Rola Banku Centralnego w systemie finansowym państwa

I . Wstęp do pracy

Współcześnie w każdym kraju , niezależnie od jego wielkości, istnieje bank centralny.

Początkowo banki centralne były instytucjami prywatnymi nastawionymi na zysk.

W miarę wzrostu ich znaczenia jako instytucji finansujących działalność państwa oraz coraz większego nacisku kładzionego przez rządy w poszczególnych krajach na kontrolowanie ilości pieniądza w obiegu , ich działalność była w coraz większym stopniu poddawana kontroli państwowej.

Bank centralny jest obecnie naczelną instytucją systemu bankowego każdego kraju.

Współczesna instytucja banku centralnego jest wynikiem ewolucji, która datuje się od założenia w 1694 roku Banku Anglii.

Doprowadziła ona do zróżnicowania zakresu działania , uprawnień , stopnia autonomii, funkcji i narzędzi działania banków centralnych w różnych krajach.

Bank centralny spełnia cztery podstawowe funkcje w systemie finansowym państwa:

1) jest bankiem emisyjnym, oznacza to, że jest jedynym bankiem uprawnionym do emisji pieniądza. Wyjątkiem jest tu system bankowy Stanów Zjednoczonych, w których prawo do emisji jednolitej waluty (dolara), ma 12 Rejonowych Banków Rezerwy Federalnej ( System rezerwy Federalnej)

2) jest bankiem banków, funkcja ta przejawia się w kilku płaszczyznach :

• bank centralny nadzoruje operacje banków komercyjnych , dokonywane zarówno w walucie krajowej , jak i w walutach obcych

• udziela im pożyczek na rozszerzenie dziaÅ‚alnoÅ›ci kredytowej, a stopy ich oprocentowania wyznacza poÅ›rednio stopy oprocentowania kredytów i depozytów w bankach komercyjnych

• ustala stopy rezerw obowiÄ…zkowych , regulujÄ…c zgodnie z potrzebami gospodarki aktywność kredytowÄ… banków komercyjnych ( polityka pieniężna).

3) jest bankiem państwa, bank centralny:

• gromadzi dochody

• realizuje wydatki budżetu paÅ„stwa

• udziela rzÄ…dowi kredytów na sfinansowanie deficytu budżetowego

• zarzÄ…dza dÅ‚ugiem publicznym

• dokonuje operacji otwartego rynku

• gromadzi rezerwy zÅ‚ota i dewiz

4) jest bankiem gospodarki narodowej ,

• reguluje podaż pieniÄ…dza, utrzymujÄ…c jÄ… na poziomie dostosowanym do aktualnych potrzeb gospodarki

• zapewnia dostÄ™pność i okreÅ›la warunki kredytowania oraz reguluje wartość wymiennÄ… waluty

Działania te zmierzają do zapewnienia wewnętrznej stabilności gospodarki i do jej rozwoju.

Bank centralny współpracuje z bankami centralnymi innych krajów, przede wszystkim w zakresie międzynarodowej wymiany walutowej w celu stabilizacji lub regulacji kursów. Bank centralny jest z reguły własnością skarbu państwa , a jego dochody są składnikiem dochodów budżetu państwa.

W Polsce bankiem centralnym jest Narodowy Bank Polski.

Bank centralny odpowiada za realizację polityki pieniężnej państwa.

II. Rola banku centralnego jako banku banków

Pełniąc tę rolę bank centralny akceptuje na swoim rachunku depozyty banków handlowych i na żądanie przekazuje je na rachunek innych banków. Dzięki temu banki handlowe mogą posiadać w banku centralnym rachunek rozliczeniowy oraz za pośrednictwem banku centralnego prowadzić rozliczenia z innymi bankami. Bank centralny świadczy bankom takie same usługi , jak banki komercyjne oferują swoim klientom- chodzi tu o dostarczanie gotówki. Banki pobierają pieniądze ze swoich rachunków w oddziałach okręgowych banku centralnego.

