Twoje prawa gdy masz być przeszukany, zatrzymany lub nie wpuszczony do miejsca publicznego…
…w zrozumiały i przystępny sposób
Żadna to nowość, że wielu z nas nie wie jakie prawa przysługują obywatelowi. Uniform działa na nas w taki sposób, z jakim zamierzeniem został zaprojektowany - ma nas nakłonić do współpracy. Ale nie do uległości. Z tego też powodu postanowiłem Wam opisać prawa, które Wam przysługują, a o których zapewne nie mieliście pojęcia!
Obejrzałem dziś szokujący film z zatrzymania Pastora Andersona. Mimo iż sytuacja dzieje się w USA, w Polsce również mamy prawa, które policjanci naruszyli.
Sprawa naszych praw jest dość ciekawa. Nie dalej niż tydzień temu udając się na zajęcia odbywające się w budynku m.in. Wydziału Dziennikarstwa UW zostałem zatrzymany przez ochronę odbywającego się na placu koncertu z okazji Juwenaliów. Pomimo tego, iż powiedziałem że udaję się na zajęcia, a nie na koncert, zostałem poproszony o pokazanie plecaka. Jako że byłem spóźniony, a ochrona widziała moją stanowczą postawę skończyło się tylko na dotknięciu plecaka od spodu. Ale nawet na to nie musiałem sie godzić. W takiej sytuacji można odpuścić, jednak zdarza się, że skorzystanie z naszych praw może nam uratować skórę!
Słowa wstępu
Te reguły obowiązują w każdej sytuacji:
Policja - ma prawo użyć siły tylko w ostateczności, np. sytuacji zagrożenia lub gdy stawiamy opór w aresztowaniu. Zawsze mamy obowiązek wykonania poleceń funkcjonariusza, mamy jednak prawo zapytać o ich cel. Jeżeli polecenie jest niezgodne z prawem (np. mamy oddać pieniądze bez istotnego celu), wówczas możemy się do niego nie stosować. Mamy za to obowiązek udzielić policji wszelkiej możliwej pomocy.
Umundurowany policjant powinien przedstawić się stopniem oraz imieniem i nazwiskiem oraz mieć odznakę z widocznym dla nas numerem.
Nieumundurowany policjant powinien pokazać legitymację tak, abyśmy mogli zanotować wszystkie dane, łącznie z jej numerem i informacją kto mu ją wydał.
Ochrona
Powinna mieć widoczne identyfikatory zawierające imię i nazwisko, napis “służba porządkowa”, nazwę wystawcy, numer identyfikacyjny, zdjęcie pracownika, datę ważności, pieczęć oraz podpis wystawcy. Taki pracownik powinien użyć właśnie słów “służba porządkowa”, przedstawić się oraz poinformować o przyczynie każdego polecenia. Jeśli któryś z tych punktów jest nie spełniony - nie mamy obowiązku posłuszeństwa! Ma prawo użyć siły tylko w sytuacji gdy stanowimy zagrożenie wobec osób lub mienia; nie wolno mu tego robić aby np. wyrzucić imprezy.
Przeszukanie tylko z powodem
Przeszukanie (jakiekolwiek i w jakiejkolwiek postaci) to ingerencja w naszą intymność. Mamy prawo do nietykalności osobistej (art. 41 Konstytucji) oraz prawo do prywatności. Do otwarcia plecaka, torebki i przeglądania ich zawartości oraz do kontroli osobistej ma prawo wyłącznie policja (art. 15 ustawy o policji). Ma ono miejsce tylko i wyłącznie w sytuacji, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zabronionego (wykroczenia lub przestępstwa). O to uzasadnienie należy koniecznie zapytać przed jakimikolwiek innymi krokami.
Policja - poproszeni musimy pozwolić zawsze jeśli jest uzasadnione podejrzenie
Pracownicy ochrony - podczas imprezy masowej lub na terenie prywatnym, ale zawsze możemy zrezygnować ze wstępu ;)
Kontrola osobista
Mamy prawo do żądania obecności osoby przybranej (wybranej przez nas), aby upewnić się, że nikt nam nic nie podrzuci.
