Osiągnąć karierę
Pojęcie kariery (łac. carrus - wóz) może występować w różnych kontekstach i może oznaczać funkcjonujące w danym społeczeństwie modele życiowego sukcesu ukierunkowujące ludzkie działania. Jest to ideologiczny wymiar kariery. Owe modele życiowego sukcesu podlegają ocenie w kategorii „dobra” i „zła”, co stanowi moralny wymiar kariery. Natomiast w znaczeniu socjologicznym, kariera to termin odnoszący się do pewnej strefy obiektywnych faktów społecznych - zmiany pozycji społecznej jednostek, z reguły z niższych na wyższe (Z. Bauman 1960). W przypadku kariery zawodowej zmiany te odnoszą się do zmiany pozycji zawodowej. Według E. Rokickiej (1995) kariera zawodowa to „sekwencja ról i pozycji zawodowych obejmowanych przez jednostki w różnych fazach cyklu życiowego”. W tym znaczeniu kariera jest więc biografią zawodową, wspinaniem się poprzez szereg pozycji zawodowych ułożonych w hierarchii pionowej, z których każda następna znajduje się wyżej od poprzednich w odczuciu społecznym, opartym na miarach prestiżu społecznego, bogactwa, sławy itd. (H. Najduchowska 1969).
Dzisiaj kariera zawodowa nabiera szczególnego znaczenia, praca jest ważną sferą naszego życia, bowiem przeciętny człowiek poświęca jej istotną jego część - 6-8 godzin dziennie, a czasem i dłużej, a w Polsce, w dobie blisko 20% stopy bezrobocia, sam fakt posiadania pracy jest wartością samą w sobie, cenioną na równi z życiem rodzinnym, walorami materialnymi i przyjaźnią. Na rynku pracy i w sferach z nim związanych dzieją się dynamiczne zmiany, zmienia się prawo pracy, struktura zatrudnienia, inne są też oczekiwania pracodawców względem pracowników i wobec tych zmian nie jest sprawą prostą wybrać właściwą drogę realizacji kariery zawodowej i nikt nie jest w stanie dokładnie wskazać, jakie zawody mogą mieć przyszłość w danym środowisku, a nawet, jakie czynności będą się mieściły pod nazwą zawodów już znanych1.
Coraz więcej ludzi zdobywa wyższe wykształcenie. Wielu z nich kończy dwa, trzy kierunki studiów. Obserwujemy również narodziny nowego modelu pracownika, który charakteryzują takie cechy, jak:
wysoko rozwinięta potrzeba osiągania sukcesu,
nonkonformizm przejawiający się ciągłym poszukiwaniem nowych rozwiązań i odrzuceniem stereotypów,
orientacja na teraźniejszość i przyszłość,
osobowość liberalna i demokratyczna,
przekonanie o możliwości okiełznania przyrody2.
Karierę zawodową realizują najczęściej mężczyźni, ale coraz bardziej zwiększa się aktywność zawodowa kobiet, mają one coraz większe aspiracje zawodowe. Współczesna kobieta, kobieta nowoczesna, chce mieć takie same prawa i obowiązki jak mężczyzna, nie wystarcza jej już tylko rola żony i matki. Chce ona realizować swoje plany i marzenia także poprzez posiadanie własnych dochodów, często przewyższających wynagrodzenie współmałżonka.
Amerykański psycholog Donald Super wyróżnia cztery wzory kariery dla mężczyzn i siedem dla kobiet.
Wzory kariery dla mężczyzn:
Kariera stabilna (pracownicy wysoko kwalifikowani, menadżerowie) to wzór charakteryzujący się wczesnym wchodzeniem w pełnię kariery bez próbnego lub wstępnego, przygotowawczego okresu pracy.
Kariera eksperymentalna (konwencjonalna) - menadżerowie, wykwalifikowani robotnicy, urzędnicy. Ma tu miejsce eksperymentowanie z praca i zatrudnieniem, po czym następuje pełna stabilizacja.
Kariera niestabilna (średnio wykwalifikowani robotnicy, urzędnicy niższego szczebla), to wzór charakteryzujący się próbnymi okresami pracy, które mogą prowadzić do czasowej i krótkoterminowej stabilizacji zawodowej, po której następuje dalsze poszukiwanie drogi do kariery.
Kariera wielokrotnych prób (niewykwalifikowani robotnicy), to wzór charakteryzujący się nieustabilizowanym zatrudnieniem, związanym z ciągłymi zmianami pracy.