Bank centralny dokonuje rozliczeń transakcji , jakich niektóre banki dokonują między sobą w związku z obsługą swoich klientów. Kiedy osoby fizyczne, podmioty gospodarcze otrzymują czeki zwykle deponują je w swoich bankach.. Tam czeki zapisywane są na dobro rachunku deponenta i zostają przekazane dalej w celu uzyskania wpłaty od tych podmiotów , które je wystawiły . Większość czeków mających pokrycie w innym banku niż ten , w którym zostały zdeponowane , przekazywana jest celem pobrania należności. W procesie tym pośredniczy bank centralny.

Bank centralny w odniesieniu do innych banków Handlowych peÅ‚ni również funkcjÄ™ -„pożyczkodawcÄ™ ostatniej instancji”- oznacz to ,że w sytuacjach gwaÅ‚townego zapotrzebowania na gotówkÄ™ banki handlowe mogÄ… uzyskać pożyczkÄ™ od banku centralnego.

Ostatnia instancja kredytowa banku centralnego to ochrona systemu finansowego państwa, w którym bankructwo jednego banku mogłoby spowodować upadek wielu innych banków w państwie. Pozwala ona również ograniczyć niepewność w polityce pieniężnej . Gdyby klienci banków byli poddani zmieniającym się często nastrojom optymizmu i pesymizmu w ocenie wypłacalności banków , efektem tego byłyby nieprzewidziane , raptowne skoki zamierzonej relacji gotówki w obiegu sektora pozabankowego do wkładów bankowych i odpowiadające im fluktuacje wysokości mnożnika kreacji pieniądza .Występując jako ostatnia instancja kredytowa , bank centralny jest w stanie utrzymać zaufanie do całego systemu bankowego i - tym samym - relatywnie stabilną wartość planowanego współczynnika gotówki w sektorze pozabankowym do wkładów bankowych , a w związku z tym - mnożnika kreacji pieniądza. Zazwyczaj sama świadomość tego, że bank centralny jest gotowy podjąć działania jako ostatnia instancja kredytowa , zapobiega powstaniu paniki na rynkach finansowych.

III. Rola banku centralnego jako banku państwa

Bank centralny świadczy usługi bankowe instytucjom rządowym , prowadzi rachunek bankowy Ministerstwa Finansów, a także zajmuje się obsługą emisji papierów wartościowych Skarbu Państwa.

Bank centralny jako bank państwa musi czuwać , aby państwo było zdolne do wywiązywania się ze swoich zobowiązań płatniczych w przypadku wystąpienia deficytu.

IstniejÄ… dwa sposoby sfinansowania deficytu sektora publicznego.

Po pierwsze państwo może pożyczać niezbędne środki od własnego społeczeństwa. W tym celu sprzedaje swoim obywatelom papiery wartościowe ( bony skarbowe i obligacje państwowe).Państwo sprzedaje swoje papiery wartościowe bankowi centralnemu w zamian za gotówkę potrzebną do sfinansowania deficytu budżetowego. Bank z kolei przeprowadza operacje otwartego rynku i sprzedaje owe papiery wartościowe w zamian za gotówkę . Po zakończeniu całego procesu w rękach krajowych podmiotów gospodarczych znajdują się przynoszące odsetki skarbowe papiery wartościowe, ale podaż pieniądza pozostaje nie zmieniona. Finansując swe wydatki z deficytu budżetowego , państwo wprowadziło ponownie do gospodarki dokładnie tę samą ilość pieniędzy , jaka została z niej poprzednio wycofana w wyniku sprzedaży papierów wartościowych za gotówkę . Bank centralny natomiast , sprzedając papiery wartościowe , uzupełnił zasób gotówki , którą początkowo pożyczył państwu.

Drugim sposobem finansowania deficytu budżetowego państwa jest dodrukowanie pieniędzy. Zabieg ten polega na tym, że państwo sprzedaje papiery wartościowe bankowi centralnemu za gotówkę , którą następnie wykorzysta do pokrycia nadwyżki wydatków budżetowych nad wpływami podatkowymi.

