchem zmarłego kochanka i żarliwie przeżywającą to spotkanie.

Część druga natomiast to wypowiedź programowa, manifest a właściwie zażarta polemika w której prezentowane są trzy stanowiska:

- ludu wierzącego w związek świata żyjących i świata zmarłych

- starca racjonalisty, który powołując się na świadectwo „szkiełka i oka” stwierdza, że duchy nie istnieją a wiara w nie wynika z ciemnoty i zabobonów

- oraz narratora, który staje po stronie dziewczyny i prostego ludu.

Podejmuje on polemikę z ciasnym racjonalizmem uczonych, którzy kwestionują istnienie zjawisk, nie dających się dowieść naukowo. Romantyk kwestionuje stwierdzenie, że tylko rozum jest narzędziem poznania świata.

ŚWITEŹ, ŚWITEZIANKA, LILIE lub

Inna ballada

         Cechy gatunkowe

BALLADA-to gatunek spokrewniony z sielanką, wywodzi się z literatury ludowej- z podań, opowieści i wierzeń ludu. Ballada zawsze zawiera dramatyczną fabułę, opowiada o wydarzeniach niezwykłych, tajemniczych i nie z tego świata. Zatem ten gatunek charakteryzują uczuciowość, tajemniczość i fantastyka. Jest to utwór epicko-liryczny. Jest on wersowi-rymowy, obrazowany poetycko, nastrojowy, liryczny, lecz fabuła, tło akcji, postacie, opis to elementy epickie, charakterystyczne dla ballady.

         Tajemniczy nastrój utworu

         System wartości moralnych

SONETY KRYMSKIE (np. Stepy akermańskie,

Burza, Ajudah)

         Cechy gatunkowe sonetu

SONET- służą one do wyrażania uczuć. Dwie pierwsze zwrotki zwykle prezentują opis danego zjawiska czy pejzażu, dwie kolejne krótsze przynoszą podsumowanie, poetycką refleksję, wnioski, prawdy filozoficzne.

         Bohater liryczny

z 18 różnych wierszy cyklu wyłania się niezwykle ciekawa postać podmiotu lirycznego, bohatera sonetów. Jest to turysta, wędrowiec o ogromnej wrażliwości na piękno natury. Chłonie wrażenia olśniony czarami przyrody, urokami gór, stepów i morza. Doświadcza w ich obliczu uczucia wzniosłości, podziwu i własnej małości. Jest świetnym obserwatorem, malarzem kolorystą, czasami też przekłada obrazy na dźwięki i ruch. Jest to także człowiek doświadczony przez życie, ze świadomością zaplątaną w sieć pamiątek. Jest samotny i czuje się wyobcowany. Jest także pielgrzymem, a więc wygnańcem przymusowo oddalonym od miejsc rodzinnych, za którymi tęskni. W refleksji bohatera sonetów pojawia się motyw wędrowania filozoficznego do miejsc poznania tajemnic bytu i historii. Ruiny przeszłości wywołują myśli o przemijaniu wszystkiego co ludzkie i o potędze wiecznej natury. Bohater stara się także zrozumieć ludzi o innej kulturze, tradycji, chce spojrzeć na świat ich oczami.

         Opisy krajobrazu i refleksje

KONRAD WALLENROD

         Tragizm tytułowego bohatera

Sytuacja tragiczna ma wtedy miejsce, gdy bohater stoi przed koniecznością dokonania wyboru, ale każdy będzie zły. W takiej sytuacji znalazł się Konrad Wallenrod, gdy zbliża się wojna z Krzyżakami. Jego wybór polegał na tym, że musiał wybrać między miłością do Aldony a miłością do ojczyzny. Wybrał ojczyznę i poświęcił miłość ukochanej kobiety. Z kolei gdyby wybrał szczęście prywatne miałby wyrzuty sumienia, a Krzyżacy zdobyliby Litwę. Jednak konflikt życie prywatne- ojczyzna nie jest tu jedyny. Konrad musi wybrać też między honorem a zwycięstwem nad Krzyżakami. Metoda, jaką obiera jest jedynym rozsądnym wyjściem, lecz niezgodnym z honorem rycerskim. Wallenrod musiał kłamać i dokonać zdrady. Gdyby jednak postępował etycznie poniósłby klęskę i zaprzepaścił przyszłość ojczyzny. Tak więc poświęcił swój honor i nie mógł tego uniknąć- w tym właśnie tkwi tragizm.

         Program polityczny zawarty w utworze

Konrad Wallenrod jest poematem, który propaguje postawę spisku, buntu, pokazuje możliwość walki i zwycięstwa z silniejszym wrogiem. Poemat Mickiewicza zachęcał do walki. Było to dzieło znane powstańcom z 1830r.

DZIADÓW CZĘŚĆ III

         Portrety narodowej sprawy męczenników

         Porównanie dwóch bohaterów: Konrada i ks. Piotra

         Umiejętność wyjaśnienia pojęć: mesjanizm, mistycyzm, prometeizm, indywidualizm

MESJANIZM- pogląd pochodzący od imienia mesjasza, na przyjście którego czekał Izrael. Mesjasz miał przynieść im wolność i ofiarować panowanie nad światem. Natomiast mesjanizm polski można określić jako zbiór przekonań i przeświadczeń o szczególnej roli Polski w dziejach świata. Uważano, że Polska jako kraj szczególnie umęczony jest krajem wybranym przez Boga do przyniesienia nowego ładu w Europie. . naród polski miał stać się łącznikiem między Bogiem a całą ludzkością. Z mesjanizmem spotykamy się w Widzeniu Ks. Piotra.

MISTYCYZM- prąd uznający możliwość ponadzmysłowego, bezpośredniego kontaktu duszy człowieka z Bogiem lub bóstwem. Kontakt ten możliwy jest dzięki intuicji i objawieniu, które mistycyzm określa jako najwyższe formy poznania. Z mistycyzmem łączy się też wiara w istnienie tajemniczego i niepoznawalnego aspektu wszelkich zjawisk w świecie.

PROMETEIZM- pojęcie pochodzące od mitycznego tytana. Prometeusz, który stworzył człowieka z gliny i łez, a następnie ukradł dla niego ogień. Kara była bardzo dotkliwa, otóż przykuto go do skały gdzie co dzień przylatywał orzeł i wyjadał mu wątrobę. Prometeusz był nieśmiertelny więc cierpiał bez końca straszliwe męki. Jego postawa jest pełną humanitaryzmu, czyli bezinteresownej miłości do człowieka i gotowości do wystąpienia dla niego przeciw najwyższym siłom, bogom czy prawom rządzącym światem. Prometeizm cechuje Konrada.

