1.Decyzje i skutki soboru chalcedońskiego (451)

Sobór chalcedoński - czwarty sobór powszechny biskupów chrześcijańskich, który odbywał się w dniach 8-31 października 451 roku w kościele św. Eufemii w Chalkedonie (mieście zwanym obecnie Kadi-Koy, położonym w Turcji). Został zwołany przez cesarza Marcjana i zatwierdzony przez papieża Leona I Wielkiego listem do tegoż cesarza.

Sobór uzgodnił wiarę dotyczącą istnienia dwóch natur w Chrystusie, boskiej i ludzkiej, z wiarą w to, że jednocześnie jest On jedną Osobą - unia osobowa. Był to najliczniejszy sobór starożytności. Źródła podają, że ojców soborowych mogło być od 360 do 600 (prawie wszyscy ze Wschodu oraz legaci papiescy). Z cesarskiego punktu widzenia podstawowym celem soboru było zaprowadzenie jednej wiary w cesarstwie i przezwyciężenie istniejących kontrowersji. Z punktu widzenia ojców soborowych pierwszym zadaniem zgromadzenia było naprawienie szkód wyrządzonych przez pseudosobór zwołany w Efezie w 449 r. (tzw. rozbój efeski albo sobór zbójecki). Potępiono więc ustalenia zgromadzenia z 449 r. oraz pozbawiono urzędu i skazano na zesłanie Dioskura, patriarchę Aleksandrii, który mu przewodniczył. Uczestniczący w soborze komisarze cesarscy zalecali uchwalenie takiego dokumentu doktrynalnego, który rozstrzygałby wszystkie spory i wprowadzał pokój w Kościele i w cesarstwie. Biskupi, ojcowie soborowi nie popierali tej myśli, twierdząc, że dotychczasowe wyznania wiary są wystarczające. Ojcowie soborowi powoływali się na zakaz podjęty przez Sobór efeski co do uchwalania jakiejkolwiek nowej formuły wiary.

Z treści orzeczenia chalcedońskiego widać troskę Ojców o zachowanie jedności osobowego bytu Jezusa Chrystusa, ale także wysiłek podkreślenia w Chrystusie dwóch odrębnych wymiarów, boskiego i ludzkiego. Dla uwydatnienia tych treści sobór używa wielu zwrotów znanych z wcześniejszych dokumentów.

Ponadto sobór ogłosił 30 kanonów dotyczących spraw dyscyplinarnych, między innymi ogłosił Jerozolimę piątym patriarchatem. 28 kanon dotyczący szczególnej godności i uprawnień biskupich stolicy w Konstantynopolu nie został zaakceptowany przez papieża, gdyż uchwalono go pod nieobecność legatów papieskich i - jak uważa Kościół Zachodni - na podstawie zasady politycznej a nie teologicznej.

O Monofizytyźmie:

- Chrystus doskonały w bóstwie i w człowieczeństwie, prawdziwy bóg i człowiek, złozony z duszy i ciała, współistotny ojcu co do bóstwa i nam co do człowieczeństwa

- Chrystus ma być uznamy w 2 naturach bez pomieszania zmiany, podziału i rozłączenia. Roznica natur nie zostałą usunieta przez zjednoczenie, ale nie można w nim rozróżniać 2 istot.

*List papieża Leona Wielkiego z 449 roku do biskupa Konstantynopola Flawiana

- Monofizyci uważali, że Jezus posiada tylko boską naturę

- ciało Jezusa zostało wzięte z ciała Maryi, ma on wiec pierwiastek ludzki w sobie

- 2 natury w 1 osobie (nieskazitelna i smiertelna)

- pod jednym względem mógł umrzec, a pod drugim nie podlegał śmierci

- wzbogacil nature ludzką bez uszczerbku dla boskiej, przyjal postac sługi bez skazy grzechu - miłosierdzie Boga a nie wyrzeczenie się mocy

- 2 połączone natury wykonuja to , co do każdej należy

Prawa i obowiązki biskupów:

- zakaz symonii - wyświecania i sprzedawania łaski za pieniądze, grozi utratą godności

- parafie sporne należy zostawić pod jurysdykcją rządzących nimi biskupów, jeśli w ciagu 30 lat wybuchł spór można iść ze sprawą do synodu prowincji, a potem do patriarchatu Konstantynopola

- biskupi zbierają się 2 razy do roku, jeśli ktos się nie stawi bez ważnych powodów, trzeba go upomniec

- sakry biskupiej udziela się co 3 miesiące (by metropolici się nie ociągali)

- dochody Kościoła przechowuje ekonom, a nie biskup

Kler niższych stopni:

- nie wolno wyswiecac kapłanów nie przeznaczonych do danej diecezji lub klasztoru, jeśli tak się stało,swiecenie jest nieważne.Przy swieceniu każdy musi mieć wyznaczone swoje miejsce.

- duchowni nie mogą pełnić służby wojskowej lub cywilnej

- duchowni nie mogą zwracac się do trybunału swieckiego i ignorowac swojego biskupa

- duchowny może należeć do kościoła w tylko 1 mieście

- lektorzy i dochowni aby sprawowac funkcje w innym mieście musza mieć list polecający od swojego biskupa

- lektorom i kantorom nie wolno żenic się z heretyczkami. Jeśli to już się stalo i są dzieci ochrzczone po heretycku należy dopuścić je do komunii w Kościele. Chociaż nie powinno się w ogole dopuścić do chrztu heretyckiego.

- duchownym nie wolno po śmierci swojego biskupa zagraniac jego dóbr

Przywileje kościoła Konstantynopolitańskiego:

- Konstantynopol II Nowym Rzymem, zaszczyconym pobytem cesarza - ma takie same przywileje jak Rzym, jest na drugim miejscu zaraz za nim

Próby określenia granic władzy cesarza w Kościele:

- nie wolno dzielic prowincji kościelnych edyktami władców

- miasta, którym nadano tytuł metropolii przez cesarza mają ten tytuł tylko honorowo

- w nowych miastach, parafie kościelne rozdzielane są według administracji cywilnej

Uprawnienia biskupów wobec wspólnot zakonnych:

- potępienie samotnych mnichów włóczęgów

- mnisi mają słuchac swojego biskupa,zajmowac się modlitwą, a nie sprawami doczesnymi, nie wolno opuzsczac im swoich klasztorów

- mnichem nie może być niewolnik bez zgody swojego właściciela

- biskup nadzoruje kościoły, zakonnicy winni są mu posłuszeństwo. Podlega to karze kanonicznej bądź ekskomunice

- klasztory nigdy nie mogą się stac laickimi domami

2.Gnostycyzm

Gnostycyzm (z gr. γνωστικός gnostikos "dotyczący wiedzy, służący poznaniu") - doktryny i ruchy religijne powstałe w I i II w. na wschodzie cesarstwa rzymskiego, gł. w Syrii i Egipcie, będące kontynuacją gnozy, dualistyczne i łączące elementy chrześcijaństwa z grecko-egipskim hermetyzmem.

Gnoza oznacza wiedzę, która ma człowiekowi przynieść wyzwolenie i zbawienie. Wiedza ta jest pochodzenia boskiego. Nie może ona być przekazana człowiekowi przez nauczycieli lub teksty, a jedynie poprzez bezpośredni kontakt z boskością. W gnozie zawarta jest pewna wizja rzeczywistości, w tym Boga, powstania niebios i świata, człowieka i zbawienia. Nie da się ona do końca sprowadzić do synkretycznej mieszanki, choć oczywiście wiele zawartych w niej elementów ma swoje odniesienie do innych religii, a także do filozofii greckiej.

Gnostycki obraz całości świata obejmuje ziemię zamieszkaną przez ludzi, 7 sfer niebios i różnego rodzaju bóstwa. W odróżnieniu od greckiej wizji bytu jako ładu (kosmos), gnostycy prezentują skrajny antykosmizm. Świat ich zdaniem jest chaotyczny, nieuporządkowany i zły, nie może więc pochodzić od dobrego Boga - jego autorem jest zatem zły bóg (bóstwo). Niektórzy gnostycy uważali, że świat pochodzi od aniołów ostatniego nieba, którego królem jest Jahwe, Bóg żydowski; inni złego Boga nazywali Jaldabaoth; kieruje się on w swoim działaniu gniewem i pychą; to przez niego świat jest zły, bo jako demiurg uczynił dzieło niedoskonałe.

Gnoza przepojona jest wizją walki bogów. Gnostyk Saturninus uważał, że Chrystus Zbawca po to przyszedł, aby pokonać Boga Starego Testamentu. Świat, pochodząc od bóstw niższej sfery niebieskiej, nie został stworzony z niczego, lecz z preegzystującej materii.

Gnostycy nie uznają zmartwychwstania ciał, głoszą teorię metempsychozy, czyli wędrówki dusz. Obok antykosmizmu w ich poglądach obecny był antysomatyzm, czyli negatywny stosunek do ciała uznawanego za źródło zła i w konsekwencji antyseksualizm; stanowi to zradykalizowaną formę myśli orfickiej, pod której wpływem byli pitagorejczycy i Platon, głoszącej, że ciało jest więzieniem dla duszy.

W mitologii gnostyckiej pojawia się pogląd, że człowiek jest upadłym bogiem, a związek z ciałem wziął się stąd, że dusza wskutek pragnienia rozkoszy upadła na ziemię. Wobec faktu, że ciało jest czymś złym i bóg, od którego pochodzi zły świat, jest także zły, człowiek - zdaniem gnostyków - stoi w obliczu absurdu.

Jedyną drogą do zbawienia jest zdobycie tajemnej wiedzy (gnosis); posiada ją wybraniec Boży, a więc ktoś, kto pozostaje w łączności z Bezimiennym Bogiem. Gnoza przynosi człowiekowi wewnętrzne rozpoznanie sieci biologicznych, socjologicznych i kosmologicznych uwarunkowań, w których żyje, iluzji "ja" napędzanej poprzez identyfikację ze światem materii. Gnoza jest także postrzegana jako siła umożliwiająca wyrwanie się z tej sieci.

Zgodnie z ustaleniami przyjętymi na konferencji w Messynie (1966) gnoza to wiedza o boskich tajemnicach przeznaczona dla wybranych, natomiast gnostycyzm to grupa systemów II wieku po Chrystusie, które głosiły, że w człowieku jest iskra Boża pochodząca ze świata Bożego; iskra ta spadła na świat i ma powrócić do Boga, aby z Nim się zintegrować. W gnostyku jest jedność i tożsamość jaźni, iskry Bożej, boskiej rzeczywistości i poznania. Wobec chaosu i absurdu świata gnoza ma być jedyną drogą wyzwolenia.

Gnostycy uznawali za natchnione różne pisma późnochrześcijańskie (poza Ewangelią Jana), które teologia katolicka zalicza do apokryfów, dokonując ich alegorycznej interpretacji, na podstawie których powstawały utwory o przekazie typowo gnostyckim, jak np.: Ewangelia Judasza, Ewangelia Tomasza, Ewangelia Filipa, Ewangelia Marii Magdaleny, Ewangelia Egipcjan, Ewangelia Prawdy, Ewangelia Dzieciństwa Jezusa, Ewangelia Jezusa Chrystusa, Dzieje Tomasza, Apokalipsa Pawła, Apokalipsa Piotra.

Główne doktryny i sekty gnostyckie: adamici, agapeci, antytakci, apellici, archontycy, askofici, barbelognostycy , bazylidianie, borboryci, enkratyci, herakleonici, kainici, karpokratianie, kleobianie, kolarbasjanie, kukeanie, lukanici , manicheizm, walentynianie, etc.

• Ze skyptu:

*Hipostaza archontów, Nag Hammadi

- Obraz odwiecznego odbijał się w wodach, moce ciemności zakochały się w tym odbiciu, ale nie potrafiły go dosięgnąć

- archonci (duchy rządzące poszcz. Sferami planetarnymi) tworzą człowieka z prochu, człowiek - twór całkowicie ziemski na ich i Boga odbitego w wodzie podobieństwo.

- archonci mają ciała męsko-żeńskie, twarze zwierzęce

- archonci chcieli by człowiek był jak najbardziej podobny do Boga, ale byli bezsilni w porównaniu z mocą Bożą

- Moce: w górze istnieje Wieczność. Sofia (pistis) chciała sama spłodzić jakiś twór - stworzyła niebo czyli zasłonę między eonami, poniżej tej zasłony cień czyli materia, poroniony płód, który stał się samolubnym, dwupłciowym zwierzęciem - ogłosił się Bogiem (Samael czyli bóg ślepych) i przez to zgrzeszył przeciwko Ojcu Wszechrzeczy. Wtedy Sofia wprowadziła światło w materię i zeszła na dół, w sferę chaosu, a potem wróciła i znowu z materią związała się ciemność.

- archont stworzył sobie Wielki Eon - bezbrzeżną przestrzeń i 7 synów dwupłciowych

- człowiek należy natomiast do ojca wszechrzeczy, jego dusza pochodzi ze światła, mieszka w nim Duch Prawdy, pojawi się Nasienie czyli Zbawiciel i uwolni ludzi z więzów ciemności

• Ewangelie gnostyckie

*Ewangelia prawdy - Walentyn (zał. italskiej szkoły gnostyckiej)

- Pełnia - z niej przybyło Słowo, jest w Umyśle Ojca, przebywa w Nim, który jest wyższy od wszelkiej myśli.

- Nieznajomość Ojca stworzyłą strach - mgłę. Plane znalazła moc i stworzyła materie na niebie, zamieszkała w stworzeniu, które chciała upodobnić do piękna Prawdy. (?)

Plane zasługuje na pogardę, bo stworzyła kłamstwo, ale prawda i tak jest ustalona i piękna.

- to co naprawdę powstaje w Ojcu - to Gnoza, powstała by poznać Ojca, jest to ewangelia Jezusa Chrystusa, który oświecił ciemność zapomnienia - odkrył prawdę. Plane rozgniewała się na niego i prześladowała go.

* Ewangelia Tomasza

- Jezus mówi, że należy szukać, aż się znajdzie, wtedy będzie się panować na Pełnią

- królestwo boże tym co w ludziach i poza nimi, ludzie są synami ojca żywego - należy poznać siebie

- ludzie są ze światłości, są synami i wybrańcami ojca żywego. Znak ojca w ludziach: ruch i odpoczniecie

- Jezus jest Pełnią - jest w drzewie i pod kamieniem

- jedna lepsza odnaleziona owca od 99 wiernych

* Ewangelia Filipa

- poganin nie umiera, bo nigdy się nie narodził w Chrystusie

- chrześcijanie - mają ojca i matke, hebrajczycy - tylko matkę

- Chrystus przyszedł by wykupić, uratować i uwolnić ludzi

- archonci postanowili zwieść człowieka, bo zobaczyli w nim pokrewieństwo z prawdziwymi dobrami

- Chrystus przyniósł człowiekowi pokarm ludzki (chleb), do tej pory żywił się jak zwierzęta

- archonci myśleli, ze dokonują rzeczy przez swoją siłę, a to duch święty czynił

- Chrystus zawiera w sobie wszystko: człowieka, anioła, misterium, ojca

- Chrystus nie objawił się w rzeczywistej postaci, ale w takiej, w jakiej można go było zobaczyć (aniołom jako anioł, a ludziom jako człowiek), ukrył swe Słowo przed wszystkimi

- Jezus przyszedł by ukrzyżować świat- jest Eucharystią

- podstawą świata jest człowiek, podstawą człowieka jest małżeństwo

- prawda ukryta jest w symbolach i obrazach, bo świat nie przyjąłby jej inaczej

- Pan uczynił wszystko w tajemnicy: chrzest, namaszczenie, eucharystię, zbawienie i komnate małżeńską

- namaszczenie przewyższa chrzest, bo z jego powody nazywa się nas chrześcijanami. Kto został namaszczony posiada pełnię, zmartwychwstanie, krzyż, ducha świętego

- kto posiadł gnozę prawdy, jest wolny, a wolny nie popełnia grzechu

- gospodarka boża zależna jest od: wiary, nadziei, miłości i gnozy. Światło jest gnozą, przez którą dojrzewamy.

• * Ewangelia Piotra - opis pogrzebu i zmartwychwstania Jezusa

- ściągniecie Jezusa z krzyża - godzina 9, zabłysło słońce

- oddanie ciała Józefowi z Arymatei, który złożył Go w grobie

- Żydzi biją się w piersi, widzą swój błąd, przepowiadają koniec Jerozolimy

- Piotr i apostołowie smucą się, poszczą i płaczą, bo żydzi uznali ich za ludzi którzy spalą Jerozolime

- faryzeusze proszą Piłata i straż przy grobie Jezusa, bo uczniowie go nie wykradli i nie mówili wzburzonemu i tak tłumowi, że zmartwychwstał, dostali centuriona Petroniusza i wojsko, przygnieciono grób kamieniem, założono 7 pieczeci i strzeżono

- w niedziele rano otwiera się niebo i zstepuje 2 aniołów, otwiera się grób i oni wchodzą tam

- obudzono zołnierzy, z grobu wyszło 3 mezczyzn: dwoch podtrzymywalo 1 z krzyżem , którego glowa przewyższala niebiosa

- niebo się otwiera, jakis człowiek zstepuje z nieba i wchodzi do grobu - wojsko uciekło by zawiadomić Piłata, że to był Syn Boży, on „umył ręce” od Jego śmierci

- w niedziele rano Maria Magdalena i kobiety znajduje otwarty grób, w srodku młodzieniec siedzący w grobie, mówił, że Jezus zmartwychwstał, kobiety uciekły

- apostołowie dalej się smucili

• * Protoewangelia Jakuba: opis ciąży Marii i urodzenia Jezusa

- zwiastowanie - Maryja urodzi z mocy Boga, jego Syna Najwyższego, Jezusa, który wybawi ludzi z grzechu

- kapłan - Maryja wywyższona

- wizyta u Elżbiety, podskoczyło w niej dziecie, pobłogosławiła Maryję, a ta zapomniała, że jest błogosławiona i się zdziwiła. 3 miesiace była u Elżbiety, miała wtedy 16 lat, poszła do domu i ukryła się, bo bała się reakcji ludzi

- W 6 miesiącu Józef ujrzał, że jest brzemienna i bił się w twarz i wstydził przed Bogiem, że nie ustrzegł dziewicy (tak jak Adam nie ustrzegł Ewy w raju i uwiódł ją inny mężczyzna)

- Pyta maryji dlaczego mu to zrobiła, ona na to, że nie wie skąd to dziecko z jej łonie, że jest czysta

- Józef rozważa co ma zrobić, boi się, postanawia potajemnie oddalić ją od siebie

- we snie anioł objawił mu prawdę, Józef odtąd strzegł Maryji i chwalił Boga

- Józef nie wie jak zapisać (spis ludności cezara augusta) Maryję, jako żonę czy córkę?

- Wyruszyli się z jego synami na osiołku

- W połowie drogi Maryja zaczęła rodzić, Józef zaprowadził ją do groty i nakazał synom znaleźć położną żydówkę w Betlejem

- Józef opisuje jak wszystko nagle się zatrzymało i znowu ruszyło

- Położna mówi, że zbawienie narodziło się dla Izraela, chmura osłaniająca jaskinie zaczęła znikać, w jaskini pojawiło się światło i urodziło się dziecię

3.Najważneijsze sobory w średniowieczu + daty

I Sobór Nicejski (325) - pierwszy sobór powszechny biskupów chrześcijańskich, zwołany przez cesarza Konstantyna 20 maja 325, w Nicei (około 80 km od Konstantynopola) w celu uczczenia 20 rocznicy swojego panowania.

W celu uświetnienia obchodów rocznicy, Konstantyn I Wielki zaprosił do Nicei pod Konstantynopolem wszystkich chrześcijańskich biskupów Cesarstwa. Poprosił ich wtedy o ułożenie wyznania wiary, które mogłoby pomóc w rozstrzyganiu, czy ktoś jest chrześcijaninem czy nie. Cesarz potrzebował takiego aktu jako Pontifex Maximus, czyli zwierzchnik wszystkich religii i kultów w Cesarstwie. Do jego obowiązków należało dopilnowanie, aby wszystkie kulty sprawowane były zgodnie z prawem. Do tej pory Kościół nie czuł potrzeby ujednolicania wyznań wiary, które funkcjonowały w ramach rytu chrztu jako inicjacji chrześcijańskiej. Dotychczas bowiem każdy Kościół lokalny posiadał swój tekst.

Sobór potępił poglądy arian, jednak nie wymienił z imienia Ariusza ani arian, scharakteryzował tylko ich poglądy i wyłączył ze wspólnoty kościelnej.

Wśród teologów i historyków upowszechnił się pogląd, że sobór ten został zwołany z powodu kontrowersji ariańskiej, nie jest to jednak prawdą. Pogląd ten upowszechnił się na skutek stwierdzeń Ojców Soboru Konstantynopolitańskiego III, którzy stwierdzili w wyznaniu wiary tego soboru, że 318 Ojców Nicei zebrało się przeciwko szaleństwu Ariusza. Z czasem pogląd ten błędnie uznano za prawdę.

Sobór trwał dwa miesiące i 12 dni. Według tradycji brało w nim udział 318 biskupów, a także cesarz. Na podstawie starożytnych dokumentów należy jednak przyjąć, że w soborze uczestniczyło od 250 do 300 biskupów. Liczba 318 jest symboliczna i nawiązuje do 318 sług Abrahama, z którymi ten pokonał wrogów (Rdz 14,14). Już Pseudo-Barnaba interpretował tę liczbę jako oznaczającą imię Jezusa (po grecku 18 = IH) oraz krzyż (greckie T = 300). W soborze uczestniczyli w większości Ojcowie ze Wschodu. Z Zachodu było tylko kilka osób: Hozjusz z Kordoby, dwaj prezbiterzy jako przedstawiciele biskupa Rzymu (samego biskupa nie było), biskup Cecylian z Kartaginy i trzej inni niezidentyfikowani biskupi.

Dokładnego przebiegu soboru nie można odtworzyć, ponieważ nie przechowały się protokoły i akta. Po soborze pozostał tylko jego wynik, to znaczy kanony i wyznanie wiary. Zachowały się także, w postaci szczątkowej, notatki jego uczestników, takich jak Atanazy Wielki (De decretis Nicaenae Synodi), oraz notatki historyków kościelnych: Vita Constantini Euzebiusza, Historia Kościoła Rufina oraz Sokratesa Scholastyka, który jednak pisał je dopiero wiek później, Sozomena, Teodoreta i Filostorgiusza.

Najprawdopodobniej soborowi przewodniczył sam Konstantyn lub Hozjusz z Kordoby, którego imię znajduje się zawsze pierwsze na wszystkich listach. Sobór podjął wiele decyzji, które zaważyły na dalszym rozwoju chrześcijaństwa.

Ostatecznie ujednolicono datę święcenia Wielkanocy, wyznaczając ją na niedzielę po żydowskim święcie Paschy (wcześniej niektóre grupy chrześcijan obchodziły Święto Zmartwychwstania dnia 14 Nisan kalendarza żydowskiego - czyli w dzień Paschy). Najważniejszym wynikiem soboru było wyznanie wiary, które jednoznacznie skierowane było przeciw interpretacji ariańskiej, wyznanie to oparte było na symbolu chrzcielnym używanym przez biskupa Euzebiusza z Cezarei w jego Kościele lokalnym. Początkowo nie było zgodności wśród biskupów, 17 z nich sprzeciwiło się. Po mediacjach Konstantyna podpisy pod ustaleniami soboru złożyli wszyscy biskupi poza dwoma Libijczykami zwolennikami Ariusza: Sekundusem z Ptolemaidy i Teonasem z Marmaryki, za co zapłacili zdjęciem z urzędu i wygnaniem.

Wyznanie wiary

Wierzymy w jednego Boga Ojca Wszechmogącego, Stworzyciela wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych. I w jednego Pana Jezusa Chrystusa, Syna Bożego, zrodzonego z Ojca, jednorodzonego, to jest z istoty Ojca, Boga z Boga, Światłość ze Światłości, Boga prawdziwego z Boga prawdziwego, zrodzonego, a nie uczynionego, współistotnego Ojcu, przez którego wszystko się stało, co jest w niebie i co jest na ziemi, który dla nas ludzi i dla naszego zbawienia zstąpił i przyjął ciało, stał się człowiekiem, cierpiał i zmartwychwstał trzeciego dnia, wstąpił do nieba, przyjdzie sądzić żywych i umarłych. I w Ducha Świętego. Tych, którzy mówią: «był kiedyś czas kiedy go nie było» lub «zanim się narodził nie był» lub «stał się z niczego» lub pochodzi z innej hipostazy, lub z innej substancji [niż Ojciec], lub, że Syn Boży jest zmienny i przeobrażalny, tych wszystkich powszechny i apostolski Kościół wyłącza.

Sobór nicejski przyczynił się do rozwoju kultu Marii, a to dlatego, że ostatecznie stwierdzono Bóstwo Jezusa Chrystusa.

Sobór w Konstantynopolu I (381) - Sobór ten rozwiązać miał przede wszystkim problem teologiczny herezji pneumatomachów, polegającej na uznawaniu Ducha świętego za istotę stworzoną. W wyniku dyskusji dotyczącej Jego natury do artykułu Credo Nicejskiego: Wierzymy w Ducha Świętego, ojcowie soborowi dodali słowa: Pana i Ożywiciela, który od Ojca pochodzi, który z Ojcem i Synem wspólnie odbiera uwielbienie i chwałę, który mówił przez proroków. W ten sposób powstał ogłoszony na soborze Symbol (Credo), które nosi nazwę nicejsko-konstantynopolitańskiego i od VI wieku jest wypowiadane podczas mszy świętej.

Kanony soboru dotyczyły także kwestii jurysdykcyjnych: ustalono że biskup (patriarcha) Konstantynopola, a nie Aleksandrii ma posiadać prymat honorowy następujący po prymacie biskupa Rzymu.

Sobór Efeski (431) - trzeci Sobór powszechny, zwołany w Efezie przez cesarza Teodozjusza II w 431, w celu zakończenia sporu wywołanego przez Nestoriusza dotyczącego natury (physis) i osoby (hypostasis) Jezusa.

Wśród ówczesnych teologów wytworzyły się dwa stronnictwa. Pierwsze, związane było z patriarchą Konstantynopola Nestoriuszem, za którym stał dwór cesarski i większość kleru. Drugiemu stronnictwu przewodził patriarcha Aleksandrii Cyryl, którego popierali przede wszystkim mnisi. Spór zaognił się gdy Nestoriusz zabronił używania tytułu Theotokos (Boża Rodzicielka) w stosunku do Maryi. Skutkiem tego Cyryl zwołał synod w Aleksandrii, który potępił Nestoriusza i wystosował do niego list.

Przychylny Nestoriuszowi cesarz Teodozjusz zwołał Sobór Powszechny. Nie czekając na wszystkich biskupów 22 czerwca 431 Cyryl otworzył sobór i tego samego dnia ogłoszono dogmat o Bożym macierzyństwie Maryi oraz zdegradowano Nestoriusza. Takie postępowanie Cyryla zirytowało spóźnionych biskupów, oraz tych którzy popierali Nestoriusza. Czterdziestu pięciu z nich, pod przewodnictwem biskupa Jana z Antiochii otworzyło ponownie Sobór (tzw. Antysobór lub Mały Sobór) i wydało postanowienia przeciwne oraz ekskomunikowało swoich adwersarzy. Postawieni przed faktem dokonanym 11 lipca 431 do Efezu przybyli legaci biskupa Rzymu, którzy zgodnie z wolą Celestyna I poparli Cyryla składając podpisy pod postanowieniami Soboru, który on otworzył.

Sobór zamknięto we wrześniu, ale jego zamknięcie nie zakończyło dyskusji. Schizma trwała jeszcze dwa lata. Żadna ze stron nie chciała ustąpić uciekając się do przeróżnych sposobów i metod (nie zawsze bez zarzutu) utwierdzenia swoich racji oraz zjednania swemu stronnictwu Teodozjusza II. Dzięki mediacjom greckiego biskupa Akacjusza z Beroe i syryjskiego biskupa Pawła z Emezy udało się pogodzić zwaśnione strony. Ostatecznie w 433 cesarz Teodozjusz II zatwierdził postanowienia Soboru otwartego przez Cyryla z Aleksandrii uznając go Soborem Powszechnym. Cyryl podpisał wyznanie wiary ułożone przez Jana z Antiochii, a Nestoriusz skazany został na wygnanie z Konstantynopola.

Sobór Efeski II (449) - czwarty Sobór powszechny, zwołany w Efezie przez cesarza Teodozjusza II w 449, w celu zakończenia sporu o naturę Jezusa (monofizytyzm).

Obrady soboru ropoczęły się 8 sierpnia 449 i wzięło w nim udział około 150 biskupów. Obradami soboru kierowali Teodozjusz II i patriarcha Aleksandrii Dioskur, obaj będący zwolennikami monofizytyzmu.

Do obrad w soborze nie dopuszczono wielu przeciwników monofizytyzmu, chcąc utrzymać liczebną przewagę jego zwolenników. Dioskur nie zezwolił na odczytanie listu papieża Leona I.

Sobór uznał nauki Eutychesa za prawowierne. Kiedy nieliczna mniejszość przeciwników monofizytyzmu zaczęła protestować przeciwko uchwałom soboru, do kościoła w którym odbywały się obrady, wtargnęła uzbrojona grupa i siłą usunęła opornych biskupów z miejsca obrad. Z powodu tych zdarzeń sobór ten zyskał miano synodu zbójeckiego.

Leon I odmówił uznania uchwał soboru. Śmierć Teodozjusza II w 450 i wstąpienie na tron nowego cesarza, będącego przeciwnikiem monofizytyzmu, doprowadziła do zwołania w 451 nowego soboru w Chalcedonie, na którym zostały cofnięte wszystkie uchwały synodu zbójeckiego.

Sobór chalcedoński (451) - patrz pyt 1

Sobór konstantynopolitański II (553) - zwołany w 553 przez cesarza Bizancjum Justyniana (527-565) w celu osiągnięcia jedności z monofizytami, którzy przeważali na znacznym obszarze Syrii, Etiopii i Egiptu.

Cesarz, pragnąc zjednoczyć Cesarstwo wokół idei "jedno cesarstwo - jedna religia", dążył do przywrócenia do jedności kościelnej monofizytów. Cel ten chciał osiągnąć poprzez reinterpretację lub rewizję stwierdzeń dogmatycznych przyjętych przez sobór chalcedoński w taki sposób, aby definicje dogmatyczne soboru w Chalcedonie stały się możliwe do przyjęcia dla monofizytów. W tym celu w 544 roku potępił tak zwane Trzy Rozdziały, czyli pisma trzech teologów antiocheńskiej szkoły teologicznej - Ibassa z Edessy, Teodoreta z Cyru i Teodora z Mopsuestii, którzy swoim nauczaniem przygotowali grunt pod orzeczenia dogmatyczne soboru chalcedońskiego.

Chcąc nadać powagi swoim postanowieniom, cesarz skłonił papieża Wigiliusza do wydania w 548 roku tak zwanego Wyroku-Iudicatum, potępiającego Trzy Rozdziały. Warto dodać, że miasto Rzym znajdowało się wtedy pod panowaniem Bizancjum. Wywołało to powszechne oburzenie w Kościołach na Zachodzie, więc wkrótce papież wycofał swoje poparcie dla Iudicatum. W tej sytuacji cesarz Justynian doszedł do wniosku, iż jedyną instytucją mającą wystarczający autorytet, aby przeforsować jego polityczno-religijne plany, jest sobór powszechny.

Sobór zwołany przez cesarza zebrał się w Konstantynopolu 3 maja 553 roku. Zgromadził 166 ojców wybranych przez cesarza, w tym 18 z Zachodu. Potępiono na nim Trzy Rozdziały, Orygenesa ( w tym teorię preegzystencji dusz[1]) oraz papieża Wigiliusza (ale nie Kościół Rzymski). Cesarz nakazał skreślić jego imię z wykazu papieży. Papież Wigilusz, mimo iż przebywał w tym czasie w Konstantynopolu, nie stawił się na znak protestu na wezwanie ojców soborowych, jednakże w grudniu 553 roku cesarz zmusił go do podpisania akt soboru i dopiero wtedy pozwolił wrócić do Italii. Sobór ten, mimo że jest uznawany przez większość wyznań chrześcijańskich, nie cieszy się wielkim autorytetem, historycy Kościoła mówią o nim z zakłopotaniem.

Sobór konstantynopolitański II (680 - 681) - sobór powszechny biskupów chrześcijańskich stawiający sobie za cel rozwiązanie sporu, który narósł wokół nauki zwanej monoteletyzmem a sformułowanej w I poł. VII wieku przez patriarchę konstantynopolitańskiego Sergiusza, popieranego przez cesarza bizantyjskiego Herakliusza. Obaj dygnitarze pragnęli pojednać monoteletów z oficjalna doktryną religijną Cesarstwa Bizantyjskiego. Monoteletyzm uznawał istnienie w Jezusie dwóch natur - boskiej i ludzkiej, lecz podkreślał istnienie jednej woli i działania.

Sobór został zwołany przez cesarza Konstantyna IV na 7 października 680 roku. W obradach brało udział początkowo 100, a później 174 biskupów. Naukę o dwóch wolach i działaniach w Jezusie a zarazem potępienie poprzedniej doktryny, która przez pewien czas była uznawana za oficjalną w Cesarstwie, sformułowano w 681 roku. Papież Agaton wysłał delegację swoją jak i synodu rzymskiego. Wbrew prośbom patriarchy Konstantynopola nie oszczędzono pamięci twórców i propagatorów monoteletyzmu (patriarchy Sergiusza, jego następców Pyrrusa I, Pawła II i Piotra, patriarchy Aleksandrii Kyrosa oraz zmarłego w 638 roku papieża Honoriusza I). Papież Honoriusz I, który przez nieopatrzność uznał doktrynę w jednym ze swoich listów napisał: "Dlatego my także wyznajemy również jedną wolę w Chrystusie".

Tymczasem, w Rzymie, podczas obrad soboru, zmarł papież Agaton. Jego następca papież Leon II przyjął w 683 roku uchwały z Konstantynopola i potępił monoteletyzm. Ustalenia uznał także następca Konstantyna IV, Justynian II. Krótką restaurację potępionej nauki przyniosło panowanie imperatora Filipikosa (711-713), który nakazał zwołać synod rehabilitujący patriarchę Sergiusza oraz okładający klątwą sobór konstantynopolitański III. Po śmierci władcy ponownie uznano soborowe uchwały.

Sobór Nicejski II (787) - sobór powszechny biskupów chrześcijańskich zainaugurowany w Konstantynopolu, przeniesiony do Nicei i tam obradujący od 28 września do 23 października 787 roku. Na soborze uchwalono 22 kanony dyscyplinarne.

W soborze brało udział 335 biskupów (tylko 14 z Zachodu) pod nominalnym przewodnictwem legatów papieskich, a faktycznie patriarchy Tarazjusza. Cesarzową Irenę i jej syna reprezentowali urzędnicy. Nieobecni byli patriarchowie Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimy znajdujący się pod panowaniem islamskim.

Głównym celem soboru było zakończenie kontrowersji ikonoklastycznej. Po pewnych wahaniach dopuszczono biskupów opowiadających się za ikonoklazmem, ale większość postanowiła złożyć z katedr biskupów organizujących w przeszłości prześladowania zwolenników czci obrazów. Ikonoklazm został potępiony jako herezja. Cześć ikon (pokłony, palenie świec i kadzidła) uznano za naukę prawowierną. Podkreślono jednak, że kult obrazów odnosi się do osoby przedstawionej na obrazie, a nie do samego obrazu. Ustalono także zasady tworzenia ikon, wykluczające dowolność i zezwalające na pisanie obrazów tylko duchownym. Postacie na ikonach powinny mieć duże szerokie oczy, całe ciało osłonięte odzieniem - jedynie odsłonięte twarze i czasem dłonie, figury miał okalać czarny kontur, karnacja postaci winna być ciemna, święci mieli posiadać długie brody, schematycznie zarysowane szaty nie powinny uwidaczniać kośćca, powinien być stosowany umowny światłocień.

Na soborze zezwolono nie tylko na kult obrazów ale także na kult relikwii, na co nie zezwalał jeszcze sobór w Elwirze z roku 306.

Sobór Konstantynopolitański IV (869-870)- sobór biskupów chrześcijańskich, zwołany na przełomie 869 i 870 roku w Konstantynopolu przez cesarza Bazylego I Macedończyka. Sobór, odbywający się za zgodą papieża Hadriana II, zajął się rozsądzeniem sporu między papieżem a patriarchą Konstantynopola Focjuszem. Focjusz został potępiony, pozbawiony godności patriarszej. Uważany jest przez Kościół katolicki za ósmy Sobór Powszechny, dla prawosławnych ma charakter soboru lokalnego.

Na przełomie 879 i 880 roku sobór zebrał się ponownie. Zrehabilitowano na nim Focjusza. Druga sesja soboru została początkowo uznana za powszechną przez Kościół katolicki i prawosławie, jednak w XI wieku na skutek schizmy wschodniej Kościół katolicki powrócił do opinii o błędach Focjusza.