IV. Rola banku centralnego jako stabilizatora funkcjonowania rynków finansowych

Poza rządem główna odpowiedzialność za stabilność gospodarki państwa spada na bank centralny. Musi on przede wszystkim nie dopuszczać do znacznych fluktuacji na rynkach finansowych . Wiele instytucji finansowych mobilizuje pieniądze na krótkie okresy , by następnie zdobyte fundusze wypożyczać na okresy długie . Ogromny wpływ na działalność takich instytucji mają wahania stopy procentowej . Często zbyt gwałtowny jej wzrost może znacznie ograniczać zakres operacji pieniężnych . Bank centralny może w drodze stabilizacji stopy procentowej osiąganej głównie przez operacje otwartego rynku oraz manipulowanie stopą redyskonta może przeciwdziałać możliwym załamaniom na rynkach finansowych.

V. Rola banku centralnego w kontroli podaży pieniądza

Bank centralny sprawuje kontrolę nad podażą pieniądza .Bank centralny kontroluje nominalną podaż pieniądza .Jeżeli przyjmiemy, założenie upraszczające , że ceny dóbr są stałe , to możemy uznać , iż bank centralny kontroluje także realną podaż pieniądza.

Dla wykonania tej kontroli bank centralny stosuje szereg instrumentów ekonomicznych i prawnych:

• emituje pieniÄ…dz gotówkowy

• ustanawia obowiÄ…zkowy poziom rezerw bankowych

• ksztaÅ‚tuje poziom swoich stóp procentowych

• dokonuje operacji otwartego rynku

Funkcja popytu na pieniÄ…dz LL zostaÅ‚a wyprowadzona dla danego dochodu realnego. JeÅ›li bank centralny jest w stanie ustalić realnÄ… podaż pieniÄ…dza na poziomie L₀, to stopa procentowa w punkcie równowagi wyniesie r₀. Jeżeli np. bank centralny wyznaczy stopÄ™ procentowÄ… r₀ i dostarczy każdÄ… ilość pieniÄ…dza, na jakÄ… istnieje zapotrzebowanie, to wielkość podaży pieniÄ…dza wyniesie ponownie L₀. Aby móc kontrolować podaż pieniÄ…dza za pomocÄ… stopy procentowej, bank centralny musi znać poÅ‚ożenie krzywej popytu. JeÅ›li stopa procentowa zostanie ustalona na poziomie r₁, to bÄ™dÄ…ca jej konsekwencjÄ… podaż pieniÄ…dza wyniesie L₁, przy poÅ‚ożeniu krzywej popytu w LL, ale zwiÄ™kszy siÄ™ do L₁, jeżeli wykres funkcji popytu przebiega w poÅ‚ożeniu LL'.

Bank centralny może ustalić wielkość podaży pieniądza i zaakceptować wysokość stopy procentowej odpowiadającej warunkom równowagi, wynikającą z równania popytu na pieniądz, albo też może ustalić wysokość stopy procentowej i zaakceptować rozmiary podaży pieniądza na poziomie równowagi, wynikające z równania popytu na pieniądz.

W praktyce precyzyjna kontrola podaży pieniądza przez bank centralny okazuje się dość trudna .Wprowadzenie sztucznych , nieżyciowych przepisów sprawia, że interesy bankowe są przenoszone do innych , nie podlegających regulacji kanałów . Kontrola bazy monetarnej jest trudna ze względu na zobowiązanie banku centralnego do występowania w roli ostatniej instancji kredytowej i dostarczania gotówki w ilości wynikającej z zapotrzebowania . Bankowi centralnemu łatwiej jest wprawdzie kontrolować bazę płynnych aktywów , równocześnie jednak trudno jest mu powstrzymać banki komercyjne przed przejmowaniem większej części owej bazy wówczas , gdy chcą one przyciągnąć dodatkowe fundusze pozwalające im rozszerzyć akcję kredytową.