INDYWIDUALIZM- cechuje go silne poczucie niezależności i odrębności osobistej oraz postępowania odbiegającego od przyjętych norm i kanonów. Indywidualizm stał się źródłem przekonania o szczególnej roli poety, stawiał go ponad tłumem.

         Inspiracje biblijne

PAN TADEUSZ

         Dzieje Jacka Soplicy, charakterystyka bohatera.

Jacek Soplicy jest niewątpliwie głównym bohaterem. Ma on wiele cech wspólnych z bohaterem romantycznym, ale stanowi jego kolejne wcielenie. Ma on dwie biografie: zabójcy i pokutnika. W pierwszym wcieleniu jest to polski szlachcic, Sarmata, dumny warchol, który upokorzony pragnie zemsty i dokonuje jej nie dbając o nikogo ani o nic. Jest też nieszczęśliwym kochankiem, bo ukochana uległa woli rodziców i wyszła za innego. Drugie pokutujące wcielenie Jacka to ks. Robak- to patriota, który zapomina o rodzinie, sprawach prywatnych a zwłaszcza o dumie i staje się pokornym księdzem, żołnierzem napoleońskim, konspiratorem, więźniem politycznym poświęcającym się za sprawę. Nie jest to jednak Prometeusz ani indywidualista cierpiący za miliony. Jego dzieje to modelowy żywot patrioty Polski porozbiorowej. Przemiana Jacka w księdza Robaka to symbol zdrowotności, szansy na odrodzenie się polskiego społeczeństwa. Mickiewicz wierzy, że taka przemiana całego narodu jest możliwa.

         Pan Tadeusz jako epopeja narodowa

Jest to utwór epicki, opowiadający o losach bohaterów związanych z ważnymi dla społeczeństwa wydarzeniami historycznymi, ma inwokację i epickiego narratora. Drobiazgowo opisuje przyrodę, obyczaje, wygląd i sytuacje. Poeta używa rozbudowanych porównań homeryckich.

JULIUSZ SŁOWACKI: KORDIAN

         Etapy dojrzewania tytułowego bohatera

Na postać Kordiana składają się trzy elementy- wątek autobiograficzny Słowackiego, schemat bohatera romantycznego i wzór Hamleta. Młody Kordian niewątpliwie jest romantykiem. Gdy poznajemy go w scenie pierwszej, jest to młodzieniec niezwykle wrażliwy, delikatny, poeta zjednoczony z przyrodą, zakochany w starszej od siebie i lekceważącej go Laurze ( rozpoznajemy w nim słowackiego w swej młodzieńczej miłości do Ludwiki Śniadeckiej).

Ten eta także jest zgodny z portretem bohatera romantycznego. Ważną rolę ps

WYBRANE LIRYKI (np. GróbAgamemnona, Testament mój, Rozłączenie, Hymn [Smutno mi, Boże])

         Umiejętność ukazania najważniejszych wartości ideowych i artystycznych

ZYGMUNT KRASIŃSKI NIE - BOSKA KOMEDIA

         Wizja rewolucji społecznej

CYPRIAN KAMIL NORWID: WYBÓR LIRYKÓW (np. Bema Pamięci żałobny rapsod,Fortepian Szopena, Moja piosnka [II])

         Umiejętność ukazania najważniejszych wartości ideowych i artystycznych

 

         Cechy dramatu romantycznego na wybranym przykładzie

         Charakterystyka bohatera romantycznego w oparciu o poznane postacie literackie

POZYTYWIZM

 

NOWELE (np. Henryk Sienkiewicz: Szkice węglem, Maria

Konopnicka: Mendel Gdański,Miłosierdzie

gminy, Bolesław Prus: Kamizelka)

         Problematyka społeczna wybranej noweli

         ELIZA ORZESZKOWA: NAD NIEMNEM (fragmenty)

         Symboliczne znaczenie dwóch mogił

Orzeszkowa poruszyła w powieści zagadnienia z kręgu narodowego surowo traktowanego przez carskich cenzorów. Aby móc przekazać cenne idee i informacje użyła symbolu i aluzji. Stąd też specyficzna funkcja motywu mogiły w powieści. W powieści ukazane zostały dwa ważne w świecie przedstawionym groby: mogiła powstańców, gdzie leżą obok siebie brat Benedykta, Andrzej i ojciec Jana Bohatyrowicza, Jerzy oraz mogiła Jana i Cecylii- małżeństwo ludzi z różnych warstw społecznych, o których szlachectwie zadecydowała uparta praca i zdobywanie puszczy w celu przygotowania jej obszaru na przyjęcie ludzi. Z mogiłami łączą się idee, jakie autorka pragnie przekazać czytelnikom:

-kult pracy- Jan i Cecylia to bohaterowie, którzy ciężką fizyczną pracą zasłużyli na miano Bohatyrowiczów nadane im przez Zygmunta Augusta. W powieści prezentują oni patriotyzm pracy, którego potrzebę sygnalizuje pisarka.

-kult solidaryzmu klasowego- w powstańczej mogile leżą patrioci, ludzie, którzy zginęli w walce o ojczyznę. Połączył ich jeden wspólny cel, wobec którego sprawy pochodzenia, rangi społecznej okazały się zupełnie nieważne, a wszelkie zatargi i konflikty odeszły w niepamięć. Orzeszkowa podkreśla, że tylko spójny naród ma szansę zaistnieć jako wolny i niepodległy.

- kult ogniska domowego- zjednoczenie, zgoda i spójność narodowa nie będą możliwe bez silnych związków rodzinnych. Pisarka kładzie nacisk na pielęgnację ogniska domowego, którego symbolem jest historia i grób Jana i Cecylii. Opisuje szczęśliwe rodziny mieszkające w Bohatyrowicach, i te, w których osłabły( Korczyńscy) lub zaniknęły więzy rodzinne( Osiowce- Zygmunt z żoną i matką). Ostatecznie pisarka stwierdza, że kult ogniska domowego jest gwarancją patriotyzmu i chęci walki o odzyskanie niepodległości.