Przez wielu historyków i teologów katolickich Sobór Konstantynopolitański IV nie jest uważany za powszechny.

Sobór sub Trullo (691-692) (prawosławie) - tak zwany piąto-szósty (Quinisext/Penthekte) sobór powszechny, zwołany w latach 691 - 692 Konstantynopolu przez cesarza Justyniana II.

Na sobór przybyło 215 biskupów Kościoła Wschodniego. Jedynym obecnym na soborze biskupem Kościoła Zachodniego był Bazyli z Gortyny, który sam nadał sobie tytuł legata papieskiego. Z tego też powodu Kościół katolicki nigdy nie uznał tego soboru za powszechny.

Sobór uchwalił 102 dekrety o charakterze administracyjno-dyscyplinarnym. Zajęto się głównie sprawami świętowania Wielkanocy.

Sobór zajął się także sprawą celibatu. Uchwalono, że diakoni i księża do stopnia biskupa są zwolnieni z celibatu, zaś każdy duchowny który z powodu święceń porzuca swoją żonę podlega ekskomunice.

Uchwały soboru potępił papież Sergiusz I i odmówił ich podpisania. W odpowiedzi cesarz wysłał armię na Rzym w celu uwięzienia papieża. Nie doszło jednak do aresztowania, w obronie papieża stanął lud Rzymu oraz wojsko; wysłannicy cesarscy zostali wypędzeni.

Sobór Konstantynopolitański V (1341-1351) (prawosławie)- przez część prawosławnych uznawany za sobór powszechny. Sobór odbył się w Konstantynopolu w 3 sesjach: w 1341, 1347 i 1351.

Uznał ortodoksyjność nauki Grzegorza Palamasa o hezychazmie i przebóstwieniu człowieka i potępił nauki inspirowanego zachodnią filozofą Barlaama z Kalabrii.

Sobór Laterański I (1123) - sobór powszechny kościoła katolickiego zwołany przez papieża Kaliksta II. Był to pierwszy sobór kościoła katolickiego, na którym nie było przedstawicieli kościołów wschodnich. Według rachuby katolickiej był IX soborem powszechnym.

Rozpoczął się 18 marca i trwał do 6 kwietnia 1123 roku. W jego obradach uczestniczyło około 300 biskupów, opatów i innych reprezentantów kleru. Sobór ten uchwalił dwadzieścia dwa kanony reformy Kościoła dotyczące m.in. konkubinatu duchownych, symonii, wyboru biskupów, podporządkowania zakonników oraz wiernych opiece lokalnych biskupów. Wprowadził również zakaz zawierania małżeństw przez księży, mnichów, diakonów i subdiakonów, a także potwierdził postanowienia konkordatu wormackiego.

Sobór Laterański II (1139) - sobór powszechny kościoła katolickiego, który został zwołany przez papieża Innocentego II w kwietniu 1139 r. Według rachuby rzymskokatolickiej był X soborem powszechnym.

Pierwszym jego działaniem była likwidacja skutków schizmy, do jakiej doszło za życia antypapieża Anakleta II. Wszystkie konsekracje przez niego dokonane uznano za nieważne, usunięto z urzędów kościelnych mianowanych przez niego duchownych. Ogłoszono ekskomunikę króla Sycylii Rogera II. Potępiono i wygnano z Włoch Arnolda z Brescii. Postanowienia tego soboru można potraktować jako pierwszą w historii Europy międzynarodową konwencję o zasadach prowadzenia wojny. Chrześcijanie wyrzekli się stosowania kuszy w walkach pomiędzy sobą.

Sobór Laterański III (1179) - sobór powszechny kościoła katolickiego, zwołany przez papieża Aleksandra III w marcu 1179. Udział w nim wzięło 302 biskupów. Według rachuby rzymskokatolickiej był XI soborem powszechnym.

Sobór został zwołany wkrótce po zwycięstwie papieża w sporze z Fryderykiem Barbarossą i jednym z jego celów było unieważnienie wszystkich decyzji antypapieży. W czasie trzech sesji (5, 14 i 19 marca) dyskutowano o waldensach oraz ustalono normy obyczajowe dla księży. Podjęto decyzję o ekskomunikowaniu katarów i ich protektorów.

Najważniejszym ustaleniem III Soboru Laterańskiego było wprowadzenie nowych zasad wyboru papieża. Przyjęto, że dla ważnego wyboru papieża potrzebna jest większość dwóch trzecich kardynalskich głosów, co miało zapobiec ogłaszaniu antypapieży oraz uniezależniało elekcję od cesarza, niższego kleru i ludu rzymskiego - przyjęty mechanizm przypominał konklawe, termin ten został jednak użyty dopiero przez Grzegorza X niemal sto lat później.

Sobór Laterański IV (1215) - sobór powszechny kościoła katolickiego, który miał miejsce w 1215 r. w Lateranie.

Papież Innocenty III w 1213 r. wydał oficjalną zapowiedź soboru, w której ogólnie przedstawił sprawy, którymi sobór miałby się zająć. Były to: odzyskanie Ziemi Świętej, reforma powszechna Kościoła, wykorzenienie herezji i ogólne dobro chrześcijan.

Na obrady soborowe zjechali biskupi, opaci, przedstawiciele kapituł katedralnych i wielcy mistrzowie zakonów. Uroczyste rozpoczęcie odbyło się 1 listopada 1215 r. Sobór odbył 3 posiedzenia w dniach 11, 20, 30 listopada. Uchwalił przeszło 70 dekretów, z czego 59 weszło do zbioru Prawa Kościelnego. Owocem soboru były następujące ustalenia:

• krucjata - ogłoszono obowiązek jej zwołania, na jej cele uchwalono podatek pobierany przez 3 lata,

• kwestia natury teologiczno-dogmatycznej - Chrystus jest obecny w Eucharystii realnie pod postacią chleba i wina przez przeistoczenie (transsubstancjacja),

• powstanie brewiarza w oparciu o oficjum kaplicy papieskiej,

• potępił Waldensów i Katarów,

• uściślił przepisy o inkwizycji kościelnej i zobowiązał władze świeckie do zwalczania herezji,

• kwestia sakramentu pokuty - szafarz (spowiednik) za wyjawienie wyznanego grzechu miał być usunięty z urzędu i odbywać pokutę do końca swoich dni w klasztorze,

• kwestia sakramentu małżeństwa - nakazał głoszenie zapowiedzi przedślubnych i zabronił małżeństw tajnych,

• zobowiązanie wiernych do spowiadania się przynajmniej raz w roku,

• sprawa kultu relikwii - komu powinno się oddawać cześć, ma być ustalone przez Kościół,

• określenie obowiązków biskupów: (wizytowanie diecezji, zwoływanie synodów, nadawanie beneficjów kościelnych, kaznodziejstwo, kształcenie księży - przy każdej katedrze powinny być szkoły katedralne, obowiązkowe kazania, wolne i kanoniczne wybory biskupów),

• Żydzi i muzułmanie, mieszkający wśród chrześcijan, zobowiązani zostali do noszenia wyróżniających ich oznak (żółte naszywki i żółte czapki),

• chirurgia jako dział nauki została całkowicie odłączona od Medycyny - lekarze nie mogli się nią już zajmować.

Sobór Lyoński I (1245) - XIII sobór powszechny Kościoła katolickiego zwołany przez papieża Innocentego IV do Lyonu. Trwał od 26 czerwca 1245r. do 17 lipca 1245 roku.

Na sobór przybyło ok. 150 biskupów i wielu innych wyższych duchownych. Ich liczba była więc niewielka, a przyczyny tego należy szukać w najeździe mongolskim i trwającej wobec tego w Europie wojny z ordami Batu-chana. Szczególnie niewiele wyższego kleru zjawiło się natomiast z samego Cesarstwa niemieckiego, co jest zrozumiałe, gdyż jedną z przyczyn zwołania soboru był konflikt pomiędzy papiestwem a cesarzem Fryderykiem II, ciągnący się od pontyfikatu Grzegorza IX. Rosnące zapędy cesarza na sprawowanie całości władzy świeckiej i częściowe podporządkowanie sobie Kościoła oraz postać i ambicje papieża Innocentego IV, dążącego z kolei do sprawowania powszechnej władzy przez biskupa Rzymu, doprowadziły do ostatecznej konfrontacji. Sobór ten zdetronizował Fryderyka II jako króla niemieckiego i cesarza rzymskiego, co okazało się decyzją trwałą i skuteczniejszą od ekskomuniki. Cesarza, który miał się zjawić na posiedzeniu soboru jako oskarżony, reprezentował jego sędzia dworski, Tadeusz z Suessa. Sobór ów zatwierdził również kościelne prawo procesowe, opracowane przez papieża oraz zajął się problemem Mongołów w Europie. Następstwem tego, było wysłanie rok później, pierwszej europejskiej delegacji do chana mongolskiego, Batu-chana. Zwrócono także baczną uwagę i omówiono problemy moralne we wnętrzu Kościoła, głównie odnoszące się do duchowieństwa, co miało swój oddźwięk w uchwalonych konstytucjach. Ogłoszono także nową krucjatę przeciwko Turkom Seldżuckim, która spotkała się z odezwą Ludwika IX Świętego i przeszła do historii jako VI krucjata (bądź VII, zależnie od tego, czy za pełnoprawną krucjatę uzna się tą prowadzoną przez Fryderyka II w latach 1227-1229).

Sobór Lyoński II (1274) - XIV sobór powszechny Kościoła Katolickiego zwołany przez papieża Grzegorza X do Lyonu, podobnie jak to miało miejsce z poprzednim soborem - Soborem Lyońskim I za pontyfikatu Innocentego IV. Obrady rozpoczęły się 7 maja 1274 roku. Przybyło na niego ok. 560 opatów i biskupów. Jednymi z zaproszonych byli także święty Bonawentura i święty Tomasz z Akwinu, który niestety nie dotarł na miejsce, gdyż zmarł w drodze do Lyonu.

Przebieg soboru

Sobór obradował głównie nad problemem ponownego złączenia Kościoła Zachodniego z Wschodnim i podpisania między nimi unii. Dążył do niej zarówno papież Grzegorz X jak i Michał VIII Paleolog. Ten ostatni czynił to jednak jedynie z pobudek czysto politycznych. Karol I Andegaweński, ówczesny król Sycylii, Neapolu, Andegawenii oraz kilku innych państw i krain, czynił bowiem wielkie starania zmierzające do odbudowy Imperium Romanum. Naturalnie jednym z kroków urzeczywistniających ten cel było podporządkowanie sobie Bizancjum, przy czym najlepszym rozwiązaniem dla Karola I było przywrócenie na miejscu dziedzictwa Paleologów Cesarstwa Łacińskiego. Zawarcie unii uchroniłoby więc cesarza przed ewentualnym, acz coraz bardziej realnym, atakiem. Kościół katolicki ze swej strony, za warunki unii postawił zaakceptowanie formuły filioque („Duch Święty pochodzi odwiecznie od Ojca i od Syna nie jako od dwóch odrębnych początków, ale jako od jednego początku (tamquam ex uno principio)”) oraz ważności siedmiu sakramentów. Michał VIII, reprezentowany w Lyonie przez eks-patriarchę Konstantynopola i prałata, zgodził się na te warunki oraz przyjął doktrynę o supremacji Stolicy Apostolskiej. Zawarto w ten sposób trwającą zaledwie siedem lat Unię Lyońską. Ponadto na soborze przeprowadzono reformę Kościoła rzymskiego, kasując m.in. wiele nowo powstałych zakonów.

Ogłoszono także nową krucjatę. Na jej potrzeby zarządzono specjalną dziesięcinę z każdej parafii. Nie doczekała się ona jednak wcielenia w życie (odzew na nią był znikomy).

Nauka o czyśccu

Potwierdzono także istnienie czyśćca i naukę o nim, którą zaakceptował i w którą wyznał wiarę Michał VIII Paleolog. W czyśćcu miały się znaleźć dusze, które nie zdążyły zadośćuczynić za popełnione grzechy. Potwierdzono znaczenie modlitwy za zmarłych i moc odpustów. Karę piekła miały odbywać osoby, które zmarły w stanie grzechu ciężkiego bądź pierworodnego, ale z zastrzeżeniem, że kary w piekle były różne. "Do złagodzenia tego rodzaju kar (tzn. czyśćcowych) dopomaga wstawiennictwo wiernych żyjących, a mianowicie ofiary Mszy św., modlitwy, jałmużny i inne akty pobożności, które zgodnie z postanowieniami Kościoła jedni wierni zwykli ofiarować za innych wiernych... Dusze zaś tych, którzy umierają bądź w grzechu śmiertelnym, bądź z samym tylko grzechem pierworodnym, natychmiast zstępują do piekła, gdzie jednak nierównym podlegają karom." Nauka owa, z pewnymi zmianami obowiązuje w Kościele katolickim do dzisiaj.

Zasady koklawe

Niezwykle ważne było także ostateczne przyjęcie i usankcjonowanie zasady konklawe przy wyborze każdego kolejnego papieża. Próbowano ją wprowadzić już na Soborze Laterańskim III zwołanym przez papieża Aleksandra III. Odtąd ostatecznie wybór miał zapadać na zgromadzeniu kardynałów elektorów, którzy zbierali się po śmierci głowy Kościoła. Wybór miał być dokonany większością 2/3 głosów, a kandydat nie musiał pochodzić z grona elektorów. Papieżem mógł więc w zasadzie zostać każdy katolik (do XVI wieku wiele osób świeckich zostawało papieżami np. Leon X).

Znaczenie soboru

Sobór, mimo niezrealizowania ogłoszonych na nim, w zamierzeniach głównych konstytucji i uchwał, był niezwykle ważny z punktu widzenia historii i rozwoju Kościoła Rzymskiego. Dał ostateczne wskazówki co do wyboru głowy Kościoła Katolickiego; powstrzymał mnożenie się nowych zakonów i zgromadzeń, które powstawały na fali ogólnej acz nierzadko powierzchownej i płytkiej fascynacji życiem kontemplacyjnym i ascetycznym. Postawiono więc wyraźnie na jakość i skuteczność życia w zgromadzeniu, odrzucając wspólnoty nie potrafiące przyciągnąć nowicjuszy i te o wątpliwych regułach. Sobór starał się także porozumieć i przywrócić stosunki ekumeniczne z Kościołem prawosławnym, z którym łączność została zerwana ponad 200 lat wcześniej (patrz: unia florencka). Czynił to jednak z pozycji strony silniejszej, wiec nie może być on nazwany ekumenicznym w dzisiejszym tego słowa znaczeniu. Wyznaczył on trwały kierunek postępowania Kościoła na następne dekady i stulecia.

Sobór w Vienne (1311-1312) - sobór zwołany przez papieża Klemensa V w latach 1311-1312 w Vienne. Najważniejszą decyzją soboru było potępienie zakonu templariuszy.

Sobór w Pizie (1409) - sobór powszechny biskupów chrześcijańskich zwołany przez 23 kardynałów obu obediencji w 1409 r. w celu przywrócenia jedności chrześcijaństwa i zakończenia ponad 30. letniego okresu Wielkiej Schizmy. Nie został zwołany przez papieża, i dlatego nie jest uznawany przez Kościół katolicki.

Wcześniejsze próby rozwiązania sporu między papieżem Grzegorzem XII a antypapieżem Benedyktem XIII na drodze jednoczesnej rezygnacji obu z nich albo zawarcia jakiegoś kompromisu, nie doszły do skutku. Do Pizy zjechało ponad 300 biskupów i opatów, przedstawiciele 100 kapituł katedralnych i 13 uniwersytetów. Sobór wytoczył proces obu papieżom, uznał ich za niegodnych tiary, za wrogów jedności kościelnej i zdetronizował jako heretyków. 26 czerwca 1409 r. nowym papieżem wybrany został kardynał Piotr Philargi jako Aleksander V. Wkrótce okazało się, że sobór w Pizie nie tylko nie zdołał przywrócić jedności w Kościele, ale przyczynił się do pogłębienia schizmy. Okazało się bowiem, że żaden z odwołanych papieży nie zrezygnował ze swoich uprawnień, a do walki o władzę papieską dołączył trzeci papież. Dopiero na soborze w Konstancji (1414-1418) miano przezwyciężyć schizmę.

Sobór w Konstancji (1414-1418) - ekumeniczny sobór powszechny kościoła rzymskokatolickiego zwołany przez pizańskiego antypapieża Jana (XXIII) (później potwierdzony przez papieża Grzegorza XII) na życzenie cesarza Zygmunta, trwający od 16 listopada 1414 do 22 kwietnia 1418 r. w Konstancji. Jego głównym celem było zakończenie Wielkiej Schizmy, która miała związek z papiestwem awiniońskim. Kościół rzymskokatolicki uznaje formalnie tylko te posiedzenia soborowe, które odbyły się po zatwierdzeniu Soboru przez Grzegorza XII. Poprzednie posiedzenia pod przewodnictwem cesarza Zygmunta i antypapieża Jana XXIII nie są uznawane przez Kościół.

Uczestnicy

Według kroniki Ulricha von Richentala w obradach Soboru brało udział: 33 kardynałów, 5 patriarchów, 47 arcybiskupów, 145 biskupów, 93 biskupów tytularnych, 217 doktorów teologii, 361 doktorów prawa cywilnego i kanonicznego, 171 doktorów medycyny, wielka liczba magistrów reprezentujących 37 uniwersytetów, posłańcy reprezentujący 83 królów i książąt, 38 książąt, 173 hrabiów, 71 baronów, ponad 1500 rycerzy, 142 pisarzy bulli, 1700 trębaczy, skrzypków oraz osób grających na innych instrumentach muzycznych.

Tło historyczne

Gdy Sobór był zwoływany, istnieli trzej - uważający się za prawowitych - papieże: Benedykt XIII, Grzegorz XII i Jan XXIII. Kilka lat wcześniej (1409), biskupi na soborze w Pizie zakwestionowali prawa do Piotrowego Tronu papieży rzymskiego i awiniońskiego wybierając trzeciego papieża, twierdząc przy tym, że rada biskupia ma większe prawa niż tylko jeden biskup, nawet jeśli jest biskupem Rzymu. Schizma nasiliła się.

Z poparciem Zygmunta, cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Sobór w Konstancji sugerował wszystkim trzem papieżom abdykację i opowiadał się za wyborem nowego - następnego. W związku z ciągłą obecnością cesarza, inni władcy żądali prawa do głosu odnośnie wyboru. Większość czasu trwania Soboru zajęły więc swary na tle politycznym - bardziej usiłowano ułagodzić świeckich władców niż rzeczywiście podjąć reformę Kościoła i jego hierarchii

Nowością podczas Soboru było, że zamiast głosować indywidualnie, biskupi głosowali w blokach narodowych. Stanowiło to odzwierciedlenie waśni leżących u podstawy schizmy drążącej Kościół.

Wydarzenia

2 marca 1415 Jan XXIII nakłoniony do przeczytania na głos obietnicy dobrowolnej rezygnacji z tronu papieskiego oraz do powtórzenia tej obietnicy w bulli z 8 marca.

20 marca 1415 z Konstancji uciekł Jan XXIII do Schaffhausen, następnie do Freiburga w Breisgau. 29 marca formalnie pozbawiony urzędu podporządkował się Soborowi.

6 kwietnia 1415 Sobór opublikował podczas swojego szóstego posiedzenia dekret Haec sancta zobowiązujący papieża do posłuszeństwa (obedire tenetur in his), ponieważ Sobór jest zgromadzony w Duchu Świętym (in Spiritu sancto legitime congregata). Dekretu tego nigdy nie zaakceptował Kościół Katolicki, jako że nie został zaakceptowany przez Grzegorza XII, a wydano go zanim Grzegorz XII formalnie zatwierdził zwołany już Sobór.

4 lipca 1415 pełnomocni papiescy delegaci - Carlo di Malatesta i kardynał Dominici di Ragusa - przeczytali zgromadzonym dokument Grzegorza XII zwołujący Sobór i zatwierdzający z góry jego decyzje. Po akceptacji dokumentu zebrani zagłosowali za bezzwłoczną abdykacją papieża, a pełnomocni delegaci zatwierdzili ją przekazując stosowne dokumenty. Dla Grzegorza XII utworzono tytularną diecezję Porto-Santa Rufina czyniąc go jej kardynałem o statusie ustępującym jedynie papieżowi. W chwili wyboru nowego papieża Grzegorz już nie żył.

27 lipca 1417 Benedykt XIII wciąż odmawiający zrzeczenia się tytułu został ogłoszony schizmatykiem i ekskomunikowany z Kościoła rzymskokatolickiego. Pierwszy cel, jakim było przełamanie schizmy, został osiągnięty.

Ostatecznie schizmę zakończył 11 listopada 1417 wybór papieża Marcina V. Było to jedyne w historii konklawe na północ od Alp.

Sobór przeciw herezji

Drugim celem soboru było kontynuowanie reform rozpoczętych podczas Soboru w Pizie. Reformy te były skierowane przede wszystkim przeciwko Johnowi Wyclifowi (wyklęty na ósmej sesji 4 maja 1415), Janowi Husowi i ich następcom. Jan Hus pomimo poręczenia żelaznym listem przez cesarza Zygmunta został podczas Soboru skazany oraz spalony na stosie 6 lipca 1415.

Sobór w Sienie (1423-1424) - sobór powszechny Kościoła Katolickiego, który miał miejsce w latach 1423 - 1424 w Sienie.

Sobór ten cechował się nierozstrzygnięciem kwestii podniesionych przez ruch pojednawczy, który próbował przeprowadzić reformy w Kościele. W Kościele rzymskokatolickim sobór ten nie jest już uznawany jako oficjalny ekumeniczny sobór biskupi, ponieważ stopień i wymiar proponowanego 'pojednania' (chodzi tutaj przede wszystkim o przepaści wynikłe z wieloletniej schizmy oraz herezje na łonie Kościoła jak np. husytyzm) został uznany za herezję.

Zgodnie z dyrektywami Soboru w Konstancji (q.v.) stanowiącymi o regularnym zwoływaniu soborów ekumenicznych celem dyskusji polityki kościelnej, papież Marcin V powołał sobór w Pawii - zainaugurowany 23 kwietnia 1423 - kiedy to niespodziewanie wybuchła tam epidemia i rada przeniosła się do Sieny.

W Sienie, postępowanie i działanie Soboru naśladowało ten z Konstancji. Już na początku, pewne formalności związane z zapewnieniem bezpieczeństwa członkom Soboru przez miasto spowodowała tarcia jurysdykcyjne z papieskimi prerogatywami. Niemniej jednak, 8 listopada już cztery dekrety zostały zatwierdzone, wszystkie skierowane przeciwko dogodnym celom: dekret przeciwko zwolennikom heretycznych reformatorów - Jana Husa, spalonego wcześniej na stosie podczas Soboru w Konstancji, oraz Johna Wyclifa, który twierdził, że największym autorytetem i władzą jest Biblia; dekret przeciwko zwolennikom schizmatycznego antypapieża Benedykta XIII; dekret opóźniający w czasie negocjacje z Kościołami wschodnimi (podczas Soboru we Florencji 1438-1445 wypracowano rozsądne porozumienie); dekret sugerujący większe okrucieństwo i wrogość wobec herezji.

Propozycje reform instytucjonalnych w Kościele katolickim powodowały złowrogie swary i kłótnie. Francuskie propozycje zwiększenia lokalnej władzy świeckiej nad organami kościelnymi (poglądy gallikańskie) wywołały sprzeciw lojalistów Kurii Papieskiej. Nic nie zostało dokonane w tej dziedzinie.

19 lutego 1424 na następne miejsce Soboru została wybrana Bazylea, a obecny Sobór rozwiązał się następnego dnia (dekret opublikowany 7 marca). Francuscy uczestniczy woleliby kontynuować Sobór do czasu przeprowadzenia gruntownych reform w kościele, zarówno in capite et in membris ('na czele i wśród członków'), lecz z powodu strachu przed kolejną schizmą, lub też nie chcąc irytować papieża (Siena w południowej Toskanii była blisko Państwa Kościelnego), odjechali. Wybór miejsca na następny Sobór, daleko od Państwa Kościelnego i ewentualnej możliwości jego zbrojnej interwencji, jest bardzo ważny.

Zarządcy Sieny dopilnowali by nikt nie odjechał przed spłaceniem swoich długów.

Sobór w Bazylei (1431) - został zwołany przez papieża Marcina V. Odbył się po jego śmierci, kiedy papieżem był Eugeniusz IV. Został otwarty 23 VII 1431 r. Ze względu na małą liczbę uczestników pierwsze uroczyste posiedzenie odbyło się dopiero 18 XII 1431 r.

Cele soboru: rozwiązanie problemu husytyzmu, zaprowadzenie pokoju między władcami chrześcijańskimi oraz reforma Kościoła. 12 XI 1431 r. papież Eugeniusz IV ze względu na rokowania w sprawie unii z Grekami przeniósł na 18 miesięcy obrady soboru do Bolonii.

Na soborze uchwalono dekret o wyższości soboru nad papieżem. Spowodowało to konflikt z papieżem Eugeniuszem IV, który ogłosił nieważność soboru i 8 sierpnia 1438 zwołał nowy sobór w Ferrarze.

W odpowiedzi sobór ekskomunikował Eugeniusza IV i wybrał antypapieża Feliksa V.

Sobór w Ferrarze (1438) - został zwołany przez papieża Eugeniusza IV. Bezpośrednią przyczyną zwołania soboru był sprzeciw Eugeniusza IV wobec ogłoszonej przez sobór w Bazylei wyższości soboru nad papieżem. Eugeniusz ogłosił bazylejski sobór nieważnym i 8 sierpnia 1438 roku nowy sobór rozpoczął obrady.Eugeniusz zaprosił na sobór cesarza bizantyjskiego Jana VII i patriarchę Konstantynopola Józefa II, chcąc doprowadzić do unii z prawosławiem.16 stycznia 1439 obrady soboru przeniesiono do Florencji, rozpoczynając tym samym Sobór Florencki.

Sobór Florencki (1439) - sobór powszechny Kościoła katolickiego. Zwołany przez papieża Eugeniusza IV. Obradowano od 16 stycznia 1439 r. do 1443 r. Podczas sesji 6 lipca 1439 r. odczytano bullę (po łacinie i po grecku) Laetentur coeli, ogłaszającą unię Kościołów rzymskokatolickiego i bizantyjskiego. W 1439 r. zawarto unię również z Kościołem ormiańskim. Od 14 października 1443 r. sobór obradował w Rzymie.

4.Przejawy kryzysu papiestwa w średniowieczu

Spór władzy świeckiej z papieżem - walka dwóch koncepcji: 1. uniwersalne Europa, 2. państwa narodowe

Uniwersalizm - stworzenie jednolitej Europy, która maił władać albo cesarz albo papież (uniwersalizm cesarski - cezaropapizm; uniwersalizm papieski - papocezaryzm)

Konflikt ten można podzielić na 3 fazy:

1. Spór o inwestyturę (czyli uroczyste nadanie lenna - nadawanie godności kościelnych, obsadzanie biskupów, opatów itd.)

2. Walka rodu Hohenstaufów z papiestwem

3. Spór papieża Bonifacego VIII z królem francuskim Filipem IV Pięknym

Ad. 1. Spór o inwestyture.

I poważny konflikt rozpoczął się za rządów Ottona I (syn Henryka Ptasznika, króla Niemiec w latach 919-936 - rozpoczął panowanie dynastii saskiej), który wstąpił na tron niemiecki w 936 roku. Jego polityka wewnętrzna, podobnie jak Karola Wielkiego, do którego się odwoływał, była nastawiona na plany centralistyczne. Postanowił w ich realizacji oprzeć się na 2 czynnikach. I to wyższa hierarchia kościelna, której przedstawiciele w drodze feudalizacji stali się lennikami króla; II to najbliższa rodzina Ottona. W 951 podporządkował sobie króla Włoch oraz poślubił księżniczkę Adelajdę. Małżeństwo to otworzyło mu widoki na koronę we Włoszech. W 955 roku rozgromił Węgrów na Lechowym Polu, tak że zaniechali oni odtąd niepokojenia granic niemieckich. Jednak najważniejsze były Włochy. Polityka emancypacyjna króla włoskiego Berengara już od dawna zagrażała samodzielności Rzymu papieskiego. Skłoniło to ówczesnego papieża Jana XII do proszenia o pomoc Ottona. Została on udzielona, ale związała ona papieża z o wiele groźnym kontrahentem. Na razie ów kontrahent poprzestał na koronie cesarskiej, która uroczyście została mu włożona na głowę 2 lutego 962 roku w bazylice św. Piotra (dzięki odnowieniu cesarstwa władcy Niemiec posiadali trzy tytuły: po elekcji stawali się władcami Niemiec, po koronacji tytułowali się królami rzymskimi, a po odbytej w Rzymie koronacji cesarskiej - cesarzami rzymskimi). Koronacja cesarska (objął przy tym władzę nad królestwem Włoch) Ottona stworzyła jednak zupełnie nową sytuację na Zachodzie. Powstało państwo nawiązujące do tradycji Imperium Romanum. Jego granice wychodziły daleko poza zasięg etniczny plemion germańskich. Ambicją nowego cesarza było podporządkowanie sobie całego świata chrześcijańskiego. Ten uniwersalizm zmuszał go do określenie stosunku do władzy duchownej, reprezentowanej przez papieża. Siła, jaką dysponował Otton sprawiała, że Papiestwo została mu faktycznie podporządkowane. Statut ogłoszony przez cesarza (zaraz po koronacji) stwierdzał, że papieżem będzie na przyszłość ordynowany jedynie taki kandydat, który złoży uprzednio przysięgę wierności cesarzowi. Oznaczało to całkowite zwierzchnictwo cesarza nad Kościołem. Otto I zmarł w 973 roku, jego następca Otton II rządził do 983 roku. Jego 3-letni brat Otton III (wnuk Ottona I), do 995 roku w jego imieniu - regencja- rządziła jego matka Adelajda. Wychowany w kulcie Imperium Rzymskiego i Cesarstwa ottońskiego mający ambicje kontynuowania tradycji rzymskich. Marzył o imperium uniwersalnym obejmującym także Bizancjum. Uzależnił od siebie Papiestwo obsadzając je oddanymi sobie jednostkami (papieże Grzegorz V i Sylwester II). Jednak taka polityka budziła niezadowolenie w Rzeszy, która czuła się w tej kombinacji zepchnięta w dół. Otton III zmarł b. wcześnie w 1002 r. z powodu malarii (wcześniej jednak musiał opuścić wrogi mu Rzym). Jego koncepcja była koncepcją Cesarstwa opartego na federacji równouprawnionych ludów. Jego ośrodek dyspozycyjny miał się znajdować we Włoszech (Rzym), a kraje takie jak Niemcy, Galia i Słowiańszczyzna miałyby posiadać równe prawa. Po jego śmierci do 1024 rządził Henryk II, dalej Konrad II. Za panowania syna tego ostatniego Henryka III (od 1039 r.) mamy do czynienia z cezaropapizmem, który został znacznie osłabiony od śmierci Ottona III. Zadbał on o obsadzana tronu papieskiego przez oddanych sobie prałatów niemieckich. Byli oni wykonawcami jego planów politycznych, nic więc dziwnego, że okres jego rządów otrzymał miano cezaropapizmu. Sytuacja zmieniał się po jego śmierci w 1056 roku, kiedy na tron wszedł jego 6-letni syn Henryk IV. Papiestwo postanowiło wykorzystać ten moment (władca był niepełnoletni, a więc słaby, a zabiegi emancypacyjne wielkich feudałów w Niemczech także osłabiały siłę państwa).

Skutki feudalizacji Kościoła

Spór o prymat w kościele chrześcijańskim przechodził różne fazy, ale punkt szczytowy przypadł na wiek XI. Feudalizacja kościoła w IX i X wielu pociągnęła za sobą nie tylko zeświecczenie i rozkład moralny, ale uzależniła go całkowicie ludzi świeckich. Duchowni dbali bardziej o swoje sprawy niż o sprawy Kocioła, którego wizytówką stały się wówczas 3 zjawiska: Symonia - sprzedaż stanowisk kościelnych; Nikolaizm - tj. zerwanie z zasadą celibatu, sprawiał, że chęć zapewnienia swemu potomstwu korzyści materialnych oddziaływała w dużym stopniu na postępowaniu duchowieństwa; Nepotyzm - obsadzanie urzędów i godności kościelnych członkami swojej rodziny). Wreszcie prawo inwestytury, przysługujące władcom świeckim w odniesieniu do majątków kościelnych stwarzało w praktyce możność nadania również tą samą drogą stanowisk kościelnych. W tych warunkach oczywista była wyższość władzy świeckiej.

Opisane wyżej stosunki panujące wewnątrz kościoła zbiegały się z rzeczywistym ożywienia się życia religijnego. Nie ograniczało się ono tylko do aktów zewnętrznych dewocji, lecz sięgnęło do istotnej treści religii, pojawili się zwolennicy odrodzenia Kościoła.

Ruch reformy kościelnej

Myśl o naprawie ówczesnego Kościoła była realizowana w odrębny sposób w różnych środowiskach. Najwcześniej podjęto ją w domach zakonnych, m.in. w burgundzkim Cluny w opactwie założonym w 910 roku. Mnisi tego zakonu przestrzegali ściśle reguły św. Benedykta. Powrócono do surowej dyscypliny, codziennego rytmu modlitw. Opat mógł być wybierany tylko spośród mnichów zakonu, a klasztor podlegał bezpośrednio papieżowi. Zapoczątkowana przez Cluny dzieło odnowy życia zakonnego podjęły wkrótce inne klasztory w Europie Zachodniej. Powstała w ten sposób kongregacja, na której czele stał opat Cluny. Na pocz. XII w liczyła już około 2 tys. klasztorów. Próba usunięcia anarchii był także tzw. ruch Pokoju Bożego, który narodził się we Francji w końcu X w. Mnisi z Cluny, a potem też biskupi wystąpili przeciwko przemocy i uciskowi słabych i bezbronnych przez feudałów i rycerstwo. Żądali od nich obrony Kościoła i powstrzymania się od przelewu krwi i zaprzestania wojen prywatnych. Reformą odnowy kościoła, ale traktowaną wyłącznie od strony moralnej interesowało się również Cesarstwo. Wychodziło ono jednak z założenia, że wystarczy podjąć walkę z panoszącym się wśród duchowieństwa zepsuciem obyczajów (choć nadal inwestyturę świecką uznawało za wyłączne swoje prawo- zapewniało ono monarsze wpływ na obsadę wyższych stanowisk kościelnych, odgrywających olbrzymią rolę w zarządzaniu państwem.

Walka o emancypację papiestwa

Warunkiem realizacji planów emancypacyjnych i reformacyjnych Kościoła było wyzwolenie papiestwa spod kurateli cesarskiej. Leon IX wykorzystując swe dobre stosunki z dworem cesarskim podniósł znaczenie Kościoła rzymskiego. Poważny krok na tej drodze uczynił jednak Mikołaj II . Jego dekret z 1059 roku ustanawiał nowy regulamin wyborów papieskich. Elekcja bowiem, przeprowadzana dotąd w zasadzie przez kler i lud rzymski, a praktyce uzależniona od desygnacji cesarskiej lub nacisku miejscowych feudałów, powinna teraz odbywać się w zamkniętym gronie kardynałów (konklawe kardynalskie-zgromadzenie kardynałów). Mieli być oni wolni od wszelkiego nacisku z zewn. Dekret ten ograniczający w poważnym stopniu prawa cesarza, sprowadzał właściwie rolę Cesarstwa w czasie wyborów do zera. Nowy papież miał tylko podczas przysięgi obiecać poszanowaniu osoby cesarza i nic więcej. Koła reformy kościelnej miały przygotować opinię publiczną do nowego układu stosunków pomiędzy Cesarstwem a Kościołem. Jeden z czołowych ideologów tego ruchu Piotr Damiani starał się dowieść równorzędności władzy duchownej i świeckiej. Tłumaczył, że żadna z nich nie może działać w odosobnieniu, wymaga bowiem pomocy drugiej. Cesarstwo i papiestwo powinno współdziałać ze sobą. W praktyce nowy papież po śmierci Mikołaja II - Aleksander II rozumiał ten pogląd jako przewagę teokracji. Punkt kulminacyjny przypadł jednak za papieża Grzegorza VII (Hildebrand) (1073-1085), który w 1075 roku wydał tzw. „Dictatus papae” (program reformy kościoła) w którym sformułował zasady papocezaryzmu. Jego najważniejsze postanowienia to:

1. papież jest zwierzchnikiem świata łacińskiego

2. tylko papież dysponuje insygniami cesarskimi

3. wszyscy władcy winni całować jego stopy

4. papieżowi wolno detronizować cesarzy

5. postanowienia papieża nie mogą być prze nikogo zmieniane

6. papież nie może być przez nikogo sądzony

7. papieżowi wolno zwalniać poddanych z przysięgi wierności złożonej władcy, na którego może rzucić ekskomunikę

8. tylko papież może nadawać inwestyturę duchownym

To zwycięstwo tendencji teokratycznych, całkowite uniezależnienie się od kościoła od władzy świeckiej i zapowiedź polityki, którą można nazwać papocezaryzmem. Od tego momentu rozpoczyna się prawdziwy konflikt o inwestyturę.