Wzory kariery zawodowej dla kobiet:
Kariera gospodyni domowej, polegająca na rezygnacji z pracy zawodowej na rzecz prowadzenia domu.
Kariera konwencjonalna, charakteryzuje się podjęciem pracy po ukończeniu szkoły średniej jako swoistego rodzaju ucieczki przed pozostaniem w domu po wyjściu za mąż.
Kariera stabilnej pracy, to wzór charakteryzujący się podjęciem pracy po ukończeniu szkoły i traktowaniu pracy jako wypełnienie roli przypadającej na tę fazę życia.
Kariera dwutorowa charakteryzuje się pracą zawodową i jednocześnie pełnieniem roli gospodyni domowej.
Kariera przerywana polega na podjęciu pracy zawodowej, następnie przerwaniu jej z chwilą wyjścia za mąż i ewentualnym powrocie do pracy w późniejszym czasie.
Kariera nieustabilizowana polega na podejmowaniu i porzucaniu pracy w zależności od sytuacji finansowej rodziny.
Kariera powtarzanych prób, to wzór kariery nieustabilizowanej, charakteryzujący się ciągłymi zmianami w zatrudnieniu.3
Kariery istnieją wówczas, gdy ludzie o nie dbają i dążą do ich rozwoju.
Mają one charakter indywidualny, wyjątkowy, uzależniony od wyborów podejmowanych przez jednostkę. Tworząc własną karierę zawodową nie należy czekać na sprzyjającą okazję albo przypadek, trzeba samemu zaplanować swoje działania i zastosować odpowiednie strategie. Najogólniej można powiedzieć, że podczas planowania kariery zawodowej wykorzystuje się umiejętności podejmowania realistycznych decyzji dotyczących kierunku kształcenia lub szkolenia, miejsca pracy lub zmiany zawodu. Droga do nabycia tych umiejętności prowadzi najpierw przez samopoznanie i samoocenę, a następnie konfrontowanie swoich atutów (mocnych stron) z wymaganiami stawianymi przez zawody i rynek pracy.4 Bardzo istotne jest określenie własnych zainteresowań, które są siłą napędową pobudzającą do podejmowania działań na rzecz poznania określonej dziedziny, przyczynia się to do pogłębiania wiedzy i bezpośrednio wpływa na osiąganie sukcesów w pracy zawodowej. Poza zainteresowaniami bardzo potrzebne i ważne jest również określenie własnych uzdolnień, czyli „możliwości wykonywania zadania bądź określonego rodzaju czynności”.5 O naszych uzdolnieniach mogą, m.in. świadczyć wcześniejsze osiągnięcia w jakiejś dziedzinie. Niezmiernie istotne jest określenie celu w swojej pracy zawodowej, bowiem według Maxa Eggerta, psychologa, konsultanta do spraw kariery zawodowej, autora poradnika „Doskonała kariera”, wydanej w serii „Poradnik doskonały” przez Dom Wydawniczy REBIS w Poznaniu, „Ci, którzy nie mają własnych celów, zawsze będą pracować dla tych, którzy je mają”.6
Studenci na pytanie „czy stworzyli sobie listę swoich celów zawodowych?”, powinni umieć odpowiedzieć w pierwszym dniu nauki, a niestety, większość ludzi myśli o swoich celach zawodowych dopiero wtedy, gdy kończy studia i często ich pierwsza praca jest kwestią przypadku - nie wynika ona z refleksji nad tym, jaką karierę chcieliby robić. Jest też tak, że o kierowaniu własną karierą wielu ludzi zaczyna myśleć poważnie dopiero wtedy, gdy traci pracę z powodu redukcji etatów w firmie. Skłania to do rozmyślań nad tym dokąd zmierza nasza kariera i dla kogo, tak naprawdę, pracujemy.
Cele zawodowe trzeba zapisywać, powinny być one dokładnie określone, powinny być określone ramy czasowe, w których te cele mają być osiągnięte. Kolejnym etapem drogi do kariery jest ustalenie harmonogramu zadań, jakie trzeba wykonać, by poprawić swoje kwalifikacje, wzbogacić doświadczenie, czy zapewnić sobie szanse na wyróżnienie się spośród innych. Z realizacją celów nie należy zwlekać, żyjemy w świecie dyskryminującym ludzi starszych. Na szczęście w najnowszym Kodeksie Pracy zakazuje się wszelkich rodzajów dyskryminacji7, a pracodawcy i pracownicy mają w tym temacie swoje obowiązki. Ale jeśli chodzi o karierę zawsze lepiej jest działać wcześniej niż później. Złota dekada w przypadku mężczyzn przypada na okres między trzydziestym a czterdziestym rokiem życia, u kobiet między dwudziestym piątym a trzydziestym piątym. Im wcześniej pokierujemy swoją karierą zgodnie ze swoimi najskrytszymi wartościami i pragnieniami, tym pełniejsze będzie nasze życie i tym doskonalsza kariera.