VI. Rola banku centralnego w nadzorowaniu i regulacji krajowego systemu bankowego

Bank centralny ustanawia zasady postępowania dla całego systemu bankowego, a w szczególności dla konkretnych instytucji wchodzących w skład tego systemu. Celem tych zasad jest zapewnienie bezpieczeństwa i solidności usług bankowych, świadczonych przez wszystkie banki komercyjne. Kontrolą przestrzegania prawa bankowego oraz uregulowań ustanawianych przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego zajmują się w Polsce: Departament licencji oraz Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego Narodowego Banku Polskiego.

VII. Rola banku centralnego w oddziaływaniu na kurs walutowy

Kurs walutowy może być całkowicie kształtowany przez mechanizmy rynkowe. Występuje wtedy tzw. polityka całkowicie płynnego kursu walutowego .

Natomiast bank centralny może stosować politykę kursu sztywnego, a wtedy:

- bank centralny utrzymuje kurs na stałym poziomie oraz

-manewruje rezerwami walutowymi w celu zapewnienia równowagi na poziomie wyznaczonym przez kurs sztywny.

Manewrowanie walutami można przedstawić następująco:

jeżeli rząd danego państwa prowadzi politykę stałego kursu walutowego, to zgadza się on utrzymywać wymienialność swej waluty po stałym kursie wymiennym.

Waluta jest wymienialna gdy rząd zobowiązuje się działając za pośrednictwem banku centralnego do skupu lub sprzedaży po stałym kursie takiej ilości waluty jaka zostanie zgłoszona do sprzedaży ( zakupu ) na rynku.

a). Interwencja banku centralnego na rynku walutowym:

Zakładamy , że kurs walutowy jest ustalony na poziomie E1 .Jeżeli popyt na złotówki wynosi DD1 to występuje nadwyżka popytu równa AC .Bank centralny interweniuje , dostarczając AC złotówek w zamian np. za dolary powiększające rezerwy dewizowe. Gdy popyt wynosi DD2 bank centralny wyprzedaje część rezerw dewizowych wymieniając je na złotówki. Popyt na złotówki musi by równy EA, aby pokryć nadwyżkę podaży EA. Gdy popyt wynosi DD rynek jest w równowadze przy kursie E1 i interwencja banku centralnego jest już niepotrzebna.

VIII. Rola banku centralnego w formułowaniu i prowadzeniu polityki pieniężnej

W zależności od przebiegu koniunktury w kraju Bank Centralny może stosować politykę liberalną bądź restrykcyjną

W okresach dekoniunktury lub recesji bank centralny może:

- obniżać wskaźnik rezerw obowiązkowych

- zmniejszać kwotę udzielanych kredytów refinansowych przy odpowiednio obniżonej stopie dyskontowej

- zakupować papiery wartościowe na otwartym rynku kapitałowym

W okresach wzrostu napięć inflacyjnych i groźby załamania gospodarczego bank centralny:

- podwyższać wskaźnik rezerw obowiązkowych

- ograniczać pulę kredytów refinansowych i podnosić stopę dyskontową

- sprzedawać obligacje rządowe znajdujące się w posiadaniu banku centralnego.

W pierwszym przypadku bank centralny za pomocą liberalnej polityki monetarnej zwiększa dopływ pieniądza do obiegu. W drugim zaś za pomocą restrykcyjnej polityki monetarnej zmniejsza nadmiar pieniądza w obiegu.

a). Polityka drogiego i taniego pieniÄ…dza.

Podstawowym zadaniem polityki pieniężnej jest oddziaływanie na wielkość podaży pieniądza oraz kształtowanie warunków, na jakich kapitały pieniężne mogą być pożyczane przedsiębiorcom i ludności. Realizacja tego zadania wpływa na stopień realizacji celów polityki ekonomicznej państwa. Podstawowym celem tej polityki jest wzrost gospodarczy, a jego realizacja wymaga przede wszystkim regulowania zjawisk krótkookresowych związanych z koniunkturą. Cykliczne wahania opóźniają tempo wzrostu gospodarczego, czyli również tempo wzrostu potencjału państwowego i dobrobytu ludności.