Na zwołanym w 1075 roku synodzie potępiono symonie, nikolaizm i nepotyzm oraz wprowadzono wymóg celibatu księży (reforma ta od imienia papieża jest zwana reformą gregoriańską), co było jeszcze większym przejawem odseparowania duchownych od świeckich.

Wszystkie te postanowienia wywołały wojnę z królem niemieckim Henrykiem IV, który nie chciał zrezygnować z prawa do nadawania godności kościelnych. Henryk IV na zwołanym do Wormacji synodzie biskupów niemieckich w 1076 roku zaatakowała legalność wyboru papieża, skłonił obecnych do wypowiedzenia mu posłuszeństwa jako samozwańcowi oraz do uznania jego dotychczasowych poczynań za nieważne. Ale nie liczył się z twardym charakterem Grzegorza VII. Papież ten nie tylko nie ugiął się przed Henrykiem IV, ale na synodzie rzymskim w 1076 roku rzucił klątwę na Henryka i zwolnił jego poddanych z przysięgi mu złożonej. Krok ten uaktywnił w Rzeszy opozycję, która wypowiedział królowie posłuszeństwo. Henryk IV znalazł się w odosobnieniu. Zrozumiał, ze dopóki nie wyrwie przeciwnikom z rąk atutu, którym była klątwa, nie będzie zdolny do podjęcia walki. Toteż w 1077 roku udał się po kryjomu do Włoch, aby uzyskać zdjęcie ekskomuniki. Pojawienie Henryka zaskoczyło papieża, który schronił się w zamku Canossa, należącego do oddanej Papiestwu margrabiny toskańskiej Matyldy. Po murami zamku doszło do pokuty publicznej Henryka. Klątwa został zrzucona. Henryk powrócił do kraju i rozprawił się z przeciwnikami (gł. w Saksonii). Wojna domowa trwała w latach 1077-1080, a wplątany w nią był nawet Rudolf, książę szwabski, który przez książąt Rzeszy został wybrany antykrólem. Po stłumieniu opozycji Henryk IV udał się do Włoszech, by rozprawić się z Grzegorzem VII. W 1080 roku uznał Grzegorza VII za pozbawionego triary i obwołał papieżem jego zaciętego wroga arcybiskupa Rawenny Wiberta (tzw. antypapież - tj. papież wybrany za życia funkcjonującego papieża). Tak zabezpieczony mógł zlekceważyć powtórną klątwę Grzegorza i przystąpić do zbrojnego podporządkowania sobie Włoch. Dopiero w 1084 roku wojska niemieckie mogły wedrzeć się do Rzymu i dopilnować intronizacji antypapieża jako Klemensa oraz koronacji cesarskiej Henryka. Grzegorz zakończył swe życie w 1085 na wygnaniu w Salerno. Jego zgon nie położył kresu toczącej się walce. Przez długi czas szala zwycięstw ważyła się, a by w końcu za pontyfikatu Urbana II (1088-1099) przechylić się zdecydowanie na stronę wyznawców idei gregoriańskich.

Droga do kompromisu

Kiedy po śmierci Henryka IV w 1106 roku rządy w Niemczech przeszły w ręce zbuntowanego przeciwko ojcu Henryka V sytuacja uległa pogorszeniu. Wówczas papieżem był Paschalis II (1099-1118). W 1111 roku kiedy wyruszył do Włoch dla odbycia koronacji cesarskiej zaproponował papieżowi, że gotów jest się zrzec inwestytury świeckiej duchowieństwa po warunkiem, że zrezygnuje ono ze swej strony z otrzymywanych z ręki monarchy posiadłości lennych, na co ostatecznie papież się nie zgodził. Do zażegania sporu mogło dojść kiedy nowym papieżem został wybrany Francuz Kalikst II (1119). Nawiązał on rokowania z Henrykiem V, które doprowadziły w końcu do zawarcia ugody (zwanej przez niektórych niezbyt ściśle konkordatem) w Wormacji w 1122 roku. Postanowienia: cesarz zrzeka się nadawania godności biskupów i opatów (wręczania pastorału i pierścienia), ale ma prawo nadawania dostojnikom kościelnym dóbr lennych związanych z piastowaną godnością (inwestytura przez wręczenia berła) oraz wybór papieża pozostaje poza wpływem władz świeckich (przez konklawe).Niewątpliwie był to kompromis. Stanowił jednak poważny krok na drodze emancypacji kleru spod władzy świeckiej. Odtąd wybory biskupa przekazano kolegium złożonemu z członków kapituły katedralnej, zw. Kanonikami.

W 1123 roku odbył się sobór powszechny w Rzymie (I sobór laterański), który potwierdził te postanowienia i rozciągnął je na inne kraje europejskie.

Odtąd wybory biskupa przekazano kolegium złożonemu z członków kapituły katedralnej, zw. Kanonikami.

Rozłam kościołów.

Od wczesnego średniowiecza religia chrześcijańska była wyznawana przez ludzi, którzy należeli do 2 odrębnych kręgów cywilizacyjnych - łacińskiego i bizantyńskiego. Jeszcze w początkach 2 tys. kultura łacińska biednego Zachodu nie dorównywała bogatej, wyrafinowanej kulturze Greków. Patriarchowie Konstantynopola - którego autorytet uznawały powstałe na Bałkanach państwa i Ruś Kijowska - nie chcieli podporządkować się papieżom w Rzymie. Spory indoktrynalne i polityczne między obydwoma kościołami narastały w I poł. XI w. Grecy oskarżyli Kościół rzymski o odejście od czystości kultu (ortodoksja) czego symbolem miało być zastąpienie chleba kwaśnego opłatkiem przy udzielaniu komunii. Patriarcha Konstantynopola poczuł się także zagrożony silnie podkreślanym przez papieży reformy prymatem papiestwa w całym świecie chrześcijańskim. Do ostrego konfliktu doszło w 1054 roku. Legaci papieża Leona IX wyklęli w Konstantynopolu patriarchę, a ten z kolei odpowiedział ekskomuniką nałożoną na łacinników. Kościół Wschodni został oskarżony o około 90 herezji. Miedzy tymi dwoma typami chrześcijaństwa i kultury ujawniły się odrębności, których nie udało się do dziś przezwyciężyć.

RUCH KRUCJATOWY

Początki recoquisty

Inwazja arabska nie doprowadziła do opanowania całego Płw. Iberyjskiego. Wizygoci przystąpili do wydawalnia (reconguisty) ziem zajętych przez wroga. Postępy były hamowane przez układ stosunków politycznych na Płw. Iberyjskim. O ile bowiem muzułmańska Hiszpania pod rządami kalifatu Omajadów (929-1031) stanowiła jedną całość, o tyle posiadłości chrześcijańskie były rozbite na kilka niezależnych od siebie jednostek. Po końcu kalifatów Omajadów mamy do czynienia z rozbiciem muzułmańskiej Hiszpanii. Interesowali się tym feudałowie francuscy, bowiem widzieli w tym możliwość wzbogacenia się i zapewnienia przyszłości swym licznym potomkom. Walkę ta obserwowało też papiestwo. (dalej recoquista - która od początku miała charakter wojny domowej. Wielka krucjata dowodzona przez króla Kastylii Alfonsa VIII (1212 r. bitwa pod Navas de Tolosa) wyparła Arabów ze środkowej części półwyspu, w połowie XIII w ich posiadłości skurczyły się do południowego skrawka, emiratu Grenady, którego zwierzchnikiem lennym był król Kastylii). W czasie walk z Arabami na półwyspie utworzono kilka królestw: Portugalii, Kastylii (powstało z Królestwa Leonu), Aragonii i Nawarry. W 1479 r. doszło do unii Kastylii z Aragonią w wyniku której powstało Królestwo Hiszpanii).

Kształtowanie się koncepcji krucjat

Pojęcie wojny świętej, a więc nie tylko sprawiedliwej, lecz traktowanej zgoła jako swoisty obowiązek religijny wiąże się na Zachodzie dopiero z walkami wyzwoleńczymi w Hiszpanii. Apel skierowany w 1063 roku do wszystkich narodów chrześcijańskich przez papieża Aleksandra II w sprawie udzielenia pomocy Hiszpanom uważany jest za narodziny idei wojny świętej, czyli krucjaty. Papiestwo uświęcając walkę z niewiernymi uznało, że ziemie wyzwolone spod jarzma saraceńskiego są własnością papieską, które zostaną nadane w lenno zwycięzcom.

Niebezpieczeństwo tureckie

Pozytywne osiągnięcie krucjaty hiszpańskiej natchnęły Papiestwo do zastosowania tej samej metody w walce z wyznawcami islamu na innych terenach. Oto bowiem na przełomie X i XI w Turcy Seldżucy zawładnęli Chorosanem, Iranem, Azejberdżanem, Mezopotamią. W 1055 roku zdobyli Bagdad,w 1070 roku Syrię i zawładnęli fatymidzką Palestyną. Kolejno ich atakiem stały się małoazjatyckie posiadłości Bizancjum, przeżywającego problemy wewnętrzne oraz najazdy Normanów włoskich na Bałkanach. Turcy łatwo dotarli do brzegów Dardaneli i Bosforu. Ówczesny cesarz Bizancjum Aleksy Komnen (1081-1118) nie mogąc stawić czoła wszystkim wrogom na raz zawarł pokój z Turkami i dla skutecznego oparcia się niebezpieczeństwu na Bałkanach zwrócił się o pomoc do różnych władców Zachodu. Chodziło mu jedynie o uzyskanie tą drogą cenionych wysoko w Bizancjum zachodnich wojsk zaciężnych. W tym czasie zachód był pochłonięty tocząca się walką o inwestyturę. Z chwilą przechylenia się zwycięstwa we Włoszech na rzecz papieża, Urbanowi II przypomniało się o prośbie cesarza bizantyńskiego. I wówczas zrodził się w głowie papieża pomysł zorganizowania krucjaty, której celem miało być nie tyle osłonięcie Bizancjum przed naporem wrogów, co wyparcie Turków z Ziemi Świętej.

Kontakty krajów europejskich z Palestyną były zawsze b. żywe. Liczne rzesze pątników odwiedzały to miejsce. Nie przerwały ich napływu ani zajęcie Palestyny przez Arabów w 637 roku ani przejście jej pod władzę kalifatów fatymidzkich w 969 r. Arabowie odnosili się tolerancyjnie do chrystianizmu i nie przeszkadzali pielgrzymom odwiedzającym miejsca święte w Palestynie. Zdobycie Palestyny przez Turków Seldżuków zmieniło ta sytuację. Byli oni bowiem nietolerancyjnymi fanatykami islamskimi. Nie tylko czynili trudności pielgrzymom, przybywającym z Europy ale także uciskali tamtejszą ludność chrześcijańską.

Były też i inne powody podjęcia krucjat: przeludnienie wsi zachodnioeuropejskiej wpłynęło w tym okresie na ruchliwość ludności chłopskiej. Feudałowie też byli zainteresowani możliwością zdobycia nowych ziem, które pozwoliłyby na wyposażanie młodszych potomków zrodzonych dynastii feudalnych, pozbawionych widoków na uzyskanie lenn w kraju (obowiązywała bowiem zasada majoratu - dziedziczenie przez pierworodnego, starszego). Do tego doszedł też fanatyzm religijny tamtego okresu, nadzieje na łupy . Warunkiem sprzyjającym były też intensywne już w XI w kontakty handlowe z Lewantem (kraje położone na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, odpowiadające dzisiejszemu określeniu Bliskiego Wschodu, handel z tymi krajami nazywano lewantyńskim), rozwijane przez miasta włoskie i w związku z tym dobrze poznane szlaki morskie i drogi lądowe.

Ogłoszenie krucjaty nastąpiło na synodzie w Clermont we Francji w 1095 roku. Dopiero na jego koniec w przemówieniu papież Urban II wezwał wszystkich do przyjścia z pomocą uciśnionym przez Turków w Palestynie. Jako swego przedstawiciela (legata) wyznaczył Ademara z Monteil, biskupa Puy. Propaganda prowadzona przez duchowieństwo posługiwała się falsyfikatami i wykorzystywała ciemnotę i fanatyzm ludzi. Toteż jej wyniki przekroczyły najśmielsze oczekiwania.

I Krucjata 1096 r.

a) krucjata chłopska

Oprócz feudalnego rycerstwa, zaprawionego w bojach, zgłaszali się masowo chłopi (duża rola w agitacji pustelnika Piotra z Amiens), którzy uznawali tę wyprawę za swój jedyny ratunek. Nie orientowali się w trudnościach wyprawy, wierzyli natomiast, że spowoduje ona radykalna poprawę ich warunków bytu. Cel swojej wędrówki, biblijne Jeruzalem, wyobrażali sobie jako wyśnioną ziemie obiecaną. Słabo uzbrojeni zgłaszali się z żonami dziećmi. Zebrali się z północnej Francji i Lotaryngii. Z ochotników chłopskich nikt nie osiągnął celu. Znaczna część uległa już rozproszeniu nad Renem z powodu grabieży. Tylko 2 oddziały i to z wielkimi stratami dotarły do Konstantynopola w 1 VIII 1096 roku. Nie chcąc wbrew radom cesarza Aleksego oczekiwać na przybycie wyprawy rycerstwa przeprawili się na brzeg azjatycki i w I bitwie stoczonej z Turkami zostali całkowicie wytępieni.

b) Krucjata rycerska

Sam Urban II obliczał zgłoszonych krzyżowców na 300000. Ponieważ tak olbrzymiej armii nie dałoby się w marszu wykarmić, organizatorzy zgodzili się na to, że do Konstantynopola ruszy ona w paru kolumnach, skupiających krzyżowców pochodzących z jednego i tego samego terytorium i będzie wędrować różnymi szlakami.

Lotaryńczycy - wódz Gotfryd z Bouillon i jego brat Baldwin, ku Bałkanom doliną Dunaju, a więc lądowym traktem pielgrzymów udających się do Ziemi Świętej

Normanowie włoscy = na czele syn Robert Giscard - Boemund i jego siostrzeniec Tankred, przez cieśninę Otranto

Prowansalczycy - na czele hr., Tuluzy Rajmnudn z ST. Giles i legat papieski Ademar z Monteil przez północne Włochy i Dalmację.

Mieszkańcy północnej Francji i Flandrii - Robert ks. Normandii, Stefan hr. Blois i Robert ks. Flandrii do portu Bari w południowych Włoszech a stamtąd morzem do Durazzzo.

Wieść o nadciąganiu tal licznego wojska niepokoiła cesarza Aleksego. Zachodziła obawa, że przybysze zechcą podporządkować sobie osłabione cesarstwo. Aby temu zapobiec, Aleksy postanowił nakłonić krzyżowców do złożenia sobie lennej przysięgi i obietnicy, że wszystkie odzyskane w walce z Turkami ziemie zostaną zwrócone prawowitemu władcy, tzn. cesarzowi bizantyńskiemu. Udało się uzyskać ten cel. Krzyżowcy z Konstantynopola w V 1097 roku po przekroczeniu pobliskiej granicy tureckiej stanęli pod murami Nicei - naczelnym dowódcą został hrabia Tuluzy. Wówczas Turcy przezywali kryzys wewn. Krzyżowcy zdobyli Niceę. Jednak słaba stroną armii krzyżowców był brak jednolitego dowództwa. Każdy z panów feudalnych działał na własną rękę, a oprócz oficjalnego celu krucjaty miał na widoku osiągnięcie korzyści osobistych. Państewko łacińskie założył pod nazwą hrabstwa Edessy Baldwin. Pozostała część krzyżowców wkroczyła tymczasem do Syrii i w 1097 roku znalazła się pod murami Antiochii. Boemundowi chcącemu mieć to miasto dla siebie udało się przekupić niektórych jego obrońców i w 1098 r. opanował on Antiochę. Dalej nastąpił marsz na Palestynę. W marszu na Jerozolimę łacinnicy nie natrafili na poważniejszy opór. Krzyżowcy dotarli do miasta 7 VI 1099 roku. Zastali miasto silnie umocnione, ale jego okolice były opuszczone i pozbawione żywności i wody. 15 lipca zdobyto miasto. Krwawa masakra mieszkańców miasta, która nastąpiła po jego zdobyciu, rzuciła wprawdzie postrach na ludność Palestyny, ale zamiast osłabić wzmogła w rezultacie jej wole oporu. Opanowanie Jerozolimy nie równało się wyparciu wyznawców islamu z Palestyny. Mimo nie zakończonego podboju kraju rozpoczęły się wśród zwycięzców spory o charakter władzy na opanowanych obszarach. Dostojnicy papieski wystąpili z propozycją potraktowania zdobyczy jako własności papieskiej - tworząc państwo kościelne. Przedstawicielem papieskim w charakterze świeckiego władcy tego kraju winien zostać patriarcha jerozolimski. Postulat ten ze względu na zdecydowany opór ze strony feudałów świeckich nie został całkowicie zrealizowany. Naczelnikiem państwa obrano jednak ulegającego wpływom kościelnym Gotfryda z Bouillon, który poprzestał na tytule :obrońcy grobu świętego. Uznano również zgodnie z duchem prawa lennego pretensje kurii rzymskiej do tzw. nagiej własności ziem opanowanych przez krzyżowców. Toteż ich posiadacze zobowiązani byli do złożenia formalnego hołdu patriarsze, jako przedstawicielowi papiestwa, którego mieli stać się wasalami.

Powstanie Królestwa Jerozolimskiego

Sytuacja powyższa uległa zmianie po zgonie Gotfryda (1100), wobec powierzenia przez feudałów jerozolimskich władzy hr. Edessy, bratu zmarłego władcy Baldwinowi. Nie miał takiego podejścia do kościoła jak jego poprzednik. Przyjął bez wahania tytuł królewski. Jego więc należy uznać za właściwego organizatora Królestwa Jerozolimskiego, którego lennami stały się niezależne dotąd państwa łacińskie Lewantu jak hr. Edessy. Księstwo Antiochy oraz hrabstwo Trypolisu. Na obszarze opanowanym przez łacinników panowały stosunki kolonialne, tzn. Europejczycy stali się klasą panującą, natomiast ludność miejscowa uległa deklasacji. Zaprowadzono tu prawo lenne w klasycznej postaci. Rola kierownicza w dziedzinie handlu przypadła Włochom - lukratywny handel ze Wschodem.

Zakony rycerskie

Przybywający do krajów Lewantu zachodni feudałowie natrafiali tam na opór miejscowego chłopstwa i na jego wrogość również ze strony religijnej. Tą wrogość odczuwali także pielgrzymi. Powstawały więc dla wędrujących pielgrzymów hospicja, a dla chorych szpitale. Przed pojawieniem się krzyżowców były to instytucje b. nieliczne. Z chwilą utrwalenia się tam rządów łacińskich ich sytuacja uległa ewolucji. Dodatkowo państewka łacińskie cierpiały na chroniczny brak ludzi mogących walczyć z naporem wyznawców islamu, należało więc powołać odpowiednie do tego instytucje.

Templariusze

I jej próbą było skupienie około 1118 r. przez Hugona z Paynes, rycerza przybyłego Szampanii, kilku towarzyszy którzy zdecydowali się poświęcić obronie pielgrzymów. Bractwo, od siedziby która przyznano mu w pałacu królewskim w pobliżu świątyni Salomona (templum) otrzymało nazwę templariuszy. Z ramienia cystersów Bernard z Clairvaux opracował dla nich regułę wzorowaną na cysterskiej, która została zatwierdzona przez papieża w 1128 r. Nowa i niespotykana dotąd formuła zakonna. W przeciwieństwie do rozpowszechnionego zwyczaju, zostali w niej wysunięci na czoło bracia świeccy, którzy oprócz przyjętych przez wszystkie zakony ślubów czystości, posłuszeństwa i ubóstwa, zobowiązali się już nie tylko do obrony pielgrzymów, ale również do prowadzenia walki zbrojnej z niewiernymi.

Joannici i zakon Montjoye

W 3-cim dekadzie XII w. przeprowadzono reorganizację dawnego bractwa św. Jana, które od 1070 r. utrzymywało w Jerozolimie szpital i hospicjum dla pielgrzymów. Powstały tą droga zakon rycerski otrzymał nazwę joannitów.

Około 1180 roku rycerz hiszpański Rodryg powołał do życia zakon Montjoye, który już w 1204 r. został wchłonięty przez templariuszy. .

Krzyżacy

Podobnie jak zakon joannitów wyłonił się on ze zorganizowanego w 1190 roku niemieckiego bractwa szpitalnego, które powstało w Jerozolimie przed 1145 r. Celem tej reorganizacji zrealizowanej przez ks. Fryderyka Szwabskiego (syn Fryderyka Rudobrodego) byłą zapewnienie Cesarstwu trwałego oparcia na brzegach Lewantu. Pełna nazwa zakonu to Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Miał rekrutować swych członków gł. spośród Niemców.

Ustrój zakonów rycerskich

Podlegały bezpośrednio kurii rzymskiej; władca świecki nie miał na nich żadnego wpływu; na czele stał obieralny wielki mistrz; mnisi dzielili się na rycerzy, kapelanów i braci służebnych; ślubowali ubóstwo, posiadali ziemię i ogromne zasoby pieniężne.

II krucjata (1147-1149)

Istnienie państewek łacińskich na Bliskim Wschodzie było uwarunkowane wewnętrznym rozbiciem świata muzułmańskiego. Dopóki ono istniało sytuacja nie ulegała zmianie. W 1144 roku hrabstwo Edessy dostało się w ręce Turów - był to najbardziej wysunięty na wschód bastion łaciński, co wywołało głęboki rezonans. Widziano w tym zapowiedź katastrofy grożącej pozostałym państewkom łacińskim i dla zapobieżenia postanowiono przyjść z pomocą, Inicjatorem II krucjaty był król francuski Ludwik VII. Akcja propagandową zajął się papież Eugeniusz III oraz zakon cystersów - najwybitniejszy przedstawiciel Bernard z Clairvaux. Zaangażowali się też Niemcy z królem Konradem III na czele.

Zadawniona niechęć miedzy królami sprawiła, że każdy z nich podjął wyprawę na własną rękę i starał się szkodzić rywalowi. Jeśli dodamy do tego spory łacińsko-bizantyńskie to odnajdziemy źródło klęski II krucjaty. Wyprawa Konrada III osłabiona trudnym przemarszem do Konstantynopola nie zdołał przełamać oporu Turków pod Dorylaeum w 1147 roku- zawrócił do Nicei. Ludwik VII przeprowadził swe wojska dłuższą droga nadbrzeżną przez ziemie podległe Bizancjum. Dotarł do Syrii, ale nic nie wskórał.

Łacinnicy zrodzeni tam z małżeństw mieszanych to tzw. pullowie.

Niepowodzenie II krucjaty wywarło w Europie wrogie nastroje wobec jej organizatorów. Tymczasem następowała konsolidacja państwowa Turków. W tych warunkach coraz więcej zwolenników znajdował w Królestwie Jerozolimskim pogląd, że przyszłość tego państwa zależy od ułożenia sobie stosunków z fatymidzkim Egiptem. Jednak w 1171 Egipt dostał się w ręce Turków - władzę objął Saladyn. Nowy król łaciński w Jerozolimie Gwidon z Lusignan pozbawiony jakichkolwiek talentów zdecydował się na nierówną walkę z Saladynem i w bitwie stoczonej 4 lipca 1187 roku pod Hattin został rozgromiony dostając się do niewoli, co było jednoznaczne z opanowaniem Jerozolimy przez Saladyna, któremu potrafiły się oprzeć tylko 3 ośrodki, a mianowicie Tyr, Trypolinia i Antiochia.

III krucjata (1189-1192)

Wieść o katastrofie wstrząsnęła Europą. Pod naciskiem Rzymu doszło do zorganizowania trzech poważnych wypraw, które nazwano później III krucjata. W 1189 r. ruszyła dobrze zorganizowana ekspedycja niemiecka pod wodzą cesarza Fryderyka I Rudobrodego. Kierowała się ona do Syrii droga lądową poprzez Antiochę. Przedostali się do Cylicji. Tam jednak na skutek nieszczęśliwego wypadku - utonął w rzecze Salef cesarz Fryderyk (1190), została zdezorganizowana cała armia. Tylko jej szczątki dotarły do Palestyny i wzięły udział w walkach pod obleganą przez krzyżowców Akką.

Dwie inne wyprawy zostały zorganizowane przez królów francuskiego Filipa Augusta i anglo-normandzkiego Ryszarda Lwie Serce. Obaj ci władcy skłóceni ze sobą, wybrali drogę morską zatrzymując się na Sycylii. Podczas gdy wyprawa Filipa Augusta lądowała ostatecznie pod Akką w 1191 roku, Ryszard Lwie Serce wylądował na Cyprze, który podbił. Wspólne wysiłki krzyżowców różnych narodowości doprowadziły jednak w końcu do kapitulacji Akki. Sukces ten stał się dla Filipa pretekstem do wycofania się z wyprawy. Natomiast Ryszard, któremu przypadło naczelne dowództwo jeszcze przez rok prowadził walki o utracone ziemie Królestwa Jerozolimskiego. Ostatecznie zawarto pokój z Saladynem w 1192 r., na mocy którego w ręce łacinników dostał się wąski pas wybrzeża od Tyru do Jafy. Saladyn otrzymał resztę terytorium Królestwa Jerozolimskiego, godząc się jedynie na dopuszczenie pielgrzymów do chrześcijańskich miejsc świętych.

IV krucjata (1202-1205)

Papież Innocenty III uznał ten kompromis za nie do przyjęcia, ale wtedy nie było już tylu chętnych. Plan nowej wyprawy przewidywał zaatakowanie przez krzyżowców Egiptu, jako źródła potęgi Saladyna. Miejscem koncentracji uczestników miała być Wenecja, liczono bowiem że jej flota przewiezie ich do ujścia Nilu. Kiedy jednak uczestnicy wyprawy zebrali się tam w 1202 r. okazało się że brakuje im na to pieniędzy. Wykorzystał to doża wenecki Mandolo. Zaproponował przewiezienie uczestników w zamian za pomoc Wenecji w walce z dalmatyńską Zarą. Krzyżowcy pod wodzą Bonifacy di Monferrato, zaatakowali to miasto. Krok ten wywołał burzliwą dyskusję na temat legalności takiego wykorzystywania krucjaty. Teraz o pomoc do krzyżowców wystąpił Aleksy, syn zdetronizowanego cesarza bizantyńskiego. Obiecywał przywileje handlowe i tak w 1203 r. krzyżowcy wylądowali w pobliżu Konstantynopola. Przywrócony do rządów Izaak Angelos nie zdołał wywiązać się z obietnic złożonych przez jego syna. W związku z tym krzyżowcy rozpoczęli szturm na Konstantynopol dnia 8 IV 1204 roku. Po 5 dniach miasto padło i zostało złupione przez krzyżowców. Wśród wodzów krucjaty powstał plan zastąpienia greckiego Cesarstwa Bizantyńskiego przez Cesarstwo łacińskie, które usunęłoby schizmę kościelną. Cesarzem obwołano (feudałowie francuscy i włoscy oraz patrycjat wenecki) Baldwina hr. Flandrii. Cesarstwo to upadło w 1261 roku pod naciskiem Cesarstwa Nicejskiego. Zwane jest Cesarstwo łacińskie - efemeryda zachodnia nad Bosforem

Krucjata dziecięca (1212)

Niepowodzenia inicjatyw krucjatowych sprzyjały w Europie wystąpieniom mistycznym, świadczącym niekiedy o masowej psychozie. Wtedy taki ruch ogarnął gł. młodzież. Szerzyła się wówczas wiara, że wyzwolenie grobu Chrystusa mogą dokonać jedynie niewinne dzieci. Ogarnięte tą psychozą wędrowały one ku portom śródziemnomorskim w 1212 r. ginąc po drodze z głodu, wycieńczenia i chorób.

V krucjata (1217-1221)

Zorganizowana została przez feudałów europejskich. Jej przywódcami byli król węgierski Andrzej II i książę austriacki Leopold VI, którzy w 1217 r. dotarli do Palestyny. Król jerozolimski zaatakował w1218 r. Egipt. Krzyżowcom udało się opanować Damiettę stanowiącą kluczową pozycje w delcie Nilu, ale sukces ten przekreśliła niefortunna wyprawa na Kair podjęta pod naciskiem legata papieskiego. Krzyżowcy otoczeni w jej trakcie przez Turków uniknęli ostatecznej klęski za cenę zwrotu Damietty i wycofania się z Egiptu w 1221 r..

Krucjata Fryderyka II (zwana niekiedy VI krucjatą - 1218-1219)

Wyruszył w 1228 r. do Palestyny. Zamiast jednak walczyć z Saracenami droga układów uzyskał od sułtana egipskiego zwrot pewnej części Królestwa Jerozolimskiego z 3 świętymi miastami - Jerozolimą, Betlejem i Nazaretem. W 1229 r. jako małżonek dziedziczki korony jerozolimskiej odbył w Jerozolimie swoja koronację, po czym powrócił do Europy zostawiając tam swojego namiestnika. Ze względu na bezkrwawy charakter tej ekspedycji większość badaczy odmawia jej nazwy krucjaty.

VI (VII) krucjata (1248-1254)

W 1244 ponownie utracono Jerozolimę, co było głównym powodem nowej krucjaty. Podjął się jej król francuski Ludwik IX. Krzyżowcy opuścili Francję w 1248 r., zatrzymali się na Cyprze, a w 1249 r. zaatakowali Egipt. Opanowali Damiettę i ruszyli ku Kairowi. Armia poniosła jednak doniosłe straty, a król dostał się do niewoli. Uwolniony za okup w 1250 r. musiał oddać Damiettę.

VII (VIII) krucjata (1270-1292)

Ludwik IX postanowił jeszcze raz zaatakować Egipt. Wprowadzony jednak w błąd przez swoich doradców wylądował tym razem w Tunisie w 1270 r., licząc że sułtan tamtejszy poprze jego działania wojenne przeciwko Egiptowi. Tak się jednak nie stało, a sam król padł ofiara epidemii i zmarł w Tunisie.

Upadek Królestwa Jerozolimskiego

W 1292 r. po 7 tygodniowym oblężeniu Turcy zdobyli Akkę - ostatnią twierdzę łacienników.

Bilans krucjat

1. krucjaty przyniosły korzyści materialne dwóm siłom - papiestwu (w zamian za niezbędną do pokrycia gotówkę, której jednym z nielicznych dysponentów był Kościół, przejmował on od rycerstwa i feudałów majątki ziemskie), miasta włoskie i miasta południowej Francji i Katalonii.

2. aż do 1204 roku dzięki wyprawom wzrastał autorytet papieża

3. wojna święta z muzułmanami nie przyniosła jej uczestnikom odrodzenie moralne - grabieże, mordy, tysiące trupów

4. jednocześnie nasiliły się na Zachodzie postawy antysemickie, już w XIII w wydzielano Żydom odrębne dzielnice w miastach (getta), nakazywano im nosić odrębną odznakę oraz strój

5. zdobycie Konstantynopola przez krzyżowców doprowadziło do zniszczenia wielkiego ogniska cywilizacji.

Ad. 2. Walka rodu Staffów z papiestwem.

Średniowieczne Niemcy (od 1138 r. do 1254 r. panuje dynastia Hohenstaufów) nie tworzyły jednolitego organizmu politycznego. Obok księstw, które powstały z plemiennych państw, jak Saksonia czy Bawaria, autonomie zdobyły także zakładane na wschodzie marchie: Łużycka, Miśnieńska, Brandenburska, Między księstwami istniały duże różnice ustrojowe, etniczne, a władzę w nich dzierżyli przedstawiciele lokalnych dynastii. Ich potęga polityczna osłabiła władzę zwierzchnią króla, tym bardziej, że tron niemiecki był elekcyjny, a kolejne dynastie wymierały b. szybko. Dzieje polityczne Niemiec obfitowały w bunty opozycji książąt i walki wewn. Wobec potęgi książąt tylko niektórzy z panujących byli w stanie zdobyć silną władzę, jednak nie bez ustępstw. Taka politykę prowadzili władcy z dynastii Hohenstaufów: Fryderyk Barbarossa, Henryk VI i Fryderyk II.

Sytuacja w Niemczech zmieniła się w 1152 r., kiedy po zgonie Konrada II korona przeszła w ręce jego kuzyna Fryderyka II Rudobrodego (Barbarossy). W 1154 udał się on do Włoch celem przeprowadzenia swej koronacji. Nowym papieżem był od niedawna Hardian IV. Już w czasie uroczystości koronacyjnych w Rzymie doszło do incydentów, które spowodowały, że papież chcąc się zabezpieczyć przed Fryderykiem zawarł porozumienie. z Normanami. W 1158 roku Fryderyk ponownie wkroczył do Włoch gdzie miał zamiar wprowadzić w życie swoją wizję uniwersalizmu cesarskiego. Ponadto dążył on do podporządkowania cesarstwu miast północnowłoskie, tj. miast Lombardii, przez co miał całkowita kontrolę nad handlem lewantyńskim. Uważał, że Cesarstwo stanowi najwyższą instytucję świata chrześcijańskiego. Wszystkie inne państwa winny zejść w stosunku do niego do roli zwykłych prowincji, a papiestwo znaleźć się w podobnym położeniu jak biskupstwa Rzeszy. Wyznawał stara rzymską zasadę - to co podoba się władcy, posiada moc prawa”. Kiedy w 1159 roku zmarł Hadrian IV dyplomacja cesarska postanowiła przeprowadzić wybór odpowiadającego jej kandydata, a strona papieska swojego. W rezultacie doszło do podwójnej elekcji: większość opowiadała się za Rolandem Baninelli, który przyjął imię Aleksandra III, a mniejszość procesarska za kardynałem Oktawianem, czyli Wiktorem IV . Była to schizma papieska. W 1164 zmarł antypapież Wiktor IV i na życzenie cesarza obwołano nowego elekta Paschalisa II. W obronie Aleksandra III związał się tzw. Liga Lombardzka (miasta północnowłoskie dążące do wyzwolenia się spod niebezpieczeństwa wpływów Fryderyka), która w 1176 pokonała Fryderyka w bitwie pod Legnano. Klęska ta zmusiła Fryderyka do szukania kompromisu. Pokój między papieżem a Aleksandrem III podpisano w 1177 r. w Wenecji, na mocy którego cesarz wyrzekł się dalszego popierania schizmy i uznał prawowitość wyboru Aleksandra III. Mimo tego w poł. XII wieku Hohenstaufowie opanowali należące od poł. X wieku do Normanów Królestwo Neapolu (i Sycylii).

Fryderyk podejmując wyprawę do Jerozolimy ustanowił Henryka VI regentem na czas swojej nieobecności. . Po jego śmierci w 1190 roku stał się on prawowitym władcą. Opanowanie państwa Normanów zbliżyło go do ideału monarchii uniwersalnej, o której marzył jego ojciec. Henryk VI zmarł w 1197 roku. Jeszcze za życia swego ojca został poślubił on ciotkę króla Sycylii Wilhelm II Konstancję i nabywał prawa do korony sycylijskiej. Poprosił jeszcze przed swą śmiercią papieża o dopilnowanie uprawnień koronnych jego 3 letniego syna Fryderyka II, na co nie chciał się zgodzić papież - wiedział bowiem jakie niebezpieczeństwo płynie z połączenia koron cesarskiej i sycylijskiej. W 1198 roku papieżem został wybrany Innocenty III (1198-1212) wybitny teolog i mąż stanu, który przystąpił do planu rekuperacji, tj. odzyskiwania wszelkich uprawnień utraconych na skutek sukcesów dynastii Hohenstaufów. Dążył on do narzucenia swojej hegemonii całym Włochom. Koniecznym warunkiem powodzenia tej polityki było niedopuszczenie do połączenia korony niemieckiej z sycylijską. Uznał on wprawdzie prawa Fryderyka II do tronu sycylijskiego, jakie odziedziczył on po swej matce, ale sprzeciwił się uznaniu go władca Niemiec. W Niemczech papież poprał syna króla Henryka Lwa - Ottona IV, a stronnicy dynastii Szatufów opowiedzieli się za bratem zmarłego Henryka IV - Filipem. W 1210 roku papież rzucił jednak klątwę na Ottona IV i zaczął się rozglądać za nowym kandydatem na antykróla i antycesarza. Te okoliczności sprawiły, że odżyła kandydatura 15-letniego wówczas Fryderyka II. Innocenty III zgodził się poprzeć jego kandydaturę na króla Niemiec, ale z zamian za to, ten ostatni miał się wyrzec praw do korony sycylijskiej, na co zgodził się Fryderyk II panujący w latach 1215-1250.