Jeśli zdarzy nam się popełnić po drodze do kariery błąd, a zdarza się to najlepszym, to zdecydowanie lepiej jak jest on popełniony wcześnie i jak się do jego popełnienia przyznamy i wyciągniemy wnioski na przyszłość. Im dłuższą drogę zawodową mamy za sobą, tym czas dochodzenia do siebie po porażce jest dłuższy. Kariera jest jak ciało ludzkie: im starsze tym dłużej goją się rany.
Bardzo istotne jest, aby pracować jak najdłużej w doskonałych firmach, mających silną pozycję na rynku, gdyż pozwala to na stanie się cennym nabytkiem dla mniejszych firm.
Nie należy tracić energii i wykorzystywać własnych doświadczeń dla zajmowania się czymś, na co nie mamy wpływu. Koncentrować natomiast trzeba się na tym, co mamy do zrobienia dzisiaj, myślenie o przeszłości pozwala nam na niepopełnianie tych, co kiedyś błędów, o przyszłości natomiast - pozwala przewidywać trudności. Abraham Lincoln powiedział „Nigdy nie miałem długofalowej strategii, po prostu co dzień starałem się jak mogłem”.
Powszechnie uważa się, że kluczem do sukcesu są kwalifikacje, ale to nie do końca jest prawda. Tylko około piętnastu procent kierowników i dyrektorów ma odpowiednie kwalifikacje, pozostali mają doświadczenie. Kwalifikacje są oczywiście ważne, ale mogą tylko zadecydować, w którym miejscu drabiny zaczniemy tę drogę (nikt nie zaczyna od samej góry!). To doświadczenie pcha nas naprzód niemal przez cały czas trwania kariery8. Jest to obok pensji drugie wynagrodzenie za pracę, które cechuje kumulatywność i trwałość, bo raz zyskane trudno stracić. Zyskanie doświadczenia jest niezbędne do rozwoju kariery i należy traktować je poważnie, ciężko pracować, by je zdobyć. Negocjując warunki zatrudnienia nie należy o nim zapomnieć, bo doświadczenie jest kluczem do doskonałej kariery. Pamiętać o nim należy także wtedy, gdy ktoś proponuje nam pracę, starajmy się nie przyjmować jej tylko dlatego, że ktoś nam ją zaoferował, bo może się okazać, że się w niej nie realizujemy i że daliśmy się porwać prądom kariery.
Osobą, która może nas wesprzeć w dochodzeniu do celu jest nasz szef, chociaż niektórzy szefowie nie popierają awansu swoich najlepszych podwładnych, bo wpływa to często na ich własne osiągnięcia i kariery. Ale jeśli to możliwe należy zadbać o dobrego przełożonego, którego pozycja w firmie odpowiada naszym aspiracjom, bo jaki szef taki zespół. Aby odnieść sukces trzeba ciężko pracować i do tego starać się, aby tę pracę dostrzegli i ocenili inni, a najlepiej osoby liczące się, bo w innym przypadku nie doczekamy się uznania nigdy, choćbyśmy pracowali za trzech.
Umowa o pracę, kontrakt - to zwykły handel, pracownik daje swoje umiejętności i fachowość, pracodawca wynagrodzenie. Ale to w interesie pracownika jest dbanie o siebie i swoją karierę, pracodawca nie jest zobowiązany do zapewnienia im stabilności zatrudnienia czy wzbogacenia ich doświadczenia, a co dopiero mówić o rozwijaniu kariery. Własnej karierze należy pomagać, większość tych doskonałych karier opiera się na filozofii „zrób to sam”, choć znajomość odpowiednich osób bardzo ten proces wspomaga. Blisko połowa dobrych stanowisk jest obsadzana nie dzięki biurom pośrednictwa pracy, a właśnie poprzez znajomości9. Z głównego wydania „Wiadomości” w programie 1 TVP w dniu 6 czerwca br. pochodzi informacja, że w Polsce aż 92% „dobrych stanowisk” obsadzana jest właśnie w ten sposób.