Policja - powinno się to odbyć wedle możliwości przez funkcjonariusza tej samej płci w pomieszczeniu zamkniętym dla osób postronnych. Możemy zarządać sporządzenia protokołu i jeśli zostały naruszone nasze prawa, udać się ze skargą do przełożonego (jeżeli kontrola została przeprowadzona nieprawidłowo - do prokuratora).
Ochrona - podczas imprezy masowej powinna być dokonywana przez co najmniej dwóch pracowników tej samej płci co my. Niemniej jednak tylko w wypadku, gdy występuje podejrzenie że wnosimy jakieś przedmioty zabronione (np. broń, alkohol, narkotyki etc.). „Rutynowa kontrola” jest niezgodna z prawem.
Przeszukanie a kontrola osobista
Czym się zatem różni przeszukanie od kontroli osobistej? Proste:
Przeszukanie - może zostać dokonane tylko przez policję, w miarę możliwości funkcjonariusza tej samej płci. Jest to przeszukanie odzieży i podręcznych przedmiotów, opiera się na kodeksie karnym i odbywa się w ramach toczącego się postępowania karnego (art. 219 KK). Odnosi się to do poszukiwania przedmiotów mogących stanowić dowód w sprawie albo zajęcia przedmiotów których posiadanie jest nielegalne. Może być elementem zatrzymania (wówczas powinniśmy zapytać o powód) i powinniśmy zostać poinformowani o tym co jest poszukiwane. Można poprosić o obecność osoby postronnej. Powinien być sporządzony protokół.
Kontrola osobista - opiera się na podstawie innych ustaw i dlatego powinniśmy uważnie rozróżnić te dwie rzeczy. Jeżeli pracownik ochrony będzie mylnie nalegał na „przeszukanie”, wówczas powinniśmy wezwać policję, gdyż przekracza on swoje uprawnienia.
Osoba przeszukująca nas powinna pamiętać o prawie do poszanowania przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka (art. 30 Konstytucji), zakazie nieludzkiego i poniżającego traktowania (art. 40) oraz prawie ochrony życia prywatnego (art. 47).
Miejsce publiczne
Mając 18 lat mamy prawo dostępu do każdego miejsca publicznego, tj. miejsca komunikacji, edukacji, wypoczynku czy innej użyteczności publicznej, które jest ogólnodostępne. Przebywanie w takim miejscu może być jednak ograniczone ze względu na np. godziny otwarcia, warunek biletu czy zorganizowane imprezy masowe. Prawo do absolutnego zakazania nam wstępu mają jedynie odpowiednie służby (np. policja zawsze z podaniem powodu, strażak podczas zagrożenia, lekarz podczas ratowania czyjegoś życia). Służby ochronne (czyli „ochroniarze”) mogą nam zabronić wstępu jeśli nie mamy biletu, nie stosujemy się do regulaminu bądź stwarzamy jakieś zagrożenie dla obiektu lub osób. Nie jest wolno zakazać wstępu do baru czy klubu np. gdy ktoś ma poniżej 21. roku życia, bowiem już w wieku lat 18 zdobywa się pełnię praw obywatelskich, co daje nam prawo wstępu do takich miejsc (jedyny wyjątek - karty członkowskie bądź wyraźne zaznaczenie kryteriów w regulaminie itp.). Np. w wypadku, który opisałem wcześniej, czyli gdy chciałem iść na zajęcia, mogę odmówić przeszukania i mam prawo udać się na zajęcia (np. pod eskortą ochrony lub policji, tak abym nie uczestniczył w imprezie - ale to już ich sprawa). W przeciwnym razie trzeba dzwonić na policję i spisać protokół, gdyż ochrona łamie prawo.
Legitymowanie
Mamy obowiązek legitymowania się tylko policji (na podstawie ustawy o policji) lub innym służbom mundurowym i ma to na celu ustalenie naszej tożsamości. Podczas legitymowania powinniśmy:
usłyszeć podstawę prawną
usłyszeć konkretną przyczynę, czyli np. podejrzenie popełnienia konkretnego przestępstwa lub wykroczenia albo potrzebę ustalenia naszej tożsamości jako świadków. Nie wolno jest „spisywać” na zapas.