Polityka stosowana przez Innocentego III wskazuje, że dążył on do urzeczywistnienia idei teokratycznych. Hasło: „Bóg przekazał rządy Piotrowie nie tylko nad Kościołem powszechnym, ale też i nad całym światem”, starał się wprowadzić w życie. Od początku XIII wieku do XIX toczył się spór, kto ma mieć najwyższą władzę w kościele- papież czy sobór. Innocenty III opowiedział się z papieżem. Od tego momentu toczyły się spory między kurialistami - zwolennicy przewagi papieży nad soborami, a konsyrialistami - zwolennicy przewagi soborów nad papieżami. (Ten spór miał swoje odzwierciedlenie na soborze w Konstancji, na soborze trydenckim, ostatecznie sobór I watykański uznał nieomylność papieża w sprawach wiary). Dążył do podporządkowania sobie poszczególnych monarchów i krajów zwierzchnictwu Rzymu. Portugalia zgodziła się płacić na rzecz Papiestwa roczną daninę, Aragonia, Anglia stały się lennami papieskimi, a władcy Serbii i Bułgarii przyjęli korony królewskie z Rzymu. Zewnętrznym przejawem siły papieża (rozbudował m.in. urzędy) był sobór laterański z 1215 roku.

Fryderyk II koronował się w 1215 roku w tradycyjnym miejscu w Akwizgranie na króla Niemiec. Następca zmarłego w 1216 roku Innocentego III - Honoriusz III, jako dawny wychowawca Fryderyka II patrzył przez palce na nieprzestrzeganie przez tego ostatniego umowy z 1210 roku (tj. nie łączenie dwóch koron). Wykorzystując ten stan, młody władca, który fikcyjnie przekazał koronę sycylijską świeżo narodzonemu synowi, powrócił otwarcie do wykonywania praw zwierzchnich nad tym terytorium. Taki stan uległ zmianie, gdy po śmierci Honoriusza III papieżem został niechętny Hohenstaufom Grzegorz IX w 1227 roku. Kiedy więc Fryderyk nie dotrzymał ostatecznego terminu rozpoczęcia krucjaty, Papież rzucił na niego klątwę. W czasie gdy wyklęty cesarz nie zwracając na to uwagi podjął krucjatę (1228/1229) papież wkroczył do Sycylii. Jednak Fryderyk II powracający ze Wschodu rozgromił wojska papieskie i zmusił Grzegorza IX do zawarcia pokoju w San Germano w 1230 r. Fryderyk II w konstytucjach ogłoszonych w Meli w 1231 roku zapoczątkował proces przekształcania tego feudalnego państwa (tj. Sycylii) w biurokratyczna machinę typu absolutystycznego. Starając się podobnie jak ojciec o zapewnienie dynastii Sztaufów dziedzicznej korony niemieckiej i cesarskiej szedł na daleko idące ustępstwa wobec Książąt Rzeszy. Przyznał im prawa suwerenne w dziedzicznych księstwach i w praktyce przyczynił się do całkowitego partykularyzmu politycznego Rzeszy. Walka wewnątrz Rzeszy między przeciwnikami Fryderyka II zwanymi gwelfami (od antysztaufowskiego rodu Welfów) a jego zwolennikami zw. gibelinami (od rodowego zamku Sztaufów Waibling). Fryderyk II zamarł w 1250 roku. Do 1254 panował jego syn Konrad IV, a po nim Wilhelma Holenderskiego, który zmarł w 1254 roku. Od 1254 roku do 1273 roku w Niemczech toczą się walki o tron z których zwycięsko wyjdzie w 1273 roku Rudolfa z Habsburga, otwierając nową dynastię Habsburgów. Okres 1254-1273 otrzymał nazwę Wielkiego Bezkrólewia.. Zaznaczył się w dziejach Niemiec dalszą walką o tron, rozbiciem feudalnym, nasileniem wojen prywatnych i gwałtów popełnianych przez rozbójnicze rycerstwo.

Ad. 3. Zatarg Filipa IV Pięknego z papiestwem.

Filip IV Piękny, syn i następca Filipa III, wstąpił na tron w 1285 roku. Dążył do definitywnego wyparcia Planatgenetów z kontynentu. Pretekst konfliktu był jednak b. błahy chodziło bowiem o zatarg w jednym z portów kontynentalnych między marynarzami obu narodowości. Pozwoliło to Filipowi podjąć kroki wojenne przeciwko Gujennie (1294). Król angielski Edward I zdołał tymczasem pozyskać sprzymierzeńców w Rzeszy i Flandrii. Ponieważ walka się nasilała i wymagała pieniędzy Filip IV dla uzyskania środków na prowadzenie dalsze wojny zaapelował raz jeszcze do duchowieństwa o przedłużenie płaconej dotąd dziesięciny. Zgodzono się na to choć niechętnie. Kiedy jednak w 1296 roku król domagał się dalszego jej uiszczania odwołano się do Rzymu. W 1294 na tronie papieskim zasiadł ambitny Bonifacy VIII., który w 1296 roku ogłosił bullę „Clericis laicos”, w której zakazywał władcom świeckim opodatkowania Kościoła, a duchowieństwu zbaraniał płacenia jakichkolwiek danin bez zgody papieża. Wprawdzie było to potwierdzenie uchwał soboru laterańskiego z 1215 roku jednak wywołało gwałtowny sprzeciw Francji i Anglii. Filip zakazał wywozu złota i srebra poza Francję co godziło w interesy kurii oraz rozpoczął kampanie antypapieską. W tej sytuacji Bonifacy VIII w 1297 został zmuszony do wydania encykliki w której przyznał Filipowi w razie nagłej potrzeby prawo opodatkowania kleru bez uciekania o zgodę Rzymu. Rzeczywistym podłożem konfliktu było z jednej strony dążenie Filipa do zapewnienia sobie władzy niemal absolutnej i całkowite uniezależnienie kościoła we Francji od Rzymu z drugiej zaś pretensje papieża do panowania nad światem. Król w tej walce uzyskał poparcie innych stanów francuskich (szlachta, mieszczanie, część duchowieństwa) na zwołanym w 1302 roku zgromadzeniu reprezentantów tych grup społecznych zwanym Stanami Generalnymi - to początek parlamentaryzmu. Od czasów pontyfikatu Klemensa V (1305-1314), a dokładnie od 1309 roku siedzibą papieży nie był Rzym lecz Awinion na terenie Francji. Stan taki utrzymał się do 1378 roku i przeszedł do historii jako tzw. niewola awiniońska. Politycznymi opiekunami papieży w tym czasie byli królowie francuscy. Papiestwo przestało być liczącą się siłą na Zachodzie. Świadom tego upadku papież Grzegorz XI za namową mistyczki włoskiej Katarzyny ze Sieny, postanowił przenieść z powrotem siedzibę do Rzymu. Jego śmierć w 1378 doprowadziła do rozłamu w kościele. W Rzymie został wybrany nowy papież Urban VI, ale kardynałowie francuscy wybrali w Awinionie Klemensa VII. W taki sposób doszło do Wielkiej Schizmy Zachodniej, która trwała do 1449 roku. W tym czasie żaden z papieży nie był w stanie zdobyć wystarczającej przewagi. W 1449 roku abdykował ostatni antypapież awinioński. W międzyczasie obradowały sobory: w latach 1414-1418 sobór w Konstancji zwołany przez cesarza Zygmunta Luksemburskiego , gdzie wystąpiła sprawa Husa oraz uznano wyższość soboru nad papieżem, a także uznano wyższość Rzymu nad Awinionem oraz sobór we Florencji, gdzie zwarto tzw. umowę, która miała zakończyć schizmę wschodnią oraz papiestwo ustąpiło na rzecz władców świeckich- wyraziło zgodę aby mieli oni wpływ na obsadzanie biskupstw oraz prawo do części dochodów kościoła.

5.Albigensi

Albigensi (tzw. konfederacja heretyków) - nazwa używana na określenie luźnego związku grup uznawanych przez katolików za heretyckie, skupionych na przełomie XII i XIII wieku w okolicach miasta Albi na południu Francji. W ich skład wchodzili oprócz katarów także petrobruzjanie, henrycjanie, waldensi, arnoldyści.

Katarzy (katarowie) - (od gr. καθαροί katharoi - "czyści") przedstawiciele dualistycznego ruchu religijnego działającego w XI-XIII wieku w południowej Francji i północnych Włoszech, uznawani przez Kościół katolicki za heretyków.

Katarzy wywodzili się najprawdopodobniej od bogomiłów i od paulicjan - dwóch sekt zwanych "manichejskimi". Kościół katarski w XII i XIII wieku wywierał duży wpływ, zwłaszcza w Hrabstwie Tuluzy (obecnie Langwedocja), przyciągając do siebie ludzi wszystkich stanów. Autorytet duchowy tego ruchu wzrósł na gruncie krytyki zaangażowania papiestwa w politykę oraz zeświecczenia niższego duchowieństwa. Wierni byli przyciągani do tego ruchu dzięki postawie tak zwanych "doskonałych", pełniących funkcje duchownych i nauczycieli katarskich, którzy żyli skromnie (później często w ukryciu), przestrzegając ścisłych postów i prowadząc ożywioną działalność misyjną. Szeregowi adepci nie byli zmuszeni do podobnych wyrzeczeń, a mogli liczyć na duchowe pocieszenie ("consolamentum"), będące warunkiem zbawienia w obliczu śmierci.

Katarski synkretyzm gnostyczno-chrześcijański łączył podstawowe pojęcia wiary chrześcijańskiej ze zeuropeizowaną wersją dualizmu zaratusztriańsko-manichejskiego. Doktryna katarska została stosunkowo dobrze poznana, głównie dzięki zachowanym dokumentom z dochodzeń inkwizycji.

Katarzy wierzyli, że świat materialny został stworzony przez złego Boga lub szatana, toczącego walkę z Bogiem dobrym, stwórcą świata duchowego. W zależności od odmiany dualizmu katarzy przypisywali stworzenie świata materialnego różnym istotom. Dualizm absolutny zakładał, że świat został stworzony przez złego, odwiecznego boga równego chrześcijańskiemu. Z kolei dualizm umiarkowany zakłada, że świat został stworzony przez Satanaela, czyli Lucyfera (sufiks "el" ukazywał, że był on wcześniej aniołem). Od synodu w Saint-Felix-de-Caraman (odbył się w 1167 lub między 1174 a 1177) przewagę zdobył dualizm absolutny. Było to jedną z przyczyn nieprzejednanej postawy papiestwa wobec katarów. O ile dualizm umiarkowany był do pogodzenia z doktryna chrześcijańską o tyle dualizm absolutny, jako sprzeciwiający się monoteizmowi był dla katolików nie do przyjęcia.

Według katarów szatan (lub zły bóg) stworzył ciała ludzkie. Obiegowa opinia mówi, że stworzył on również seksualność, co doprowadziło do niechęci katarów wobec instytucji małżeństwa. W rzeczywistości katarzy sprzeciwiali się małżeństwu, gdyż przyczyniało się ono do narodzin dziecka, które jako fragment świata materialnego było złe. Wśród wyznawców kataryzmu występował nakaz całkowitej wstrzemięźliwości seksualnej, obowiązywał jednak tylko "doskonałych".

Albigensi cieszyli się początkowo poparciem miejscowych baronów i hrabiego Tuluzy Rajmunda V, nawet po nieprzychylnym przyjęciu w tym mieście 1119 papieża Kaliksta II. Po zamordowaniu legata papieskiego, Piotra z Castelnau, Innocenty III ogłosił 1209 przeciw nim krucjatę, którą do swej śmierci 1218 dowodził Szymon z Montfort. Jako pierwsze zdobyto Béziers, gdzie wymordowano ogół mieszkańców. 1225 do krucjaty włączył się król Francji Ludwik IX Święty. W zwalczaniu albigensów brała także udział inkwizycja. 1244 padła gł. twierdza albigensów - Montségur, gdzie 200 z nich spalono na wielkim stosie. Kolejny znaczniejszy punkt oporu, zamek w Queribus, zdobyto 1255. Niewielkie zbiorowości albigensów, istniejące jeszcze w Langwedocji i Pirenejach, wytępiono ostatecznie do XIV w.

6.sw.Paweł-rola jego nauki i podróży w rozwoju chrześcijaństwa

Ok. 36 r. n.e., po nawróceniu w drodze do Damaszku, do grona apostołów dołączył Paweł z Tarsu, który przyczynił się do gwałtownego rozwoju chrześcijaństwa. Początkowo, w latach 37-38 działał on w Jerozolimie, następnie w Syrii i Cylicji. Podczas swoich podróży założył wiele gmin chrześcijańskich, między innymi w Azji Mniejszej, Grecji, na Cyprze czy w Macedonii (Filipii). Paweł nawracał także ludzi nie mających korzeni żydowskich (pogan), co wywołało pierwsze spory z tzw. Judeochrześcijanami rozstrzygnięte na soborze Jerozolimskim ok. 50 r.

Pierwsza podróż misyjna (45-49)

Barnaba i Paweł zostali wysłani przez działających w Antiochii chrześcijańskich nauczycieli i proroków do Seleucji. Stamtąd skierowali się na Cypr; w podróży towarzyszył im Jan Marek. Prowadzili działalność w synagogach w Salaminie. W Pafos zostali wezwani przez rzymskiego prokonsula Sergiusza Pawła. Przed jego obliczem starli się z Elimasem Bar Jezusem, "fałszywym prorokiem żydowskim". Ten obawiał się, że straci wpływy w wypadku przejścia Sergiusza Pawła na chrześcijaństwo. Paweł, oburzony postępowaniem Elimasa, zesłał na niego czasową ślepotę.

Po opuszczeniu Pafos udali się drogą morską do Perge. Tam Jan Marek podjął decyzję o powrocie do Jerozolimy, z kolei Paweł i Barnaba udali się do Antiochii Pizydyjskiej, by po kilku tygodniach pójść do Ikonium. Prowadzili działalność w tamtejszych synagogach. Gdy jednak w Ikonium część Żydów podburzyła przeciwko nim znaczniejszych obywateli, zagrożeni ukamienowaniem misjonarze uciekli do Listry. Gdy Paweł uzdrowił człowieka cierpiącego na bezwład nóg, został ogłoszony przez tłum wcieleniem Hermesa, zaś Barnaba - Zeusa. Z trudem powstrzymali ludzi od złożenia im ofiar.

Do Listry dotarli jednak przeciwnicy pawłowych nauk z Antiochii Pizydyjskiej i Ikonium, którzy podburzyli tłum przeciwko Apostołowi Narodów. Wywlekli go za miasto i ukamienowali, jednak apostoł przeżył i powrócił do miasta a następnego dnia wraz Barnabą odszedł do Derbe.

W drodze powrotnej ponownie odwiedzili Listrę, Ikonium i Antiochię Pizydyjską, by wreszcie z portu w Attalii odpłynąć do Antiochii Syryjskiej, gdzie zdali relację ze swojej podróży misyjnej.

Udział w soborze jerozolimskim

W tym czasie poważniej zarysował się konflikt między żydowskimi chrześcijanami a nawróconymi poganami. Pierwsi uważali, że aby zostać chrześcijaninem najpierw należy przyjąć zasady prawa mojżeszowego; przeciwnicy uważali, że nie jest to wymagane. Do drugiej grupy zaliczał się m.in. Paweł z Tarsu.

Z tą kwestią związany jest tzw. konflikt antiocheński, opisany przez Pawła w Liście do Galatów: Piotr spożywał w Antiochii posiłki razem z poganami, dopóki nie zjawili się judeochrześcijanie, którzy spowodowali odsunięcie się Piotra (a nawet Barnaby) od chrześcijan nie-Żydów. To spowodowało ostrą reakcję Pawła, który zarzucał Piotrowi niekonsekwencję.

W celu rozwiązania sporu Paweł i Barnaba udali się do Jerozolimy na tzw. sobór jerozolimski. Potwierdzono tam stanowisko Pawła; postanowiono, że jedyne przepisy Prawa obowiązujące pogan to: powstrzymywanie się od ofiar składanych bożkom, od krwi, od tego co uduszone, od nierządu oraz pamięć o ubogich.

Paweł i Barnaba powrócili do Antiochii z dekretem wydanym przez Apostołów i starszych odnośnie spornej kwestii.

Druga podróż misyjna (50-52)

Paweł zamierzał wraz z Barnabą odwiedzić chrześcijańskie gminy, w których działali w czasie pierwszej podróży misyjnej. Barnaba chciał zabrać ze sobą Jana Marka, czemu sprzeciwiał się Paweł, mając w pamięci, że opuścił ich w Pamfilii. W efekcie Barnaba zabrał Marka i udał się z nim na Cypr, z kolei Paweł w drugą podróż misyjną wyruszył w towarzystwie Sylasa.

Przez Syrię i Cylicję dotarli do Derbe. Następnie odwiedzili Listrę, gdzie dołączył do nich Tymoteusz. Później przeszli Frygię, Galację i Myzję. Zrezygnowawszy z planów odwiedzenia Bitynii, zjawili się w porcie w Troadzie. Przypuszcza się, że tam dołączył do nich Łukasz, gdyż od tego momentu relacja w Dziejach Apostolskich utrzymana jest w pierwszej osobie liczby mnogiej.

Z Troady popłynęli do Samotraki, a już następnego dnia do Neapolu (obecna Cavalla). W Filippi spędzili kilka dni; wtedy Paweł ochrzcił Lidię, handlarkę purpury z Tiatyry. Tam też Paweł uzdrowił opętaną niewolnicę. Ściągnął tym na siebie gniew jej właścicieli (dziewczyna zarabiała jako wróżka), którzy oskarżyli jego i Sylasa przed pretorami. Ci kazali zbić rózgami misjonarzy, a następnie wtrącić ich do więzienia. Nocne trzęsienie ziemi przyniosło wolność Pawłowi i Sylasowi; następnego dnia zostali uwolnieni przez pretorów.

Przez Amfipolis i Apolonię dotarli do Tessaloniki, gdzie Paweł - zgodnie ze swoim zwyczajem - zaczął działalność od wystąpień w żydowskiej synagodze. Po trzech tygodniach zdołał pozyskać dla chrześcijaństwa grupkę Żydów, a także Greków. Część gminy żydowskiej otwarcie wystąpiła przeciwko Pawłowi i Sylasowi; w takiej sytuacji skierowali się do Berei.

Pozostawiwszy tam Sylasa i Tymoteusza, Paweł udał się do Aten. Tam udało się mu nawrócić nielicznych, m.in. Dionizego Areopagitę i Damaris. Z Aten udał się do Koryntu, gdzie przebywał przez mniej więcej półtora roku.

W Koryncie do Pawła dołączyli Pryscylla i Akwila. Przybyli też do miasta Sylas i Tymoteusz. Pawłowi udało się nawrócić m.in. Kryspusa, przełożonego synagogi, jednak nieprzychylna mu część Żydów oskarżyła go przed nowym prokonsulem Achai - Gallionem[11]. Ten uznał, że charakter sporu jest wyłącznie religijny i pozostawił go do rozwiązania samym Żydom.

Paweł, opuściwszy Korynt w towarzystwie małżeństwa Akwili i Pryscylli, popłynął w stronę Syrii. W Kenchrach, zgodnie z wcześniej złożonym ślubowaniem, ogolił głowę. Następnie zatrzymał się w Efezie, gdzie zostawił Akwilę i Pryscyllę. Sam nie chciał pozostać dłużej w mieście, ale zapewniał, że postara się jeszcze tam wrócić. Wrócił do Antiochii, lecz nie zatrzymał się tam zbyt długo.

Trzecia podróż misyjna (53-58)

Po krótkim pobycie w Antiochii Paweł odwiedził gminy chrześcijańskie w Galacji i Frygii, skąd skierował się do Efezu. W Efezie przebywał przez dwa lata. Najpierw udało mu się pozyskać zwolenników Apollosa z Aleksandrii, ucznia Jana Chrzciciela. Przez trzy miesiące nauczał w synagodze, jednak wobec sprzeciwu części Żydów przeniósł się do szkoły Tyrannosa. Zaniepokojony sytuacją w gminie w Koryncie skierował do niej niezachowany list (tzw. przedkanoniczny list do Koryntian). Dalsze wieści o sporach między korynckimi chrześcijanami, sprawiły, że wiosną 55 roku Paweł napisał tzw. Pierwszy List do Koryntian. Wreszcie Apostoł Narodów sam udał się do Koryntu, ale nic tam nie osiągnął. Znieważony przez jednego z tamtejszych starszych, powrócił końcem 57 roku do Efezu, skąd wysłał kolejny list do Koryntian (niezachowany). Przypuszcza się, że w tym czasie napisał także List do Filipian[2].

Planował udać się do Rzymu i w celu przygotowania podróży wysłał do Macedonii swoich dwóch pomocników - Tymoteusza i Erasta. Wtedy w Efezie doszło do poważnych rozruchów. Sukcesy misyjne Pawła spowodowały drastyczny spadek kupna srebrnych świątyniek Artemidy Efeskiej. Na czele niezadowolonych stanął kupiec Demetriusz. Sytuację zdołał uspokoić miejscowy sekretarz[12], a Paweł wyruszył do Macedonii. W czasie pobytu w Macedonii, pod koniec 57 roku, napisał Drugi List do Koryntian.

Z Macedonii udał się do Grecji, gdzie przebywał przez trzy miesiące. Następnie chciał drogą morską udać się do Syrii. Paweł dowiedział się, że niektórzy Żydzi planowali go zabić przy tej okazji, dlatego wybrał drogę lądową. W drodze do Azji Mniejszej, która wiodła przez Macedonię towarzyszyli mu Sopater, Arystarch, Sekundus, Gajus z Derbe, Tymoteusz, Tychik, Trofim i Łukasz.

Po drodze Paweł zatrzymał się w Troadzie. Gdy przemawiał do wiernych do późnych godzin nocnych, zmorzony snem młodzieniec imieniem Eutych spadł z trzeciego piętra i zabił się. Pawłowi udało się go przywrócić do życia.

Paweł udał się pieszo do Assos, skąd skierował się prosto do Miletu. Ominął Efez, ponieważ chciał zdążyć do Jerozolimy na Święto Pięćdziesiątnicy. Wezwał do Miletu prezbiterów z Efezów i wygłosił do nich mowę pożegnalną. Zasmucił zebranych, mówiąc, że go więcej nie zobaczą.

7.Koscioły jakobinów i Koptów

Syryjski Kościół Ortodoksyjny, także Kościół jakobicki, syryjski, zachodniosyryjski, syriacki, syryjsko-ortodoksyjny - jeden z Kościołów Wschodu, wyznających monofizytyzm. Kościół wywodzi się z terenów dzisiejszych Syrii, Iraku i Libanu, ponadto działa wśród wiernych w Niemczech, Szwecji, Holandii, Stanach Zjednoczonych, Brazylii i Australii. Jego głową jest syryjski patriarcha Antiochii, rezydujący obecnie w Damaszku. Powstał na fali wywołanej uznaniem monofizytyzmu za herezję przez Kościół katolicki i jej wyklęciem na Soborze Chalcedońskim w 451, podobnie jak Koptyjski Kościół Ortodoksyjny i Apostolski Kościół Ormiański.

Kościół jakobicki uważa się za jedynego prawowitego spadkobiercę kościoła antiocheńskiego. Oficjalnie nazywa się Syryjskim Kościołem Ortodoksyjnym. Nie używa nazwy "jakobicki", którą uważa wręcz za obraźliwą, ponieważ została nadana przez bizantyjskich przeciwników tego kościoła i sugeruje, że nie jest to kościół założony przez Apostołów. Zaprzecza także, jakoby jego nauka była monofizycka, wskazując na większe skomplikowanie chrystologii tego kościoła, odmienne od radykalnego monofizytyzmu w wersji Eutychesa.

Kościół jakobicki powstał w VI wieku w Syrii, głównie za sprawą biskupa Edessy Jakuba Baradeusza (aram. burd'ono - "w łachmanach", od jego imienia pochodzi potoczna nazwa kościoła) i za poparciem cesarzowej bizantyjskiej Teodory. Wędrując po Syrii w przebraniu żebraka Jakub Baradeusz własnym wysiłkiem stworzył organizację kościoła, konsekrując 27 biskupów i setki księży. Organizacja ta pozwoliła jakobitom przetrwać prześladowania ze strony władz bizantyjskich w VI i w VII wieku, najazd krzyżowców w XI wieku, masakrę dokonaną przez Tamerlana około 1400, ucisk osmański, masakrę 25 tysięcy Syryjczyków w południowej Turcji w latach 1895-1896, rzeź 90 tysięcy Syryjczyków w 1915 i wreszcie powstanie Kurdów w latach 1925-1926. Kościół jakobicki miał spore sukcesy w działalności misyjnej wśród Arabów przed narodzinami islamu. Po arabskim podboju Syrii jakobici pozostawali w przyjaznych stosunkach z kalifami, niejednokrotnie pełniąc urzędy państwowe, a klasztory jakobickie były ośrodkami myśli filozoficznej. W nich tłumaczono na arabski i aramejski (syryjski, syriacki) dzieła greckich myślicieli i uczonych. Kościół jakobicki zasilali głównie ci Aramejczycy (Syryjczycy), którym nie odpowiadała dominacja patriarchów Konstantynopola nad cerkwią prawosławną w Syrii. Był to jeden z przejawów szerszego konfliktu między grecko- a aramejskojęzyczną częścią Syrii.

Z kościołem jakobickim związany jest jeden z odłamów chrześcijaństwa indyjskiego - kościół syro-malabarski. Od początku swego istnienia do czasów latynizacji w XVI wieku uznawał zwierzchnictwo patriarchy jakobickiego, zaś w XVII wieku część jego wiernych, porzuciwszy unię z Rzymem, powróciła pod jego władzę. Kościół syro-malabarski bywa nawet uważany za część kościoła jakobickiego, jakkolwiek związek obu tych kościołów partykularnych, z racji odległości, jest raczej sprawą tradycji - oba kościoły uważają się za założone przez świętego Tomasza Apostoła.

Patriarchat jakobicki mieścił się początkowo w Antiochii. W 518 cesarz Justynian wygnał monofizyckiego patriarchę Mor Seweriusza do Egiptu i od tej pory rezydencjami patriarchów były różne klasztory w Mezopotamii. Od XIII wieku patriarcha rezydował w klasztorze Deir Al Za'afaran koło Mardin w dzisiejszej Turcji. W 1933 patriarchat został przeniesiony do Syrii - do Homs, a w 1959 do Damaszku. Od 1293 tradycją kościoła jest, że patriarchowie noszą imię Ignacy, na pamiątkę świętego męczennika Ignacego Oświeciciela, drugiego patriarchy Antiochii (po świętym Piotrze Apostole). Obecnie (od 1980) jakobickim patriarchą Antiochii jest Moran Mor Ignacy Zakka I Iwas.

W szczytowym okresie swego rozwoju (XIV wiek) kościół jakobicki liczył 20 metropolii i 103 diecezje, sięgające na wschód do Afganistanu. Są również dowody istnienia skupisk wiernych tego kościoła w Turkiestanie i w Sinciangu. Charakterystyczną cechą hierarchii duchownej kościoła jakobickiego był dualizm władzy - w zachodniej Syrii biskupi podlegali patriarsze, a na terenach Persji i dalej na wschód - mafrianowi (metropolicie z uprawnieniami patriarchy).

Wierni kościoła jakobickiego, rozproszeni po całym świecie, są podzieleni na 17 diecezji [dane z 1983]. Jest ich obecnie około 3,07 mln, z tego około 670 tysięcy mieszka na Bliskim Wschodzie (inne źródła podają 0,5 mln; dane z początku XX wieku są jeszcze inne: 60-80 tysięcy). W kościele doniosłą rolę odgrywają klasztory, z których najbardziej znane są monastery świętego Mateusza koło Mosulu (Irak) i świętego Gabriela w Tur Abdin (Turcja), oba założone w IV wieku, świętego Ananiasza (Deir al Zaafaran) koło Mardin (Turcja), założony w VIII wieku, oraz świętego Marka w Jerozolimie (w którym podobno znajduje się pomieszczenie, w którym odbyła się Ostatnia Wieczerza). Biskupi kościoła jakobickiego są powoływani wyłącznie spośród zakonników.

Oba kościoły jakobickie - monofizycki i katolicki - używają obrządku syryjskiego z aramejskim jako językiem liturgicznym.

Koptyjski Kościół Ortodoksyjny, Kościół koptyjski - jeden z przedchalcedońskich Kościołów wschodnich. Głównym ośrodkiem religijnym wspólnoty jest Kair, gdzie rezyduje zwierzchnik Kościoła tytułujący się Papieżem Aleksandrii i Patriarchą Stolicy św. Marka.

Kościół koptyjski wywodzi się z pierwotnego Kościoła egipskiego, którego założycielem według tradycji miał być św. Marek Ewangelista.

Kościół egipski odegrał czołową rolę w kształtowaniu się pierwotnej chrześcijańskiej teologii. W Egipcie działali m.in: Atanazy Wielki, Cyryl z Aleksandrii, Orygenes. W Egipcie narodził się chrześcijański: anachoretyzm, cenobityzm i monastycyzm.

Koptyjski Kościół Ortodoksyjny wyodrębnił się w V wieku z patriarchatu aleksandryjskiego na skutek sporów narodowych i chrystologicznych w Egipcie, gdy większość chrześcijan egipskich z patriarchą Aleksandrii, Dioskurem I na czele opowiedziała się przeciwko postanowieniom soboru chalcedońskiego i zerwała jedność doktrynalną z powstałym w 451 roku Kościołem chalcedońskim.

Współcześnie uważa się, że głównym powodem schizmy nie były kwestie doktrynalne (monofizytyzm), ale spory polityczne w Egipcie między nacjami grecką i koptyjską oraz brak zrozumienia dla spraw lokalnych ze strony dworu cesarskiego w Konstantynopolu, który nie dostrzegł w porę problemów Egipcjan.

Chrystologia - Od V wieku wierni Koptyjskiego Kościoła Ortodoksyjnego uważani byli powszechnie za wyznawców monofizytyzmu. Współcześnie trudno jest powiedzieć czy była to prawda. Sam Kościół twierdzi, że nigdy nie popierał doktryny Eutychesa i że podejrzenia o herezję wynikały z niezrozumienia Kościoła koptyjskiego oraz ignorowana go przez resztę chrześcijaństwa.

Obecnie Koptyjski Kościół Ortodoksyjny naucza, że Jezus Chrystus posiada zarówno pełnię boskości, jak i pełnię człowieczeństwa. Wierzy również w dwie natury w Chrystusie - ludzką i boską, które są zjednoczone w jednym bez zmieszania się, bez pomieszania i bez zmiany.

Duchowieństwo - Na czele duchowieństwa Koptyjskiego Kościoła Ortodoksyjnego stoi patriarcha Aleksandrii, zwany papieżem aleksandryjskim, z którym biskupi koptyjscy zachowują łączność i wspólnie czuwają nad czystością wiary oraz udzielaniem święceń kapłańskich w poszczególnych diecezjach. Wszyscy biskupi koptyjscy są członkami Świętego Synodu.

Biskupi koptyjscy wybierani są spośród mnichów i zobowiązani są do celibatu. Bezżeństwo nie obowiązuje diakonów i prezbiterów.

Liturgia - Kościół koptyjski należy do aleksandryjskiej tradycji liturgicznej. Sprawuje się w nim trzy rodzaje obrządków: Liturgię św. Bazylego z Cezarei, Liturgię św. Grzegorza z Nazjanzu i Liturgię św. Cyryla z Aleksandrii. Najczęściej msza święta odprawiana jest według Liturgii św. Bazylego.

W Egipcie zwyczajem jest celebrowanie mszy świętej dwa razy w tygodniu, w niedzielę i w piątki. Zawsze poprzedza ją jutrznia. Liturgia odprawiana jest za ikonostasem przez kapłana w zwykłych szatach mniszych, złożonych z sutanny i nakrycia głowy w formie wyszywanego kaptura. Szatą liturgiczną księdza jest wyłącznie biały haftowany sticharion z motywami krzyża.

Podczas nabożeństwa uczestniczący w nim wierni zdejmują obuwie. Kobiety podczas mszy zakładają na głowę białe chusty. Charakterystyczne dla Kościoła koptyjskiego jest, że na zakończenie liturgii kapłan po udzieleniu błogosławieństwa kropi zebranych święconą wodą.

Koptyjski Kościół Ortodoksyjny posiada własny kalendarz liturgiczny podzielony na 13 miesięcy, którego datowanie rozpoczyna się od 284 roku. Językiem liturgicznym jest język koptyjski. W nabożeństwach używane są czasami słowa z języka greckiego. Czytania i kazania wygłaszane są w języku arabskim.

Obrzędowość - Na skutek wielowiekowej izolacji od reszty chrześcijaństwa Kościół koptyjski wskazuje wiele odrębności religijnych, zarówno wobec Kościołów prawosławnych jak i Kościołów katolickich. Praktykuje niektóre obrzędy żydowskie takie jak obrzezanie chłopców i święcenie szabatu. Zachował niektóre biblijne reguły dotyczące produktów spożywczych (koszerność). Posiada także własne zwyczaje takie jak np. rytualne obmycie dziecka 17 dni po narodzinach czy tatuowanie nowo ochrzczonego na skórze znakiem krzyża.

Koptyjski Kościół Ortodoksyjny ma szczególne praktyki postne. 210 dni w kalendarzu liturgicznym to dni wstrzemięźliwości, kiedy to nie wolno spożywać żadnych produktów zwierzęcych. Ponadto żaden pokarm albo napój nie może być spożywany między świtem i zachodem słońca. Powoduje to, że liturgia w Kościele koptyjskim w czasie postów jest sprawowana nad ranem lub późnym popołudniem. Koptowie wyjątkowo skrupulatnie przestrzegają Wielkiego Postu. Trwa on 40 dni, a kończy się Wielkim Tygodniem, którego kulminację stanowi Wielki Piątek.

Kościół koptyjski celebruje siedem świąt większych i siedem mniejszych. Większe to: Zwiastowanie Najświętszej Maryi Panny, Boże Narodzenie, Objawienie Pańskie, Niedziela Palmowa, Wielkanoc, Wniebowstąpienie Pańskie, i Zesłanie Ducha Świętego. Boże Narodzenie jest obchodzone 7 stycznia.

Najważniejszym świętem jest Wielkanoc, która przypada na drugą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Mniejsze święta w Koptyjskim Kościele Ortodoksyjnym poświęcone są zazwyczaj upamiętnieniu popularnych świętych znanych z koptyjskiej historii kościelnej.

Wg wykładów

KOŚCIÓŁ KOPTYJSKI

• Nie przyjął postanowień S.Ch.

• Monofizytyzm nie spójny z tym potępionym na S.,który był skrajny- całkowite pochłanięcie natury ludzkiej przez boską

• Dopracowany w V/VI w

• Separatyzm/ nacjonalizm koptyjski przeciwstawiał się bizantyjskiej afirmacji odrębności

• Dotknęty w szczególny sposób prześladowaniami-potrójne- Cesarstwo Rzymskie, Bizantyjskie, w obrębie kalifatu

• Odwoływanie sie do prześladowankalendarz liturgiczny-era męczenników. Od nich datowanie np rok I- Dioklecjana

• Etniczna odrębnośc- potomkowie staroż Egipcjan (wyodrębnienie elem z trad,staroegipskiej)

- krzyż koptyjski (symbol nieśmiertelności, symbol krzyża chrześcij)

-Podkreślanie wątków egipskich np.ucieczka świętej rodziny do Egiptu

-powoływanie się na starożytność Koscióła-założony przez św.Marka(czczony w szczególny sposób)

• Szenute z Atripe (mnich)- tworzy specyfikę K.K.