         Praca jako główne kryterium wartości bohaterów książki

Praca jest tu najważniejszą wartością. W powieści nie jest ona przekleństwem, ale dobrowolnym obowiązkiem człowieka wobec świata przyrody i wobec siebie. Ciężka, uciążliwa praca przynosi korzyści, pozwala kształtować, rozwija w człowieku sumienność, poczucie obowiązku i rzetelność. Praca jest w powieści naczelnym kryterium oceny bohaterów. Pozytywni (Bohatyrowicze, Benedykt, Justyna, Marta, Kirłowa) pracują, negatywni(Emilia, Kirło, Zygmunt) prowadzą pustą, bezużyteczną egzystencję pozbawioną jakiegokolwiek wysiłku dla dobra innych. Orzeszkowa w specyficzny sposób ukazuje ludzi pracujących: są weseli, pogodni, śpiewają, śmieją się, a jednocześnie są pełni godności, dostojeństwa, a ich wysiłek nabiera rytualnego charakteru powtarzają przecież gesty przodków Jana i Cecylii, w ten sposób praca nabiera charakteru uświęcającego, uszlachetniającego człowieka.

BOLESŁAW PRUS: LALKA

         Opinie wybranych bohaterów Lalki o Stanisławie Wokulskim

         Własny sąd o Wokulskim

HENRYK SIENKIEWICZ: POTOP

         Dzieje Andrzeja Kmicica, charakterystyka bohatera

         Pan Tadeusz i Potop jako dzieła napisane dla pokrzepienia serc

MARIA KONOPNICKA: ROTA

         Patriotyczna wymowa pieśni

FIODOR DOSTOJEWSKI: ZBRODNIA I KARA

         Psychologiczny portret Roskolnikowa

Jego historia jest centralnym wątkiem Zbrodni i kary Dostojewskiego. Były student prawa mieszka samotnie w nędznym pokoiku w petersburskiej kamienicy. Jest zdolny, inteligentny, wrażliwy, przystojny. Cierpi z powodu epilepsji oraz chronicznej biedy. Ma coraz więcej długów. W końcu znajduje wyjście z sytuacji: postanawia zamordować lichwiarkę Aldonę Iwanownę. Ta myśl nieustannie krąży mu po głowie i wreszcie zostaje zrealizowana. Roskolnikowa zabija kobietę siekierą. Ponieważ świadkiem zbrodni przez przypadek jest też jej siostra, zabija także i ją. Z mieszkania ofiary zabiera pieniądze i kosztowności, które zakopuje pod upatrzonym kamieniem. Tak się składa, że zostaje wezwany na policję. W zupełnie innej sprawie-, o czym nie wie- przekonany, że chodzi o morderstwo mdleje i wpada w obłęd. Włóczy się po mieście, jest smętny i nerwowy, cierpi na manię prześladowczą i wtedy naprawdę zaczyna być podejrzany. Podczas włóczęgi po mieście jest świadkiem ulicznego wypadku. Pomaga rannemu w nim Marmieładowowi i poznaje jego córkę Sonię. Kiedy inspektor będzie deptał mu po piętach, zwierzy się on właśnie jej. Sonia nie przepędzi go, ale będzie mu współczuć. Ona też pojedzie z nim na katorgę. Roskolnikowa uspokaja się tylko słowami, że zabił tylko” bezużyteczną, plugawą wesz”. Zamordował przede wszystkim, dlatego, że nie wierzył w uczciwość lichwiarki, uważając ją za pasożyta, siebie natomiast za wybitną jednostkę, która ma prawo zabić. Uważał, że zdolność popełnienia zbrodni była dowodem owej wyższości. Dostojewski ukazał tę postawę, żeby ją odrzucić. Bo człowiek nie powinien ustanawiać norm etycznych. Ukazuje też, że nie ma zbrodni bez kary. Roskolnikowa wypowiada słowa ”Kto ma sumienie, niech cierpi. Będzie mu to karą”. Właśnie sumienie stanowi moralną świadomość człowieka. Podczas ośmioletniej katorgi Roskolnikowa przechodzi przemianę i odkrywa wartość duchowych praw moralnych.

         Współistnienie dobra i zła, pytanie o sens ludzkiego cierpienia

 

MŁODA POLSKA

 

 

KAZIMIERZ PRZERWA - TETMAJER: WYBÓR LIRYKÓW

(np. Koniec wieku XIX, Nie wierzę w nic, Evviva l'arte,

Melodia mgieł nocnych)

         Nastroje epoki, dekadentyzm, impresjonizm, opozycja artysta - filister

JAN KASPROWICZ: KRZAK DZIKIEJ RÓŻY W CIEMNYCH

SMRECZYNACH

         Symbolizm i impresjonizm

SYMBOLIZM- operowanie symbolem, czyli motywem który ma ponadto znaczenie przenośne. Niektóre symbole urosły do rangi alegorii, czyli stałego, zawsze tak samo odczytywanego symbolu.

IMPRESJONIZM-

LEOPOLD STAFF: WIERSZE (np..Deszcz jesienny, Kowal)

Deszcz jesienny-

         Środki stylistyczne

         Obrazy symboliczne

         Własne refleksje nad wybranym wierszem

STANISŁAW WYSPIAŃSKI: WESELE

         Sposób przedstawienia inteligentów i chłopów

Uroczystości weselne Rydla stały się wspaniałą okazją do zobaczenia wzajemnych relacji dwóch grup społecznych: chłopów i inteligencji. Wyspiański dokonuje w Weselu pesymistycznej oceny polskiego społeczeństwa, które nie jest w stanie się zjednoczyć i walczyć o wolność ojczyzny. Chłopi mają zapał do walki, interesują ich sprawy polityczne( Czepiec próbuje rozmawiać o nich z Dziennikarzem). Jednak brakuje im świadomości narodowej, umiejętności zrezygnowania dla sprawy z własnych korzyści( Jasiek gubi złoty róg schylając się po czapkę z piór, Czepiec upija się i nie jest gotowy w odpowiednim momencie do podjęcia wyzwania). Chłopi potrzebują przywódcy, kogoś, kto wskaże m drogę i ich poprowadzi, a także wykorzysta ich siłę i chęć działania. Natomiast inteligencja jest spadkobierczynią szlacheckich tradycji narodowowyzwoleńczych, powinna przewodzić w walce, brakuje jej jednak chęci działania: Gospodarz kompromituje się jako ewentualny przywódca, oddaje złoty róg Jaśkowi i zapomina o misji powierzonej mu przez Wernyhorę, Poeta jest dekadentem, który pogrążony w apatii boi się czynu, a Dziennikarz wspomina klęski zamiast zagrzewać do walki. Inteligencja powinna być duchowym przywódcą, jest jednak słaba i nie ma nikogo kto udźwignąłby ciężar tego zadania.