W okresie recesji charakteryzującej się na przykład spadkiem tempa wzrostu dochodu narodowego i wzrostem bezrobocia, zadaniem polityki pieniężnej jest stworzenie warunków dla rozszerzenia akcji kredytowej i obniżenia rynkowej stopy procentowej. Politykę taką określa się jako politykę taniego pieniądza. Możliwość korzystania z niskoprocentowych kredytów powinna stworzyć przesłanki dla rozszerzenia produkcji, zwiększenia inwestycji i wzrostu zatrudnienia. Teoretyczne podstawy takiej polityki stworzył J. M. Keynes. pożądanym przez państwo tempem wzrostu dochodu narodowego, stosunkowo niskim poziomem bezrobocia i nieznacznym wzrostem cen, zadaniem polityki pieniężnej powinno być zachowanie pozytywnych tendencji. Ich stabilizacja wymaga na przykład umiarkowanego wzrostu podaży pieniądza dostosowanego do stopy wzrostu produktu społecznego.

Najważniejszą instytucją z punktu widzenia możliwości realizowania regulacyjnej roli państwa jest bank centralny.

W okresie nadmiernej ekspansji charakteryzującej się wysokim wzrostem cen, polityka pieniężna powinna zmierzać do zmniejszenia podaży pieniądza i podrożenia kredytów. Polityka taka jest określana jako polityka drogiego pieniądza.

IX. Narzędzia polityki pieniężnej banku centralnego

Głównym zadaniem polityki pieniężnej jest zapewnienie gospodarce ilości pieniądza dostosowanej do jej potrzeb. Bank centralny może wpływać na wielkość podaży pieniądza zmieniając wielkość bazy monetarnej lub oddziałując na mnożnik kreacji pieniądza. Baza monetarna to ilość gotówki dostarczana przez bank centralny zarówno bankom komercyjnym, jak i sektorowi pozabankowemu. Mnożnik kreacji pieniądza to wielokrotność, jaką stanowi podaż pieniądza w stosunku do bazy monetarnej. Jest tym większy, im niższa jest stopa rezerw gotówkowych banków komercyjnych i im niższy zamierzony stosunek gotówki w sektorze pozabankowym do wkładów bankowych.

Najważniejszymi narzędziami polityki pieniężnej banku centralnego są:

- stopa rezerw obowiÄ…zkowych,

- stopa dyskontowa,

-operacje otwartego rynku.

a). Stopa rezerw obowiązkowych to minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą utrzymać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego.

Utrzymanie rezerw w gotówce, oprócz oddziaływania na wielkość podaży pieniądza, ma na celu zapewnienie wypłacalności banków komercyjnych.

Banki komercyjne mogą utrzymywać większe od minimalnych rezerwy gotówkowe, ale nie mogą utrzymywać ich mniej. Jeżeli ich zasób gotówki spadnie poniżej wymaganego poziomu, to muszą one natychmiast pożyczyć gotówkę, zazwyczaj od banku centralnego, aby przywrócić wymaganą stopę rezerw obowiązkowych. Bank centralny może skłaniać do zawężania lub rozszerzania ich akcji kredytowej. Jeżeli wymagane jest utrzymanie rezerw obowiązkowych ponad poziom, który przezorne banki i tak utrzymywałyby w każdych warunkach, powstaje efekt polegający na ograniczeniu zakresu kreacji wkładów bankowych, obniżeniu wartości mnożnika kreacji pieniądza oraz zmniejszeniu podaży pieniądza przy każdym danym poziomie