• Akcja oczyszczania chrześcijaństwa /koptyjskiego z elem.geckich, szczególnie języka, koptyjski jęz.urzędowym i liturgicznym( Egipt zalany przez islam potem, jęz arabski przyjęty, jednak koptyjski pozostał jęz liturgicznym, mimo że koptowie mówią po arabsku, ich język staje się martwy)

• Szczególna rola monascyzmu

-duży autorytet, początek monastycyzm tam ( cenobityzm, pustelnie)

-stawały się kosmopolityczne, wielu wędrowało do Egiptu

- chciał oczyścić monastycyzm z obcych wpływówtylko rdzeni koptyjczycy mogli się przyłaczyć

- Matt el Maszkine- odnowa monastycyzmu

Hierarchia Kościoła

• Na czele patriarcha- od 950 roku skrócony tytuł na Papież Aleksandryjski i Patriarcha Stolicy Świętego Marka

• Obecny Shenouda III

• Wybórwybieranie 3 kandydatów wśród mnichów, min 50 lat, w celibacie, nieposzlakowane opinie)

-mnich nie ma święceń, w momencie „zwyciężenia”przyjmuje święcenia kapłańskie

-sposród 3 losuje się właściweg, 8-letnie dziecko losuje- 4 karty z imionam, na 4 imię J.Chr, jak wylosuje ta kartkę to znaczy że wybór był nieadekwatny i procedura jest powtarzana;-P

• Czarny strój biskupi

• Szaty liturgiczne białe

Kult

• Zbierzne w Kościele Wschodnim

• Chleb i wino, podawanie na łyżece

• Liturgia katechumena, liturgia wiernych

• Nakrycia głowy dla kobiet

• Świątyniauległy modernizacji w XX w

fotel biskupa

oddzielenie części ołtarzowej od cz.dla wiernych(często kotara z ikonam)

KOŚCIÓŁ JAKOBICKI - KOŚCIÓŁ ZACHODNIO- SYRYJSKI

-zachoni syryjski- jakobicki

-wschodnio syryjski- nestoriański

Syria- monofizytyzm

-nestorianie

-lokowanie kierunkami po S.Efezkim(nestorianie potępienie- banicja na wschód)

Fundamentalna rola w kształtowaniu monofiztyzmu

Sefer z Antiochi dopracował doktrynę

kontakt znaczący z Etipią

• Zachodnia Syria- sercem Antiocha ( starożyt.ośr.intelektualny, 2 po Aleksandrii)

• Jakobini nie przyjeli postanowień soboru, wyświęcili swojego patriarchę(też było 2)

• Prześladowania skoncentrowane na hierarchii kościelnej- zagrożenie że jej nie bd

• Nie było możliwości wyświęcenia we własnej hierarchii

• Jakub Arbeuszna dworze cesarza bizantyjskiego ( Cesarzowa Teodora, skrycie sprzyjała monofiztyom; umówiła potajemnie go z kapłanem egipskim, został wyświęcony- hierarchia została zachowana. Przez resztę życia święcił kolejnych, choć sam nie był patriarchą)

Hierarchia

• Patriarcha, obecnie zakka

• Nosił imię Ignacy oprocz swojego imienia

• Wybierany przez synod (celibat, święcenia)

• Mafenariat- naczelny, przejował obowiązki patriarchy nad odległymi terenami,obecnie funkcja honorowa

• W kosciołach również przegroda, fotel biskupii

Monastycyzm

• Słupnicy- ekscentryczna forma ascezy- kilkunastometrowe słupy, na nich platformy, siedzieli tam nawet kilkanaście lat nie schodząc

• Utrzymali się przez całe średniowiecze (w XIX pojedyncze przypadki)

• Ośrodki intelektualne- kopiowali księg

• Szczególne odróżnienie- mimo prześladowań nie dokonał się odwrót od hellenistycznego zaplecza, brak nurtów antyhellenistycznych czy antyintelektualnych

• Tłumaczyli spóściznę antyczną pod panowaniem arabskim

• Doceniali dorobek intelektualny

• Sojusz syryjczyków z arabami

• Sever Seboh-studia nad filozofią, hellenizmem

-klasztor w Kenesz

-przykład ruchu syryjskiego w kulturze islamu, przejaw tego- tekst- koncepcja państwa utopijnego -wspólna religia

-komentator tekstów biblijnych

-przyczynił sie do budowy liturgii jakobicznej

-Skorygował kalendarz

-napisał gramatyke syryjską( w średn wyparty przez arabski, tylko w liturgii pozostał)

1. KOŚCIÓŁ ZACHODNII- ASYRYJSKI- NESTORIAŃSKI

• Potocznie zwany nestoriańskim, choć nie założony przez Nestoriusza

• Doktryna diofizycka pokrywająca się bardziej z naukami jego nauczyciela Teodora

• Po soborze potepiony, naznaczony jako nestoriański,p rzesuwający się na wschód

• Konspolidacja terenu wschodniego- doktryna diofizycja, do V oficjanlnie przyjęci

• Wpływy żydowskie, gnostyckie

• Literatura apokryficzna

• Ibass z Edessy - przetłumaczył na syrujskie teksty Teodora (skrajny diofizytyzm)

-Od VI ukonstytuowany

-szkoła specyficzna (VIw) -kopiowanie

-wykształcenie duchownych-mieli stać się misjonarzami-misje na ogromną skalę, prowadzeni na wsch( dotarli na Daleki Wsch, dotarli tam gdzie wcześniej nie dotarło chrześcijaństwo)

• Wspólnota nestoriańska uwsteczniła się potem, prztrwali ale nigdy się tak nie odrodzili

• Obecnie rdzenne tereny Bagdadu, Syria, USA

• Odrzucili kult obrazu, delikatni z sybolami religijnymi

8.Najstarsze symbole wiary <credo>- okoliczności i czas powstania

Chrześcijańskie wyznania wiary lub symbole wiary, to zazwyczaj krótkie i zwięzłe, układane przez wspólnotę uczniów Chrystusa zbiory podstawowych prawd wiary. Tradycja spisywania krótkich formuł wyznania wiary sięga czasów apostolskich, szereg z nich można odnaleźć już w pismach nowotestamentalnych.

Symbol Apostolski

Apostolski symbol wiary powstał jako credo chrzcielne najprawdopodobniej w Rzymie. Znany był już Hipolitowi Rzymskiemu na początku III w. - zapisał go w dziele Tradycja Apostolska. Historycy wyodrębnili dwie wersje tego credo: starszą grecką «R» i młodszą łacińską, nieco rozbudowaną wersję «T». Ta druga powstała z tekstu «R» w Galii w V wieku, prawdopodobnie inspirowana lokalnymi symbolami wschodnimi. Ostateczny kształt Symbol apostolski otrzymał w Katechizmie rzymskim (1566).

Symbolowi od IV wielu towarzyszyła legenda o tym, że ułożyli go sami Apostołowie.

Nicejski

Symbol, który miał się okazać jednym z najważniejszych w historii Chrześcijaństwa, nazywany Nicejskim wyznaniem wiary, został przygotowany na pierwszym Soborze powszechnym - który się odbył w Nicei w 325 r. Ojcowie Soboru skorzystali z jednego z symboli chrzcielnych kościołów lokalnych, najprawdopodobniej z Cezarei lub Jerozolimy. Przeciwdziałając błędom Arianizmu, wzbogacili go o prawdy chrystologiczne. Wiarę we współistotność Boskiej natury Jezusa z naturą Boga Ojca, Sobór wyraził greckim terminem homousios - co po łacinie tłumaczy się jednej sustancji - unius substantiae. Termin ten wyraża wiarę w to, że Jezus i Ojciec mają wspólną naturę Boską, są jednym Bogiem. Tajemnica trudna do pojęcia, dlatego powstało wiele błędnych doktryn, jak Sabelianizm, Apolinaryzm, Modalizm czy Monarchianizm - wynikających z nieumiejętnego wyrażenia odrębności Osób, a jedności substancji, istoty w Bogu, który jest Troisty.

Nicejsko-konstantynopolitański

Ponad pół wieku później na kolejnym Soborze ułożono nową wersję symbolu, nazwanego Konstantynopolitańskim lub Nicejsko-konstantynopolitańskim. Tym razem zdefiniowano relację Trzeciej Osoby Trójcy, czyli Ducha Świętego, do Ojca i Syna- w odpowiedzi na błędy Macedonianizmu, który nie uznawał Boskiej natury Ducha Świętego, analogicznie do arianizmu, który nie uznawał Boskiej natury Syna. W symbolu umieszczono następujące słowa stwierdzające Bóstwo Ducha Świętego:

Po kilku wiekach na Zachodzie dodano prawdę o pochodzeniu Ducha Świętego także od Syna, wstawiając w pierwszej linijce Filioque - i Syna. Dało to początek sporowi teologicznemu Wschodu chrześcijańskiego z Zachodem, trwającemu do dziś dnia.

Według badań historyków, choć Symbol konstantynopolski jest podobny do nicejskiego, pierwowzorem nie był symbol antyariański, ogłoszony w Nicei, lecz symbol lokalnego Kościoła - prawdopodobnie w Salaminie na Cyprze. Tekst prawie w takiej postaci jak ogłoszony w Konstantynopolu w 381 r., sześć lat wcześniej znał już biskup tego miasta Epifaniusz.

9.Pochodzenie Ducha sw.wg teologii prawosławnej

Filioque - (łac. i [od] Syna) - sformułowanie zawarte w katolickiej i protestanckiej wersji wyznania wiary (Credo): część zdania qui ex Patre Filioque procedit - "który od Ojca i Syna pochodzi". Formuła ta odzwierciedla dogmat o pochodzeniu Ducha Świętego od dwóch innych osób boskich - Boga Ojca i Syna Bożego i podkreśla równorzędność wszystkich trzech osób boskich w Trójcy Świętej.

Analizując problem Filioque należy wyraźnie odróżnić samo sformułowanie od dogmatu, który się za nim kryje.

Istotna dla teologii fundamentalnej kwestia pochodzenia Ducha Świętego w pierwszych wiekach chrześcijaństwa nie wywoływała większych kontrowersji. Dla starożytnych Ojców Kościoła było pewne, że Duch Święty pochodzi od Boga Ojca. To, czy pochodzi również od Syna Bożego, było mniej pewne, jednak żaden teolog tego oficjalnie nie zakwestionował. W nicejsko-konstantynopolitańskim wyznaniu wiary nie ma wzmianki o pochodzeniu Ducha Świętego od Syna Bożego, czyli słowa Filioque - skoro kwestia pochodzenia Ducha Świętego nie nastręczała problemów teologicznych, nie było potrzeby ujmować jej w wyznaniu wiary.

Jednak już niedługo później na Wschodzie i na Zachodzie zapanowały odmienne prądy teologiczne, w ramach których pojawiło się odmienne podejście do problemu pochodzenia Ducha Świętego. Zachodnia teologia za czasów Karola Wielkiego w drodze rozumowań opartych na Piśmie Świętym doszła do wniosku, że Duch Święty pochodzi również od Syna Bożego. Pogląd ten z czasem utrwalił się w kościele rzymskim i stał się w nim dogmatem wiary, zatwierdzonym na soborach laterańskim (1215), lyońskim (1274) i florenckim (1439). Wschodnia teologia, unikająca ścisłych definicji i rozstrzygających twierdzeń odnośnie prawd wiary, nie wypowiedziała się zdecydowanie również na ten temat. Nie jest zgodny z prawdą rozpowszechniony pogląd, że greccy teologowie negowali pogląd o pochodzeniu Ducha Świętego od Ojca i Syna. Przeciwnie - część z nich wprost wyznawała ten pogląd, zaś niemal wszyscy byli gotowi przyjąć kompromisową formułę, że Duch Święty pochodzi od Ojca "przez Syna".

Kolejnym etapem rozwoju kontrowersji wokół Filioque stał się okres walki kościoła ortodoksyjnego z herezjami antytrynitarnymi - negującymi istnienie Trójcy Świętej lub jej kształt przyjęty w ortodoksyjnej nauce, oraz subordynacjonistycznymi - poszukującymi hierarchii wśród osób boskich. Brak wyraźnego poglądu o pochodzeniu Ducha Świętego od obu pozostałych osób boskich stał się dla heretyków asumptem do poglądu o podporządkowaniu tej osoby pozostałym. Naturalną reakcją Kościoła było szerzenie ortodoksyjnej nauki o równości osób boskich, a więc i o pochodzeniu Ducha Świętego. Narzędziem tej walki stało się między innymi wyznanie wiary uzupełnione o stwierdzenie, że Duch Święty pochodzi od Ojca i Syna.

Potrzeba tej walki znacznie ostrzej objawiła się na Zachodzie, gdzie na większości terenów wyznaniem panującym stała się najbardziej masowa z herezji antytrynitarnych - arianizm. Dlatego Filioque najpierw pojawiło się w wyznaniu wiary kościoła wizygockiej Hiszpanii, gdzie oficjalnie zostało zatwierdzone przez trzeci synod w Toledo w 589. Na synodzie we Friuli w 796 zatwierdził Filioque kościół Królestwa Longobardów. W 809 zatwierdził je synod w Akwizgranie. Postanowienia tego ostatniego synodu zostały zatwierdzone przez papieża Leona III, który, akceptując pogląd, nie zgodził się na oficjalne wprowadzenie Filioque do wyznania wiary. Na używanie Filioque naciskali jednak kolejni cesarze karolińscy i ottońscy, którzy upatrywali w nim oznaki niezależności kościoła Zachodu od swych wielkich konkurentów - cesarzy Bizancjum. Wbrew postawie kolejnych papieży, dodatek utrwalił się w całym kościele Zachodu. Dopiero w 1014 papież Benedykt VIII uległ żądaniu cesarza Henryka II i zezwolił na odmawianie wyznania wiary z Filioque podczas jego mszy koronacyjnej. Od tego czasu, mimo oporu poszczególnych ośrodków myśli teologicznej (ostatnim z nich była paryska Sorbona, gdzie jeszcze w połowie XIII wieku odmawiano wyznanie wiary w pierwotnym brzmieniu), wyznanie wiary z Filioque stało się na Zachodzie powszechne do tego stopnia, że poczytywano je za prawidłowe, pierwotne, ustalone przez sobory.

Jak można się spodziewać, praktyka ta wywoływała zastrzeżenia ze strony strzegącego ortodoksji kościoła Wschodu - w najlepszym razie zarzucano łacinnikom samowolną zmianę uświęconego przez sobór wyznania wiary, w najgorszym - herezję. Wschód zachował bowiem wyznanie wiary w treści ustalonej przez pierwsze sobory. Paradoksalnie, wierni kościoła Zachodu byli przekonania, że to ich wyznanie jest prawidłowe, zaś Grecy samowolnie usunęli z niego Filioque. Taki zarzut stawiał Grekom np. kardynał Humbert da Silva Candida podczas sporów w 1054.

W okresie definitywnego rozłamu obu gałęzi Kościoła powszechnego (IX-XI wiek) problemowi pochodzenia Ducha Świętego nadano rangę naczelnej kontrowersji miedzy teologiami Wschodu i Zachodu. Kościół i Cerkiew zarzucały sobie wzajemnie herezję z powodu przyjęcia lub nieprzyjęcia tego dogmatu. Z powodu tej herezji od 1014 kościół konstantynopolitański nie wpisywał do dyptychów kolejnych papieży. Jednakże przy obu próbach pojednania w drodze unii, na soborze lyońskim II w 1274 i na soborze florenckim w 1439, strona prawosławna nie miała trudności z przyjęciem dogmatu w kształcie sformułowanym przez kościół Zachodu. Należy podkreślić, że warunkiem unii nie było wprowadzenie Filioque do wyznania wiary, lecz przyjęcie dogmatu o pochodzeniu Ducha Świętego. Osobną kwestią było tło polityczne tych Soborów (zagrożenie atakiem muzułmanów w Bizancjum), które stawiało Kościół prawosławny pod ścianą. Obie Unie prawosławie odrzuciło, jako niezgodne z Tradycją i nauczaniem Ojców Kościoła.

Spór Wschodu z Zachodem wokół Filioque miał więc za podstawę nie tyle treść dogmatu, który ta formuła ujmuje, lecz wprowadzenie jej do wyznania wiary, a zwłaszcza sposób, w jaki się w nim pojawiła. Zarzut ten sprowadza się do tego, że wyznanie wiary sformułowane przez sobór powszechny może zostać zmienione tylko przez ten sobór, reprezentujący cały Kościół, zaś samowolne uzupełnienia przez kościoły lokalne są niedopuszczalne.

W ostatnich dekadach, pod wpływem postaw ekumenicznych w podzielonych Kościołach, spór o Filioque stracił na ostrości. Jan Paweł II, celebrując msze z udziałem prawosławnych, odmawiał Credo bez Filioque.

10.Husytyzm-doktryna i historia

Husyci ruch religijny i polityczny uczniów i zwolenników czeskiego reformatora religijnego Jana Husa, istniejący na przełomie XIV i XV wieku. Jego nauka określana jest mianem husytyzmu.

Podstawowe założenia tej doktryny to:

- odrzucenie politycznej władzy oraz autorytetu papieży,

- krytyka dogmatów o sakramentach i łasce,

- odrzucenie niektórych obrzędów i ceremonii,

Najważniejsze żądania husytów zostały sformułowane w tzw. czterech artykułach praskich z 1421 roku.:

- prawo do swobodnego głoszenia Słowa Bożego,

- prawo do komunii pod dwiema postaciami dla świeckich,

- odebranie księżom władzy świeckiej i sekularyzacja dóbr kościelnych,

- zrównanie księży i świeckich wobec prawa.

Po śmierci Jana Husa doszło do wybuchu wojen husyckich (1419-1434), które przybrała charakter wojny o niepodległość Czech od domu luksemburskiego. W trakcie walk husytyzm podzielił się na taborytów oraz utrakwistów (kalikstynów).

11.Chrystianizacja ludów słowiańskich w średniowieczu

Metod chrystianizacji średniowiecznej Europy było wiele. Inaczej chrzczono w obrządku wschodnim i inaczej w zachodnim. Różnice wynikały m.in. z języka liturgicznego. Europa Zachodnia posługiwała się językiem łacińskim. Natomiast wschodni misjonarze, Cyryl i Metody dostosowali język grecki do słowiańskiego, tworząc głagolicę. Kontrowersje teologiczne związane z językiem uniemożliwiały wzajemne uznanie się Konstantynopola i Rzymu (Rzym dążył do uniwersalizmu). Europa była miejscem walki o hegemonie Kościoła Rzymskiego i Bizancjum.

Niektórzy władcy zachodni zdawali sobie sprawę z tego, że przyjęcie chrześcijaństwa niesie za sobą wiele korzyści. Kościół posiadał dobrze zorganizowaną administrację, która pozwalała na ujednolicenie i unowocześnienie państwa. W ten sposób swoje państwo wzmocnił władca Franków, Chlodwig. Przyjął chrzest w 496 r.

Wschodnie państwa były w innej sytuacji. Znajdowały się na granicy strefy wpływów Cesarstwa Bizantyjskiego a Kościoła Rzymskiego. Szerzenie chrześcijaństwa było tylko pretekstem do powiększenia swojego terytorium lub dominacji nad nowopowstałymi państwami. Stworzenie głagolicy ułatwiło misjonarzom bizantyjskim podporządkowanie tych państw. Wśród nich były: Bułgaria Borysa-Michała (865 r.), Serbia Vlastimira oraz Ruś Włodzimierza Wielkiego (988r).

Dla wielu władców państw Europy wschodniej i południowej chrystianizacja wiązała się z przymusem i walką o utrzymanie niezależności. Tak było w przypadku przyjęcia chrztu przez Polskę. Mieszko I obawiając się podporządkowania Niemcom, przyjął chrzest z rąk Czechów wraz ze ślubem z czeską księżniczką Dobrawą. Podobnie postąpił władca Litwy (która została, po podbiciu Prusów i bałtów, jedynym krajem pogańskim). Jagiełło chcąc zabezpieczyć swoje państwo przed zbrojną chrystianizacją ze strony Krzyżaków lub Rusinów, przyjął chrzest z rąk Polski.

Kolejnym sposobem chrystianizacji było wysyłanie krucjat i walki z ostatnimi poganami w Europie. Chodzi tu m.in. o Prusów i Litwinów. Państwa tworzone przez te ludy były opóźnione w stosunku do chrześcijańskiej Europy. Były zamknięte na wszelkie kontakty zewnętrzne, co było utrudnieniem dla chrystianizacji. Dopiero w 1147 r. krucjata Henryka Lwa przyłączyła do Świętego Cesarstwa Rzymskiego ziemie Słowian Połabskich. Prusów schrystianizowali w 1183r. Krzyżacy sprowadzeni przez Konrada Mazowieckiego w 1126r. Również Zakon Kawalerów Mieczowych w Inflantach podbił pogańskich bałtów.

W 1184 r. papież Lucjusz rozkazał swoim biskupom zwalczanie herezji. Tą datę można uznać za początek inkwizycji. Powstałe wtedy sądy biskupie nazwano inkwizycyjnymi (ich tryb postępowania określił synod w Tuluzie w 1229r.). Jednak za datę powstania samej instytucji można uznać IV wiek. Działania inkwizytorskie powierzone były zakonowi dominikanów. Zadania inkwizycji polegały na walce z heretykami, zwalczaniu czarownic i głosicieli odmiennych poglądów niż ogólnie przyjęte przez Kościół. Ofiarami byli duchowni i teologowie, którzy mieli inne zdanie na temat katolickich dogmatów, oraz ludzie niewygodni dla Kościoła.

Każdy kto chciał mógł zostać donosicielem. Oskarżonego przetrzymywano w więzieniu nawet kilkanaście lat zanim postawiono go przed trybunałem. Jeżeli przyznawał się do herezji nakładane zostawały na niego kary pieniężne, bądź nakazywano mu długi post lub pielgrzymkę. Rodzaj kary zależał od stopnia zamożności oskarżonego. Jeżeli jednak nie przyznawał się do winy skazywano go na tortury lub dalsze przesłuchiwania. „Heretyk” nie wzywał na przesłuchanie świadków (z góry byli oskarżani o herezję), nie miał tez prawa do obrońcy- papież zabronił adwokatom bronić oskarżonych o herezję. Tortury były bardzo różnorodne: od wieszania za ręce z kamieniem przywiązanym do nóg, przez wyłamywanie stawów, do łamania na kole.

Chrystianizacja Europy często następowała poprzez siłowe narzucenie ludziom wiary, poprzez strach i represje. Jednak nie zawsze chrześcijaństwo było narzucane siłą. Przykładem tego jest działalność misjonarzy Cyryla i Metodego oraz wielu innych. Chrystianizacja niosła za sobą wiele dobrego: wraz ze chrztem państwo wchodziło w krąg cywilizacji europejskiej, administracja Kościoła pomagała ujednolicać strukturę państwa co prowadziło do umocnienia kraju. Chrystianizacja tworzyła podwaliny do rozwoju wielu państw.

12.misja Cyryla i Metodego

Cyryl i Metody, święci, bracia. Z pochodzenia Grecy urodzeni w Salonikach. Do historii przeszli jako misjonarze, którzy znacząco przyczynili się do wprowadzenia w krąg kultury chrześcijańskiej ziem słowiańskich. W IX w. książę morawski Rościsław wystosował do cesarza bizantyjskiego Michała prośbę, by przysłał mu zamiast niemieckich duchownych misjonarzy, którzy potrafiliby szerzyć chrześcijaństwo w języku zrozumiałym dla mieszkańców tych ziem. Słynący jako kaznodzieje Konstantyn i Metody znali język Słowian macedońskich, dlatego zostali wybrani do wykonania tej misji.

Konstantyn (około 827-około 869), który po wstąpieniu do klasztoru przybrał imię Cyryl, w związku z brakiem znaków oddających dźwięki języka słowiańskiego stworzył alfabet pisma staro-cerkiewno-słowiańskiego (głagolica). Wraz z Cyrylem od 863 działalność misyjną prowadził Metody (820-885), który z poparciem Rzymu wprowadził język słowiański do liturgii, jednak stale prześladowany i oskarżany był o herezje ze strony kleru niemieckiego, tracącego swe wpływy.

Dzieło Cyryla i Metodego odegrało niezwykle ważną rolę w kulturze Słowian, zapoczątkowało rozwój języka i piśmiennictwa. Działalność misjonarzy była kontynuowana przez ich uczniów, a jeden z nich, najprawdopodobniej biskup ochrydzki Kliment, stworzył kilka oryginalnych tekstów hagiograficznych poświęconych życiu braci.

13.Schizma wsch-data,przyczyna,okoliczności

Wielka schizma wschodnia - rozłam w chrześcijaństwie na Kościół wschodni i zachodni. Za symboliczną datę tego wydarzenia przyjmuje się rok 1054.

Nie był to jednak w istocie jednorazowy akt, lecz proces, który rozciągał się w szerokich ramach chronologicznych, trwający aż do XIII w. Właściwie jeszcze wtedy wiele osób nie do końca zdawało sobie sprawę z istnienia schizmy. Winą za jej powstanie obarcza się zarówno Rzym jak i Konstantynopol.

Geneza

Podział Kościoła na część wschodnią i zachodnią sięgał czasów Imperium Rzymskiego, kiedy to cesarz Teodozjusz I Wielki w 395 r. podzielił cesarstwo na zachodniorzymskie i wschodniorzymskie. Przyczyną tego były znaczące różnice kulturowe i niemożność zarządzania tak ogromnym organizmem. Zachód był światem łaciny i kultury rzymskiej, zaś na wschodzie dominowała greka i wpływy kultury śródziemnomorskiej. Początkowo Rzym odgrywał główną rolę, lecz w 330 r. Konstantynopol został mianowany drugą stolicą Cesarstwa rzymskiego, a w 451 r. na soborze chalcedońskim patriarchat zrównano w prawach z papiestwem. Papież Leon I Wielki, w sporze o prymat, powoływał się na Ewangelię (Mt 16,18 i Łk 22,31 n), i porównywał papieża do Piotra; tak jak Piotr był pierwszym wśród apostołów, tak papież był pierwszy pośród biskupów.

Spór o prymat w świecie chrześcijańskim angażował również władców świeckich; cesarz wschodniorzymski na soborze trullańskim w 692 uznał papieża za "przeklętego heretyka". Eskalacja konfliktu doprowadziła do schizmy Focjusza (861), a w konsekwencji - do wielkiej schizmy wschodniej.

Przyczyny

Pośrednie

- rywalizacja pomiędzy Kościołem Bizantyjskim a Rzymskim o strefy wpływów w Europie, szczególnie na Słowiańszczyźnie

- różnice religijne (kwestia używania przaśnego chleba w Eucharystii, celibatu księży, postu w soboty, noszenia zarostu przez duchownych etc.)

- różnice organizacyjne

- Dążenie Rzymu od II połowy IX w. do podporządkowania sobie Wschodu

Bezpośrednie

Sytuacja uległa zaostrzeniu w XI wieku. Był to okres kiedy na zachodzie Europy pojawiły się postulaty uniezależnienia kościoła od państwa. Budziło to niepokój cesarza bizantyjskiego, który uznawał się przecież za zwierzchnika kościoła. Jeszcze gorzej przyjęto w Konstantynopolu fakt wprowadzania rzymskich zwyczajów w zakresie liturgii na terenie południowych Włoch, które znajdowały się pod wpływami bizantyjskimi. Dalej wydarzenia potoczyły się bardzo szybko. Papież Leon IX wysłał do Konstantynopola swojego legata, który w odpowiedzi na zamknięcie w stolicy Bizancjum kościołów obrządku łacińskiego wkroczył w lipcu 1054 roku do kościoła Hagia Sofia i złożył na ołtarzu pisma nakładające ekskomunikę na patriarchę Konstantynopola Michała Cerulariusza. Trzeba zauważyć, że działał on na własną rękę, ponieważ w czasie owych wydarzeń papież już nie żył i nie było jego intencją zaostrzenie konfliktu. Legat podjął własną decyzję o ekskomunice, aby sprowokować patriarchę do działania. W odpowiedzi na to patriarcha zwołał synod, na którym spalono ową bullę i zatwierdzono klątwę nałożoną na kościół rzymski. Schizma wschodnia stała się faktem.

Nikt nie zdawał sobie chyba wówczas sprawy jak trwałe następstwa przyniesie to lokalne, w gruncie rzeczy, nieporozumienie. Przecież już wcześniej dochodziło do konfliktów między Rzymem i Konstantynopolem, choćby za czasów patriarchy Focjusza, który w roku 867 doprowadził do otwartego rozłamu w kościele. Jednak cesarz Bazyli I unormował stosunki z papiestwem. Wydawało się, że tym razem może być podobnie, że prędzej czy później konflikt zostanie zażegnany. Tak się jednak nie stało. Zniszczona została jedność Kościoła, a skutki schizmy wschodniej trwają do dziś. Przez kolejne stulecia nie udało się przezwyciężyć podziału na prawosławie i katolicyzm i przywrócić jedności chrześcijaństwu.

Zerwanie jedności spowodowało, że istniejące już wcześniej różnice między Kościołem wschodnim i zachodnim nie tylko się utrwaliły, ale i pogłębiły.

14. Niewola awiniońska i Wielka schizma zachodnia

Francją przełomu XIII i XIV wieku rządził Filip IV Piękny, pochodzący z dynastii Kapetyngów, syn Filipa Śmiałego. Rozpoczął on tworzenie scentralizowanego państwa narodowego, domenę powiększył o Nawarrę, Szampanię i Burgundię, wzmocnił władzę królewską, zlikwidował zakon templariuszy we Francji i pomimo początkowych niepowodzeń podporządkował sobie Flandrię (atrakcyjną szczególnie ze względu na wspaniale prosperujący w niej przemysł sukienniczy). Był więc władcą prężnym i zdecydowanym, ale jego polityka była bardzo kosztowna i wymagała dużych nakładów finansowych. Król obłożył więc podatkiem dotychczas wolne od niego posiadłości kościelne. Duchowni skierowali skargę do papieża. Papież Bonifacy VIII, postępowanie króla uznał za naruszenie prerogatyw władzy duchownej i zagroził mu klątwą. W odpowiedzi Filip IV Piękny zwołał w 1302 roku do Paryża stany generalne (przedstawicieli duchowieństwa, rycerstwa i mieszczan). Zgromadzenie stanów generalnych poparło politykę króla. Filip IV Piękny uwięził więc papieża w Anagni (po trzech dniach mieszkańcy miasta go uwolnili) i w 1309 roku doprowadził do wyboru Klemensa V - pierwszego papieża doby niewoli awiniońskiej. Zamach w Anagni był w istocie kolejnym etapem walki o inwestyturę i uważa się go za koniec średniowiecznego zwierzchnictwa władzy duchownej nad władzą świecką.

Tak zwana „niewola awiniońska papieży” trwała potem przez kolejne siedem dekad (do 1377 roku). Papiestwo stało się w tym czasie bardziej strukturą administracyjną, niż ustanowionym dla wiernych Kościołem powszechnym. Rozwinęło sprawny aparat fiskalno - - podatkowy, a we wszelkich sporach posługiwało się groźbą ekskomuniki.

W tym czasie w Europie rozpętała się dyskusja, jak daleko powinna sięgać władza papieska - trzeba było określić, czy (i w jakim zakresie) papież ma sprawować władzę świecką. Debaty nad zakresem kompetencji władz duchowych i świeckich prowadzili przede wszystkim filozofowie - Wilhelm Ockham i Marsyliusz z Padwy.

Wilhelm Ockham (znany też pod imieniem Williama) był franciszkaninem i filozofem pochodzenia angielskiego. W swoich teoriach poznanie ludzkie ograniczał do stwierdzenia istnienia rzeczy doznawanych i do posługiwania się pojęciami. Głosił nieograniczoną wszechmoc Boga i negował wszelkie próby przyczynowo - skutkowego wyjaśniania rzeczywistości. Świat podzielił na dwie rzeczywistości: przyrodzoną i nadprzyrodzoną. Stwierdził, że człowiek rozumem jest w stanie ogarnąć tylko przyrodzoną część rzeczywistości (czyli świat przyrody). Rzeczywistość nadprzyrodzona, której nigdy nie da się ogarnąć rozumem, miała pozostać przedmiotem poznania teologii. Tezy te miały konsekwentne przełożenie na sprawy Kościoła i państwa - światem przyrodzonym i racjonalnym rządzi władca świecki, a światem nadprzyrodzonym - władca duchowny. Światy te nie przenikają się nawzajem, nie ma więc potrzeby, by kompetencje władzy świeckiej i duchowej miały zachodzić na siebie. W dziedzinie stosunków na linii państwo - - kościół Ockham sprzeciwiał się więc świeckiej władzy papieża i występował jako rzecznik praw cesarskich.

Podobnie wypowiadał się Marsyliusz z Padwy - włoski filozof, polityk i doradca cesarza Ludwika Bawarskiego. W swoim traktacie „Defensor pacis” ogłosił postulat rozdzielenia państwa (rządzonego przez władców, zgodnie z radami filozofów) od Kościoła, (w którym kapłani mają troszczyć się tylko o przyszłe życie wieczne, a władców ziemskich zachęcać do życia cnotliwego). Marsyliusz z Padwy, podkreślając rozdzielność i suwerenność władz duchowej i świeckiej, zakładał tylko jeden, wyjątkowych przypadek, gdy mogą one nawzajem ingerować w swoje strefy wpływów - papież, gdyby władca był tyranem, a władca, gdyby papież był heretykiem.

W Europie tego okresu trwała angielsko - francuska wojna stuletnia (1337 - 1453), wywołana dążeniami Francji do przejęcia posiadłości Plantagenetów (królów Anglii o francuskim pochodzeniu). Klęski, jakie Francja poniosła w tej wojnie (bitwy pod Crecy, Poitiers i Azincourt) zmusiły ją do ustępstw terytorialnych i do przyznania praw do tronu francuskiego Henrykowi V Lancasterowi. Osoba Joanny d'Arc i wzrost antyangielskich nastrojów patriotycznych spowodowały jednak zwrot w wojnie na korzyść Francji. Pokonana Anglia została zmuszona do wycofania się z kontynentu (utrzymała tylko Calais). Wojna stuletnia, która wyczerpała obu przeciwników, Francji przyniosła więc jednak zakończenie procesu centralizacji państwa.

Jednym z ważniejszych wydarzeń czternastowiecznej Europy była też epidemia dżumy (zwanej „czarną śmiercią”). Ogromna ilość zachorowań i ofiar śmiertelnych w zachodniej Europie spowodowała falę religijności. Ludzie skłonni byli wierzyć, że choroba jest boską karą za występne życie zarówno ludzi świeckich, jak i kleru.

Tymczasem „niewola awiniońska”, (która w istocie nie była niewolą, bo przez królów francuskich papieże do pozostania w Awinionie nie byli wcale zmuszani) przedłużała się również ze względu na sytuację panująca w Rzymie, gdzie dochodziło do bardzo ostrej rywalizacji pomiędzy rzymskimi rodami.

Dopiero w 1377 roku zdający sobie sprawę z upadku autorytetu swej władzy papież Grzegorz XI postanowił zakończyć „niewolę awiniońską” i przenieść stolicę apostolską z powrotem do Rzymu. Po śmierci Grzegorza XI (w 1378 roku) kolegium złożone z kilkunastu kardynałów na nowego papieża wybrało Urbana VI, który jednak swoim zachowaniem i nadużyciami władzy zawiódł ich zaufanie. Kardynałowie zebrali się więc ponownie w Fondi i wybrali innego papieża, z pochodzenia Francuza, który po wyborze przyjął imię Klemensa VII. Urban VI tymczasem wcale nie zamierzał rezygnować ze stanowiska. Tym samym pojawiło się równocześnie dwóch papieży i problem: który z nich jest legalny, skoro obaj zostali wybrani przez to samo zgromadzenie i według tej samej procedury. Pikanterii sprawie dodawał dogmat, w myśl którego kolegium wybiera papieża pod wpływem Ducha świętego. Skoro pierwszy wybór nie był dobry, oznaczałoby to, że Duch św. kardynałów opuścił.

Wybory papieża Urbana VI (rezydującego w Rzymie) i antypapieża Klemensa VII (mającego siedzibę w Awinionie), zapoczątkowały w Kościele tzw. „wielką schizmę zachodnią” trwającą do 1417 roku. Cała Europa podzieliła się na dwa rejony. Władzę (tzw. „obediencję”) Klemensa VII uznały: Francja, Aragonia, Neapol, Burgundia, Sabaudia, kraje iberyjskie, Cypr i Szkocja. Wiernym Rzymowi pozostały natomiast: Cesarstwo, Anglia i kraje słowiańskie.

Początkowo spór próbowano rozwiązać polubownie (nakłaniając papieży do dobrowolnego ustąpienia). Wkrótce jednak stało się jasne, że żaden z nich ustąpić nie zamierza. Co więcej - obaj mianowali swoich następców. Skutkiem tego, przez ponad trzydzieści lat w Europie istniały dwa papiestwa.

Aby zakończyć papieską dwuwładzę, w 1409 roku zwołano tzw. „sobór reformatorski” w Pizie, który orzekł o nieważności wyboru papieży: Grzegorza XII (rzymskiego) oraz Benedykta XIII (awiniońskiego) i na nowego papieża wybrał Aleksandra V. Ten ostatni jednak, nie zyskał powszechnego uznania. W 1417 roku zwołano więc sobór w Konstancji, który doprowadził do ustąpienia wszystkich trzech papieży (Grzegorza XII, Benedykta XIII i Jana XXIII - następcy Aleksandra V) i na stolicę apostolską wyniósł powszechnie uznawanego Marcina V.

Fakt zaistnienia schizmy zachodniej i sposób jej likwidacji przyniosły Europie kolejne doniosłe pytania o instytucję, która ma prawo rozstrzygać o legalności (lub nielegalności) wyboru. Problem stwarzała instytucja Soboru, który w teorii był ważny tylko jeśli został zwołany przez papieża. Zdania w tej sprawie były podzielone. Ruch koncyliarystów twierdził, że sobór może zostać zwołany również przez kolegium kardynalskie. Z kolei ruch papalistów (kurialistów) przekonywał, że sobór powinien być zwoływany przez papieża, a przez kolegium kardynalskie tylko w przypadkach zupełnie wyjątkowych.

Wkrótce zwyciężył pogląd koncyliarystyczny, wzbogacony o wskazanie, że sobór nie może być zerwany pod naciskiem z zewnątrz i że wszyscy wierni (także papieże) jego uchwałom muszą się całkowicie podporządkować. Papież Marcin V tych wskazań ani nie odrzucił, ani nie potwierdził.