         Interpretacja wybranych symboli i scen (szczególnie złotego rogu i chocholego tańca)

WŁADYSŁAW REYMONT: CHŁOPI

         Prezentacja wybranych bohaterów

         Naturalizm i mitologizacja chłopskiego bytu

STEFAN ŻEROMSKI: ROZDZIOBIĄ NAS KRUKI,WRONY...

• Sposób przedstawienia powstańca i chłopa

LUDZIE BEZDOMNI

• Kompozycja powieści

Ludzie bezdomni Są powieścią modernistyczną i gatunkowo różną od powieści XIX-wiecznej w wydaniu Orzeszkowej, Sienkiewicza czy nawet Bolesława Prusa. Przede wszystkim brak tu zwartej rygorystycznej kompozycji- akcja nie składa się z wydarzeń związanych wydarzeń przyczyna- skutek. Czytając dzieje Judyta, obserwujemy sceny utrwalające dany moment z życia, a łączy je biografia bohatera. Jest to luźna kompozycja fabuły- można powiedzieć budowa wysypkowa. W powieści istnieją epizody nie związane z akcją, takie które, mogłyby być osobnymi nowelkami np. podróż Wektorowej do Szwajcarii. Autor odrzuca zasadę celowości, czyli podporządkowania kształtu i treści idei założonej z góry, w początkach pisania utworu. Istnieje także subiektywizm i liryzm narracji- cechą powieści modernistycznej jest sposób przedstawienia przestrzeni i ludzi. Patrzymy na nie oczami narratora, wyczuwamy jego uczucia, jego nastrój, nie jest to zdystansowany, obiektywny odbiór. Liryczny jest pamiętnik Joasi, opisy nastrojów Judyta włącza Żeromski poprzez użycie mowy pozornie zależnej. Jest też synkretyzm stylu- narracja powieści jest niejednolita, lecz bardzo pojemna- mamy tu symbolizm( rozdarta sosna) i naturalizm, nastrojowość natomiast zaś przypomina młodopolską lirykę co daje siłę oddziaływania na odbiorcę. Powieść ukazuje także co w danej chwili zajmuje psychikę bohatera.

• Własny sąd o głównym bohaterze

Główny bohater skazany był na klęskę ponieważ znalazł się w sytuacji tragicznej. Cokolwiek by nie wybrał byłoby źle.

JOSEPH CONRAD: LORD JIM

• Na czym polega etyka Conradowska?

• Własny sąd o głównym bohaterze

 

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE

 Początek międzywojnia datuje się na koniec I wojny światowej a koniec na początek II wojny. Czyli na lata 1918- 39r. lata dwudzieste to okres radości i beztroski- koniec wojny, zdobycie niepodległości. Lata 30-ste to początek kryzysu gospodarczego i rozwój faszyzmu.

STEFAN ŻEROMSKI: PRZEDWIOŚNIE

         Sposób ukazania rewolucji w Rosji

Wizja rewolucji ukazana w Przedwiośniu przeraża i nasuwa myśl, że autor chciał przestrzec współczesnych przed grozą i apokalipsą podobnego wydarzenia. Rewolucja to wizja nędzy, głodu, śmierci i choroby jaką roztacza autor opisując rewolucje w Baku. To obraz zwłok młodej arystokratki, to przesiedlenia i kradzieże. Trudno zatem powiedzieć żeby autor ten obraz pochwalał. Z drugiej strony można wyczuć przejęcie jej wielkością i potęgą, a także szacunek do burzącego stare struktury zrywu ludzi. Żeromski w przedstawieniu rewolucji uzyskuje obiektywizm w postaci zestawienia dwóch głosów- Cezarego i jego matki. Cezary głosi ideę rewolucji, paw biedoty do walki o nową rzeczywistość, konieczność sprawiedliwego podziału dóbr. Matka Cezarego jest przeciwna rewolucji wykazuje, że nie można zbudować czegoś dobrego na ludzkiej krzywdzie, że święte jest prawo własności i poczucie bezpieczeństwa. Rewolucję oglądamy z dwóch punktów po to żebyśmy sami mogli wyrobić sobie własny pogląd.

         Obraz Polski, sytuacja społeczna na wsi i w mieście

         Ewolucja poglądów Cezarego Baryki

ZOFIA NAŁKOWSKA: GRANICA

         Problem odpowiedzialności moralnej

Granica Zofii Nałkowskiej jest powieścią psychologiczną, skupiającą uwagę czytelnika na kwestiach moralnych. sprzyja temu konstrukcja powieści, zastosowanie przez pisarkę inwersji czasowej. rozwiązanie konfliktu na początku powieści sprawia, że banalny romans i charakterystyczne dla niego stereotypy (uwiedziona i porzucona kochanka, zdradzona żona) przeistacza się w poważną refleksję o naturze człowieka. Tytuł powieści można odczytać w różny sposób:

- jako granicę moralności, odpowiedzialności za własne i cudze życie

-granicę społeczną

- granicę między tym co subiektywne a obiektywne.

Pisarka zastanawia się czy w ogóle możliwa jest obiektywna prawda o człowieku, żadnego ze swoich bohaterów nie ocenia jednoznacznie. W powieści pojawia się również wątpliwość czy jesteśmy w stanie wyrwać się ze schematów ukształtowanych przez rodzinę czy środowisko, w którym żyjemy.

Mimo chęci, każdy z bohaterów podziela rodzinne zachowanie:

- Zenon tak jak ojciec ma romans i liczy na zrozumienie ze strony żony

- Elżbieta tak jak matka oddaje własne dziecko i wyjeżdża , by uporządkować własne życie.

- Justyna „wpada” w nieślubną ciążę.

