„MISTRZ I MAŁGORZATA” M. BUŁHAKOW - powieść parabola
jest to powieść fantastyczna, miłosna, realistyczna
realizm podszyty jest groteską
służy również kompromitacji wielu cech
wszystkie sposoby wykorzystania groteski służą temu aby jeszcze bardziej uwidocznić wady
ilustruje zmiany systemu wartości, chaos
realizm powieści jest podszyty groteską aby wprowadzić schematyzm - parabolizm
groteska Bułhakowa umożliwiła ominięcie ówczesnej cenzury
Kompozycja
powieść złożona treściowo i kompozycyjnie
przedstawienie wielości problemów osiągnął Bułhakow dzięki niejednorodności narracji
narrator opowiada jednocześnie jakby o trzech różnych rzeczywistościach
I - realistycznie, satyrycznie i groteskowo ukazana Moskwa i jej mieszkańcy
II - ma charakter baśniowy i fantastyczny, powstaje dzięki obecności Wolanda-szatana i jego świty
opowiadana we fragmentach historia Piłata i Jeszui Ha-Nocri, nawiązująca do ewangelii, ale różna od niej
Problematyka
metafizyczna
wynika ze złożoności świata przedstawionego. Bułhakow dowodzi, ze uzasadnieniem dla świata realnego jest istniejący poza nim porządek boski, który decyduje o uniwersalnym charakterze pewnych wartości (takich jak: wolność, odwaga, miłość). Odrzucenie tych wartości sprawia, ze świat traci sens, popada w chaos
moralna
wiąże się z oceną działań postaw bohaterów. Pytanie o to, co jest dobre, a co złe, sugeruje już sama obecność szatana
egzystencjalna
wiąże się z refleksją na temat życia, jego sensu, wartości. Problem ten dotyczy zarówno jednostek jak i zbiorowości
psychologiczna
opiera się na zainteresowaniu indywidualnymi problemami bohaterów, ich psychiką, złożonością ich przeżyć, pragnień, przyczynami ich chorób psychicznych. Charakterystyce psychologicznej B. poddaje m.in. Małgorzatę, Mistrza, Piłata
społeczno-polityczna
wynika z przedstawienia Moskwy jako stolicy państwa totalitarnego. Pisarz ukazuje, w jaki sposób system totalitarny wpływa na życie społeczne i indywidualne
kulturalna
wiąże się z zainteresowaniem sytuacją artysty i sztuki w państwie totalitarnym. Można odnaleźć także rozważania na temat tego, czym jest prawdziwa sztuka i co decyduje o jej wartości
obyczajowa
wyraża się w szczególności, często satyrycznych opisów codziennego życia mieszkańców Moskwy, ich przyzwyczajeń, pracy, zainteresowań, reakcji
Artysta i jego dzieło
Bułhakow rozważa jakie miejsce w systemie totalitarnym zajmuje artysta i jaką pełni rolę. Artyści świadomie godzą się na ustępstwa, jak wszyscy poddani są presji cenzury. Dobrowolnie rezygnują z krytycyzmu i poszukiwania prawdy, o którą właśnie jako
artyści powinni się upominać. Są zdolni wystąpić przeciw artystom niezależnym, jeżeli będzie wymagała tego władza. Za tę lojalność mają zapewniony byt, poczucie bezpieczeństwa, wygodę i prawo drukowania swoich utworów. Sztuka oficjalna , popierana i wspomagana przez państwo, jest tak samo zakłamana i nieautentyczna jak cały system. Bułhakow neguje jakąkolwiek wartość takiej twórczości.
Mistrz jest autorem jednej książki: opowiadającej historię Piłata i Jeszui Ha-Nocri. Wielkość tego dzieła polega na tym, że wyraża ono uniwersalną prawdę o Bogu, człowieku i niekwestionowanych wartościach. Prawdziwość opowiadanej przez Mistrza historii potwierdza to, że ma wpływ na czytelnika, wywołuje sprzeciw wobec złego, zakłamanego systemu. Dzieło to odzwierciedla prawdziwe tęsknoty człowieka, ujawnia jego obawy, słabość, ale też pragnienie dobra, odwagi, poszukiwanie Boga jako uosobienia wartości, bez których życie traci sens. Udowadnia, ze w człowieku jest dobro, ale jest ono wciąż wystawiane na próbę. Obrona wartości - zwłaszcza w systemach zniewolenia i zakłamania - wymaga odwagi. Mistrz za swoje dzieło zostaje napiętnowany, wykluczony z grona szanowanych i docenianych literatów. Dzieło oparte na prawdzie i innych wartościach czyni Mistrza wielkim.
Walka dobra ze złem
w powieści szatan jest dobry
walka dobra ze złem ma wymiar etyczny
Współczesny świat Rosji lat 20/30
Moskwa jest ukazana przez Bułhakowa jako miasto ilustrujące problemy współczesnego świata. Pozostaje ona pod presją rządów totalitarnych (dyktatorskich), zniewalających społeczeństwo za pomocą narzuconej obowiązkowo ideologii, rozbudowanego aparatu policyjnego, ingerencji w życie prywatne. Obecność systemu totalitarnego nie ujawnia się bezpośrednio. Bułhakow skupia uwagę na jego skutkach.
Przedstawiona w powieści rzeczywistość pozbawiona jest wszelkich wartości. Opiera się na zakłamaniu we wszystkich dziedzinach życia. Przykładem zakłamania może być kompromitowane przez Wolanda określenie „drugiej świeżości” produktów żywnościowych. Zakłamanie ujawnia się w powszechnej obłudzie, w zatracaniu się pierwotnych znaczeń słów. Przez to bohaterowie tracą rozeznanie, czym jest prawda, sprawiedliwość, wolność, uczciwość.
System totalitarny - dąży do sprawowania całkowitej kontroli nad społeczeństwem, niszczy indywidualność, bezwzględny, narzuca sposób myślenia, oceniania, odbiera człowiekowi możliwość sprzeciwu, krytyki, wychowuje ludzi niezdolnych do samodzielnego myślenia, ludzi zastraszonych.
Życie w Moskwie jest zbiurokratyzowane, podporządkowane przepisom. Jakość życia pozostawia wiele do życzenia - brak mieszkań, pieniędzy. Wprowadzenie do rzeczywistości pozornie moralnej logiki demaskuje postawy ludzi.
Bułhakow w ośmieszający, satyryczny sposób opisuje rzeczywistość. Świadome i celowe zdeformowanie świata aby ujawnić jego absurd, absurd zniewolenia człowieka w imię ideologii nie służącej nikomu.