Kresem ruchu soborowego był trwający w latach 1431 - 1449 sobór bazylejsko - - ferraro - florencki. Lata czterdzieste wieku XV były jednocześnie czasem umocnienia się autorytetu papieża (po doprowadzeniu do unii z Kościołem wschodnim - tzw. „unii florenckiej”).

Sobór bazylejski zwołany przez papieża Marcina V miał na celu przeprowadzenie reform, doprowadzenie do dialogu z husytami i powstrzymanie ekspansji Turków w Europie. Spór Eugeniusza IV (następcy Marcina V) z ojcami soborowymi doprowadził jednak do nowych konfliktów. Większość biorących udział w soborze duchownych ogłosiła dekret o wyższości soboru nad papieżem i dokonała wyboru ostatniego w Kościele antypapieża. Sobór bazylejski rozwiązał się jednak w roku 1449, uznając władzę zastępcy Eugeniusza IV. Dokonania tego soboru - reforma struktur kościelnych, porozumienie z husytami i unia florencka z Kościołem prawosławnym - nie przetrwały próby czasu. Ruch soborowy stał się jednak jedną z podstaw późniejszej reformacji.

15. ikonoklazm

Ruch szerzący sie w VIII - IX wieku na terenach Bizancjum i w Niderlandach w XVI w.Jego zwolennicy (ikonoklaści), inaczej "obrazoburcy" sprzeciwiali się oddawaniu czci obrazom (ikonom) oraz posągom. Ikonoklazm został ostatecznie potępiony przez Kościół. Ikonoklazmem nazywano także podobne ruchy w łonie islamu oraz protestantyzmu.

Ikonoklazm, czyli Kłótnia o Obrazy, był ruchem wrogim kultowi ikon, świętych obrazów, które stanowiły przedmiot adoracji we Wschodnim Cesarstwie Rzymskim.

Pojawił się w VIII i IXw. i przejawiał w prowadzonym na szeroką skalę niszczeniem ikonostasów, fresków, a nawet klasztorów i prześladowaniem osób adorujących ikony (ikonoduli).

Pierwszy ikonoklazm (730-787)

W roku 730 cesarz Leon III Izauryjczyk, panujący w latach 717 do 741, zakazał czczenia ikon Chrystusa, Dziewicy Maryji i świętych i nakazał zniszczenie istniejących wizerunków.

Spór na temat ikonoklazmu narodził się wskutek sprzeciwu niszczenia ikonostasów ze strony licznych chrześcijan, zarówno żyjących we Wschodnim Cesarstwie Rzymskim, jak i poza nim.Święty Jan z Damaszku stał na czele jednego z tych ruchów sprzeciwu. Jednak pozycja cesarza zyskała wsparcie w wyniku sukcesów politycznych: oblężenie Konstantynopola w latach 717 - 718, koniec płacenia daniny plemionom arabskim. Syn Leona III, Konstantyn V (cesarz w latach 741 - 755) odnosił również sukcesy militarne, co wzmocniło jego pozycję przeciw ikonodulom.

Sobór Nicejski II w roku 787 zezwolił ponownie na kult obrazów, zakazując surowo handlowania nimi.Uzasadnienie doktrynalne było następujące: skoro Chrystus się przeistoczył, wolno przedstawiać fizyczną postać Syna Bożego i malować wizerunki świętych.

Drugi ikonoklazm (813-843)

Leon V, (cesarz od 813 do 820), natychmiast po objęciu tronu wprowadził drugi ikonoklazm i to bardziej rygorystyczny od poprzedniego. Jego polityka była kontynuowana przez Michała II i Teofila II. Wdowa po Teofilu II, Teodora, regentka na rzecz nieletniego syna Michała III, proklamowała powrót do ikonolatrii w roku 843.

Jako jedyny symbol adoracji cesarze usiłowali narzucić monogram Chrustusa w postaci dwóch pierwszych liter jego imienia: greckich X i P ( Khi i Rho). Była to religia jedynego Boga, w której postać Chrystusa zajmuje miejsce bliższe świętym. Można więc także interpretować ikonoklazm jako próbę zjednoczenia pod flagą cesarską wszystkich wschodnich chrześcijan w celu wzmocnienia sił wobec poważnego zagrożenia zewnętrznego. Gdy zagrożenie ustało, znikła też potrzeba ikonoklazmu.

W Europie Zachodniej, w następstwie Synodu Frankfurckiego ([r. 794) Karol Wielki stanął po stronie ikonoklazmu.

16.Kościoł nestoriański- okolicznosci ,czas,przyczyny powstania+doktryna

Nestorianizm to doktryna głosząca, że Jezus Chrystus składa się z dwóch odrębnych bytów: ludzkiego i boskiego. Nazwa pochodzi od Nestoriusza, patriarchy Konstantynopola w latach 428-431. Nestorianizm został uznany za herezję i potępiony na soborze efeskim w 431.

Doktryna, podkreślająca ludzką naturę Jezusa i wiarę w reinkarnację, została stworzona i opracowana przez Nestoriusza po wpływem pism Diodora z Tarsu i Teodora z Mopsuestii, w opozycji do szerzącej się w początkach V wieku herezji apolinaryzmu. Nestorianie uważali za nie do pomyślenia, by Bóg mógł zostać zrodzony przez człowieka i mógł umrzeć. Tak więc Bóg (Logos) nie urodził się ani nie umarł, a tylko był ściśle związany z człowiekiem - Jezusem z Nazaretu - który urodził się i umarł. W konsekwencji sądzili, że Jezus Chrystus był zwykłym człowiekiem, w którym dopiero później zamieszkał Bóg - "jak posąg w świątyni". Oznaczało to, że w ciele Jezusa Chrystusa upatrywali istnienie dwóch odrębnych i niezależnych od siebie osób: Boga i człowieka. Jedną z konsekwencji był pogląd, że Bóg nie został zrodzony z Marii, a więc nie jest Ona Matką Boską (gr. Theotokos), a tylko Matką Chrystusa (gr. Christotokos; zwłaszcza to ostatnie twierdzenie, choć stanowiło tylko mało istotny szczegół doktryny, rozjątrzyło jej przeciwników, bo kult maryjny już wówczas był powszechny). Nestorianizm szedł więc dalej, niż późniejsza herezja monofizytyzmu, która upatrywała w Chrystusie jedną naturę, i tylko jedną osobę.

Doktryna Nestoriusza, ogłoszona przez niego w ostatecznej formie w publicznym wystąpieniu na Boże Narodzenie 429 roku, natychmiast wzbudziła sprzeciw pozostałych ośrodków teologicznych. Szczególnie ostro wystąpił przeciwko Nestoriuszowi patriarcha Aleksandrii Cyryl, który pozyskał dla swojego stanowiska papieża i władze świeckie Cesarstwa. Krytykę nestorianizmu Cyryl podsumował w dwunastu anatematyzmach, ogłoszonych w połowie 431 roku, na które Nestoriusz udzielił odpowiedzi w formie własnych dwunastu anatematyzmów skierowanych przeciw Cyrylowi. Cyryl doprowadził do rychłego zwołania w czerwcu 431 soboru powszechnego w Efezie. Sobór ten zakończył się potępieniem nauk Nestoriusza i złożeniem go z urzędu patriarszego. Nestoriusz został przez cesarza odosobniony i wkrótce zmarł, natomiast wyznawców jego doktryny władze świeckie poddały prześladowaniom, wskutek których masowo wyemigrowali poza granice Cesarstwa Rzymskiego - do Persji. W ten sposób granice Rzymu opuściła między innymi słynna nestoriańska szkoła teologiczna działająca w Edessie, która z powrotem przeniosła się do perskiego Nisibis.

W Mezopotamii, pod władzą perską, doszło do rozkwitu nestorianizmu - nestorianie utworzyli potężny kościół z własnym patriarchą, całkowicie odcięty od kościoła w imperium rzymskim, liczący w okresie swego rozkwitu setki diecezji i miliony wiernych na przestrzeni od Mezopotamii do Chin. Jego spadkobiercą jest istniejący do dziś kościół asyryjski, który jednak wypiera się nestorianizmu. Rzeczywiście, od końca VI wieku podstawą nauki tego kościoła nie jest doktryna nestoriańska w formie, którą nadał jej sam Nestoriusz, lecz raczej we wcześniejszej postaci, opartej na pismach Teodora z Mopsuestii i zmodyfikowanej przez jednego z doktorów kościoła nestoriańskiego Babai Wielkiego. Tym niemniej podstawowe założenia teologii tego kościoła nadal są nestoriańskie.

Ze skryptu

Doktryna Nestoriusza

*Sokrates scholastyk

- Nestoriusz nie głosi, że Jezus był tylko człowiekiem (jak robił to Paweł z Samomaty), ale unika określenia Bogarodzicielka, nie uznaje za Boga małego Jezusa.

*Cyryl Aleksandryjski - antynestoriański

- nestorianie rozdzielają dwie istoty Syna: cielesną i boską. Jest wiec 1 Jezus - człowiek, i 2 - Bóg, który wcielił się w człowieka Jezusa. Maryja urodziła więc człowieka, a nie Boga.

*Nestoriusz kazanie z 430

- christotokos (Chrystus) oznacza 2 natury ludzką i boską = antropotokos i theotokos

- Nestoriusz nie zwalczał tytułu theotokos

- „człowiek” - oznacza substancje ktorą przyjął Chrystus, a „logos - bóg” - oznacza jedność tej substancji. Jedność obydwu natur nie jest rozdzielona, chociaż substancje są rozdzielone.

• Polemika z Nestoriuszem

* Anatematyzmy, Cyryla Aleksandryjskiego, każdy kończy się zwrotem „niech będzie wykluczony” Np. Jeśli ktoś odważa się mówić, że Chrystus-człowiek jest nosicielem Boga, a nie prawdziwym Bogiem - niech będzie wykluczony.

- Maryja zrodziła Syna bożego - prawdziwego Boga, a nie człowieka, jest Matką Bożą

- słowo Boga ojca zostało substancjalnie złączone z ciałem. Jezus jest jednoczesnie Bogiem i człowiekiem

*Cyryl do Arkadii i Mariny (młodszych sióstr cesarza Teodozjusza II)

- Jezus narodził się z Maryi jako Bóg, ale jego boska natura istniała już wcześniej

*Cyryl w obronie tytułu Bogarodzicy

- bluźnierstwo, że słowo tylko zamieszkało w zrodzonym z niewiasty człowieku, że Chrystus podzielil się na boskiego i ludzkiego.

- Maryje należy wysławiać jako matke boga

*Formułą zjednoczenia - podpisana przez Cyryla w 433 r (odchodzi od terminologii szkoły aleksandryjskiej na rzecz terminologi szkoły antiocheńskiej)

- Chrystus istniejący od zawsze w bogu, zrodzony jako bóg z Maryi, jest współistotny Bogu co do istoty i współistotny ludziom co do człowieczeństwa - nastąpiło zjednoczenie dwóch natur, bez pomieszania. Świeta dziewica jest matką bożą.

• Sobór w Efezie 431 o nauce Nestoriusza

- wykluczenie Nestoriusza ze wspólnoty i złożenie go z urzędu biskupiego

- biskupi apostaci wykluczeni ze wspólnoty

- odwołane wszelkie godności i swiecenia nadane przez Nestoriusza

- zakaz układania innego wyznania wiary niż w Nicei

17.Wylicz możliwe wszystkie listy sw.Pawła (Corpus Paulinum)

Listy wielkie

List do Rzymian

1. List do Koryntian

2. List do Koryntian

List do Galatów

Listy więzienne

List do Efezjan

List do Filipian

List do Kolosan

List do Filemona

Do Tesaloniczan

1. List do Tesaloniczan

2. List do Tesaloniczan

Listy pasterskie

1. List do Tymoteusza

2. List do Tymoteusza

List do Tytusa

Anonimowy list

List do Hebrajczyków

18. Grzegorz VII i reforma gregoriańska

Reforma gregoriańska, działania reformatorskie podjęte w Kościele katolickim w XI-XII w. w celu usunięcia symonii (handlu godnościami i urzędami kościelnymi), wprowadzenia celibatu (bezżeństwa) księży oraz zlikwidowanie ingerencji władz świeckich w obsadę stanowisk kościelnych (spór o inwesturę). Generalnie celem reformy gregoriańskiej było uwolnienie Kościoła spod władzy świeckiej i jego scentralizowanie wokół papieża. (Patrz Przejawy kryzysu papiestwa w średniowieczu)

19.Benedyktyni i cystersi-podobienstwa i róznice

Powstanie zakonu Cystersów nierozerwalnie wiąże się z ruchami reformatorskimi, jakie często pojawiały się w średniowieczu w klasztorach zachodniej Europy. Wtedy zakonnicy zaczęli zdawać sobie sprawę, że codzienne życie zakonu odbiega od swojej genezy. Reguła św. Benedykta, która w VI w. stała się podstawową norma życia zakonów została obudowana licznymi szczegółowymi przepisami i dodatkami, tak ze praktyka życia codziennego niewiele miał z ich przestrzeganiem. Klasztory na skutek nowych darowizn i nabytków opływały w dostatek, życie mnichów stawało się wygodne, lubowano się w miękkich ubraniach i smacznych posiłkach. Kościoły były coraz bogaciej zdobione, szaty liturgiczne jaśniały przepychem, a sama liturgia rozrastała się ponad wszelka miarę. Wprowadzane przez kolejnych reformatorów dodatki powodowały, ze mnisi odprawiali dziennie kilka oficjów, a w klasztorze w Cluny codziennie odmawiano ponad 200 psalmów. Nawet najpobożniejszym mnichom groziło w takiej sytuacji znużenie i nieuwaga w służbie Bożej. Niejednokrotnie podejmowano próby zmiany takiej sytuacji. Jedną z nich było wyjście z macierzystego klasztoru w Molesmes 21 mnichów pod wodza opata Roberta i osiedlenie się w roku 1098 w pustynnej okolicy niedaleko Lyonu nazwanej później Citeaux.

Decyzja św. Roberta o opuszczeniu zakonu miała, więc charakter protestu. Chciał on powrócić do czasów, kiedy kierowano się regułami św. Benedykta, jednak nie przypuszczał, że ów powrót do źródeł znajdzie tylu zwolenników. O kontemplacji na odludziu mógł jedynie pomarzyć. Nie zabawił długo w Citeaux, uciekł po roku.

Do zakonu przybywało coraz to więcej chętnych i pomimo licznych rozbudowań cały czas był przepełniony. Wkrótce mnisi z Cistertium stali się fundatorami nowych klasztorów m.in. w La Ferte (1113), Clairvaux i Marimond (1115). Ubierali się w białe habity z czarnymi szkalperzami na piersiach, odwrotnie od klunickich mnichów, którzy nosili czarne stroje. Już po 2 latach od założenia zostali poddani przez Paschalisa II bezpośredniej opiece Stolicy Apostolskiej.

Benedyktyni, Zakon Świętego Benedykta (łac. Ordo Sancti Benedicti, używany skrót: OSB) − najstarszy katolicki zakon mniszy, założony w 529 roku przez św. Benedykta z Nursji. Motto zakonu brzmi: Ora et labora (módl się i pracuj). Mnisi ślubują: stałość (stabilitas), obyczaje monastyczne (conversatio morum) i posłuszeństwo (oboedientia) wobec Reguły. Benedyktyni przyczynili się do rozwoju kultury europejskiej, prowadzą słynne szkoły i zajmują się ogrodnictwem i zielarstwem.

Pierwsze opactwo, założone na wzgórzu Monte Cassino we Włoszech, istnieje do dziś. Posiada najstarszą bibliotekę w Europie, a jego scriptorium, w którym przepisywano ręcznie manuskrypty, należy do najcenniejszych zbiorów z okresu średniowiecza.

Zakon benedyktyński kultywuje ubóstwo, należy opuścić wszystko by całkowicie oddać się Bogu. Nie chodzi o to by utożsamić się z tymi, którzy nic nie posiadają, lecz o to by lepiej ich zrozumieć. Ubóstwo polega na bezgranicznym zaufaniu Bogu, gdyż, jeśli pozbędziemy się wszystkiego, jedynym zabezpieczeniem będzie Chrystus, nie pozostanie już nic prócz wiary, że Pan zaopiekuje się swymi dziećmi i nie pozwoli im zginąć. Ubogi nie jest narażony na pokusy samowystarczalności, gdyż nie posiada niczego, co mogłoby mu wystarczyć. Benedyktyni poprzez ubóstwo pragnęli upodobnić się do Jezusa i naśladować go. Dobra doczesne nie są nic warte, gdyż prawdziwy skarb jest w niebie. Pragnęli posiadać tylko tyle, ile zaspokaja ich rzeczywiste potrzeby, resztę rozdawali, nie martwiąc się o jutro, gdyż bezgranicznie ufali Bogu. Jeszcze do niedawna benedyktyni kultywowali praktykę - "2 Benedyktynów je z 1 miski, tak aby starczyło dla biedaka".

Cystersi, Sacer Ordo Cisterciensis, zakon mniszy założony 1098 we Francji przez św. Roberta z Molesmes, który, dążąc do odnowy życia klasztornego w duchu pierwotnej reguły św. Benedykta, opuścił wraz z grupą uczniów opactwo benedyktyńskie w Molesmes i w miejscowości Cîteaux (łac. Cistercium) koło Dijon utworzył nowy klasztor, podniesiony następnie do rangi opactwa. 1099 papież nakazał Robertowi powrót do Molesmes, przekazując kierowanie opactwem Alberykowi, który 1100 uzyskał opiekę Stolicy Apostolskiej nad zakonem i stworzył jego pierwszą regułę (wówczas prawdopodobnie cystersi zmienili habit z czarnego na biały lub szary z czarnym szkaplerzem).

Cystersów obowiązywała surowa asceza, wprowadzili proste pożywienie, znacznie uprościli liturgię, odrzucając zmiany wprowadzone w opactwie Cluny, a także zrezygnowali z wszelkich beneficjów, czynszów i monopoli feudalnych, podejmując pracę na roli, będącą od tej pory głównym źródłem ich utrzymania.

Do rozkwitu zakonu, który bardzo szybko stał się rzecznikiem interesów papiestwa, przyczynili się opat Stefan Harding (1109-34) oraz św. Bernard z Clairvaux, którzy 1112 wstąpili do zakonu. 1113-15 powstały protoopactwa La Ferté, Pontigny, Clairvaux i Morimondo, które następnie dały początek nowym opactwom. 1134 cystersi posiadali ponad 70 opactw, 1153 już 345, pod koniec XIII w. prawie 700. Około 1120 powstało pierwsze żeńskie opactwo cysterek (do Polski sprowadzone zostały 1203 i osadzone w Trzebnicy).

1120 cystersi osiedlili się we Włoszech, 1123 w Niemczech, 1128 w Anglii, rozprzestrzeniając się w połowie XII w. na większość krajów Europy, także Polskę, gdzie do końca XIII w. założyli ok. 25 bogato uposażonych klasztorów (m.in. w: Brzeźnicy-Jędrzejowie, Sulejowie, Wąchocku, Koprzywnicy, Mogile, Łeknie, Lądzie, Lubiążu, Henrykowie, Kołbaczu, Oliwie).

Spośród cystersów wywodzili się papieże Eugeniusz III (1145-53), Benedykt XII (1334-42), liczni kardynałowie i biskupi. Mnisi cysterscy, wbrew pierwotnym założeniom zakonu, pełnili funkcje legatów papieskich, a sam zakon zwalczał katarów, popierał, a nawet organizował krucjaty, a także zakładał zakony rycerskie (alcantara, aviz,calatrava, templariusze) o cysterskiej regule i występował po stronie papiestwa w walce z cesarstwem (popierał papieży Innocentego II i Aleksandra III przeciwko Fryderykowi I Barbarossie).

Pierwotne dążenie do ubóstwa wpłynęło również na pewien ascetyzm wczesnej sztuki cystersów, zasady te szybko uległy jednak rozluźnieniu. Cystersi, jako jedni z pierwszych w Europie, zastosowali w swej architekturze elementy wczesnogotyckie, m.in. sklepienie krzyżowo-żebrowe oraz ostrołukowe arkady.

W XIII w. odeszli ponadto od ścisłej reguły ubóstwa, przyjmując liczne nadania ziemskie wraz z ludnością zależną. Rozwinęli rolnictwo (intensywnie uprawiali winną latorośl), ogrodnictwo, sadownictwo, a także hodowlę owiec i zwierząt pociągowych. Z czasem stracili na znaczeniu, a ich liczba zmniejszyła się. Próby powrotu do pierwotnej, zaostrzonej reguły, podejmowane w XVII w., doprowadziły ostatecznie do wyodrębnienia się zakonu trapistów.

20.spowiedz w starożytności i średniowieczu-czy zachodza róznice?

Praktyka Kościoła apostolskiego przewidywała na odpuszczenie grzechów przede wszystkim chrzest, który udzielany dorosłym zakładał całkowite ich nawrócenie. Ciężkie przewinienia po chrzcie należały do wyjątków; pokuta zaś za nie była bardzo surowa.

W zasadzie aż do VI wieku Kościół Zachodni nie przewidywał możliwości wielokrotnej pokuty. Obowiązywała wtedy zasada jednorazowości, niepowtarzalności pokuty, analogicznie do chrztu. Pokuta za grzechy ciężkie (jawne i ukryte), takie jak: odstępstwo od wiary, bałwochwalstwo, krzywoprzysięstwo, zabójstwo, cudzołóstwo, odbywała się publicznie. Grzechy lekkie, mniejsze, popełniane ze słabości mogła zgładzić modlitwa, jałmużna, dobre uczynki.

Publiczna pokuta rozpoczynała się od wyznania grzechów biskupowi lub kapłanowi. Przez włożenie rąk biskup wprowadzał penitenta do grona pokutników. Czas trwania pokuty ustalał biskup w zależności od grzechu, a także skruchy penitenta. Bywały pokuty długotrwałe, nawet dożywotnie. Okres pokuty domagał się surowego trybu życia: włosiennica, wstrzymanie się od pożycia małżeńskiego, służby wojskowej, urzędów publicznych, zabraniano przyjmowania Eucharystii.

Na Wschodzie rozróżniano pokutników płaczących (w przedsionku prosili wchodzących o wstawiennictwo), słuchających (brali udział tylko w liturgii słowa), klęczących (uczestniczyli we Mszy św. bez prawa przyjmowania Komunii św.).

Pojednanie pokutujących z Kościołem i Bogiem odbywało się raz w roku przed Paschą w Wielki Czwartek.

Publiczna pokuta pozostawiała ślad na całe życie: zabraniała pełnienia funkcji publicznych, przyjęcia święceń, służby wojskowej, zawierania małżeństwa lub życia małżeńskiego.

Tak surowa praktyka pokutna powodowała odkładanie pokuty na lata późniejsze lub przed śmiercią.

Z biegiem czasu (IV-VI w.) surowa praktyka pierwszych wieków ustępuje praktyce łagodniejszej. Stopniowo zanika pokuta publiczna, pojawia się postać pokuty prywatnej i powtarzalnej.

Po wyznaniu grzechów kapłan wyznaczał z ksiąg pokutnych ustaloną formę zadośćuczynienia i dopiero po Jej wypełnieniu następowało ,,pojednanie z ołtarzem" - dopuszczenie do Eucharystii. Od połowy X wieku przyjmuje się praktyka udzielania rozgrzeszenia po wyznaniu grzechów; zadośćuczynienie w złagodzonej formie odbywało się po spowiedzi.

Sobór Laterański IV (1215) nałożył obowiązek spowiedzi przynajmniej raz w roku z obowiązkiem przyjęcia Eucharystii około Wielkanocy. Sobór Trydencki potwierdził istniejący w Kościele zwyczaj przystępowania do tego sakramentu w okresie Wielkiego Postu. Sobór Watykański II oraz odnowiona liturgia sakramentu pojednania, uzupełniając naukę o pokucie Soboru Trydenckiego, nawiązuje do pierwotnej praktyki pokutnej, szczególnie w społecznym aspekcie grzechu i pojednania.

Sakrament pojednania (spowiedź) jest praktykowany w Kościele od początku Jego istnienia. Zmieniało się tylko na przestrzeni wieków podejście do formy zewnętrznej tego sakramentu. Na początku stosowana praktyka jednorazowej spowiedzi po przyjęciu chrztu, ustąpiła praktyce częstej spowiedzi. Pokuta publiczna, została zniesiona. Rozgrzeszenie otrzymujemy przed wypełnieniem pokuty. W świątyniach pojawiły się konfesjonały.

21.Interpretacja słów Ewangelii „Oto jest Krew Nowego Przymierza”-w świetle egzegezy biblijnej i zaznacz w jakich okolicznościach zostały wypowiedziane

Religia Starego Testamentu jest religią opartą na przymierzu z Bogiem. Pierwsze takie przymierze zawarł z Jahwe Abrahamem, drugie, o centralnym znaczeniu dla Żydów, zostało zawarte pod górą Synaj po wyjściu Izraelitów z Egiptu. Pamiątką tego przymierza było Święto Paschy.

Każde przymierze według zwyczajów semickich było zawierane „we krwi”, to znaczy przez ubój zwierząt ofiarnych (Rdz 15, 17), których krew nazywano „krwią przymierza”. Podobnie było podczas zawierania przymierza synajskiego:

Potem polecił [Mojżesz] młodzieńcom izraelskim złożyć Panu ofiarę całopalną i ofiarę biesiadną z cielców. Mojżesz zaś wziął połowę krwi i wylał ją do czar, a drugą połową krwi skropił ołtarz. Wtedy wziął Księgę Przymierza i czytał ją głośno ludowi. I oświadczyli: «Wszystko, co powiedział Pan, uczynimy i będziemy posłuszni». Mojżesz wziął krew i pokropił nią lud, mówiąc: «Oto krew przymierza, które Pan zawarł z wami na podstawie wszystkich tych słów». Wj 24, 5-8

Przez przymierze synajskie Izrael stał się szczególną własnością Jahwe, królestwem kapłanów i ludem świętym (por. Wj 19, 6). Tę szczególną więź z Jahwe przypominało Izraelitom corocznie Święto Paschy. Niestety, Izrael przez niewierność zerwał przymierze synajskie i swoją więź z Bogiem. Bóg jednak pragnął odbudować utraconą relację z ludem i zapowiedział przez proroków zawarcie nowego przymierza:

Oto nadchodzą dni - wyrocznia Pana - kiedy zawrę z domem Izraela <i z domem Judy> nowe przymierze. Nie takie jak przymierze, które zawarłem z ich przodkami, kiedy ująłem ich za rękę, by wyprowadzić z ziemi egipskiej. To moje przymierze złamali, mimo że byłem ich władcą - wyrocznia Pana. Lecz takie będzie przymierze, jakie zawrę z domem Izraela po tych dniach - wyrocznia Pana: Umieszczę swe prawo w głębi ich jestestwa i wypiszę na ich sercach. Będę im Bogiem, oni zaś będą Mi ludem. I nie będą się musieli wzajemnie pouczać, mówiąc jeden drugiego: Poznajcie Pana! Wszyscy bowiem od najmniejszego do największego poznają Mnie - wyrocznia Pana, ponieważ odpuszczę im występki, a o grzechach ich nie będę już wspominał. Jr 31, 31-34

Niewątpliwie Jezus podając uczniom kielich z konsekrowanym winem - swoją krwią, nawiązał do tych dawnych wydarzeń i proroctw. Kielich Ostatniej Wieczerzy jest „Nowym Przymierzem we krwi” Jezusa (Łk 22, 20; 1 Kor 11, 25). W ten sposób Bóg odnowił swoją więź z ludźmi, zawarł nowe przymierze. Ponieważ zaś przymierze wymaga krwi, Jezus oddaje własną krew20.

Należy jeszcze zaznaczyć, że Pascha obchodzona w Egipcie i zawarcie przymierza synajskiego doprowadziło do narodzin ludu Starego Testamentu - Izraela, który stał się pod Synajem świętym zgromadzeniem Jahwe. Podobnie jest w przypadku nowego przymierza, które zawarte zostało przez krew Jezusa: jako owoc Ostatniej Wieczerzy i następujących po niej wydarzeń narodził się lud wybrany Nowego Testamentu - Kościół. W ten sposób Eucharystia wiąże się bezpośrednio z narodzinami i życiem Kościoła - Kościół rodzi się z Eucharystii i z niej czerpie życie21.

22.Chrystianizacja wysp brytyjskich w średniowieczu

(Patrz notatki)

Chrześcijaństwo na wyspach brytyjskich pojawiło się już w II wieku, a do końca VII wieku przyjęło się powszechnie. Najważniejsze etapy chrystianizacji:

około roku 287 w czasie panowania cesarza Dioklecjana w wyniku prześladowań chrześcijan zginął św. Aldan - pierwszy męczennik brytyjski.

314 - 3 biskupów z Brytanii uczestniczyło w synodzie w Arles

około roku 430 Brytania została najechana przez Jutów, Anglów i Sasów. W wyniku najazdu pogańskich Germanów chrześcijaństwo na wyspie praktycznie zanikło. Część celtyckiej ludności uciekła do Armoryki, gdzie utworzyła nowe państwo, później zwane Bretanią. Część z kolei zamieszkała w Walli i Kornwalii.

563 - św. Kolumban opat klasztoru na wyspie Iona wylądował w Kaledonii i rozpoczął swoją misje chrystianizacyjną. Kościół szkocki został zorganizowany na wzór irlandzki. Jego zwierzchnikiem był opat klasztoru Iona, a pracą duszpasterską zajmowali się mnisi. Misja św. Kolumbana jest uznawana za pierwszy etapem chrystianizacji Anglii. Proces ten można zamknąć w granicach lat 597 - 664 - 681/686. Pierwsza z tych dat (597) ma podwójne uzasadnienie.

597 - przybycie do Anglii misji chrystianizacyjnej pod przewodnictwem św. Augustyna, wysłanej przez papieża Grzegorza I Wielkiego.

około 598 - za zgodą króla Ethelberta rozpoczyna się budowa przyszłej Katedry w Canterbury

601 - papież Grzegorz I wysyła nową misję, która przywiozła sprzęt liturgiczny, księgi święte, paliusz dla św. Augustyna oraz list, w którym papież przedstawił swoją wizje organizacji Kościoła angielskiego. Nawiązywał on do organizacji kościelnej z czasów rzymskich i przewidywał założenie dwunastu biskupstw, które miały być podporządkowane dwóm metropoliom - południowej z siedzibą w Londynie z Augustynem na czele oraz północnej z siedzibą w Yorku, którego metropolita miał być podporządkowany Augustynowi do jego śmierci, a następnie miał być zupełnie niezależny.

23.II sobór nicejski-decyzje i znaczenie w kosciele prawosławnym

(Patrz Najważniejsze sobory w średniowieczu; ikony; ikonoklazm)

24.Kościół wobec prawa mojżeszowego w I w.

(Patrz św. Paweł i jego działalność)

• Pojawiają się jednak nowe pytania i problemy:

• Co zrobić z nowymi wyznawcami, nie - Żydami? - Paweł mówił, że to wiara w Jezusa jest ważna, a nie obrzezanie. Paweł był faryzeuszem, wykształconym, znał prawo. Nie był bezpośrednim uczniem Jezusa, powoływał się na indywidualne objawienie - przedstawiał sprawę zupełnie inaczej niż pozostali, był od nich o 20-30 lat młodszy. Znał życie w diasporze - tam była większa podatność na dialog międzykulturowy

• Komu Jezus przyszedł głosić Dobrą Nowinę? Starci uczniowie mówili, że przyszedł do Izraela, a Paweł, że do wszystkich ludzi - dla ówczesnych Żydów było to szokujące, burzyło ich przekonanie o byciu narodem wybranym. Wg Pawła istotna jest nie przynależność etniczna, ale wiara w Jezusa - wzbudziło to niechęć Piotra, Jakuba i innych, którzy uznali że Paweł na zbyt dużo sobie pozwala

• Rok 49 - Paweł miał już za sobą akcję misyjną, (45-49); kolejne misje: 50-52 i 58-60 - wszystkie zaczynały się w Antiochii - na tych podróżach Paweł udzielał chrztu poganom bez zezwolenia "szefostwa"

• Obrzezanie było znakiem przymierza między Abrahamem a Jahwe - przynależności do narodu wybranego

• W pewnym momencie doszło do "przesłuchania" Pawła - w Dziejach Apostolskich. Później nazwano to I Soborem Jerozolimskim - odbył się on w 49 r. - po pierwszej podróży misyjnej Pawła

• Na sobór pierwsi przyszli ludzie, którzy opowiadali o jego dokonaniach, o tym jak wielu ludzi ochrzcił

• Był jednak problem - czy można chrzcić pogan? Czy ochrzczeni mają jakieś obowiązki wynikające ze Starego Testamentu?

• Piotr mówi, że też głosił Słowo poganom, ale ich nie chrzcił. W końcu zgodził się, zrobił to też Jakub - zwierzchnik gminy jerozolimskiej - pod warunkiem że nowo ochrzczeni poganie będą powstrzymywać się od jedzenia mięsa zwierząt z ofiar, krwi, zwierząt uduszonych/ zadławionych i od nierządu - to tak zwane prawa noahickie, które miały obowiązywać i tak wszystkich ludzi od czasów Noego

• Ta decyzja była odcięciem pępowiny łączącej chrześcijaństwo z judaizmem

• Chrześcijaństwo samookreśla się jako religia uniwersalistyczna

• W tekście listu jest napisane "Duch Święty i my", "jednomyślnie" zadecydowali o tej zgodzie - powołują się na obecność Boga

• Gdyby zapadła wtedy inna decyzja, chrześcijaństwo pozostałoby sektą w ramach judaizmu

• Niezwykłe było tutaj porzucenie żydowskiego ekskluzywizmu, który nie pozwalał im nawet na przebywanie w towarzystwie pogan

• Na ten temat - List do Rzymian 1-3, do Galacjan 3

• Ważne - ten, który był Żydem i chrześcijaninem wcale nie mógł zrezygnować z Prawa Mojżeszowego ani z żadnych przepisów rządzących życiem Żyda

Ze skryptu

*Dzieje Apostolskie

- sprawa obrzezania nowo ochrzczonych pogan - Jakub w Jerozolimie (po wysłuchaniu Pawła, Barnaby i Piotra”) stwierdza, że nie należy nakładac na pogan obowiązku obrzezania, ale powinni wstrzymac się od pokarmów ofiarowanych bożkom, od nierządu, od jedzenia uduszonych zwierząt i krwi. - przez niektórych uznane to za odstępstwo od Prawa Mojżesza (publiczne oczyszczenie Pawła w świątyni, by nie uznano, że jest odszczepieńcem)

*Św. Paweł

List do Rzymian, Koryntian,

- obrzezanie wartościowe, jeśli przestrzega się reszty zaleceń Prawa, jeśli nie - obrzezanie jest bezwartościowe, na nic nie wpływa

- prawdziwa wiara jest wewnątrz człowieka, ważniejsze jest przestrzeganie przykazań niż zewnętrzne znaki. (ważniejsze „obrzezanie duchowe”)

Do Galatów

- obrzezanie zobowiązuje do przestrzegania przepisów Prawa, żyd nie może z tego zrezygnować

- szukanie usprawiedliwienia w Prawie - wyłączenie z łaski

- usprawiedliwienie przez wiarę a nie przez uczynki (np. ofiary)

*Euzebiusz z Cezarei

- Ebionici (Chrystus jest tylko człowiekiem, narzędziem w rękach Boga) uważali za wazne przestrzeganie przepisów zakonnych, a tak naprawdę zbawienie dostępne tylko przez samą wiarę, odrzucali listy Pawłowe, uznawali tylko Ewangelie Hebrajczyków, zachowywali szabat, ale swiecili tez niedziele.

25.Nauka Wiklefa

Wiklef, Wyclif, Wycliffe, John (ok. 1330-1384), angielski teolog i reformator religijny. Początkowo proboszcz w kilku parafiach, od 1371 pozostawał w służbie księcia Walii. Od 1382 kierownik katedry teologii uniwersytetu w Oksfordzie.

Zwolennik nauki św. Augustyna o predestynacji. Opierając się na Biblii - którą uważał za jedyne źródło Objawienia i której przekład na język angielski zainicjował - sfomułował koncepcję idealnego Kościoła "niewidzialnego", który tworzyć mieli "predysponowani" przez Boga. Miał on być Kościołem ubogim i w imię tego Wiklef żądał życia w ubóstwie nawet od papieża. Występował przeciw zakonom i celibatowi księży. Odrzucał spowiedź, odpusty oraz kult relikwii, obrazów i świętych, podważał sens odbywania pielgrzymek. Atakował jeden z głównych dogmatów Kościoła - naukę o transsubstancjacji. Głosił też wyższość władzy królewskiej nad papieską w sprawach świeckich.

Jego nauki potępił w 1377 papież Grzegorz XI, a w 1382 także synod londyński i arcybiskup W. Courtenay - w następstwie tego Wiklef musiał opuścić Oksford i wrócić do parafii. Wiklef przyczynił się w sposób decydujący do powstania ruchu lollardów. Poza Anglią wywarł wpływ m.in. na J. Husa.