Najistotniejszy jest problem granicy moralnej i związana z nim kwestia tożsamości człowieka. Nie można jak Zenon przesuwać bez końca jej granic, bo wówczas traci się poczucie tożsamości, a przede wszystkim zaczyna krzywdzić ludzi. Nałkowska podkreśla, że najważniejszym kryterium moralnym jest drugi człowiek, na jego krzywdzie i nieszczęściu nigdy nie stworzymy udanego życia. Historia ukazana w Granicy jest prosta z pozoru, mieści się w konwencji romansu, skandalu z wyższych sfer. Zenon Ziembiewicz, studiujący w Paryżu syn zarządcy ziemskiego, nawiązał podczas wakacji romans z córką kucharki. Przed powrotem na studia spotyka on swoją dawną miłość, Elżbietę, która tym razem odwzajemnia jego uczucia. Dzięki pomocy finansowej Zenon wyjeżdża. Po powrocie życie zawodowe i osobiste bohatera zaczyna się pomyślnie układać, zostaje redaktorem pisma, a żona jest mu wierna. Jedyny problem to odnowiony romans z przypadkiem spotkaną Justyną. Dziewczyna zachodzi w ciążę. Zenon daje jej pieniądze za służbę jej matki, a dziewczyna traktuje to jako pieniądze na aborcję. Zenon wyznaje żonie prawdę o zdradzie, obie kobiety spotykają się. Zenon zostaje prezydentem miasta po pewnych perypetiach żeni się, rodzi mu się syn. Pierwsze sukcesy Zenona nie trwają długo. Wkrótce popada on w kłopoty i wybucha przez niego strajk w fabryce. Na horyzoncie pojawia się też Justyna. Po przerwaniu ciąży choruje i porzuca kolejne posady, grozi dziwnymi listami. Dziewczyna próbuje popełnić samobójstwo. Wreszcie mści się na Zenonie- oblewa mu twarz kwasem. Zenon po jakimś czasie zabija się. Żona zostawia dziecko i wyjeżdża za granicę. To jest skrótowa fabuła tej powieści.

W powieści ukazane zostają dwa punkty widzenia: pierwszy to zewnętrzny, obojętny, jaki ukazuje narrator na początku powieści, określając całe wydarzenie mianem pospolitego skandalu. Drugi to wewnętrzny, subiektywny punkt widzenia bohatera, jego motywy, wybory, których dokonał i które wpłynęły na jego życie.

Granica jest też powieścią społeczną gdyż ukazuje mechanizmy władzy i jej wpływ na życie ludzi. Zenon był konformistą- by osiągnąć sukces musiał zawrzeć wiele kompromisów: przyjąć na studia pieniądze od człowieka , którego nie darzył szacunkiem; jako redaktor przyjmował do druku artykuły których treść była mu obca; by zdobyć stanowisko musiał wykazać się elastycznością i pójść na ustępstwa. Tytułowa granica jest więc granicą w naszej psychice- po jej przekroczeniu człowiek przestaje być sobą.

Tytuł można przetłumaczyć też jako barierę klasową, którą widać szczególnie w kamienicy u pani Kolichowskiej, gdzie najniższe piętra zajmują ludzie najubożsi, proletariusze, wyższe- inteligencja i mieszczaństwo.

         Interpretacja tytułu

Tytuł nie jest jednoznaczny. Można go odczytać jako granicę moralności i odpowiedzialności za własne i ludzkie życie; jako granicę społeczną- dom p. Kolichowskiej; granicę między tym co obiektywne i subiektywne. Pisarka zastanawia się czy w ogóle możliwa jest obiektywna prawda o człowieku.

         Problematyka psychologiczna

MARIA DĄBROWSKA: NOCE I DNIE I tom

         Postawy wobec życia Barbary i Bogumiła Niechciców

Bogumił i Barbara prezentują dwie odmienne postawy życiowe, dwie różne osobowości. Bogumił jest człowiekiem otwartym na otaczający go świat, silnie związany z otoczeniem, przyrodą i innymi ludźmi. Sens życia odnajduje w pracy, którą traktuje jako wyznacznik człowieczeństwa, cel istnienia. Jest to ciężka praca zgodna z rytmem przyrody, któremu trzeba się przyporządkować. Bogumił kocha przyrodę, rozumie ją i współpracuje a nie walczy z nią. Oddaje się wszystkim obowiązkom rezygnując z wygodnego i beztroskiego życia. W ocenie rzeczywistości kieruje się rozumem, dostrzega i rozumie realia życia, nie wysuwa wobec świata żadnych roszczeń i bierze otaczający go świat takim jaki jest a nie takim jaki widzi w swych marzeniach. Swój ciężki los znosi ze zrozumieniem, z pokorą wytrwale radząc sobie z przeciwnościami losu. Dla innych ludzi jest życzliwy i wyrozumiały, stara się im pomóc i ufa im. Jest także wyrozumiały wobec ich błędów i pomyłek.

Barbara stanowi całkowite przeciwieństwo męża, jest osobą skupioną na własnych przeżyciach, myślach i marzeniach. Świat zewnętrzny postrzega jako zagrożenie, obawia się go i stara się przed nim obronić. Jest idealistką, żyje pośród marzeń i pragnień, których nie udaje jej się zrealizować w życiu codziennym. Nie akceptuje świata takim jaki jest naprawdę. Wywołuje to w niej frustrację i smutek oraz wieczne niezadowolenie z otaczającej ją rzeczywistości. Wyższe aspiracje odczuwa czytając dużo literatury pięknej. Poza tym ciągle wraca do czasów kiedy to była piękną i młodą, otoczoną adoratorami panienką, która kochała i była kochana wielką romantyczną we własnym mniemaniu miłością. Mąż za to traktuje ją jak kobietę z krwi i kości, pomoc w codziennym trudzie a nie jak bóstwo z romansów. Sama też nie darzy Bogumiła wielką miłością, jest z nim po prostu mocna związana. Barbarę cechuje pełna kaprysów i zmian postawa, nie jest ona postacią negatywną. Próbuje przystosować się do ciężkich warunków życia na wsi. Stara się także być dobrą gospodynią i troskliwą matką. Popełnia jednak wiele błędów i przechodzi wiele rozczarowań co ma związek z innym wychowaniem. Jest raczej postacią bierną i nie przejawiającą inicjatywy. Widzi wszystko w czarnych barwach, jest życiową pesymistką, przeczuwającą nieuchronną katastrofę, łatwo też wpada w panikę.

Dąbrowska rysuje tak dwie różne osobowości jako wzajemnie się dopełniające i nie potrafiące żyć bez siebie. Wspólnie przeżywają kryzysy, ale pokonują je pomagając sobie nawzajem.

WITOLD GOMBROWICZ: FERDYDURKE

         Niemożność wyjścia poza Formę

naczelnym problemem ukazanym w powieści jest nieustanna walka głównego bohatera z formą. Forma to pojęcie kluczowe dla zrozumienia sensu Ferdydurke- oznacza ona wszystkie konwencje, schematy, które jednostka przyjmuje jako wzór zachowania. Są one narzucane człowiekowi z zewnątrz i przyjmowane przez niego jako własne, gdyż według Gombrowicza zawsze musimy wyrażać się w jakiejś formie. Forma jest więc wynikiem postaw, jakie przybieramy wobec innych ludzi oraz postaw jakie ci ludzie przybierają wobec nas. Jest to gra pozorów. W powieści Józio podejmuje właśnie walkę z tą formą.

