1. Historia Horeszków i Sopliców, czyli kto jest kim w Panu Tadeuszu

Soplicowie	Horeszkowie
Jacek Soplica/ks. Robak- główny bohater utworu. Członek rodu Sopliców, brat Sędziego i ojciec Tadeusza. W młodości był hulaką i zawadiaką. Niestety, zakochawszy się w córce Stolnika Horeszki - Ewie, nie dostał zgody na małżeństwo z nią. W przypływie chwilowej złości zabija Stolnika, czym przekreśla swoje szanse na szczęście. Posadzony o spisek z Moskalami, udaje się na emigracją, aby nie dać się zrusyfikować. Uznany za zdrajcę postanawia odpokutować swoje grzechy poprzez wierną służbę ojczyźnie - najpierw jako żołnierz, a następnie jako emisariusz. Powraca na Litwę w mnisim habicie jako Ksiądz Robak, aby pozyskiwać ludzi „dla sprawy”. Jacek jest uznawany za przykład bohatera romantycznego, który przechodzi głęboką przemianę wewnętrzną, dzięki której dokonuje rehabilitacji swojej osoby i zmazuje plamę mordu z rodu Sopliców. Tadeusz Soplica - bohater tytułowy. Syn Jacka z jego nieudanego i krótkiego małżeństwa. Wcześnie osierocony przez matkę i niejako opuszczony przez ojca, od wczesnego dzieciństwa wychowywany jest przez Stryja. Poznajemy go jako prawie dwudziestolatka, gdy powraca ze szkoły z Wilna. Włączony przez ojca w plan pogodzenia zwaśnionych rodów bierze za żonę Zosię, córkę dawnej miłości Jacka. Sędzia - głowa rodu Sopliców, młodszy brat Jacka. Wzorowy gospodarz, który przestrzega i pilnuje dawnych obyczajów i zasad grzeczności. Dzięki temu jego Soplicowo słynie jako ostoja polskości. Jako zagorzały tradycjonalista ma wielu przyjaciół (dworek jego słynie z gościnności), ale i wrogów (szlachta z Dobrzynia, Gerwazy i Hrabia). Ostatecznie jednak udaje mu się zjednać sobie powszechną sympatię.	Telimena - daleka krewna Sopliców, ale przyjacióła rodziny Horeszków, sytuuje się pomiędzy dwoma rodami. W utworze ukazana jest jako ok. trzydziestoletnia kokietka, uwodząca kolejno, lub równocześnie, Tadeusza, Hrabiego i Asesora, aby w końcowej scenie wyjść za Rejenta. O tym, że jest to małżeństwo z konieczności lub z rozsądku świadczy fakt, iż gotowa jest zerwać zaręczyny z Bolesntą, jeżeli Hrabia obieca się z nią ożenić. Nie jest ona jednak napiętnowana przez narratora - pokazuje on także, że potrafi współczuć, kiedy biegnie powstrzymać Tadeusza przez samobójstwem. Ostatecznie zgadza się także na małżeństwo młodzieńca z Zosią. Opiekunka Zosi ukazana jest jako osoba światowa - młodość spędziła w Petersburgu, hołdująca modom, co na wsi daje czasem efekt komiczny. Z natury jest dość podobna do Hrabiego, ale o wiele bardziej racjonalnie myśląca w kwestiach miłosnych. Hrabia - ostatni z Horeszków, choć, jak mawia Gerwazy, „po kądzieli”. Toczy z Sędzia spór o zamek. Jego rozchwiana natura jest w pewnej części parodią skrajnie romantycznej postawy, opartej nie na filozofii, ale na upodobaniach i modach. Wiele jego decyzji budzi się pod wpływem impulsu i jest podyktowane przez żądną wrażeń wyobraźnię. Przez innych odbierany jest niekiedy jako dziwak. Jednak naiwność i zmienność jego charakteru wraz z biegiem utworu maleją - w ostatnich scenach pojawia się on jako zasłużony w boju pułkownik wojsk polskich. Jak przystało na typ romantyka kocha się ciągle i nie zawsze stale: kolejno fascynują go Zosia, Telimena, a w końcu Podkomorzanka. Początkowo wrogo nastawiony do Sędziego za namową Gerwazego urządza zajazd. W partiach finalnych utworu zapanowuje jednak między nimi zgoda. Stolnik Horeszko - nieżyjący już potomek Horeszków w prostej linii. Zginął z rąk Jacka Soplicy, którego uczynił sobie wrogiem poprzez podanie mu „czarnej polewki”. Przedśmiertnie jednak dostrzega niewłaściwość swojego postępowania i przebacza zabójcy. Z relacji Gerwazego dowiadujemy się, że był to bogaty magnat, przeciwnik konfederacji targowickiej. Zaplanował małżeństwo swojej córki, którego owocem jest Zosia - jest wiec jej dziadkiem. Zosia - córka Ewy Horeszko i Wojewody. Wcześnie osierocona przez rodziców, którzy zmarli na zesłaniu na Sybirze. Zaopiekował się nią anonimowo Jacek Soplica dając w opiekę Telimenie. Powziął bowiem plan wyswatania dziewczyny z Tadeuszem, co ostatecznie udaje się wcielić w życie. Mieszka w dworku Sopliców, gdzie rozkwita i pięknieje. Nie jest postacią dynamiczna ani zbyt aktywną - narrator udziela jej głosu zaledwie cztery razy.