27.Niechrzescijańscy autorzy starożytni o Chrystusie

Źródła niechrześcijańskie, mówiące o historyczności życia Jezusa Chrystusa, stanowią także niezwykle cenny dokument, uwiarygadniający istnienie Jezusa z Nazaretu. Należą do nich świadectwa pogańskie i świadectwa żydowskie.

a) Świadectwa pogańskie, to notatka z listu Pliniusza Młodszego do cesarza Trajana (109 lub 110 r. n.e.), w której opisuje chrześcijan w Azji Mniejszej, mówiąc o nich, że czczą Chrystusa „jako Boga”. To sformułowanie świadczy o tym, że historyczne istnienie Jezusa nie budziło jego wątpliwości. Kolejnym źródłem pogańskim jest tekst Swetoniusza, z około 120 r., który w „Żywotach cezarów” pisze, że około 49 roku cesarz Klaudiusz, panujący w latach 41-54, wypędził z Rzymu Żydów, którzy nieustannie wichrzyli podżegani przez jakiegoś "Chrestosa". Wspominają o tym wygnaniu Żydów Dzieje Apostolskie (18,2) [informacja za: Wikipedia]. Ten zapis świadczy o tym, że już w połowie I w. n.e. w Rzymie znajdowali się wyznawcy Chrystusa. Ostatnim pogańskim świadectwem historyczności osoby Jezusa Chrystusa, jest opis rzymskiego historyka Tacyta, który cieszył się dużym uznaniem ze względu na ścisłość danych. w Rocznikach (Annales), roku 115, omawiając prześladowania chrześcijan za cesarza Nerona podaje: „Atoli ani pod wpływem zabiegów ludzkich, ani darowizn, albo ofiar błagalnych na rzecz bogów nie ustepowała hańbiąca pogłoska, lecz wierzono, że pożar (Rzymu) był nakazany. Aby więc ją usunąć, podstawił Neron winowajców i dotknął najbardziej wyszukanymi kaźniami tych, których znienawidzono dla ich sromot, a których gmin chrześcijanami nazywał. Początek tej nazwie dał Chrystus, który za panowania Tyberiusza skazany był na śmierć przez prokuratora Poncjusza Piłata; a przytłumiony na razie zgubny zabobon znowu wybuchnął, nie tylko w Judei, gdzie się to zło wylęgło, lecz także w stolicy, dokąd wszystko, co potworne albo sromotne, zewsząd napływa i licznych znajduje zwolenników” (Annales, 15, 44) [informacja za: Wikipedia]. Tacyt nie ma więc wątpliwości co do historycznej postaci jaką był Jezus Chrystus, choć o samym chrześcijaństwie wyraża się dość niechlubnie, jako o zgubnym zabobonie.

b) Świadectwa żydowskie to tekst historyka Józefa Flawiusza oraz Talmud, który wspominając o Jezusie i jego działalności, wyraża się w sposób negatywny. Józef Flawiusz w swojej księdze Dawne dzieje Izraela wspomina o Jezusie jako o bracie Jakuba Sprawiedliwego, przywódcy chrześcijan w Jerozolimie: „Zwołał sędziów Sehedrynu i stawił przed nim Jakuba, brata Jezusa zwanego Chrystusem, oraz kilku innych. Oskarżył ich o przekroczenie Prawa i wydał ich na ukamienowanie”. Tekst przeważnie uważany jest za autentyczny. Według egzegetów stwierdzenie, którego zwano Chrystusem (Mesjaszem) zostało wstawiono później jako wtręt i nie pochodzi od autora. Inny fragment w Starożytnościach żydowskich zwany Testimonium Flavianum jest dziś często uważany za sfałszowany przez późniejszych kopistów chrześcijańskich w III lub IV wieku. Nie wiadomo czy został wstawiony na miejsce innego fragmentu mówiącego o Jezusie, czy też został po prostu dopisany: „W tym czasie żył pewien mędrzec zwany Jezusem. Był to człowiek dobry i sprawiedliwy. Wielu Żydów i ludzi innych narodowości stało się jego uczniami. Piłat skazał go na ukrzyżowanie i śmierć. Lecz jego uczniowie nie przestali w niego wierzyć. Mówili, że żyje i ukazał im się trzy dni po ukrzyżowaniu. On być może był tym Mesjaszem odnośnie którego prorocy przepowiadali wielkie, cudowne rzeczy” [informacja za: Wikipedia].

28.Dwa najstarsze znaki sw.<sakramenty> w pierwszym pokoleniu chrześcijan i ich ustanowienie

(Patrz notatki) Chrzest i Eucharystia.

Chrzest - w chrześcijaństwie obrzęd nawrócenia i oczyszczenia z grzechów, mający postać sakramentalnego obmycia wodą, któremu towarzyszy słowo (Ef 5,26). Jednoczy on z Tajemnicą paschalną, Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa dla uzyskania przebaczenia wszystkich grzechów i odrodzenia do nowego życia w Duchu Świętym, życia w wieczności. Jest to obrzęd wyznania wiary, czyniący członkiem Kościoła-Ciała Chrystusa (por. Rz 11,9). Według chrześcijan rytuał chrztu ma swe odległe korzenie w chrzcie jordańskim udzielanym przez Jana Chrzciciela mieszkańcom Jerozolimy (por. Łk 3,7), bezpośrednie zaś we chrzcie Chrystusa w Jordanie. Zewnętrznie podobną do chrztu formą są obmycia rytualne.

Chrzest w pierwszych wiekach najchętniej udzielano w trakcie liturgii paschalnej Wielkiej Nocy[4]. Jego celebracja była zawsze poprzedzona przygotowaniem. Wczesnochrześcijański traktat Pierwsza Apologia św. Justyna (ok. 100-165) jest świadkiem bardzo wczesnego sposobu przygotowania do chrztu i udzielania go:

Już od początku, zanurzeniu w wodę towarzyszyły różne ryty pomocnicze jak namaszczenie olejem świętym, naznaczenie znakiem krzyża /(gr.) sfragis/, będącego pierwotnie hebrajską literą Tau - symbolem imienia Bożego (por. Ap 7,2; Ez 9,4). Następowało również nałożenie białej szaty. Czasem też nałożenie wieńca z zielonych liści oraz wypicie źródlanej wody chrzcielnej - symbolu Ducha Świętego. Potem następowała katecheza pochrzcielna, która była pierwowzorem katechez mistagogicznych z IV w. Przybierała ona formę homilii wielkanocnej, która w chrześcijańskiej celebracji paschalnej zastąpiła hagadę o wyzwoleniu Izraelitów z domu niewoli w Egipcie, stanowiącą centralny element celebracji żydowskiego sederu paschalnego. Po homilii następowała agapa, będąca kontynuacją drugiej, po hagadzie, części żydowskiego świętowania Paschy - uczty paschalnej[4]. Następnie Justyn podaje, że nowo ochrzczeni prowadzeni byli na zebranie braci, gdzie po raz pierwszy uczestniczyli w Eucharystii.

Inne wczesne pisma jak De Baptismo (O Chrzcie) Tertuliana (155-200), a szczególnie Tradycja Apostolska Hipolita Rzymskiego (II w.) dają nam poznać rozwój liturgii chrzcielnej.

Stosunkowo prędko ukształtowało się przygotowanie do chrztu w formie katechumenatu, który zawierał dwa okresy przygotowania katechetycznego, duchowego i moralnego.

Pierwszy dłuższy okres przygotowania. W jego trakcie poddawano kandydata kilku skrutiniom, w których sprawdzano jak zmienia się jego mentalność i życie pod wpływem poznawania Chrystusa dzięki słuchaniu słowa Bożego i kerygmatycznych katechez. Na pewnym etapie katechumen wyrzekał się szatana, a po jakimś czasie składał publiczne wyznanie wiary (tzw. reditio symboli). Św. Augustyn opisuje takie wyznanie wiary i poruszenie, jakie ono wywołało, znanego wówczas filozofa Mariusza Wiktoryna[14]. Zachowały się katechezy przedchrzcielne m.in. Cyryla Jerozolimskiego (315-386)[15], św. Jana Chryzostoma[16] oraz Ambrożego z Mediolanu (339-397) De Mysteriis (O tajemnicach) oraz De Sacramentis (O sakramentach)[17], które biskup Mediolanu wygłosił ok. 388 r.

Bezpośrednie przygotowanie. Polegało ono na podjęciu postu i modlitwy, rozumianych jako egozorcyzm, w czasie bezpośrednio poprzedzającym noc paschalną, kiedy to celebrowano chrzest.

Współczesna sadzawka chrzcielna w stylu starochrześcijańskim, wykorzystywana do chrztu dzieci i dorosłych przez zanurzenie. Katolicka parafia Aniołów Stróżów w Londynie.

Chrzest w pierwszym okresie dokonywał się w bieżącej wodzie przez zanurzenie. Nieco później, gdy po edykcie mediolańskim zaczęto budować kościoły (domus ecclesiae), umieszczano w nich baptysteria w formie sadzawek lub baseników chrzcielnych ze stopniami, po których się schodziło do wody i wychodziło z niej - wystarczająco dużych, by można było zanurzyć w nich dorosłą osobę. Zanurzenia dokonywano trzykrotnie, wymawiając za każdym razem imię poszczególnych Osób Boskich: Ojca, Syna i Ducha Świętego[18][2]. Świadectwa tej formuły trynitarnej znajdziemy już u pierwszych Ojców apostolskich: np. w Liście Klemensa 58,2 czy u Ignacego Antiocheńskiego w Liście do Magnezjan 13,1.2[19][20]. Po wyjściu z wody następowało namaszczenie i nałożenie rąk. Nowy chrześcijanin był odtąd dopuszczony do wspólnej liturgii, do pocałunku pokoju i do Eucharystii[2].

Wg skryptu:

• Chrześcijaństwo do roku 150

*Dzieje Apostolskie

- chrzest daje nawrócenie, odpuszczenie grzechów, dar Ducha Św.

- Szymon, zajmujący się wcześniej magią, przyjmuje chrzest od Filipa

- chrzest przyjmuje przełożony synagogi Kryspus

- chrzest Janowy - wodą, chrzest Jezusa i apostołów - Duchem św.

*Nauka apostołów -Didache - chrzest w formule trynitarnej

- W Imię Ojca i Syna i Ducha św.

-W wodzie bieżącej (ale może tez być w innej, ostatecznie nawet w ciepłej lub trzykrotne wylanie wody na głowe.)

- przed chrztem chrzczący i chrzczony (1 -2 dni) mają pościć i inni

*Ignacy Antiocheński

- nie wolno chrzcić bez biskupa

• Chrześcijaństwo w latach 151- 210

*Justyn Apologeta (IIw)

- chrzest + wspólna modlitwa za oświeconego i za wszystkich (by otrzymac łaskę pełnienia dobrych uczynków i życia wiecznego) + pocałunek pokoju + eucharystia (chleb i woda zmieszana z winem w imię ojca i syna i ducha św.) + modlitwa dziękczynienia + AMEN, potem diakoni rozdaja każdemu cząstkę chleba eucharystycznego, wina i wody.

*Tertulian o chrzcie

- po chrzcie święte namaszczenie - olej spływa fizycznie, ale przynosi duchowy owoc - tak jak sam chrzest - daje oczyszczenie z grzechów.

- potem wkładanie rąk - zaproszenie Ducha św. (potwierdzenie w ST)

- chrzest (w imie ojca i syna i ducha św) jest konieczny, bo Jezus tak powiedział, wiara nie wystarczy do dostąpienia królestwa bożego

- chrzest krwi - zastepuje nieprzyjęty zwykły chrzest i utracony przywraca

- prawo udzielania chrztu posiada biskup, nastepnie prezbiter i diakon z upoważnienia biskupa, a także laicy gdy nie można wezwać wymienioych wcześniej przełożonych (może być ostatecznie sprawowany przez wszystkich)

- nie można lekkomyślnie sprawować chrztu - prawidłowe jest odkładanie chrztu, zwłaszcza w przypadku dzieci (narażanie rodziców chrzestnych na niepowodzenia wychowawcze), lepiej gdy zostaną ochrzczone gdy dorosną i zaczną się uczyć, poznają Chrystusa

- najbardziej uroczysty dzień chrztu - Wielkanoc, potem Zielone świątki, ale w sumie to każdy dzień, każda godzina jest dobra

- przed przyjeciem chrztu - modlitwa, czuwanie na Kleczkach, post, wyznawianie grzechów, proszenie Boga

• Chrześcijaństwo w latach 211 - 313

*Hipolit

- przed chrztem w Wielki Czwartek należy wziąć kąpiel

- gdy kobieta ma okres, chrztu udziela się kiedy indziej

- post w piątek i sobotę

- w sobote biskup w obecności wszystkich kandydatów modli się razem z nimi, klekają i wkłada na nich ręce, wygania złe duchy, dmucha w twarz kandydata, czyni znak krzyża na czole, uszach i nosie i każe powstać, potem czuwanie całonocne i słuchanie nauk biskupa

- trzeba ze sobą przynieść tylko naczynie na Eucharystie - od razu składa się ofiarę

- o świcie kandydaci podchodzą do czystej i bieżącej wody (ostatecznie jakakolwiek), mają się rozebrać, zaczyna się od chrztu dzieci, potem mężczyźni, potem kobiety (rozpuszczone włosy i bez biżuterii), trzeba się pozbyc wszystkich cudzych rzeczy

- biskup odmawia modlitwe dziekczynną nad olejem - olej dziękczynienia

- nad innym egzorcyzmy - olej egzorcyzmów

- 1 diakon z olejem egz. Staje po lewej stronie prezbitera, 2 diakon z Ol. Dziekcz. Po prawej jego stronie

- prezbiter zaleca modlitwe ku zachodowi: wyrzekam się ciebie szatanie...+ olej egzorcyzmu

- potem w wodzie chrzciciel kładzie reke na głowie i pyta o wiare w Boga, Chrystusa, ducha św i chrzci trzykrotnie polewając wodą (zanurzając?) potem namaszczenie Ol.Dziękcz.

- potem każdy wyciera się, ubiera i wchodzą do kościoła, tam biskup wkłada na nich rece i modli się, prosi o łaskę dla nowoochrzczonych, namaszcza olejem, czyni znak krzyża i pocałunek pokoju, od tej pory mogą się modlic ze wszystkimi i dawac poc. Pokoju.

- diakoni podaja biskupowi dary ofiarne nad którymi odmawia modlitwe dziekczynną: chleb, wino, mleko i miód, woda, potem łamie i rozdaje chleb, kielich z wodą, mlekiem i winem

- synod stwierdził, że chrzcic można zaraz po urodzeniu, nikomu nie można odmawiac łaski, bo noworodki proszą o łąske kwilenie i płaczem

- także chorzy, chrzczeni przez pokropienie mają w pełni łaskę Boga

• Chrześcijaństwo w latach 314 - 395

*Sobór w Nicei

- powtórny chrzest powracających do Kościoła paulinistów

*Synod w Neocezarei 314-325

- chrzest kobiety w ciąży kiedy tylko chce

- ochrzczony w czasie choroby, nie może być wyswiecony

*synod w Laodycei 343

- nie wolno przyjmowac chrztu po upływie pierwszych 2 tygodni Wielkiego Postu

- przed chrztem nauka zasad wiary i test przed duchownym

- ci co przyjeli chrzest podczas choroby - tez maja uczyc się zasad wiary

*Synod w Arles

- każdy chrzest w imie trójcy jest wazny

*Św. Ambroży

- jeśli wierzący umarł bez chrztu to liczy się czy bardzo pragnął go przyjąć, nie tak ważne są obrzędy (jak cesarz Walentynian II)

*Eteria - opis przygotowania do chrztu w Jerozolimie 384 r

- zgłoszenia do chrztu przed Wielkim Postem, kapłan spisuje imiona

- w dzien czterdziestnicy do Martyrium przybywa biskup i klerycy i kandydaci mężczyźni z ojcami, a kobiety z matkami swoimi

- biskup pyta krewnych kto zacz i czy dobrze zyje - „wywiad” jeśli jest ok. - zapisuje jego imie, jeśli nie, to go odsyła. Jeśli ktos jest obcy i nie ma krewnych ze soba to ma problem

- biskup naucza kandydatów przez 40 dni - wykłada pisma (katecheza, trwa 3 godziny)

- po 5 tygodniach otrzymują symbol - czyli ustne przekazanie podstawowych prawd wiary, biskup wyjasnia im symbol

- po 7 tygodniach kandydaci z krewnymi w Martyrium zdają egzamin przed biskupem, ale jeszcze nie mogą im być wyjawione głębsze tajemnice

*Cyryl Jerozolimski - katecheza wstepna

- godność ochrzczonego - jest duża różnica miedzy ochrzczonym, a katechumenem

- katechumen widzi wszystko z zewnatrz, a ochrzczony ma dostep do sedna prawd wiary, ma ducha sw.

- nie można próbować dostąpić chrztu kilkakrotnie, albo raz albo nigdy

- duchowe skutki chrztu - odpuszczenie grzechów, odrodzenie duszy, naznaczenie pieczęcią, przyznanie obywatelstwa w królestwie bożym

Eucharystia, Wieczerza Pańska, Sakrament Ołtarza, Komunia Święta, Najświętszy Sakrament, z greckiego εὐχαριστία (eucharistía), czyli "dziękczynienie". Termin "komunia" pochodzi od łacińskiego communio (wspólnota) na pamiątkę ostatniego posiłku Chrystusa i przywołują "ucztę zaślubin Baranka" zapowiedzianą w Apokalipsie.

Eucharystia wywodzi się od dziękczynienia złożonego Bogu Ojcu przez Jezusa podczas ostatniej wieczerzy. Jest to jeden z dwóch najważniejszych sakramentów (obok Chrztu stanowi tzw. sacramenta maiora, sakrament większy, w przeciwieństwie do pozostałych pięciu, zwanych sacramenta minora, sakrament mniejszy), na których wspiera się całe chrześcijaństwo; celebrowana w liturgii praktycznie wszystkich wyznań chrześcijańskich.

Wg skryptu:

• Chrześcijaństwo do roku 150

*św. Paweł I list do koryntian

- upomina Koryntian, że nie spożywają razem Wieczerzy Pańskiej, gdy zasiadają jeden jest głodny, inny najedzony, a inny nietrzeźwy , nale,ży na siebie zaczekać

- Wieczerza Pańska = wspólne spozywanie chleba i wina na pamiątkę śmierci Pańskiej

- kto spozywa chleb lub pije kielich pańskie niegodnie winnym staje się ciała i krwi pańskiej

*Dzieje Apostolskie

- pierwszy dzien po szabacie - łamanie chleba - Eutych spadł z okna - Paweł go ożywił.

*Nauka 12 Apostolów

- modły dziękczynne za Kielich i za Łamany chleb i inne modły liturgiczne po „nasyceniu”

- tylko ochrzczeni mogą spozywać wino i chleb

*Ignacy Antiocheński

- duża moc modlitwy zbiorowej (eucharystii i modlitwy pochwalnej) - potępienie unikających zgromadzeń, bo unoszą się pychą

- chleb eucharystyczny środkiem, by nie umrzeć, ale żyć w Jezusie

- Eucharystia bardzo ważna, szczególnie ta pod przewodnictwem biskupa lub innego przełożonego, jest tylko jedna

*Pliniusz Młodszy

- chrześcijanie w oznaczonym dniu gromadzili się przed switem, przyżekali wiarę w Jezusa, zobowiązywali do przestrzegania przykazań i spożywali Eucharystię

• Chrześcijaństwo do roku 150-210

* Justyn

- eucharystie przyjmują tylko wierzący, ochrzczeni

- chleb i wino - ciałem i krwią wcielonego Jezusa

- Przebieg:

1. w niedziele (w dniu słonca) odbywa się zebranie wspólnoty, bo to dzień kiedy zmartwychwstał Jezus, a Bóg zaczął stwarzanie świata

2. czyta się Ewangelię,

3. przełozony wygłasza kazanie (upomnienie i zachęta do naśladowania ewangelii),

4. wspólna modlitwa

5. przyniesienie chleba i wina

6. modlitwy kapłana, lud: Amen

7. rozdanie Eucharystii, również nieobecnym (rozsyła się przez diakonów)

8. zbieranie wolnych datków na ręce przełożonego, który pomaga potrzebującym

*Ireneusz

- Eucharystia jako ofiara Nowego Testamentu

- gnostycyzm i jego koncepcja ciała (ulega zepsuciu) lekceważą prawdę o Eucharystii, która karmi ciało

• Chrześcijaństwo do roku 211-313

*Hipolit

- diakoni przynoszą dary ofiarne, biskup + prezbiterzy wkładają ręce i modlą się w dialogu z wiernymi: „Pan z Wami”…itd., a potem sam (modlitwa o dziełach Chrystusa, wspomnienie ost. Wieczerzy, prosba o zesłanie ducha św.)

- Eucharystie należy spożyc jeszcze przed śniadaniem

- nie może jeść eucharystii ktoś niewierzący, ani nie może jej dotknąć jakieś zwierze, ani nie może upaść na ziemie, bo jest to ciało chrystusowe, a kielich to krew, nie można nic z niego rozlac, bo moglby to zlizac zły duch.

*Orygenes

- Eucharystia - chleb będący widzialnym symbolem wdzięczności ludzi wobec Boga

*Cyprian

- kielich=wino+woda (musi być wino, bo wyraża krew Jezusa)

- Eucharystia najlepiej rano, bo wtedy Jezus zmartwychwstał (On musiał to zrobić wieczorem, by wykazać wieczór świata)

- ofiarą, którą się składa jest męką Chrystusa

*Didaskalia

- wyznaczanie miejsc braciom w świątyni - na wschodzie prezbiterzy, pośrodku biskup, prezbiterzy wokół niego, od wschodu siedzą mężczyźni laicy. Potem kobiety.

- odmawiając modlitwe - zwracać się na wschód

- 1 diakon asystuje przy eucharystii, 2 stoi koło bramy na zewnątrz, przy składaniu ofiary asystują obaj

- młodzież siedzi osobno lub stoi gdy brak miejsca, osobno starsi, osobno stoją dzieci, osobno za dojrzałymi kobietami, młode kobiety, osobno młode mężatki z dziećmi, osobno staruszki i wdowy - pilnuje tego diakon

- nie wolno spać, szeptać, śmiac się, wiercić

- gdy ktos z innej gminy, diakon wypytuje kto zacz i usadza go odpowiednio do statusu

• Chrześcijaństwo do roku 314-395

*Sobór w Nicei

- nie wolno pozbawiac ostatniego wiatyku w obliczu śmierci, jeśli po rozgrzeszeniu nie umarł, należy go zaliczyc do pokutników

- diakoni przyjmują eucharystie po prezbiterach, od biskupa lub prezbitera

*Św. Bazyli

- komunie można przyjmowac nawet codziennie

- duchowni przyjmuja 4 razy w tygodniu w czartek, piątek, sobote i niedziele i w swieta

- w czasie pzresladowan można przyjąć komunie z rak wlasnych (np. mnisi na pustyniach)

*Ambroży

- w kielichu jest woda i wino czyli prawdziwa krew Chrystusa, wino staje się nią podczas konsekracji, a chleb staje się Ciałem (wypowiedzenia słów konsekracji przez Chrystusa, które powtarzane są podczas Eucharystii w świątyni).

*Cyryl Jerozolimski

- chleb i wino to prawdziwe ciało i krew Chrystusa - przyjmując je stajemy się nosicielami Chrystusa, uczestniczymy w naturze bożej - należy w to wierzyć

*Anafora eucharystyczna Jana Chryzostoma - podstawowy kanon liturgii mszalnej w kościołach bizantyjskich, wprowadził ją arcybiskup Konstantynopola, wywodzi się z anafory „dwunastu Apostołów”

• Chrześcijaństwo do roku 396-500

*Anafora Cyryla Aleksandryjskiego

- eucharystia konieczna dla dusz ciał i duchów

- w imie Trójcy świętej

- podczas eucharystii należy patrzeć na wschód

- w kielichu woda i wino

*Anafora Apostołów Dadaja i Mariego V w. - misjonarze Wschodu , czczeni w Mezopotamii. Wieczerza mistyczna celebrowana w Kościele syromalabarskim.

* Sobór w Efezie 431

- ciało pańskie jest źródłem życia, jest ciałem Chrystusa

29.Kanon biblijny i wylicz ksiegi wchodzące w skład Nowego Testamentu

Składa się z 27 ksiąg Nowego Testamentu uznawanych przez wszystkie wyznania chrześcijańskie.

Kanon Pism chrześcijańskich ustalił się stopniowo między I a IV wiekiem n.e. Początkowo różne kościoły uznawały różne dodatkowe pisma za natchnione (np. Didaché), które stopniowo odrzucano. Najdłuższe spory dotyczyły Apokalipsy św. Jana, którą ostatecznie włączono do kanonu. Najwcześniejszy katalog Nowego Testamentu powstał ok. 170 roku n.e. (Fragment Muratoriego). Na podstawie wypowiedzi pisarzy wczesnochrześcijańskich można stwierdzić, że powoływali się oni i uznawali za natchnione te same księgi, które uznał w 397 roku n.e. synod kartagiński.

Sobór trydencki w sposób ostateczny zatwierdził kanon Kościoła katolickiego składający się z 46 ksiąg Starego Testamentu (lub 47 jeśli za odrębną księgę uznać List Jeremiasza, który w wydaniach katolickich stanowi 6 rozdział Księgi Barucha) oraz 27 ksiąg Nowego Testamentu. Sobór trydencki zamknął też wszelkie dyskusje wewnątrz Kościoła na temat ich kanoniczności. Za kanon przyjęto te księgi, które znalazły się w Wulgacie.

Wg wykładu:

140-160 - Marcjon, pierwszy zbiera kanon, ale swój, więc odpowiedź

ok. 200 - tzw. Kanon Muratoriego. NT: 4 Ewangelie, Dziejów Apostolskich, 13 Listów św. Pawła, 3 (z 7) Listów powszechnych (1 i 2 J, Jud) oraz Apokalipsy : św. Jana i św. Piotra.

230 - Orygenes wymienia List do Hebrajczyków i List św. Jakuba

367 - Atanazego kanon, przyjęty do dziś

904 - Damazego kolejność do dziś

1442 - we Florencji, kościół potwierdza kanoniczność 27 ksiąg NT ale jeszcze nie niezmienny

1546 - Trydent - kanon niezmienny

Kanon Nowego Testamentu:

Księgi historyczne:

Ewangelie:

- Mateusza

- Marka

- Łukasza

- Jana

- Dzieje Apostolskie

Księgi dydaktyczne - Listy Apostolskie:

Listy Pawła:

- List do Rzymian (Rz)

- 1 List do Koryntian (1 Kor)

- 2 List do Koryntian (2 Kor)

- List do Galatów (Ga)

- List do Efezjan (Ef)

- List do Filipian (Flp)

- List do Kolosan (Kol)

- 1 List do Tesaloniczan (1 Tes)

- 2 List do Tesaloniczan (2 Tes)

- 1 List do Tymoteusza (1 Tm)

- 2 List do Tymoteusza (2 Tm)

- List do Tytusa (Tt)

- List do Filemona (Flm)

Pozostałe listy:

- List do Hebrajczyków (Hbr) - autorstwo nieustalone[1]

- List św. Jakuba (Jk)

- 1 List św. Piotra (1 P)

- 2 List św. Piotra (2 P)

- 1 List św. Jana (1 J)

- 2 List św. Jana (2 J)

- 3 List św. Jana (3 J)

- List św. Judy (Jud)

Księgi prorockie:

Apokalipsa św. Jana (Ap)

31.Spór o obrzezanie

(Patrz Kościół wobec prawa mojżeszowego w I w.)

32.Liturgia eucharystyczna w obrządku bizantyjskim

Rodzaje sprawowanych Świętych Liturgii:

- Liturgia Jana Złotoustego - odprawiana w większość dni w roku, i w soboty Wielkiego postu;

- Liturgia św. Bazylego Wielkiego - odprawiana w IV niedziele Wielkiego Postu, w wigilię Bożego Narodzenia, w wigilię Epifanii, w Wielki Czwartek, w Wielką Sobotę i w dniu Św. Bazylego

- Liturgia Uprzednio Poświęconych Darów (Liturgia papieża Grzegorza Wielkiego) - odprawiana we środy i piątki - wielkiego postu oraz w poniedziałek, wtorek i środę Wielkiego Tygodnia.

- Liturgia św. Jakuba - wg starożytnego rytu, odprawiana w dniu Św. Jakuba w katedrach.

- Liturgia św. Marka - sprawowana przez prawosławnych Koptów

33.Patriarchat w Konstantynopolu- data powstania i jego spory z patriarchatami rzymskimi

Konstantynopol stał się siedzibą patriarchy w 381, gdy do czterech dotychczasowych stolic patriarszych - Rzymu, Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimy - Sobór konstantynopolitański I dodał piątą: Nowy Rzym (gr. Nea Roma), czyli Konstantynopol, sytuując ją jako drugą w hierarchii patriarchatów. Ustanowienie stolicy patriarszej w Konstantynopolu było wynikiem zabiegów biskupów tego miasta, dotychczas skromnych sufraganów Heraklei. Wśród hierarchii, wiernych i cesarzy przeważył pogląd, że skoro dotychczasowe Bizancjum, którego znaczenie wynikało "tylko" z ruchu handlowego przez Bosfor, stało się stolicą wschodniej części Cesarstwa, to powinno zostać wyniesione do rangi równej Rzymowi - starej stolicy. Mimo przeciwdziałania papieży kolejne sobory powszechne przyznały biskupom Konstantynopola godność patriarszą i wydzieliły im kanoniczne terytorium, składające się ostatecznie z całej europejskiej części Cesarstwa Wschodniorzymskiego, diecezji Ilirii (należącej do cesarstwa zachodniorzymskiego) i całej Azji Mniejszej.

Patriarchowie Konstantynopola objęli przewodnią rolę w kościele wschodniej części cesarstwa rzymskiego, który później stał się Kościołem Prawosławnym. Na osiągnięcie tej pozycji złożyło się kilka czynników. Pierwszym (chronologicznie) było to, że cesarze bizantyjscy faworyzowali patriarchów rezydujących w ich stolicy, którzy też naturalną koleją rzeczy mieli największe możliwości działania u tronu. Dalej: pozostałe patriarsze stolice Wschodu, Aleksandria, Antiochia i Jerozolima, wcześnie znalazły się pod władzą muzułmanów, co automatycznie odebrało im wiele z ich pierwotnego znaczenia - przestały być jakakolwiek konkurencją dla Konstantynopola. Po upadku Konstantynopola znaczenie jego patriarchów, paradoksalnie, jeszcze wzrosło, ponieważ w systemie millet, zgodnie z którym Turcy osmańscy urządzili swoje państwo, patriarcha konstantynopolitański został uznany za głowę całego rum millet ("narodu rzymskiego" - wiernych Kościoła Prawosławnego), z czym wiązała się pewna władza świecka, a przede wszystkim fiskalna i finansowa. Uzależnienie patriarchów Antiochii, Aleksandrii i Jerozolimy od patriarchy Konstantynopola doszło do tego stopnia, że niektórzy z nich rezydowali w Konstantynopolu, a nie w swoich stolicach.

Wszystko to działo się w warunkach nieustannego konfliktu z Rzymem, który tlił się od początku istnienia patriarchatu, niekiedy otwarcie, innym razem tylko w formie nieprzychylnej postawy wobec "łacinników". Przejawami tego konfliktu były zwłaszcza schizmy: akacjańska (484-519), focjańska (867-893) i ostatnia, nie zakończona jak dotąd, wielka schizma wschodnia (1054). Patriarchowie Konstantynopola konsekwentnie odmawiają papieżom w Kościele prymatu innego, niż honorowy, uważając siebie, patriarchów ekumenicznych, za równych "papieżom rzymskim".

Zarówno wrogość wobec Rzymu, jak i władza nad całym prawosławiem wydają się słabnąć od początku XX wieku. Po upadku Imperium Osmańskiego upadła świecka władza patriarchów. W obecnej strukturze Kościoła prawosławnego dominują lokalne Kościoły autokefaliczne, niezależne jurysdykcyjnie od patriarchy ekumenicznego, a tylko uznające jego zwierzchnictwo duchowe. W słowiańskich Kościołach lokalnych osłabł wpływ kultury greckiej, a i Konstantynopol przestał być jej ośrodkiem. 7 grudnia 1965 papież Paweł VI i patriarcha Atenagoras I odwołali wzajemne klątwy rzucone jeszcze w 1054. Stosunki między Rzymem a Konstantynopolem uległy po tym fakcie ogólnemu ociepleniu, choć nie doszło jeszcze do interkomunii ani do wypracowania wspólnego stanowiska w sprawach wiary. Najdalszym krokiem w tym kierunku pozostaje prawosławno-katolicka Deklaracja z Balamand z 1993.

Poza patriarchą prawosławnym, od 1461 w Konstantynopolu rezyduje jeszcze ormiański patriarcha Konstantynopola, jeden ze zwierzchników Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego. Nie ma natomiast w Konstantynopolu patriarchy łacińskiego (katolickiego). Jedynym okresem w dziejach, gdy w Konstantynopolu rezydowali patriarchowie łacińscy, pozostaje okres Cesarstwa Łacińskiego (1204-1261) (prawosławni patriarchowie konstantynopolitańscy rezydowali wtedy, wraz z dworem cesarskim, w Nicei). Później był to urząd tytularny, sprawowany przez jednego z urzędników Kurii Rzymskiej, zniesiony w 1964.

35.Najstarsze patriarchaty starożytne i czas założenia

Na Zachodzie tytułem powszechnego patriarchy do niedawna posługiwał się papież. W Kościele Zachodu różnica między posługą papieża, wypełniającego prymat Piotrowy, i patriarchy, sprawującego władzę duchowną nad wszystkimi wiernymi obrządków Zachodu oraz nad wiernymi obrządków Wschodu zamieszkałymi we Włoszech, z biegiem czasu uległa zatarciu. Dlatego Benedykt XVI zrezygnował z tytułu patriarchy Zachodu w 2006 r., uwydatniając przez to tytuł biskupa Rzymu - wcześniejszy i bardziej biblijny od tytułu patriarchy.

Godność ta ma natomiast wciąż pełnię treści w Kościołach Wschodu, gdzie jest nawet uznawana za fundamentalną dla struktury Kościoła. Prawosławni teologowie pojmują Kościół powszechny nie jako jednolitą organizację poddaną władzy papieża, lecz jako związek pięciu równorzędnych patriarchatów ("pentarchię"), w którym papież nie ma władzy, a tylko honorowe pierwszeństwo. W tej strukturze przeciwstawiają patriarchę Konstantynopola, jako głowę Cerkwi prawosławnej na całym świecie, patriarsze Rzymu, jako "papieżowi Kościoła rzymskokatolickiego".

Ta rozbieżność koncepcji była jednym z powodów - a zarazem objawów - utraty komunii między Konstantynopolem i Rzymem.

W Kościele początkowo jako patriarchów określano biskupów o większej władzy lub autorytecie. W miarę formalizowania się hierarchii kościelnej zakres tego określenia wciąż się ograniczał - ostatecznie tylko do biskupów najważniejszych miast Cesarstwa Rzymskiego w pierwszych wiekach chrześcijaństwa - Rzymu, Aleksandrii i Antiochii. Taka była najdawniejsza hierarchia patriarchów. Biskup Rzymu był patriarchą Zachodu, czyli terenów wchodzących wówczas w skład Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Patriarcha Antiochii sprawował władzę duchowną nad Kościołem w Azji (zarówno w granicach Cesarstwa Rzymskiego, jak i poza Cesarstwem) i w tej części Europy, która znalazła się w obrębie Cesarstwa Wschodniorzymskiego. Patriarcha Aleksandrii - nad Kościołem w Afryce.

Ten klarowny system nie przetrwał jednak długo. Od kiedy cesarz Konstantyn I Wielki podniósł Konstantynopol do rangi stolicy wschodniej części Cesarstwa - "Nowego Rzymu" - tamtejsi biskupi, powołując się na stołeczną rangę miasta, domagali się podniesienia ich do godności patriarchów. Co więcej, patriarcha konstantynopolitański miałby mieć pozycję równą patriarsze Zachodu - papieżowi, bądź co najwyżej drugą po papieżu. Papieże sprzeciwiali się temu, jednak biskupi Konstantynopola znajdowali poparcie u kolejnych cesarzy Wschodu. Pod ich wpływem sobór konstantynopolitański I w 381 ustanowił patriarchat konstantynopolitański, wydzielając dlań spod jurysdykcji antiocheńskiej kanoniczne terytorium Azji Mniejszej i Tracji, oraz nadał mu rangę drugiego po rzymskim. Kanon ten wywołał gwałtowny sprzeciw w Rzymie i przez pewien czas nie był przez papieży uznawany.

Od IV wieku, gdy zaczął się ruch pątniczy do Ziemi Świętej, wyższą rangę zaczęto nadawać biskupowi Jerozolimy. Ostatecznie sobór chalcedoński w 451 wydzielił z patriarchatu antiocheńskiego obszar Palestyny i Arabii, ustanawiając na tych terenach odrębny patriarchat w Jerozolimie. Ta operacja nie wzbudziła publicznego oporu ani kontrowersji. Ostatecznie więc kanoniczna hierarchia patriarchatów była następująca: rzymski, konstantynopolitański(381), aleksandryjski, antiocheński i jerozolimski(451). Te właśnie patriarchaty tworzyły wspomnianą wcześniej pentarchię.