Z lektury Gombrowicza wynika, że człowiek nigdy nie jest wolny od formy, gdyż nie ma przed nią ucieczki. Nikt nigdy nie jest całkowicie sobą, ponieważ zawsze jest zależny od innych ludzi, nienaturalny, sztuczny i upozowany. Tak dzieje się z wszystkimi, każdy z nas wyraża się w jakiejś formie, przyjmuje narzucony z zewnątrz schemat myślowy, maskę. Nie inaczej dzieje się z Józiem, którego walka od początku skazana jest na niepowodzenie. Gdy tylko udaje mu się uciec przed jedną formą, zaraz popada w drugą i nigdy nie może być sobą. Według Gombrowicza wszyscy udają przed wszystkimi, każdy gra i nikt nie jest z nikim szczery.

         Obraz szkoły

 szkoła do której trafia Józio to zbiór form i schematów. Obserwujemy tu formę ucznia- walka na miny, formę belfra, schemat lekcji i schemat myślenia o literaturze. „Słowacki wielkim poetą był”- głosi polonista i nikt nie ma prawa myśleć inaczej. Dyrektor natomiast chwali się, że w głowach nauczycieli tej szkoły „ nie powstanie nigdy żadna myśl własna”. Uczniowie dzielą się na chłopięta pod wodzą Syfona- forma ucznia wyznającego i wierzącego w mity głoszone przez szkołę i na chłopaków pod wodzą Miętusa- którzy buntują się przeciw wiedzy szkolnej, są niegrzeczni, mówią brzydkie słowa i „chodzą na kobiety”. Józio poszukiwacz tego co prawdziwe w człowieku zauważa, że nawet przejaw buntu jest formą i powielanym schematem. Na pensji obserwujemy oczami Józia formę pensjonarki i nowoczesnej pełnej póz mamusi, swobody obyczajów i tym podobnych haseł, modnych wśród mieszczaństwa. Józio organizuje Młodziakom mały sprawdzian ich ideologii- za pomocą intrygi sprowadza do sypialni pensjonarki jej młodego adoratora oraz belfra Pimkę, a gdy sytuacja wygląda już jednoznacznie alarmuje cały dom. Reakcja Młodziaków nie jest ani nowoczesna, ani postępowa tak więc ich poza zostaje zdemaskowana.

FRANZ KAFKA: PROCES

         Sytuacja człowieka w otaczającym go wrogim i obcym świecie

akcja powieści przypomina koszmar senny. Rzecz dzieje się w abstrakcyjnym mieście i bez podania konkretnego czasu. Bohater Józef K. budzi się i od obcych urzędników dowiaduje się, że został postawiony w stan oskarżenia. Zaczyna się proces, bez przyczyn i bez dowodów. Józef K. nie wie nawet o co jest oskarżony. Przechodzi fazy buntu i uległości. Wędruje po labiryntach strychów i budynków przedmieścia, w których znajdują się sale sądowe. Jego życie zamienia się w koszmar- procesowi podporządkowana jest jego praca, życie intymne, mieszkania. Sprawa kończy się tak samo fatalnie, nieznani kaci wykonują na oskarżonym wyrok- wbijają mu nóż w serce. Dzieje się to w najmniej spodziewanym momencie.

Losy Józefa K. ,można uznać za los człowieka postawionego wobec władzy: urzędów i instytucji, które o nim decydują. Z urzędnikami nie należy zadzierać, nie można też zdradzić swojej niewiedzy lub wrogości. Człowiek przegrywa w walce z takim molochem. Powieści można też przypisać sens metafizyczny. Oto rodzimy się skazani na życie i na śmierć bez żadnych wyjaśnień. Podporządkowani jesteśmy odgórnie ustalonym prawom.

JULIAN TUWIM: WIERSZE ,.Do krytyków, Mieszkańcy

Colloquium niedzielne na ulicy

         Analiza i interpretacja wybranego wiersza

” do krytyków”

Tuwim opisuje tutaj jazdę tramwajem, ulicę, miasto radosne i powszednie. Jest to główny temat tego wiersza. Nie ma tu podziału na strofy. Tytuł zdradza że wiersz jest apostrofą do krytyków, poeta zwraca się do nich z pewną nonszalancją. Tytuł kieruje nas do adresata wypowiedzi- skierowany jest do tych co oceniają. Wiersz wyróżnia fascynacja tempem i dynamiką, człowiek jest radosny i pełen życia. Ukazana jest tutaj zwykła sytuacja i szary człowiek.

Pojawia się psychizacja pejzażu, czyli nasycenie przyrody ludzkimi uczuciami. Widać że do poezji wkracza miasto oraz technika, która zmienia życie ludzi.

LEOPOLD STAFF: WIERSZE,. Ars poetica, Świat, Wysokie drzewa

         Franciszkańska postawa wobec świata

         Własne refleksje nad wybranym wierszem

BOLESŁAW LEŚMIAN: WIERSZE ,.W malinowym chruśniaku

Urszula Kochanowska, Odjazd, Metafizyka, Dziewczyna

         Problematyka metafizyczna i egzystencjalna w wybranym wierszu

         Oryginalność języka i obrazowania, rola przyrody

JULIAN PRZYBOŚ: Z TATR,DACHY,LIPIEC lub inny wiersz

         Próba analizy i interpretacji wybranego utworu

MICHAIŁ BUŁHAKOW: MISTRZ I MAŁGORZATA

         Oryginalność formy powieści

         Groteskowa wizja życia w totalitarnym państwie

 

LITERATURA WSPÓŁCZESNA

 

ZOFIA NAŁKOWSKA:MEDALIONY

         Własne refleksje nad wybranym opowiadaniem

TADEUSZ BOROWSKI :OPOWIADANIA (2 do wyboru, np. U nas,

W Auschwitzu, Dzień na Harmenzach,

Proszę państwa do gazu)

         Pojęcie człowieka zlagrowanego

         Obozowa codzienność

Mury za którymi znajdowali się więźniowie ograniczały nie tylko ich pole widzenia, ale oddzielały od normalnego życia, w którym były ludzkie odruchy, chwalebne czynny, miłość, przyjaźń i zaufanie. Człowiek w obozie pozbawiony był indywidualności, zlewał się z tłumem podobnych sobie ludzi. Życie tutaj miało swój nowy ład i porządek. Heroizm należał do bardzo rzadkich, choć zdarzały się czyny pozbawione bierności i strachu-starsza kobieta ratująca niemowlę w krematorium albo młoda, piękna i dumna dziewczyna świadomie wybierająca śmierć. Może to być mało ale może też być bardzo dużo patrząc na panujące tam piekło. W obozie przeważa zamknięcie się przed innymi ludźmi, odrętwienie. Człowiek nie reaguje na zło, ponieważ przywykł do patrzenia na tragedię i śmierć- przyzwyczaił się do niej. To właśnie mechanizm przystosowania pozwala mu grac w piłkę obok drogi do krematorium i rampy, gdy całe transporty ludzi idą na śmierć.