Podkomorzy - przyjaciel Sędziego. Przybył do jego domu, aby rozsądzić spór o zamek. Jest przedstawicielem dość nielicznej w utworze magnaterii. Z racji pełnienia wysokiego urzędu, zawsze sadzany jest najwyżej przy stole. Równy Sędziemu w hołdowaniu obyczajom i tradycji. Jak informuje nas narrator jest to „ostatni, co tak poloneza wodzi”. Wojski Hreczecha - przyjaciel domu. Pod nieobecność Sędziego pełni obowiązki gospodarza. Postać niezwykle sympatyczna i posiadająca wiele talentów: jest wodzem polowań i najlepszym graczem na rogu, marszałkiem dworu i kuchmistrzem, a także wielkim znawcą historii Polski i zapalonym gawędziarzem. Dzięki niezwykłemu sprytowi potrafi rozstrzygnąć wiele spraw - chociażby spór o Kusego i Sokoła, czy przechylenie szali zwycięstwa na korzyść Polaków podczas bitwy z Moskalami. Woźny Protazy Brzechalski - wierny sługa Sopliców. W utworze ma swój odpowiednik w rodzinie Horeszków w postaci Gerwazego. Jest to sympatyczny starzec, podobnie jak Sędzia wierny tradycji, a zwłaszcza prawu. Jest to zrozumiałe z racji urzędu, który pełni i który chce pełnić nadal, mimo podeszłego wieku. Z tego względu jest niezwykle dumny z misji dostarczenia skargi Sędziego do zamku. Jest ogromnym formalistą - np. gdy Gerwazy nakazuje mu wydać akt własności zamku na nazwisko Hrabiego twierdzi śmiało, że akt ten nie będzie miał mocy prawnej, gdyż narzucony został przemocą. Rejent Bolesta - gość w domu Sędziego. Jest to urzędnik odpowiedzialny za sporządzanie aktów notarialnych - być może jego obecność również związana jest ze sporem o zamek. Rejent to miłośnik polowań - właściciel charta imieniem Kusy i strzelby Sagalasówki. Toczy nieustanny spór z Asesorem, który udaje się zażegnać dopiero w końcowej części utworu. Jest przedstawiany z dużą sympatią. Ostatecznie to on pada ofiarą „łowów” Telimeny.
		Gerwazy Rębajło - stary Klucznik, wierny sługa Horeszków, pod tym względem odpowiednik Protazego. Początkowo postać negatywna - to za jego sprawa Hrabia nie chce oddać zamku i decyduje się najechać na Soplicę. Robi to jednak Gerwazy nie ze złej wole, ale dlatego, że poprzysiągł umierającemu Stolnikowi zemstę na Soplicach. W utworze pojawia się z nieodłącznym mieczem zwanym Scyzorykiem, który dopiero pod koniec przekazuje następcy. W ostatnich scenach zmienia się ocena tej postaci - wybaczając Jackowi, zyskuje w ocenie czytelnika. W scenie poprzedzającej ucztę zaręczynową pokazany jest jako dobrotliwy staruszek, pogodzony z dawnym wrogiem - Protazym. Do końca wierny Hrabiemu i Zosi, gotów jest oddać za nich życie. Obdarowuje panienkę skarbami rodzinnymi Horeszków, których strzegł pilnie dla potomków Stolnika.
Asesor - sługa carski, pełniący obowiązki doradcy sędziego i komisarza nadzorującego policję. Toczy ciągły spór z Rejentem o to, który z nich jest lepszym myśliwym (jest właścicielem charta Sokoła). Postać raczej niezbyt znacząca, występując głównie w związku z budowaniem komizmu. Początkowo wielbiciel wdzięków Telimeny, w końcowych partiach utworu poślubia córkę Wojskiego Tekę Hreczeszankę. Jankiel - właściciel pobliskich karczm. Jest przykładem jednego z bardziej pozytywnych przedstawień Żyda w literaturze polskiej. Jest to Żyd w dużym stopniu zasymilowany - zachowujący odrębność religijną, ale będący wielkim patriotą. Jako w pełni swiadomy obywatel robi „dla sprawy” o wiele więcej, niż niektórzy Polacy. Aktywnie współpracuje z Księdzem Robakiem. Jako jeden z nielicznych sprzeciwia się atakowi na Soplicę. W finalnej zcęści utworu jest bohaterem jednej z bardziej znanych scen poematu, nazywanej koncertem Jankiela . Poprzez dobór utworów, które wygrywa na cymbałkach przypomina wydarzenia z historii Polski. Maciek nad Maćkami - senior rodu Dobrzyńskich. Zwany przez bliskich Zabokiem, Kurkiem na kościele, Królikiem i Maćkiem nad Maćkami. Postać niezwykłą - wypowiada się rzadko, ale niezwykle mądrze. Rady jego cenią sobie wszyscy - Sędzia sadza go przy stole między najważniejszymi osobami. Potępia pomysł zajazdu na Soplicę, choć pomaga Robakowi uwolnić agresorów. Przestrzega przed bezkrytyczną wiarą w pomoc Napoleona.