bazy monetarnej. Gdy wymagana stopa rezerw jest utrzymywana ponad poziom, jaki banki chciałyby utrzymać, to wtedy są one w stanie dokonać kreacji mniejszej liczby wkładów i udzielić mniejszej liczby kredytów, niż by chciały. Można więc powiedzieć, że stopa rezerw obowiązkowych oddziałuje na banki podobnie jak podatek, zmuszając je do utrzymania większej części ich całkowitych aktywów w formie rezerw, relatywnie mniejszej części - w postaci kredytów, przynoszących wysokie zyski. Banki komercyjne mogą rozszerzyć działalność kredytową tylko gdy powiększą stan swoich rezerw gotówkowych. Jedną z form rezerw obowiązkowych, popularną zwłaszcza w Wielkiej Brytanii, są depozyty specjalne. Banki komercyjne są zobowiązane do utrzymania pewnej części swych rezerw gotówkowych na specjalnym rachunku w banku centralnym i suma ta nie może być wliczana do ich rezerw obowiązkowych. Możliwość posługiwania się zmiennym poziomem depozytów specjalnych dała bankowi centralnemu dodatkowe narzędzie kontroli tworzenia wkładów przez system bankowy, a tym samym oddziaływania na mnożnik kreacji pieniądza. Bank centralny nie może zmieniać stopy rezerw obowiązkowych zbyt często, bo powodowałoby to brak stabilności monetarnej i ekonomicznej w kraju. Zaletą tego instrumentu jest to, że jego stosowanie oddziałuje na płynność banków bez wpływu na poziom rynkowej stopy procentowej. Zmiana rezerw nie wywołuje zmian cen papierów wartościowych, a tym samym zmian stóp procentowych.

b). Drugim narzędziem kontroli podaży pieniądza, jakim dysponuje bank centralny jest stopa dyskontowa. Jest to stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym. Każdy bank ma prawo zaciągnąć pożyczkę w banku centralnym. Polega to na sprzedaży bankowi centralnemu krótkookresowych papierów wartościowych wykupionych od klientów. Operacja ta następuje według określonej ceny, którą jest stopa dyskontowa. Wysokość stopy dyskontowej ma wpływ na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym. Wzrost tej stopy zmniejsza wartość redyskontowanych weksli, spadają więc rezerwy banków komercyjnych i ich działalność kredytowa. Niski koszt kredytu sprawia, że bankom rozliczeniowym opłaca się sprzedawać więcej weksli w banku centralnym, co umożliwia rozszerzenie akcji kredytowej.

Załóżmy, że minimalny bezpieczny poziom rezerw gotówkowych wynosi 10%, stopa procentowa na rynku wynosi 8%, a bank centralny jest gotów udzielić kredytów bankom komercyjnym na 8%. Wtedy banki mogą rozszerzyć swoją działalność kredytową, aż do chwili, gdy ich rezerwy gotówkowe spadną do minimalnego poziomu 10%. Oprocentowanie kredytów przez banki komercyjne wynosi 8% i nawet jeśli dojdzie do tego, że zacznie im brakować gotówki, to mogą pożyczyć ją od banku centralnego na ten procent. Banki komercyjne nie stracą więc, nawet maksymalnie rozwijając akcję kredytową. Gdy jednak stopa redyskontowa jest wyższa niż rynkowa stopa procentowa, to bankowi, który ma rezerwy gotówkowe zbliżone do minimum, nie opłaca się udzielać dodatkowych kredytów i narażać się na spadek tych rezerw. W przypadku wycofania pieniędzy bank byłby zmuszony do starania się o pożyczkę w banku centralnym, obłożoną wyższym procentem. Bank komercyjny poniósłby w ostatecznym rozrachunku stratę. Ustalając stopę redyskontową na karnym poziomie wyższym od przeciętnego poziomu stopy oprocentowania, bank centralny może skłonić banki komercyjne do dobrowolnego utrzymywania dodatkowej rezerwy gotówki, przyczyniając się w ten sposób do zmniejszenia podaży pieniądza. Ponieważ wkłady bankowe są w takim przypadku mniejszą wielokrotnością rezerw gotówkowych, mnożnik kreacji pieniądza obniża się.