Wartości wyższe nie mają dla więźniów znaczenia, każdy myśli tylko ii wyłącznie o przetrwaniu. Nie ma innych celów oprócz zaspokojenia głodu, a pożywienie jest tu głównym tematem rozmów między więźniami. Największym marzeniem Żyda Bekera- dzień na Harmenzach- to zjedzenie czegokolwiek przed śmiercią, bo zawsze chodził głodny. Człowiek zostaje więc zredukowany do swojej biologiczności, człowiek jest zezwierzęcony. Walka o przetrwanie niszczy obozową solidarność i więzy międzyludzkie, niszczy też współczucie. O pokarm, ubrania, miejsce w szpitalu, lepsza pracę trzeba walczyć ze współwięźniem, a więc żyje się kosztem innych. Wszędzie najważniejszy jest spryt i zręczność. Walcząc o przetrwanie więźniowie posuwają się nawet do zbrodni. Mają bowiem szansę awansu, mogą przejść na wyższy szczebel obozowej hierarchii i stać się katami. Nie istnieją tutaj nawet więzi rodzinne- matka potrafi wyrzec się własnego dziecka, syn okłamać ojca, że prowadzą go do łaźni a nie do krematorium. W obozie zanikają wszelkie uczucia, każdy myśli tylko o przeżyciu. Dobrze jest mieć znajomości.

System obozowy nie daje możliwości wyboru między dobrem a złem. Można jedynie wybierać między złem mniejszym a większym. Szczególną tragedią więźniów jest ich bezsilność, kiedy człowiek znajdując się pod presją nie mógł przeciwstawić się złu. Współczucie w obozie było milczeniem. Nikt nie odpowiadał na pytania ludzi „ co z nami zrobią”. Nikt tam nie miał siły przeciwstawić się rzeczywistości tak więc nie było zagrożenia w postaci buntu. Jedynym wyjściem było nauczenie się życia w obozie, cwaniactwo- unikanie wszystkiego co mogło zaszkodzić.

GUSTAW HERLING - GRUDZIŃSKI: INNY ŚWIAT

         Obraz codziennego życia więźniów w sowieckim łagrze

KRZYSZTOF KAMIL BACZYŃSKI: WIERSZE (np. Pokolenie,

Z głową na karabinie, Elegia o...[chłopcu

polskim])

         Tragizm pokolenia wojennego

CZESŁAW MIŁOSZ:CAMPO DI FIORI

         Interpretacja zestawienia ze sobą dwóch obrazów poetyckich

TADEUSZ RÓŻEWICZ: OCALONY

         Spustoszenie psychiczne i moralne jako konsekwencja przeżycia wojny

ALBERT CAMUS:DŻUMA

         Paraboliczność dzieła

Dżuma jest powieścią- parabolą. Oznacza to że świat i wydarzenia w niej przedstawione są pretekstem do głębszych przemyśleń, do przekazania uniwersalnych prawd o ludzkiej egzystencji. I rzeczywiście. Losy bohaterów są przykładami pewnych postaw.

Jej cechą charakterystyczną jest dwupoziomowy charakter.. to znaczy pod warstwą pierwszą- realistyczną kryje się głębsza myśl, którą powinien odczytać czytelnik. Taki utwór wymaga od odbiorcy dojrzałej i rozbudowanej interpretacji jeśli czytelnik nie odkryje głębszych, ukrytych sensów powieści parabolicznej nie zrozumie nadrzędnego, najważniejszego sensu. O tym, że utwór jest paraboliczny świadczy chociażby motto „ Jest rzeczą równie rozsądną ukazać jakiś rodzaj uwięzienia przez inny, jak ukazać coś co istnieje rzeczywiście, przez coś innego co nie istnieje”- są to słowa Daniela Dafoe.

O paraboliczności Dżumy świadczą też: czas- brak dokładnej daty, a nawet wyraźna sugestia, że autor tej daty nie chce podać. Wiemy, że akcja rozgrywa się w ciągu 10 miesięcy- od kwietnia do lutego i nie ma w niej żadnych odwołań historycznych. Czyli jak widać akcja powieści mogłaby być umieszczona w zupełnie innym stuleciu. Przestrzeń- Oran jest opisany bardzo szczegółowo, tak jakby autor chciał oddać autentyczny wizerunek miasta. Jest to też świat hermetycznie zamknięty- bramy, strażnice.

Brak Realizmu- błyskawiczne tempo rozprzestrzeniania się choroby, które w XX wieku było mało prawdopodobne. Narrator uważa że dżuma ma też swoje dobre strony- zmusza do myślenia i otwiera oczy.

         Postawy głównych bohaterów wobec zła i absurdu życia

akcja powieści Dżuma toczy się w Oranie czas nie jest do końca ukonkretniony czym nadaje powieści uniwersalny wydźwięk. Na miasto spada zaraza pierwszym symbolem zagrożenia są wypełzające chore i zdychające szczury. Choroba rozwija się i pochłania coraz więcej ofiar. Miasto zostaje zamknięte, a ludzie nie mogą opuścić ognisk zarazy. Pisarz śledzi czyny i postawy tych, którzy zostali. Jest to skrupulatna analiza, która ma rozwikłać problem człowieka postawionego wobec spraw ostatecznych, wobec zagrożenia. Postawy te są bardzo zróżnicowane:

Doktor Rieux- jest on lekarzem z powołania, niesie pomoc bez względu na wynagrodzenie. Prezentuje aktywną, braterską postawę, uosabia szlachetność i uczciwość. Dla Rieux dżuma to wróg i należy podjąć z nią walkę. Wartości w które wierzy doktor to przyjaźń i miłość.

R. Rambert- dziennikarz Paryża, który przeżył swoistą rewolucję. Dżuma sprawiła, że nauczył się prawdziwych wartości. Rambert miał pecha, przyjechał do Oranu, by przeprowadzić badania nad życiem Arabów, w Paryżu pozostawił ukochaną kobietę. Początkowo pragnął uciec, myślał tylko o sobie. Lecz pozostał i przyjął także aktywną postawę walki z chorobą.