Należy brać swoje sprawy w swoje ręce, nie czekać, aż ktoś powie, na ile możemy sobie w firmie pozwolić, a w każdej firmie szersze uprawnienia oznaczają większą władzę i większe możliwości kształtowania otoczenia i wpływanie na wykonywane zadania - co w efekcie prowadzi do osiągnięcia założonych celów.
Może się też nam nie udać, bo bez względu na to, jak dobrze jesteśmy przygotowani i jak ciężko będziemy pracować możemy:
nie dostać wymarzonej pracy czy awansu, na który zasługujemy
zostać pokonani przez lepszych od siebie
znaleźć się w złym miejscu w złym czasie i na odwrót
paść ofiarą niekorzystnej sytuacji gospodarczej lub postępu technicznego, na co nie mamy najmniejszego wpływu
paść ofiarą mobbinu czy molestowania seksualnego10
miewać gorsze dni
nie odnieść sukcesu,
ale musimy próbować i pamiętać o tym, że klęską nie jest upadek, ale odmowa wstania i pójścia dalej. Dzień w dzień powinno się pokazywać, dawać z siebie wszystko, doskonalić się i umacniać.
Czy powinniśmy zmieniać pracę i kiedy to robić?
Tak, wtedy kiedy jesteśmy w szczytowej formie i kiedy osiągnęliśmy maksimum swoich możliwości. Przy takim podejściu wygrywają wszyscy, my zyskamy nowe możliwości i doświadczenia, nasi przełożeni mogą sprawdzić swoją strategię awansów i obdarzyć naszym stanowiskiem kogoś innego. Swoje sukcesy należy wykorzystywać do parcia naprzód, a nie do okopywania się na pozycji napawając się sukcesem, bo staniemy się jego ofiarą. Za Maxem Eggertem (2004), przytoczę kilka pytań, które pozwolą zdecydować, czy przyszedł już czas na pomyślenie o zmianie miejsca pracy:
Czy nudzisz się w pracy?
Czy 90 procent problemów rozwiązujesz szybko, z uczuciem „znów to samo”?
Czy zdarza się, że nie wiesz co zrobić z czasem?
Czy uważasz, że twój wkład w sukces firmy nie jest już tak duży jak kiedyś?
Czy zazdrościsz innym stanowisk?
Czy często czujesz, że inni mają lepszą pracę niż ty?
Czy odnosisz wrażenie, że zarabiasz stanowczo za mało lub, że twoje warunki pracy nie są tak dobre jak powinny?
Czy pracujesz na tym stanowisku dłużej niż twój poprzednik?
Jeśli odpowiedź na którekolwiek z tych pytań brzmi „tak”, czas pomyśleć o zmianie, o kroku naprzód w kierunku realizacji tego, co zaplanowaliśmy.
Często natomiast, po zatrudnieniu w nowej pracy zastanawiamy się, czy jesteśmy tymi pracownikami, jakich oczekiwano i czy różnimy się od innych zatrudnionych, a jeśli tak to czym? Jedynym wyjściem jest obserwowanie innych w celu znalezienia odpowiedzi na następujące pytania:
Kto w moim otoczeniu jest pracownikiem zaangażowanym?
Kto w moim otoczeniu jest wschodzącą gwiazdą?
Kto dobrze zna obowiązujące w firmie zwyczaje i wartości?
Kto jest wzorem do naśladowania?
I na kilka innych łatwiejszych pytań:
Co robią?
Jak pracują?
Co jest dla nich ważne?
Jakie mają wartości?11
Chcąc osiągnąć karierę dobrze jest znać drogi do kariery tych, którzy są na szczycie i spróbować wychwycić wzorce np. typu - zajmowane przez nich po drodze stanowiska i zapewnić sobie te stanowiska lub mieć w odwodzie plan B, który nas do tych stanowisk zbliży tak, że znajdziemy się w grupie obiecujących, mknących ścieżką kariery. Ważne jest także, aby każde spotkanie w większym gronie wykorzystywać do promowania siebie i swojej pracy.
Czasem w drodze do osiągania celów postępujemy samolubnie i opuszczamy „tonący okręt” czyli upadającą firmę, ale dobra kariera wymaga nie tylko sukcesów, także pracy w pełnym sukcesów środowisku, z odpowiednią reputacją.
Nigdy też nie powinniśmy zdradzać się ze swoimi planami, ambicjami, bo inni ludzie cieszą się z naszych sukcesów, ale pod warunkiem, że nie osiągnęliśmy więcej niż oni. A już na pewno nie wspominajmy o naszych planach objęcia wysokich stanowisk podczas rozmów kwalifikacyjnych, a jedynie deklarujmy rzetelną i sumienną pracę.