2. Dzieje sporu o zamek

Zamek był własnością Stolnika Horeszki. Po jego śmierci w 1792 roku budowla została zapomniana i znacząco podupadła. Interesował się nią jedynie sędzia oraz klucznik Gerwazy, który dzień w dzień zamykał i otwierał drzwi zamku. Po pewnym czasie zamkiem zainteresował się Hrabia, daleki krewny Horeszków. Hrabia chciał posiadać zamek, gdyż był człowiekiem romantycznym, który lubi stare gotyckie budowle. Sędzia zaś posiadał już część dóbr Horeszki, dlatego też chciał zamek. Sprawa trafiła do kolejnych sądów, aby w końcu powrócić do Soplicowa, gdzie spór miał być rozstrzygnięty przez okoliczną szlachtę. W celu uzyskania wpływów Protazy zorganizował ucztę w zamku. Gerwazy zaś jest oburzony, że Hrabia chce tak łatwo oddać zamek Soplicom. Opowiadając mu historię zamku i scenę śmierci Stolnika rozpala w nim na nowo chęć walki o zamek. Podczas drugiej wieczerzy Gerwazy przeszkadza gościom nakręcając stare zegary. Wywiązała się w związku z tym kłótnia. Gerwazy postanawia zorganizować najazd. Protazy chce natomiast rozwiązania problem drogą dyplomatyczną, pisząc pozew do sądu. Gerwazy namówił do najazdu naiwną szlachtę Dobrzyńską. Po pojmaniu domowników przystąpiono do uczty. Po niej wszyscy zasnęli, rano zaś zbudziwszy się odkryli, że są związani. Okazuje się, że do Soplicowa wkroczyły wojska carskie. Podczas kłótni dochodzi do walki Tadeusza z Płutem, który chce go podstępnie zabić. Odkrył to Kropiciel Krzycząc "Zdrada". Od tej pory wszyscy wystąpili przeciwko Moskalom. Dzięki temu szlachta zwyciężyła. Spór kończy się szczęśliwie zaślubinami Zosi i Tadeusza. Zwaśnione strony zaś pogodziły się.