Gdy centralna instytucja monetarna podwyższa stopę redyskontową, to mówimy o restrykcyjnej polityce monetarnej, gdy obniża - o ekspansywnej.

Powyższe metody kontroli podaży pieniądza sprowadzały się do oddziaływania na wysokość mnożnika kreacji pieniądza. Operacje otwartego rynku pozwalają z kolei wpływać na wielkość bazy monetarnej.

c). Operacje otwartego rynku występują wtedy, gdy bank centralny zmienia wielkość bazy monetarnej, kupując lub sprzedając emitowane przez państwo papiery wartościowe. Skarb państwa emitując papiery wartościowe zaciąga kredyt u społeczeństwa. Kosztem kredytu jest stopa ich oprocentowania. Masowy skup rządowych papierów wartościowych od ludności i firm jest równoznaczny z dopływem pieniądza do obiegu, masowa ich sprzedaż oznacza jego wycofanie. Transakcjami kupna-sprzedaży walorów państwowych zajmuje się bank centralny.

Załóżmy, że bank centralny drukuje nowe banknoty o łącznym nominale 1000 jednostek i wykorzystuje je do zakupu na otwartym rynku papierów wartościowych emitowanych przez państwo. Wartość zasobów papierów wartościowych w posiadaniu banków i sektora pozabankowego zmniejsza się o 1000 jednostek, a baza monetarna wzrasta o 1000 jednostek. Następuje więc dopływ do gospodarki gotówki o wartości 1000 jednostek. Część tych pieniędzy znajdzie się w obiegu pozabankowym, a większość zostanie złożona w bankach jako wkłady. Dzięki podwyższeniu swych rezerw gotówki banki mogą rozszerzyć działalność kredytową.

W odwrotnej sytuacji przy sprzedaży papierów wartościowych skarbu państwa o wartości 1000 jednostek, tyle samo gotówki trzeba wycofać z obiegu lub rezerw gotówkowych banków. Tym samym baza monetarna zmniejsza się o 1000 jednostek. Ponieważ rezerwy gotówki w bankach komercyjnych spadły, są one zmuszone do ograniczenia swojej akcji kredytowej, co w efekcie sprawia, że zmniejsza się podaż pieniądza. W ten sposób przy niezmienionym popycie na pieniądz państwo może manewrować rozmiarami jego podaży. Zaletą polityki otwartego rynku jest to, że zmiany ilości pieniądza w obiegu inicjuje bank centralny; sprzedaje lub kupuje tyle papierów wartościowych, ile uznaje za pożądane z punktu widzenia celów polityki monetarnej. Inaczej jest w polityce stopy dyskontowej - można ją podwyższać lub obniżać, ale nie można zmusić banków komercyjnych do zmniejszenia lub zwiększenia pożyczek w banku centralnym.

W polityce otwartego rynku zmiany następuj± w sposób ciągły, ponieważ kupno i sprzedaż papierów wartościowych dokonuje się codziennie. Jest to więc instrument elastyczny, oddziałujący na gospodarkę łagodnie i płynnie.

X . Rola Narodowego Banku Polskiego -jako banku centralnego Polski- w systemie finansowym państwa

Zadania ustawowe

Narodowy Bank Polski podlega unormowaniom Ustawy o Narodowym Banku Polskim oraz ustawy Prawo bankowe w zakresie ogólnych przepisów, obowiązujących wszystkie banki. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.

Jeden z organów NBP, Rada Polityki Pieniężnej, któremu przewodniczy Prezes NBP, ustala coroczne założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi. Rada ustala między innymi zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków, wysokość stóp procentowych NBP oraz zasady przeprowadzania operacji otwartego rynku.

NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych. Banknoty i monety są produkowane poza bankiem centralnym, ich dystrybucja jest prowadzona za pośrednictwem sieci oddziałów okręgowych NBP (13) oraz oddziałów i wydziałów zamiejscowych (26).