Ważne jest kim się otoczymy, jaki dobierzemy sobie zespół nieprofesjonalnych doradców, konsultantów do spraw kariery - mentorów. Najlepiej, jak sugerują niektórzy konsultanci, mierzyć wysoko i wyszukać takich, których się szanuje i którzy zrobili większą karierę niż my. Ludzie, którzy osiągnęli sukces są próżni i lubią opowiadać o przebiegu swojej drogi zawodowej młodszym, stojącym na początku takiej drogi, należy z ich doświadczeń korzystać.
Zapamiętać trzeba na zawsze, że to my i tylko my jesteśmy odpowiedzialni za samokształcenie (bycie na bieżąco w sprawach zawodowych) i rozwój zawodowy, wręcz nie powinniśmy pozwolić na to, aby ktoś naszą karierą kierował,. Sami bądźmy dla siebie szkoleniowcami, dyrektorami, doradcami, weźmy swoją karierę we własne ręce, starajmy się do tego wykorzystać swoje mocne strony.
Jakie są kryteria sukcesu?
kompetencje techniczne i zawodowe (poziom najniższy)
kompetencje techniczne + umiejętności interpersonalne (poziom kierowniczy)
umiejętności interpersonalne + umiejętności strategiczne + wizjonerstwo (poziom najwyższy)
Kryteria te nazywane są też kluczami do kariery, które trzeba przekręcić w różnym czasie, w zależności od tego gdzie jesteśmy akurat i co robimy.
Jednym z powodów, dla których zatrzymujemy się na jakimś poziomie jest to, że stosujemy te same metody działania, które zapewniły nam wcześniejszy sukces, co jak najbardziej sprawdza się w życiu prywatnym, ale nie jest to rozsądna strategia w przedsiębiorstwach, tam gdzie pracują ludzie, którymi trzeba kierować, współpracować z nimi.
Nie należy zapominać o zewnętrznym wyglądzie ludzi sukcesu - zawsze starajmy się dobierać taki strój, który przekaże innym, jak chcemy być traktowani. W gronie dyrektorów nośmy się jak dyrektorzy. I choć bzdurą jest, że awans dostaje się za stosowne ubranie, to jednak wielu, z powodu braku takowego okrycia, zostało pracy pozbawionych.
Podsumowując, praca stanowi dla nas wielką wartość, jest aktywnością, dzięki której człowiek wyraża całe spektrum swej osobowości, a wybór określonej kariery uwarunkowany jest wyobrażeniami jednostki co do sposobu, w jaki chciałaby żyć, chociaż w dobie rosnącej rywalizacji na rynku pracy i w życiu zawodowym, realizacja kariery nie jest sprawą prostą.
Przypisy:
1A. Kargulowa: Destrukcje, rekonstrukcje i konstrukcje w poradnictwie zawodowym. W: Red. W. Rachalska: Poradnictwo zawodowe w wymiarze europejskim. Materiały pokonferencyjne. Częstochowa: WSP, 1998, s. 26
2Tamże s. 36-37
3A. Bańka: Zawodoznawstwo, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy. Poznań: Print-B, 1995, s. 136-137
4W. Trzeciak: Planowanie kariery zawodowej. W: Pracodawca i Pracownik, T.10, s. 27-38
5L.R.Jr Aiken (1979), cyt. Za S.T. Gladding „Poradnictwo zawodowe - zajęcie wszechstronne”, Krajowy Urząd Pracy, 1994
6M.Eggert: Doskonała kariera. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS, 2004, s. 9
7E. Góra, M. Kotula: Kodeks pracy. Wprowadzenie do zmian obowiązujących od 1 stycznia 2004r. Gdańsk: ODiDK, s. 39, Rozdział II - Równe traktowanie w zatrudnieniu
8M. Eggert: Doskonała kariera, s.16
9Tamże s. 31
10Na temat mobbingu i molestowania seksualnego - Anna Paszek, nr 4 i 5 z 2004r. Gazety IT
11M. Eggert: Doskonała kariera, s. 24-25
Bibliografia:
Bauman Z.,(1960) Kariera, Warszawa
Najduchowska H.,(1969) Drogi zawodowe kadry kierowniczej, Studia socjologiczne, nr 3
Rokicka E.,(1995), Wzory karier kierowniczych w gospodarce państwowej, Łódź