J. Tarrou- człowiek tułacz, który zaznał w życiu wszystkiego. Dżuma także czyni zeń człowieka aktywnego, organizatora, żołnierza niosącego pomoc. Tarrou ginie lecz jego życie w ostatniej chwili nabiera sensu.

Cottard- przestępca, który nie widział sensu życia i chciał się zabić. Dżuma przyniosła mu wyzwolenie, a także możliwość zadośćuczynienia za winy, spłacenia długu wobec ludzi stąd jego aktywna postawa a nawet zachwyt chorobą.

Ojciec Paneloux- przyjmuje postawę bierną. Głosi swoistą naukę, uważa, że dżuma jest karą jaką Bóg zesłał na ludzi grzesznych i że nie dosięgnie ona niewinnych. Sam umiera i nie przyjmuje pomocy.

Joseph Grand- typowy urzędnik ze zmarnowanym życiem, który tworzy sobie ułudę- ideał w formie książki, którą pisze. Emocjonuje go tylko to jedno zadanie, które jest jego ucieczką od życia.

TADEUSZ KONWICKI: MAŁA APOKALIPSA

         Groteskowy obraz rzeczywistości totalitarnego państwa

TADEUSZ RÓŻEWICZ: KARTOTEKA lub SŁAWOMIR MROŻEK: TANGO

         Cechy dramatu współczesnego

         Przesłanie wybranej sztuki

ZBIGNIEW HERBERT: PRZESŁANIE PANA COGITO lub inny

wiersz, np. Potęga smaku

         Postawa etyczna manifestowana w poezji Herberta

JAN TWARDOWSKI: WIERSZE (np. Do moich uczniów, Mrówko,

ważko, biedronko, Stwarzał ,Wierzę)

         Miłość i franciszkańska postawa w wierszach księdza - poety

CZESŁAW MIŁOSZ: WIERSZE (np. Który skrzywdziłeś, Ars

poetica?, Moja wierna mowo)

         Refleksje nad wybrany utworem

TADEUSZ RÓŻEWICZ: WIERSZE (np. Bez, Kto jest poetą)

         Własne refleksje nad wybranym utworem

WISŁAWA SZYMBORSKA: WIERSZE (np. Nic dwa razy, O

śmierci bez przesady, Głos w sprawie

Pornografii, Kot w pustym mieszkaniu)

         Własne refleksje nad wybranymi wierszami

MIRON BIAŁOSZEWSKI: WIERSZE (np. Ballada z makaty, Szare

Eminencje zachwytu, Podłogo,

Błogosław)

         Świat rzeczy zwykłych, jarmarczność i tandeta

         Cechy poezji lingwistycznej

RYSZARD KAPUŚCIŃSKI: HEBAN lub IMPERIUM

           Cechy reportażu

           Własne refleksje nad odmiennością kultur i różnicach cywilizacyjnych we współczesnym świecie

 

 

KOMUNIKACJA JĘZYKOWA

 

 

 

1. Język - mowa - pismo

• Definicja znaku, język jako system znaków

• Podstawowe gatunki pisanej i mówionej odmiany języka polskiego (rozmowa, dyskusja, przemówienie)

• Umiejętność przekształcenia tekstów mówionych w pisane i na odwrót

2. Podstawowe funkcje języka: komunikowanie, ekspresja, impresja

• Rozpoznawanie dominującej funkcji w tekście

3. Treść i zakres wyrazu

• Wykonywanie ćwiczeń polegających na szeregowaniu wyrazów pod względem wzrastającego lub malejącego zakresu i wzrastającej lub malejącej treści

4. Barwa uczuciowa wyrazu

• Umiejętność znajdowania dla podanych wyrazów synonimów neutralnych i nacechowanych emocjonalnie

5.        Sposoby poszerzania leksyki: zapożyczenia, neologizmy słowotwórcze, związki frazeologiczne

• Rozumienie przyczyn poszerzania leksyki i ocena funkcjonalności wybranych neologizmów

6. Styl, cechy dobrego stylu

• Poprawianie błędów stylistycznych w podanym tekście

• Rozpoznawanie niestosowności stylowej wypowiedzi

7. Zróżnicowanie stylistyczne współczesnej polszczyzny

• Rozpoznawanie języków fachowych i terminologii specjalistycznej

8. Stylizacje językowe

• Rozpoznawanie stylizacji w podanych fragmentach utworów literackich

9. Najważniejsze słowniki językowe i możliwości ich praktycznego wykorzystania

• Umiejętność wybrania odpowiedniego słownika i posłużenia się nim dla rozwiązania konkretnego problemu językowego

10. Werbalne i niewerbalne środki komunikacji

• Charakterystyka najważniejszych środków i ich możliwości komunikacyjnych

11. Etyka mówienia, przykłady i możliwości manipulacji językowej

• Rozpoznawanie sposobów manipulacji w podanych tekstach

• Stosowność, skuteczność, uczciwość

12.    Etykieta językowa

                   Znajomość formuł i apostrof oraz innych konwencjonalnych form stosowanych w listach prywatnych i urzędowych, podaniach, ogłoszeniach i wystąpieniach publicznych

13. Umiejętność ułożenia planu do wypowiedzi ustnej i pisemnej oraz planu odtwórczego podanego tekstu

14. Środki retoryczne

• Rozpoznawanie środków retorycznych w tekstach literackich (np. Jan Kochanowski: Pieśń o spustoszeniu Podola, Piotr Skarga: Kazanie wtóre. O miłości ku ojczyźnie, Wacław Potocki: Transakcja wojny chocimskiej) oraz współczesnych wypowiedziach publicznych (fragment przemówienia, wywiadu itp.)

15. Teoretyczna i praktyczna znajomość podstawowych zasad ortografii i interpunkcji

16. Pojęcie arcydzieła i kiczu

• Podanie własnych przykładów i omówienie kryteriów ich wartościowania

17.     Budowa zdań i sposoby ich opisu

• Rozpoznawanie rodzaju podanych zdań i umiejętność ich rozbioru

18. Spójność tekstu

• Ćwiczenia polegające na usuwaniu niespójności podanych tekstów

19. Wartościowanie wypowiedzi

• Ćwiczenia polegające na: wyszukiwaniu w podanym tekście błędów językowych (słownikowych, frazeologicznych, składniowych, fleksyjnych)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---