3. Przebieg bitwy w Soplicowie (Najazd Dobrzyńskich i starcie z Moskalami)

Wieczerza znowu odbywa się w zamku. Wszyscy myśliwi są zawstydzeni, że niedźwiedzia zabił ksiądz. W sali panuje milczenie i ponury nastrój. Bardzo przeszkadza to Wojskiemu, który uważa że w czasie rozmowy należy prowadzić dyskusje. Stara się więc zmienić nastrój, opowiadając historię o pośle Rejtanie i księciu Denasów. Opowieść zostaje przerwana przez Hrabiego i Podkomorzego, który przedstawia swój plan zażegnania sporu o zamek. Rozpoczyna się kłótnia o prawa do zamku, w której Hrabia oskarża Sędziego i Podkomorzego. Wobec tego faktu Tadeusz wyzywa Hrabiego na pojedynek. Rozpoczyna się jednak bitwa na butelki i stołki. Hrabia i Gerwazy wycofują się na chór, z którego wypędza ich Klucznik.. Hrabia chce się pojedynkować. Klucznik ma jednak lepszą propozycję - namawia do dokonania zajazdu na dwór

Następnego dnia w Soplicowie, po wieczornej kłótni panuje ponury nastrój. Sędzia napisał pozew przeciwko Hrabiemu, a Protazy wyruszył by go doręczyć. Gdy Protazy wyjechał, do Soplicowa przybył ksiądz Robak by porozmawiać z Sędzią o tym, że Telimena komplikuje Jackowi plany małżeństwa Tadeusza i Zosi. Tymczasem Sędzia opowiada Robakowi o wczorajszej kłótni. Robak stara się załagodzić spór i mówi Sędziemu o nadchodzących wojskach Napoleona i o potrzebie wywołania powstania. Sędzia decyduje się na układ z Hrabią i kwestarz wyrusza z tą informacją do ostatniego przedstawiciela rodu Horeszków. W domu Hrabiego zastaje jednak tylko nieporządek.

W Soplicowie goście odpoczywają po wieczerzy na dziedzińcu. Na niebie wśród gwiazd pojawia się kometa, interpretowana jako znak głodu lub wojny. Wszyscy zastanawiają się czy ta kometa przyprowadzi Napoleona. Tymczasem do gospodarstwa przybywa kwestarz i idzie do Sędziego. Tadeusz, który także ma sprawę do Sędziego zauważa, iż Robak przekazał jakąś ważną tajemnicę dla Sędziemu. Po wyjściu księdza Tadeusz informuje Sędziego o zamiarze wyjazdu w celu odbycia pojedynku z Hrabią. Sędzia jednak domyśla się prawdziwego celu wyjazdu i nie pozwala Tadeuszowi na to. Po wyjściu od Sędziego Tadeusz spotyka Telimenę, która oskarża go o zdradę. Załamany młodzieniec idzie nad staw z myślą popełnienia samobójstwa.