36.Wylicz wszystkie kościoły wschodnie funkcjonujące do końca średniowiecza i ich stolice

• I. Kościoły asyryjskie

Kościoły asyryjskie wyznają doktrynę przedefeską. Nie przyjęły kanonów soboru w Efezie (431). Wyznawcy Kościołów asyryjskich popularnie zwani są nestorianami.

• Ryt chaldejski (wschodniosyryjski)

• Kościół nestoriański

• Kościół malabarski

• Kościół chaldejski

• Kościół starożytny

• II. Kościoły orientalne

Kościoły orientalne wyznają doktrynę przedchalcedońską. Nie przyjęły uchwał soboru chalcedońskiego (451). Wierni tych Kościołów znani są pod nazwą monofizytów

• Ryt antiocheński (zachodniosyryjski)

• Kościół jakobicki

• Kościół malankarski

• Ryt aleksandryjski

• Kościół koptyjski

• Kościół etiopski

• Kościół erytrejski

• Ryt ormiański

• Kościół ormiański

• III. Kościoły prawosławne

Chrześcijanie prawosławni przyjmują postanowienia siedmiu pierwszych soborów powszechnych (325-787). Stanowią największy odsetek wyznawców wśród wszystkich grup Kościołów wschodnich.

Na Kościół prawosławny składają się Cerkwie kanoniczne pozostające we wzajemnej łączności oraz łączności z Patriarchą Ekumenicznym Konstantynopola. Pełnoprawnymi członkami wspólnoty są Kościoły autokefaliczne, natomiast wyodrębnione organizacyjnie, ale podległe im jurysdykcyjnie są Kościoły autonomiczne.

Obok Kościołów kanonicznych istnieją również Cerkwie prawosławne o nieuregulowanym lub niejasnym statusie zwane niekanonicznymi. Kościoły te z różnych przyczyn nie posiadają wszystkich przymiotów kanoniczności i w związku z tym nie są uznawane przez wszystkie Kościoły autokefaliczne.

• Ryt bizantyjski

Kościoły prawosławne

• Patriarchat konstantynopolitański

• Patriarchat aleksandryjski

• Patriarchat antiocheński

• Patriarchat jerozolimski

37.Nauka Ariusza i jego krytyka na soborze

Nazwy arianie i arianizm pochodzą od Ariusza, duchownego Kościoła w Aleksandrii w Egipcie. W 321 r. został ekskomunikowany przez synod w Aleksandrii. Ariusz twierdził, że Jezus Chrystus jako syn Boży jest poddany Bogu, że został stworzony przez Ojca, co oznaczało, że "był czas, kiedy nie było Jezusa Chrystusa" i zanim został stworzony, nie istniał. Tym samym Ariusz kwestionował boską naturę Jezusa Chrystusa. Było to sprzeczne z kształtującą się wtedy doktryną o równości Boga Ojca i Syna, która następnie rozwinęła naukę o Świętej Trójcy. Arianie odrzucali doktrynę o Trójcy jako niebiblijną.

Nauka Ariusza została potępiona na Soborze Nicejskim w 325 r., ale poparcie ze strony biskupa Euzebiusza z Nikomedii doprowadziło do kilkukrotnego wygnania Atanazego, głównego rzecznika soboru i przeciwnika arian.

Szczytowy okres wpływów arianizmu w Cesarstwie Rzymskim przypadł na panowanie ariańskiego cesarza Konstancjusza II w latach 350-361. W roku 381 cesarz Teodozjusz I uznał arianizm za herezję, co zapoczątkowało prześladowania jego zwolenników. Zagadnienia przywołane przez arianizm rozstrzygnął na niekorzyść arian Sobór konstantynopolitański I w 381 r.

Arianizm stał się także wyznaniem germańskich ludów, które zalały Cesarstwo Zachodnie w V wieku Szczególnie surową formę arianizmu przyjęli Wandalowie. Jedynie Frankowie przyjęli chrzest w obrządku rzymskim. Z czasem ludy germańskie zamieszkujące dawne imperium zaczęły odchodzić od nauk Ariusza (VII wiek).

W okresie reformacji nawiązano do idei arianizmu (antytrynitaryzm). Mianem arian w Rzeczypospolitej Obojga Narodów błędnie określano członków kościoła braci polskich.

39.Kościół ormiański-jego poczatki,założyciele,dzieje,struktura,kult,doktryna

Apostolski Kościół Ormiański (Święty Apostolski Katolicki Kościół Ormiański, Kościół gregoriański, orm. Հայ Արաքելական Եկեղեցի) - Kościół z grupy Kościołów wschodnich, przedchalcedoński, działający wśród Ormian - pierwotnie w Armenii i na Bliskim Wschodzie, obecnie również wśród diaspory ormiańskiej na całym świecie. Liczy około 6 milionów wiernych.

Chrześcijaństwo dotarło do starożytnej Armenii już w drugiej połowie I wieku. Pierwszymi nauczycielami Armenii byli święty Bartłomiej apostoł i święty Tadeusz (uczeń Chrystusa). Chrystianizacja kraju, mimo początkowych prześladowań, postępowała szybko i w 301 (data tradycyjna: ostatnie badania wskazują, że mogło to być w 314) Grzegorz Oświeciciel ochrzcił króla Tiridatesa III (orm. Trdat) z dynastii Arsacydów (orm. Arszakuni), który jako pierwszy na świecie wprowadził chrześcijaństwo jako religię państwową. Święty Grzegorz Oświeciciel zorganizował Kościół Armenii i założył siedzibę biskupią (później patriarszą) w Eczmiadzynie. Przyjęcie chrześcijaństwa wywarło ogromny wpływ na starożytną kulturę Ormian, która wkroczyła w fazę intensywnego rozwoju - w 406 święty Mesrop Masztoc stworzył alfabet ormiański, na potrzeby ormiańskich misjonarzy i wiernych przetłumaczono z greki i aramejskiego Biblię i dzieła ojców Kościoła. Okres rozkwitu skończył się w 451, gdy po przegranej wojnie przeważająca część Armenii znalazła się pod władzą imperium perskiego, a po jego rozbiciu przez Arabów - pod władzą kalifatu bagdadzkiego.

Z powodu wojny z Persami ormiańscy hierarchowie nie mogli uczestniczyć w 451 w soborze chalcedońskim, zwołanym by zająć się herezją monofizytyzmu. W Apostolskim Kościele Ormiańskim poparcie dla monofizytyzmu było tak powszechne, że uchwały soboru chalcedońskiego potępiające go jako herezję zostały jednogłośnie odrzucone na czterech kolejnych synodach - m.in. w Waharszapat (491) i w Dwinie (w 552, a ostatecznie w 645).

Tuż przed najazdem arabskim, w I połowie VII wieku, Apostolski Kościół Ormiański podzieliła herezja paulicjan. 200 lat później, w latach czterdziestych IX wieku, pojawiła się herezja tondrakian. Oba te ruchy religijne podważały przede wszystkim nadużycia hierarchii Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego, piętnując przywiązanie kapłanów do bogactw. Oba zostały rozbite na skutek energicznej interwencji władz świeckich, przywołanych przez przestraszoną hierarchię kościelną. W Apostolskim Kościele Ormiańskim zaznaczyła się również fala obrazoburstwa, lecz nie pozostawiła po sobie trwałych następstw.

W latach 885-1079 Apostolski Kościół Ormiański znów stał się Kościołem państwowym niepodległego królestwa Ani pod rządami dynastii Bagratydów (orm. Bagratuni). Po upadku tego królestwa Ormianie masowo wyemigrowali do Cylicji, gdzie w dobie wypraw krzyżowych, w 1080, stworzyli kolejne państwo, zwane Królestwem Małej Armenii, rządzone przez latynizującą dynastię Rubenidów. W tym okresie Apostolski Kościół Ormiański wydał kilku znakomitych teologów - Grzegorza z Nareku, Chosroesa Wielkiego, katolikosa Nersesa z Klaj, arcybiskupa Tarsu Nersesa z Lampon, świętego Jana Wanahana i Wartana Wielkiego.

Pod wpływem władz świeckich i bliskich związków Małej Armenii z Zachodem patriarchat (przeniesiony w ślad za wiernymi do Cylicji), zawarł w 1198 unię z Rzymem i zerwał z monofizytyzmem. Patriarchowie Grzegorz VI (1194 - 1208), Jan VI (1208-1221), Konstantyn I (1221-1267) i ich następcy, a także podlegli im biskupi na synodach w Sis (1307, 1346) i w Adanie (1317) przyjęli katolicką naukę o Chrystusie i prymat papieża. Jednakże unia nie rozszerzyła się poza Małą Armenię i zakończyła się wraz z jej upadkiem w 1375. Pozostałe ośrodki Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego unię odrzuciły, a na fali sprzeciwu wobec niej biskupi pozostali we właściwej Armenii odnowili patriarchat w Eczmiadzynie.

Od upadku Małej Armenii Apostolski Kościół Ormiański wraz z innymi Kościołami Wschodu podlegał świeckiej władzy muzułmanów - osmańskich Turków. W ich imperium Ormianie stanowili odrębny millet. W tych wiekach Apostolski Kościół Ormiański, jako narodowy Kościół Ormian, stał się jednym z filarów ich przetrwania w skrajnie niesprzyjających warunkach - rozproszeniu, prześladowaniach, ateizacji a nawet planowym ludobójstwie.

• Struktura

Apostolski Kościół Ormiański ma strukturę hierarchiczną z czterema patriarchami, z czego dwóm przysługuje tytuł katolikosa. Na jego czele stoi patriarcha eczmiadzyński, noszący tytuł Katolikosa Wszystkich Ormian (dla podkreślenia duchowej zwierzchności nad pozostałymi patriarchami). Wskutek historycznych zaszłości stolice patriarsze są obecnie cztery:

• Katolikos Wszystkich Ormian rezyduje w Eczmiadzynie, mając honorowe pierwszeństwo przed pozostałymi patriarchami; patriarchat ten został ustanowiony na nowo w 1441, gdyż pierwotny patriarchat w ślad za emigrującymi wiernymi został przeniesiony do Cylicji,

• Katolikos Wielkiego Domu Cylicyjskiego rezyduje obecnie w Antelias (Liban); między 484 a 1441 patriarchat cylicyjski przenosił się w ślad za władzami świeckimi do miast Dwin, Ani, Achtamar, Hromkla, aż na stałe pozostał w Sis, stolicy Królestwa Małej Armenii; po jego upadku, w 1446 uznał prymat patriarchatu w Eczmiadzynie; po Ludobójstwie Ormian w 1915 patriarcha cylicyjski uciekł do Jerozolimy, potem do Adany, następnie do Aleppo, zaś w 1930 osiadł w Antelias; sprawuje władzę duchowną nad wiernymi w Libanie i w syryjskich diecezjach Damaszku i Latakija; obecnie (od 1995) katolikosem cylicyjskim jest Aram I Kesziszjan,

• Patriarcha Jerozolimy i wspólnoty świętego Jakuba, związany z kolonią ormiańską wokół Grobu Chrystusa, a zwłaszcza z tamtejszą ormiańską wspólnotą zakonną wokół ormiańskiej bazyliki świętego Jakuba; pierwszym poświadczonym przez źródła ormiańskim biskupem używającym tego tytułu był Abraham I (638-669); patriarchat jerozolimski nie rościł pretensji do przewodzenia Apostolskiemu Kościołowi Ormiańskiemu, lecz uznawał prymat najpierw patriarchatu cylicyjskiego, potem odnowionego eczmiadzyńskiego; jego misja jest rozumiana jako podtrzymywanie ormiańskiej obecności w miejscach świętych, poza tym sprawuje władzę duchowną nad wiernymi w Izraelu, arabskiej części Palestyny i w Jordanii,

• Patriarcha Konstantynopola; w 1461 sułtan Mehmet II tworząc system millet powołał zwierzchników poszczególnych grup narodowościowo-wyznaniowych, rezydujących przy Porcie Osmańskiej w Konstantynopolu; prawosławny patriarcha Konstantynopola został zwierzchnikiem wszystkich "Greków" (chrześcijan prawosławnych), a nowo powołany patriarcha ormiański - Ormian; działał jako łącznik między władzami tureckimi a patriarchatem eczmiadzyńskim, a dzięki poparciu władz tureckich podporządkował sobie de facto pozostałe patriarchaty; obecnie sprawuje władzę duchowną nad wiernymi w Turcji.

Z wykładu:

KOŚCIÓŁ ORMIAŃSKI

• I państwo, które przyjeło chrześcijaństwo jako religię oficjalną(potwierdzone historycznie

• Grzegorz Oświeciciel- założyciel, I patriarcha

-próba skoncentowania władzy w rękach jego ordziny

• Charakterystyczne- koncentracja władzy wokół arystokracji

• Odręba stolica państwa i religijna

• Biblia w języku ormiańskim

• Teksty apokryficzne

• Od V w ryt liturgiczny przyjeto od Bazylego

• Rytualny ubój

• Przemiany w trakcie nasilenia sie życia krzyżowego

• Niekwaszony chleb, nie mieszanie wody z winem

40.Przyczyny i okoliczności powstania sadu inkwizycyjnego

(Patrz notatki) Inkwizycja (łac. Inquisitio - śledztwo, badanie) - potoczna nazwa systemu śledczo-sądowniczego powołanego w Kościele katolickim w XIII wieku do tropienia, nawracania i karania heretyków, działająca w oparciu o postanowienia ujęte w dokumentach soborowych, synodalnych oraz bullach papieskich.

W skład systemu wchodziły trybunały biskupie i urzędy inkwizytorów mianowanych bezpośrednio przez papieża, oraz współpracujące z nimi władze świeckie. W ściślejszym sensie procedura śledcza, którą posługiwali się inkwizytorzy, oparta na oskarżeniu publicznym, starannym śledztwie i archiwizowaniu wyników dochodzeń.

Do przełomu XII i XIII w. Kościół w zwalczaniu herezji stosował wobec heretyków środki przewidziane przez prawo kościelne, czyli pokuty i ekskomuniki. W XII wieku rozwinęły się odłamy religii chrześcijańskiej, jednoczące duchownych i wyznawców w niezależne od papieża, samoistne zakony, z których najsłynniejszymi byli waldensi (zwani również Biedakami z Lyonu) i katarzy, zwani inaczej albigensami - od miasta Albi w południowej Francji. Na niektórych obszarach, takich jak południowa Francja, północne Włochy, i Szwajcaria, zakony heretyckie zdobyły tylu wyznawców, że władze Kościoła odczuły to jako zagrożenie dla katolicyzmu jako wyłącznej religii państwowej.

Dziewięćdziesiąt lat między synodem biskupów w Tours (1163 r.) a bullą Ad extirpanda Innocentego IV (1252) to okres, w którym dokonał się proces instytucjonalizacji średniowiecznej nietolerancji. Stworzone w tym czasie normy prawne i mechanizmy techniczno-organizacyjne mające służyć zwalczaniu herezji zostały w dwa wieki później skopiowane w swych zasadach przez Inkwizycję hiszpańską. W roku 1184 cesarz Fryderyk I Barbarossa i papież Lucjusz III w Weronie ogłosili bullę Ad abolendam pravitatem zobowiązującą wszystkich biskupów do wizytowania podległych im parafii przynajmniej raz na dwa lata i wyszukiwania w nich - z pomocą zaufanych ludzi - osób podejrzanych o herezję. Bulla ta nie wspominała nic o prześladowaniach fizycznych, ani o możliwości karania heretyków śmiercią. Jednakże już w 1199 roku papież Innocenty III w dekrecie Vergetis in senium, skierowanym do władz Viterbo, miasta gdzie mieszkało szczególnie dużo heretyków, przyrównywał herezję do zbrodni obrazy majestatu, a więc do przestępstwa, za które w większości krajów europejskich groziła kara śmierci. Król Aragonii Piotr II w 1197 roku nakazał opuszczenie swego królestwa wszystkim waldensom i innym heretykom uznanym za nieprzyjaciół Krzyża Chrystusowego, gwałcicieli wiary katolickiej i publicznych wrogów władcy i monarchii. Heretycy schwytani po Wielkiej Nocy mieli zostać spaleni żywcem, zaś ich mienie podlegało konfiskacie. Wiek XIII przyniósł dalsze zaostrzenie walki z herezją. W roku 1202 Innocenty wysłał do hrabstwa Tuluzy dwóch legatów - Arnolda Amalrica i Piotra de Castelnau - którzy mieli zwalczać wpływy albigensów. Jednak trwająca kilka lat misja przyniosła mizerne rezultaty. 15 stycznia 1208 roku rycerze Rajmunda VI, hrabiego Tuluzy, zabili Piotra de Castelnau, co papiestwo odebrało jako prowokację.

Zabójstwo Piotra stało się momentem zwrotnym w polityce kościelnej wobec herezji. Krucjata przeciw katarom przyśpieszyła proces kształtowania się inkwizycji średniowiecznej. W roku 1215 zebrał się w Rzymie IV Sobór Laterański, który zajął się na dobre problemem herezji. Mianowicie stwierdzał: tych, którzy odmówią przyjęcia zasad wiary katolickiej należy ekskomunikować i przekazać w ręce władz świeckich, by te wymierzyły karę. Rodzaj kary nie był jeszcze określony, ale w każdym przypadku pociągała ona konfiskatę całego mienia. Podejrzanych, którzy nie zdołali się oczyścić w ciągu roku od chwili oskarżenia, ekskomunikowano i traktowano jako skazanych za herezję. Ludzie mający powiązania z heretykami mogli zostać aresztowani i ukarani jako obrońcy i wspólnicy heretyków. Walki z katarami trwały do 1229 roku i wtedy po raz pierwszy na wielką skalę zastosowano postanowienia dekretów Lucjusza (bulla Ad abolendam). W roku 1216 Papież Honoriusz III powołał do życia zakon Dominikanów, którego szczególnym zadaniem miała być walka z herezjami, i z którego wywodziła się większość inkwizytorów. Ponieważ trybunały biskupie nie działały zbyt sprawnie i okazywały się podatne na kumoterstwo i różne zewnętrzne naciski, za pontyfikatu Grzegorza IX ukształtowała się instytucja inkwizytorów, czyli niezależnych od miejscowych biskupów działających w imieniu Papieża i tylko jemu podległych sędziów delegowanych.

W 1231 roku papież Grzegorz IX ogłosił konstytucję Excomunicamus et anathematisamus. Bulla ta miała ogromne znaczenie dla instytucjonalizacji Inkwizycji średniowiecznej, bowiem podnosiła do rangi powszechnie obowiązujących praw wszystkie dotychczasowe dekrety antyheretyckie powstałe przed rokiem 1231.

Końcowy etap formowania się Inkwizycji średniowiecznej wyznaczyła pochodząca z 1252 roku bulla Innocentego IV Ad extirpanda, zbierająca i kodyfikująca wszystkie wcześniejsze rozporządzenia na ten temat. Bulla ta ustanawiała stałe trybunały inkwizycyjne we wszystkich diecezjach. W ich skład miało wchodzić dwóch inkwizytorów, lokalny biskup bądź jego reprezentant oraz dwunastu, dobranych przez nich, prawowiernych katolików (boni viri), rekrutujących się najczęściej spośród miejscowego kleru. Przy podejmowaniu decyzji obowiązywała zasada kolegialności, choć głos decydujący należał do inkwizytorów. Trybunał miał prawo zatrudniać dwóch notariuszy i parę osób niższego personelu - lekarza, woźnych, gońców, etc. Ponieważ był on właściwe bezradny bez technicznej i organizacyjnej pomocy władz świeckich, bulla nakazywała tym ostatnim, pod karą ekskomuniki, ścisłą współpracę z trybunałem. Ponadto w bulli tej porównywano heretyków do kryminalistów, co zostało zinterpretowane jako zgoda papieża na torturowanie w sprawach o herezję. W przeciwieństwie do późniejszej Inkwizycji hiszpańskiej, Inkwizycja średniowieczna nie torturowała dzieci, starców ani kobiet w ciąży. Od czasów bulli Ad extirpanda inkwizycja papieska uległa już tylko nieznacznym modyfikacjom. Podporządkowana już władzy świeckiej Inkwizycja często była wykorzystywana do procesów politycznych czego najbardziej znanymi przykładem jest sfingowany proces templariuszy toczący się w latach 1305 - 1314. Proces przeciw zakonowi był możliwy, bo królowi Francji Filipowi IV Pięknemu i jego doradcy Wilhelmowi de Nogaretowi udało się przekupić Wilhelma Imberta z Paryża.

41.sobór bazylejski-przyczyny,znaczenie

(Patrz Najważniejsze sobory; schizma zachodnia; husytyzm)

42.Miejsce sprawowania eucharystii do końca starożytności

(Patrz Chrzest i Eucharystia; notatki)

44.Teologia apofatyczna+jej zródła doktrynalne

Teologia apofatyczna (gr. apofatikos - "przeczący", nazywana też Teologią negatywną[1]) - nurt teologii oparty na założeniu, że jakiekolwiek pozytywne poznanie natury Boga przekracza granice możliwości ludzkiego rozumu.

Swe początki teologia apofatyczna bierze z filozofii neoplatoników, z nauczania Klemensa Aleksandryjskiego, Pseudo-Dionizego Areopagity oraz z myśli autorów tworzących tzw. trójcę kapadocką: Bazylego Wielkiego, Grzegorza z Nyssy, Grzegorza z Nazjanzu.

Teologia apofatyczna, podkreślając niewspółmierność wszystkich poznawczych wysiłków zmierzających do opisania tajemnicy Boga, odrzuca wszelkie symbole, obrazy i abstrakcyjne pojęcia jako nieadekwatne do opisu natury Boga i próbuje przybliżyć Jego tajemnicę za pomocą formuł przeczących, mówiąc, jaki Bóg nie jest. Apofatyczne nastawienie w myśleniu o Bogu najlepiej wyraża zmodyfikowana przez św. Grzegorza z Nazjanzu sentencja z Platonowego Timajosa: "Boga wypowiedzieć jest rzeczą niemożliwą, ale rozumem Go pojąć — jeszcze bardziej niemożliwą". Obok negacji, teologia apofatyczna sięga również do antynomii i paradoksu.

46.Ikony i ikonostas

Ikona (gr. εικων, eikón oznaczające obraz) - obraz sakralny, powstały w kręgu kultury bizantyńskiej wyobrażający postacie świętych, sceny z ich życia, sceny biblijne lub liturgiczno-symboliczne. Charakterystyczna dla chrześcijańskich Kościołów wschodnich, w tym prawosławnego i greckokatolickiego.

Dokumenty Soboru Nicejskiego II z 787 r. wspominają, że tradycja wykonywania ikon istniała od czasów apostolskich, nie ma jednak na to żadnych dowodów historycznych. Według tradycji, autorem pierwszych ikon był Łukasz Ewangelista.

Genezę ikony wywodzi się z portretowego malarstwa późnoantycznego. Informacje o istnieniu ikon Chrystusa, Marii, św. Piotra i Pawła oraz innych świętych znaleźć można po raz pierwszy w pismach Euzebiusza z Cezarei i Epifaniusza z Cypru w IV wieku. Przedmiotem kultu stały się ikony już w V w. (wg pism św. Augustyna). Hypatiusz z Efezu wspomina po raz pierwszy o pokłonie przed ikoną w połowie VI w.

W okresie kształtowania się sztuki chrześcijańskiej, słowem "ikona" określano na chrześcijańskim Wschodzie, w krajach pozostających pod wpływami Bizancjum, wszystkie przedstawienia Chrystusa, Matki Boskiej, aniołów, świętych i scen historycznych z Pisma Świętego niezależnie od tego, w jakiej technice były wykonane. W czasach nowożytnych pojęciem tym zaczęto nazywać tylko obrazy przenośne (malowane, rzeźbione, wykonane w emalii lub mozaice), niezwiązane z architekturą. Istnieją przekazy z 2. poł. VI w. o cudach dokonywanych przez ikony. Były to zawsze ikony-portrety przenośne, mocy cudotwórczej nie przypisywano ikonom o treści historycznej. Najstarsze zachowane ikony pochodzą z VI wieku z klasztoru św. Katarzyny na Synaju.

Malarstwo ikonowe rozwijało się w Bizancjum, aż do jego upadku w XV wieku oraz na terenach objętych wpływami kultury bizantyńskiej, czyli w Grecji, Serbii, na Bałkanach, w średniowiecznych Włoszech oraz na Rusi. Najstarsze zachowane do naszych czasów ikony pochodzą z VI wieku. Najbardziej reprezentatywne dla tego okresu są zwłaszcza trzy dzieła przedstawiające: świętego Piotra, Chrystusa Pantokratora oraz Marię z aniołami i ze świętymi Teodorem i Jerzym.

Za najwybitniejszego rosyjskiego twórcę ikon uważany jest Andriej Rublow.

Ikonostas (gr. eikón oznaczające obraz oraz stásis czyli pozycja, umiejscowienie) - ozdobna, pokryta ikonami ściana we wnętrzu cerkwi, która znajduje się między miejscem ołtarzowym (swiatłyszcze, sanktuarium, prezbiterium) a nawą (naos), przeznaczoną dla wiernych.

Według nauki cerkwi prawosławnej sanktuarium jest symbolem nieba, miejsca szczególnego przebywania Boga. Tam kapłan sprawuje Boską Liturgię (prawosławny odpowiednik pojęcia mszy), tam znajduje się tabernakulum (darochranitielnica). Ikonostas wprowadza wiernych w mistykę wydarzeń dziejących się w miejscu ołtarzowym. Wierni mogą spoglądać na wizerunki świętych i proroków w celu lepszego zrozumienia Liturgii, zgodnie z poglądem że człowiek nie jest w stanie pojąć rozumem dziejących się tam wydarzeń. Ikonostas obrazuje Niebo którego namiastką staje się Sanktuarium.

Pierwotnie elementem rozdzielającym nawę od prezbiterium była balustrada lub krata zwana templonem, potem pojawiły się przyścienne listwy, na których opierano obrazy, później przegroda z luźno rozmieszczonymi ikonami, w końcu szkielet z ozdobnymi ramami, w które osadzone były ikony lub solidna ściana, zespolona konstrukcyjnie z resztą cerkwi. Ostateczna forma ikonostasu ukształtowała się na Rusi na przełomie XIV i XV wieku, skąd następnie wtórnie przedostała się na teren kultury bizantyjskiej - do Mołdawii, Wołoszczyzny, Bałkanów i Grecji.

Układ ikonostasu jest ściśle określony. Ikony umieszczone są w rzędach, których zazwyczaj jest pięć. Każdy rząd (jarus) ma swój układ ikon i swoje znaczenie.

47.sobór w Efesie-data,postanowienia

(Patrz Najważniejsze sobory w średniowieczu)

Ze skryptu:

Sobór w Efezie 431 o nauce Nestoriusza

- wykluczenie Nestoriusza ze wspólnoty i złożenie go z urzędu biskupiego

- biskupi apostaci wykluczeni ze wspólnoty

- odwołane wszelkie godności i swiecenia nadane przez Nestoriusza

- zakaz układania innego wyznania wiary niż w Nicei

49.Eucharystia- geneza w starożytności,istota,kształt

(Patrz Chrzest i Eucharystia)

53.Bonifacy VIII

(Patrz problemy papiestwa w średniowieczu) Bonifacy był pierwszym papieżem, który bullą Antiquorum habet ogłosił rok 1300 rokiem jubileuszowym dla wszystkich pielgrzymów odwiedzających grób świętego Piotra (dla Włochów pobyt trzydziestodniowy, dla pozostałych piętnastodniowy). Papież zapowiedział odpust zupełny, co było nowością, ponieważ do tej pory odpust zupełny dotyczył wyłącznie uczestników wypraw krzyżowych.

Villani, kronikarz Florencji, napisał na podstawie własnych obserwacji, że do Rzymu przybywało codziennie około 30 000 pielgrzymów, zaś ofiary były tak duże, że dwóch kleryków przez cały czas musiało zbierać pieniądze grabiami. Wśród pielgrzymów z Polski był również Władysław Łokietek[1].

Pontyfikat Bonifacego upłynął pod znakiem konfliktu z królem Francji Filipem IV Pięknym. Filip, uwikłany w walki z Anglikami, finansował działania wojenne z podatku nałożonego na duchownych. Bonifacy potępił te praktyki bullą Clericis laicos z 1296 r. W odpowiedzi Filip zakazał wywożenia złota i innych cennych towarów z Królestwa Francji. Papież nie mógł więc pobierać świętopietrza z Francji, co spowodowało, iż w zamian za zniesienie ograniczeń Bonifacy przyznał Filipowi prawo do pobierania podatku od kleru. W roku 1298 wydał trzecią cześć korpusu prawa kanonicznego Sextus.

W roku 1302 Bonifacy wydał bullę Unam Sanctam, w której zawarł fundamentalne poglądy dla przyszłości Kościoła:

- niezależność władzy świeckiej od duchowej jest herezją manichejską;

- poza Kościołem katolickim nie ma zbawienia ani odpuszczenia grzechów;

- jeśli władza ziemska błądzi, powinna być osądzona przez władzę duchową, a jeśli najwyższa władza duchowa błądzi, jej sędzią może być tylko Bóg, nie człowiek;

- posłuszeństwo Biskupowi Rzymu jest konieczne do osiągnięcia zbawienia.

Bulla wywołała furię Filipa IV. Oskarżył on Bonifacego o nadużycia seksualne (m.in. biseksualizm i pedofilię), bluźnierstwa (Eucharystia miała być dla niego tylko "mąką i wodą", niewiara w życie pozagrobowe, konszachty z diabłem, twierdzenie, iż grzechy cielesne nie są grzechami), zamordowanie Celestyna V, kupczenie godnościami kościelnymi, jedzenie mięsa w okresie postu, uzurpację urzędu papieskiego i herezję.

Filip zwołał latem 1303 r. sąd nad Bonifacym, na który zawezwano również papieża. Bonifacy oczywiście się nie stawił. Filip wysłał więc swojego zaufanego doradcę Wilhelma Nogareta z 1600 zbrojnych by aresztował papieża. Bonifacy uciekł z Rzymu do rodowego pałacu Gaetanich na skale Anagni, ale i tam dopadł go Nogaret. Legista zażądał ustąpienia Bonifacego, na co papież zdecydowanie odmówił. Wywiązała się kłótnia, w wyniku której towarzyszący Nogaretowi Sciarra Colonna, zaprzysięgły wróg Gaetanich, spoliczkował Bonifacego żelazną rękawicą.

W wyniku wstrząsu psychicznego 68-letni papież postradał rozum. Aresztowany przez Nogareta i przewieziony do Rzymu zmarł w napadzie szaleństwa 11 października 1303 r. Pochowano go w krypcie Bazyliki św. Piotra. W roku 1305 otworzono jego grób, okazało się, że ciało papieża nie uległo rozkładowi. Nie ugasiło to wściekłości Filipa IV, który kazał papieżowi Klemensowi V wykopać zwłoki Bonifacego i spalić je na stosie.

54.Edykt Mediolański-data,jego postanowienia i znaczenie

Edykt mediolański, nazwa proklamacji zapewniającej swobodę religijną m.in. chrześcijanom, zainicjowana przez cesarza Konstantyna Wielkiego i cesarza Licyniusza w 313 w Mediolanie. Wynik zwycięstwa Konstantyna nad Maksencjuszem przy Moście Mulwijskim 28 października 312.

Edykt gwarantował chrześcijanom pełną wolność religijną (zakończenie prześladowań), zezwalał na przejście na chrześcijaństwo dotychczasowych wyznawców religii rzymskiej oraz zwracał Kościołowi wszystkie skonfiskowane świątynie i posiadłości. W tym samym roku edykt zaczął obowiązywać również na Wschodzie.

Równouprawnienie Kościoła chrześcijańskiego z pozostałymi religiami spowodowało, że podjął on intensywną pracę misyjną. Budowano liczne kościoły, niektóre z nich z polecenia cesarza Konstantyna (m.in. bazylika św. Piotra w Rzymie, bazylika św. Jana na Lateranie w Rzymie, Hagia Sophia w Konstantynopolu). Niedziela została uznana przez państwo za święty dzień odpoczynku, mimo że chrześcijanie stanowili nikłą mniejszość w państwie rzymskim.

Prestiż Kościoła nieustannie wzrastał w oczach opinii publicznej. Wysoki poziom etyczny członków gminy oraz szeroko świadczona dobroczynność zbliżała ubogie masy społeczne. Choć Konstanty ochrzcił się dopiero na łożu śmierci, chrześcijaństwo darzył głębokim szacunkiem, doceniał też uniwersalny charakter tej religii i jej znaczenie dla konsolidacji państwa. Kościół w zamian odwdzięczał mu się kreowaniem wizerunku cesarza jako idealnego władcy.

Z wykładów:

313 - KONSTANTYN - EDYKT TOLERANCYJNY

 

• Edykt tolerancyjny zezwolił na wyznawanie chrześcijaństwa (czy jakiejkolwiek innej religii)

• Był to tylko początek dalszych ustępstw (a potem faworyzowania) na rzecz chrześcijaństwa

• Był to pierwszy trwały zwrot w stosunkach cesarstwo-chrześcijanie - potem już nie było prześladowań

• Konstantyn:

• NIE BYŁ chrześcijaninem, był politeistą, do końca zachował tytuł pontifex maximus

• Chodziło mu o znaczną ilość (choć nie większość) chrześcijan - uznał, że nie warto z nimi walczyć

• Na monetach był wizerunek propagowanego przez niego synkretycznego bóstwa Sol Invictus (Niezwyciężonego Słońca)

• Zwalczał konkubinat

• Nie pozwalał na wypalanie niewolnikom znaków na twarzy

• Zakaz praktyk magicznych

• Zakaz cyrku

• Zamyka niektóre świątynie wschodnie

• Chociaż chrzci się dopiero na łożu śmierci - stoi "po stronie chrześcijan"

• Chrześcijanie uznali, że to cud - w ikonografii Konstantyn jest "równy apostołom" (isapostolos)

56.Inwestytura,symonia -wyjaśnij znaczenie pojec

(Patrz problemy papiestwa w średniowieczu)

Inwestytura (łac. przyobleczenie, ubranie) - nadawanie dóbr monarszych, uważanych za własność monarszą, przy zachowaniu ceremoniału i prawa lennego.

Inwestyturę dzielimy na świecką i duchowną. Można też uznać za prawidłowe określenie inwestyturę szkolną, ale ta dopiero zaczyna pojawiać się w polskiej jak i w światowej edukacji.

Inwestytura świecka - Ceremonia przekazania lenna przez seniora wasalowi, odbywająca się po złożeniu hołdu lennego przez wasala. Podczas inwestytury wasal klękał i otrzymywał od seniora przedmiot symbolizujący przekazywane lenna - najczęściej w formie sztandaru, lancy, włóczni, dokumentu zawartej umowy oraz bryłki ziemi.

Inwestytura duchowa - Składanie przez biskupa lub opata przysięgi lennej na wierność swemu seniorowi, który dawał im pierścień i pastorał będące oznaką godności. W XI wieku doszło na tym tle do sporu o inwestyturę pomiędzy papieżem Grzegorzem VII a cesarzem rzymskim, Henrykiem IV gdyż obie strony rościły sobie wyłączne prawo do inwestytury biskupów. Kanoniczne przyjęcie członka do zakonu rycerskiego, połączone ze składaniem ślubów oraz otrzymaniem insygniów od zakonników.

Symonia, świętokupstwo - handel godnościami i urzędami kościelnymi, sakramentami oraz dobrami duchowymi. Nazwa pochodzi od Szymona Maga, który chciał kupić od świętych Piotra i Jana przywilej udzielania daru Ducha Świętego.

Papież Grzegorz I podzielił korzyści z niej uzyskiwane na trzy klasy:

- munus a manu (korzyści materialne) - wszelkie wartości pieniężne, dobra ruchome i nieruchome oraz prawa i przywileje skutkujące napływem bogactwa;

- munus a lingua (korzyści wynikające z poparcia) - słowne poparcie, publiczne pochwały, wspieranie w awansie,

- munus ab obesquio (oddawanie czci) - oddawanie czci itp.

Symonia była poważnym problemem Kościoła rzymskiego w średniowieczu. Za jej uprawianie groziły surowe kary. Mimo to przedmiotem handlu były najwyższe godności. Sprzedawano nawet godność papieską. W związku z tym papież Juliusz II unieważnił wybory wszystkich swoich poprzedników, którzy zasiedli na Stolicy Apostolskiej dzięki symonii. Zarządzenie Juliusza zostało jednak unieważnione przez Piusa X.

Symonia stanowiła problem dla Kościoła, ponieważ biskupi poza sprawowaniem funkcji Kościelnych administrowali także nadanymi im ziemiami, przez co często zaniedbywali swoje obowiązki wynikające ze stanu duchownego.

---