Narodowy Bank Polski gromadzi rezerwy dewizowe państwa i zarządza nimi. Może również pełnić funkcję agenta finansowego Rządu w zakresie zawierania i realizacji umów kredytowych oraz obsługi zadłużenia zagranicznego państwa, przy czym nie odpowiada za zobowiązania Skarbu Państwa w tym zakresie. NBP prowadzi scentralizowany rachunek budżetu państwa, a ponadto, w swoich jednostkach organizacyjnych, rachunki jednostek budżetowych (państwowych), takich jak: urzędy skarbowe, urzędy celne, policja i jednostki wojskowe.

Zadania, określające rolę NBP w zakresie systemów płatności, są wymienione w art. 3 ust. 2 Ustawy o NBP. Należą do nich organizowanie rozliczeń pieniężnych oraz kształtowanie warunków niezbędnych do rozwoju systemu bankowego. W art. 51 Ustawa o NBP określa podmioty, dla których NBP prowadzi rachunki bankowe. Należą do nich: banki, budżet państwa, Bankowy Fundusz Gwarancyjny oraz inne osoby prawne, za zgodą Prezesa NBP.

XI. Podsumowanie

Bank Centralny jest bankiem państwowym. Funkcje:

1. Bank emisyjny - emituje prawny środek płatniczy.

2. Bank banków - ostateczna instytucja odwoławcza dla wszystkich pozostałych banków.

• Reguluje cyrkulacje emitowanego pieniÄ…dza gotówkowego i żyrowego (bezgotówkowego).

• Reguluje wielkość pieniÄ…dza bankowego tworzonego przez banki.

• Reguluje pÅ‚ynność caÅ‚ego systemu bankowego.

• KsztaÅ‚tuje potencjaÅ‚ kredytowy banku stosujÄ…c odpowiednie instrumenty pieniężne: operacje otwartego rynku, kredyt redyskontowy, rezerwy obowiÄ…zkowe.

3. Bank państwa i gospodarki narodowej - zadania banku gospodarki narodowej:

• Regulowanie caÅ‚ego obiektu pieniężnego wewnÄ…trz kraju.

• Ma utrzymywać równowagÄ™ bilansu pÅ‚atniczego.

Jest bankiem państwa: udziela kredytów rządowi, obsługuje dług państwowy, prowadzi obsługę kasową budżetu, ma obowiązek dbać o stabilność systemu finansowego państwa.

1. Bank centralny nigdy nie może zbankrutować , gdyż ma monopol na emisję pieniądza gotówkowego.

2. działa też jako ostatnia instancja kredytowa dla banków

3. bank centralny odpowiada za realizację polityki pieniężnej państwa :

-kontroluje bazę monetarną za pomocą otwartego rynku, tj, kupna i sprzedaży państwowych papierów wartościowych

• bank centralny może wpÅ‚ywać na wysokość mnożnika kreacji pieniÄ…dza przez nakÅ‚adanie na banki komercyjne wymogu rezerw minimalnych , wprowadzenie depozytów specjalnych lub ustalenie stopy procentowej od kredytów udzielanych w ostatniej instancji na karnym poziomie , co ma zniechÄ™cać banki do utrzymywania nadmiernych rezerw.

4. bank centralny jest także odpowiedzialny za zarządzanie długiem publicznym , w tym za emisję nowych obligacji mających zastąpić stare , których termin wykupu właśnie mija.

BIBLIOGRAFIA

Ekonomia- Makroekonomia aut. David Begg, Stanley Fischer, Rudiger Dornbusch

PWE Warszawa 1999 wyd. II zmienione

2

LL'

LL

L₁ L₁' L₀

0

r₁

r₀

s

t

o

p

a

p

r

o

c

e

n

t

o

w

a

realne zasoby pieniÄ…dza

Rys1. Stopa procentowa a kontrola podaży pieniądza

---