Znajduje go tam Hrabia, związuje i prowadzi w stronę Soplicowa, Następnie napada na śpiący dwór. Tymczasem przybywają Dobrzyńscy, lecz Hrabia zamknął już mieszkańców Soplicowa w pokoju i wystawił straże. Zapobiega to rozlewowi krwi, a szlachta ogranicza się tylko do splądrowania dworu i rzezi inwentarza. Gerwazy chce ugruntowania praw Horeszków do ziem Sopliców więc odnajduje woźnego by ten ogłosił wobec szlachty, że dwór należy do Horeszków. Sprytny Protazy jednak ucieka. Po tych wydarzeniach szlachta rusza do zamku z zamiarem wyprawienia uczty, lecz po wypiciu alkoholu wszyscy zasypiają.
Nocą Rosjanie napadają na zamek i wiążą śpiących grabieżców dworu.
Dopiero nad ranem, do Soplicowa przybywa szlachta z odsieczą Sędziemu i zakuwa Dobrzyńskich na dziedzińcu. Sędzia stara się jednak załagodzić incydent. Tymczasem na dziedziniec wjeżdża kwestarz Robak przywożąc pełne wozy ukrytej broni. Wozami powożą Maciek Dobrzyński i Bartek Prusak. Robak udaje zadowolonego z losu szlachty, ale jednocześnie stara się spić żołnierzy. Podpity Płut narzuca się kobietom i dostaje za to policzek od Tadeusza.
Rozpoczyna to walkę. Szlachta zostaje rozkuta i wspiera walczących. Polacy zdobywają przewagę, ale Rykow formuje szyk i rusza w stronę dworu w celu spalenia go. Szlachcie udaje się odbić atak. Żołnierze rosyjscy formują klin, aby odeprzeć szturm dżokejów Hrabiego. Następuje impas w walkach. Jedynie Tadeusz co pewien czas zabija kogoś zza drzewa. W celu zaprzestania rozlewu krwi Tadeusz proponuje pojedynek, ale major Płut wykręca się.. Pojedynkować ma się Rykow z Hrabią, jednak do pojedynku nie dochodzi ponieważ z szeregów rosyjskich pada strzał. Porozumienie zostaje zerwane. Walkę kończy przygniecenie żołnierzy rosyjskich ogromną spróchniałą sernicą. Szlachta dobija niedobitków, a Robak ratuje życie Gerwazemu, który pędzi wprost na karabiny Rosjan. Po tych wydarzeniach Podkomorzy ogłasza koniec bitwy.

4. Historie Miłosne w Utworze

Wątek miłosny w Panu Tadeuszu osnuty jest zasadniczo wokół postaci Tadeusza, Telimeny i Zosi. Doraźnie znaczną rolę odgrywa też Hrabia, a w intrygi Telimeny włączeni są również Asesor i Rejent. Należy przy tym zwrócić uwagę, że w utworze ukazane są dwie historie miłosne: dzieje związku Jacka Soplicy i Ewy Horeszki oraz Tadeusza i Zosi. Historie te niejako się dublują, przy czym jednak dopiero drugiej parze udaje się połączyć ze sobą. Tym samym w postaciach Tadeusza i Zosi dopełnia się uczucie ich rodziców.

Sam motyw miłości między członkami zwaśnionych rodów jest motywem znanym i stosunkowo często (począwszy od Romeo i Julii Shakespeare'a) opracowywany. Nowością Mickiewicza jest to, iż w jego historii spór pojawia się dopiero po zaistnieniu uczucia. Po rozdzieleni zakochanych Ewa zostaje zmuszona do wyjścia za mąż za Wojewodę, a Jacek w rozpaczy żeni się praktycznie z pierwszą dziewczyną, którą spotyka. Obydwoje są ludźmi nieszczęśliwymi - ona wkrótce potem umiera na zesłaniu, zaś on zaczyna pić, traci żonę i ostatecznie opuszcza kraj. Jednak z ich nieszczęśliwych związku na świat przychodzą bohaterowie drugiej wielkiej historii miłosnej - Zosia i Tadeusz.