Kontroler biletów w chwili usłyszenia naszej odmowy ma na przykład możliwość zwrócenia się do odpowiednich organów porządkowych o wylegitymowanie, ale tylko gdy sam ma ważną legitymację (warto sprawdzić, a nóż się uda ;) ). Jeśli mając dokument tożsamości nie okażemy go i wylegitymuje nas dopiero policja, wówczas możemy zostać obciążeni kosztami jej interwencji. Ochrona z kolei musi mieć uzasadnioną przyczynę legitymowania, np. wstęp do budynku tylko po okazaniu dokumentu tożsamości (thx K2).
Kontrola samochodu
Co prawda w Polsce nie mamy zbyt często do czynienia z brutalnością policji rodem ze Stanów, niemniej jednak warto wiedzieć parę rzeczy:
Zatrzymanie
Policjant umundurowany może nas zatrzymać wszędzie ręką lub „lizakiem”, w nocy powinien koło niego stać radiowóz z podświetlonym napisem „Policja”
Policjant nieumundurowany tylko na terenie zabudowanym może zatrzymać tylko lizakiem albo czerwoną latarką (thx tk)
W Polsce policjanci są kulturalni i zawsze się przedstawiają, niemniej jednak gdy im się zapomni - muszą na żądanie to zrobić
Policjant może nam nakazać wyłączyć silnik i wyjąć kluczyki oraz trzymać ręce w określonej pozycji.
Wyjść z samochodu możemy tylko po instrukcji władzy. Warto wówczas zamknąć za sobą drzwi, aby nie dawać pretekstu do kontroli samochodu, tak samo jak podczas rozmowy najlepiej uchylić szybę tylko na tyle, aby móc się komunikować i podać dokumenty. Policjant bez podania uzasadnionej przyczyny (np. zapach alkoholu) nie może skontrolować samochodu.
Przeszukanie mieszkania
Możliwe jest tylko na podstawie Kodeksu Karnego (nakaz dotyczy tylko godz. 6-22) albo w sytuacji nie cierpiącej zwłoki (całą dobę), czyli np. gdy jest możliwość zniszczenia dowodów lub ucieczki przestępcy. W każdym innym wypadku chroni nas art. 50 Konstytucji (nienaruszalność mieszkania). Przed rozpoczęciem przeszukania musimy usłyszeć żądanie wydania pożądanego przedmiotu lub osoby oraz w jakim celu jest to stosowane, niemniej jednak po zrobieniu tego policja ma prawo wejść i tak czy siak przeszukać mieszkanie. Zawsze mamy prawo do obecności w przeszukiwanym miejscu, mamy też prawo do zaproszenia osoby postronnej.
Zatrzymanie czyli ostateczność
Tu występują dwa główne warianty powszechnie nazywanego „aresztowania”:
Policja, ABW itp. - mają prawo nas zatrzymać na 48 godzin podając powód w momencie zatrzymania i tylko wtedy, gdy oczywiste jest, iż inne środki będą nieskuteczne. O zatrzymaniu z nakazem nie będę się nawet rozpisywał ;)
Straż miejska (gminna), ochrona - może nas „ująć”, a następnie przekazać policji - takie prawo (powinność) ma także każdy obywatel gdy widzi przestępstwo na gorącym uczynku (należy to uczynić niezwłocznie!). Należy jednak poinformować o powodzie takiego działania. W sytuacji gdy ujmuje nas ochrona ma ona obowiązek krzyknąć “służba ochrony!” oraz wezwać nas do zachowania zgodnego z prawem. Ochrona ma obowiązek zatrzymać taką osobę i może użyć wówczas siły.
Oczywiście powinniśmy współpracować ze wszystkimi służbami w jak najbardziej możliwy sposób, jednak pamiętajmy, że nie mamy obowiązku godzić się na wszystko ;)
Pisząc ten wpis opierałem się głównie na materiałach ze strony ngo.pl. Jeśli jednak się gdzieś pomyliłem, to oczywiście proszę o konstruktywną korektę ;)y