Dzieje uczucia między dwojgiem młodych są już jednak innej natury. Przede wszystkim, nie odmawiając bohaterom szczerości uczucia, należy zauważyć, że związek ich jest elementem planu Jacka, mającego na celu pogodzenie zwaśnionych rodów. Przez pomyłkę Tadeusza i zabiegi Telimeny omal nie zostaje on spełniony. Uznając nowopoznaną krewną Sędziego za tajemniczą nieznajomą początkowo oddaje się Tadeusz uczuciu zakochania i odurzenia osobą Telimeny. Ona tymczasem nie angażuje się tak mocno - twardą stąpając po ziemi próbuje upiec dwie pieczenie na jednym ogniu, czyli rozkochać w sobie zarówno Tadeusza, jak i Hrabiego. Zabiegi te najpełniej widać w księdze III pt. Umizgi , gdzie kochankowie równocześnie zostają obdarzeni przez nią prezentami. Owa chwiejność i niepewność uczuć Telimeny rozwijane są konsekwentnie, aż do zaskakującego zakończenia, kiedy to pojawia się na uczcie, jako narzeczona Rejenta, mimo że wcześniej dała wyraźne sygnały zainteresowania osoba Hrabiego.

Na szczęście Tadeuszowi szybko udaje się wyzwolić spod uroku Telimeny. Wystarczyło zestawienie jej z Zosią, aby zrozumieć, którą tak naprawdę darzy miłością. Rola Zosi jest w związku z wątkiem miłosnym dość pasywna. Wprawdzie Tadeusz pozostawia jej wolną rękę i nie narzuca więzi narzeczeńskiej, jednak nikt chyba nie spodziewa się, że z jej ust paść by mogła odmowna odpowiedź. Tym samym plan Jacka zostaje zrealizowany, spór rodowy zakończony i utwór może wybrzmieć prawdziwie optymistycznym przesłaniem „Kochajmy się!” (Telimena wychodzi za Rejenta)

5. Historia w Panu Tadeuszu- jakie fakty historyczne utrwalił Mickiewicz na kartach powieści.

I Wydarzenia w historii Polski, które miały miejsce przed rozpoczęciem akcji, a są wspomniane:

• Konfederacja barska - 1768 do 1772

• I rozbiór Polski - 1772

• Konstytucja 3 Maja - 1791

• konfederacja targowicka - 1792

• II rozbiór Polski - 1793

• powstanie kościuszkowskie - 1794

• powstanie Jasińskiego na Litwie - 1794

• rzeź Pragi - 1794

• III rozbiór Polski - 1795

• powstanie Legionów Henryka Dąbrowskiego - 1797

• wkroczenie Napoleona do Poznania, gdzie ludność wygania urzędników pruskich - 1806

• oblężenie i zdobycie Gdańska przez gen. H. Dąbrowskiego - 1807

II Wydarzenia w historii Europy, które miały miejsce przed rozpoczęciem akcji, a są wspomniane:

• bitwy i wojny Napoleona:

• wyprawa egipska (1798),

• z Turkami pod górą Tabor w Palestynie (1799),

• z Austriakami pod Marengo (1800),

• pod Ulm (1805),

• pod Austerlitz (1805),

• pod Jeną (1806)

III Wydarzenia współczesne akcji książki:
Teraźniejszość dla książki to epoka napoleońska i działalność księdza Robaka. Społeczeństwo walczy o wolność, ślepo ufając Napoleonowi, wierząc w niego i oddając mu cześć niemal boską, jako niezwykłemu cesarzowi i dowódcy. Wielu wierzy, że tylko on jest w stanie oswobodzić Polskę.

• przygotowania do wyprawy Napoleona na Moskwę (1811) i sama wyprawa (1812)

• przemarsz wojsk ks. Józefa przez Litwę (1812)

IV Przyszłość Polski w oczach Mickiewicza
Mickiewicz wspomina dawne, dobre czasy, przypomina Polakom o ich przeszłości. W epilogu mówi nawet o powstaniu, o nadejściu nowych złotych lat, które zapanują po wyzwoleniu się z niewoli carskiej. Przyszłość jest ukazana nie z punktu widzenia historycznego, lecz z perspektywy marzeń poety żyjącego na emigracji. Ta przyszłość to Polska z odrodzonym społeczeństwem, sprawiedliwa i demokratyczna. Świadczy o tym np. nadanie ziemi chłopom przez Zosie i Tadeusza, uznanie ich za „spółobywateli”.

5

---