62

Reguły funkcjonowania gospodarki

63

W pieniężnym obiegu w danej gospodarce import jest odpływem części dochodów otrzymanych przez podmioty uczestniczące w produkcji. Dochody te zostają wydane za granicą na zakup produktów tam wytworzonych. Jeśli uwzględnimy tylko import, a pominiemy eksport, to może się okazać, że suma wydatków na produkty krajowe nie jest równa wartości wytworzonej produkcji w kraju i sumie dochodów uzyskanych z tej produkcji. Wprawdzie wartość otrzymanych dochodów jest równa wartości wydatków, ale część tych wydat­ków została przeznaczona na produkty importowane. W danej gospodarce po­jawia się więc nadwyżka towarów, których wartość jest równa wartości importu. W ten sposób import uniemożliwiać może całkowitą sprzedaż produkcji krajo­wej i przyczyniać się do powiększania zapasów, a więc inwestycji niezamierzo­nych.

Przeciwwagą dla importu staje się eksport produktów. Rozpatrując eks­port i import łącznie, można dojść do wniosku, że warunkiem zrównoważenia gospodarki staje się równość eksportu i importu. Takie zbilansowanie obrotów eksportowych i importowych w gospodarce rynkowej jest bardzo trudne. Różni­ca pomiędzy eksportem a importem danej gospodarki jest nazywana eksportem netto i można ją zapisać następująco:

(2.17)

Nx = Exp - Imp.

Gdy eksport produktów równa się importowi mówimy o zrównoważeniu bilansu handlu zagranicznego w danym kraju. Jeśli obliczanie eksportu netto daje wynik dodatni, to w bilansie handlowym danego kraju występuje nadwyż­ka. W odwrotnej sytuacji, gdy import przewyższa eksport, mówimy o deficycie w bilansie handlowym kraju. Eksport netto jest częścią oszczędności zagrani­cy, o których szerzej powiemy w następnym rozdziale.

Wpływ handlu zagranicznego na daną gospodarkę należy uwzględnić w opisujących ją podstawowych równaniach. Wiemy, że gospodarstwa domowe udostępniają teraz tyle czynników produkcji, ile wymaga wytworzenie całej produkcji łącznie z dodatkowymi produktami przeznaczanymi na eksport. Z dru­giej strony w gospodarce są nabywane produkty pochodzące z importu. Krajowe gospodarstwa domowe nie udostępniają na ich produkcję żadnych zasobów i nie otrzymują z tego tytułu dochodów, ale w dalszym ciągu otrzymane dochody dzielą na konsumpcję i oszczędność. Wartość tych odchodów jest równa warto­ści wytworzonej w kraju produkcji. W kraju powstają zatem dobra konsumpcyj­ne nabywane przez gospodarstwa domowe, dobra inwestycyjne nabywane przez firmy, dobra nabywane przez państwo i dobra nabywane przez zagranicę. Nie powstają dobra i usługi pochodzące z importu, zatem wydatków na te dobra nie możemy wliczyć ani do wartości produkcji krajowej, ani do sumy wydatków na tę produkcję. Dochód otrzymany przez gospodarstwa domowe i jego podział w dalszym ciągu przedstawia równanie (2.12). Wartość wytworzonej produkcji krajowej i sumę wydatków na nią musimy jednak uzupełnić o wpływ eksportu i

importu na te wielkości, czyli do równaniu (2. l 3) należy dodać saldo bilansu handlowego kraju. Otrzymamy wówczas następujące równanie:

(2.18)

Y = C t / i O' i Nx.

Pamiętając o równości dochodu i produkcji zapisać możemy równanie wyrażające równość dochodu otrzymanego oraz wartości produkcji krajowej i sumy wydatków na nią:

C + S+ Tn -=C + 1 + G + Nx. (2.19)

Po uproszczeniu otrzymamy:

(2.20)

Równanie to przedstawia sumę odpływów i sumę dopływów w gospodar­ce otwartej, które powinny być sobie równe, aby zrównoważyć gospodarkę. Lewa strona tego równania została już wcześniej objaśniona, zajmijmy się za­tem jego prawą stroną. Jeżeli Nx ma dodatnią wartość, to powiększa ona sumę dopływów do gospodarki w postaci inwestycji i wydatków rządowych. Gdy Nx ma ujemną wartość, to pomniejszy sumę dopływów do gospodarki. Jednak aby gospodarka znalazła się w równowadze suma odpływów powinna być zrówno­ważona sumą dopływów. Jest to zatem podstawowy warunek równowagi trój-podmiotowej gospodarki otwartej, w której występują trzy sektory: sektor pry­watny, sektor rządowy i sektor zewnętrzny. Równanie (2.20) możemy zatem zapisać w innej postaci, wskazującej na równowagę sektorową gospodarki. Po lewej stronie ponownie umieszczamy sektor prywatny, a pozostałe dwa sektory po przeciwnej stronie:

S-I = G-Tn+Nx. ' (2.21)

Równanie to ukazuje sektorowe zależności w gospodarce. Jeżeli w sektorze prywatnym oszczędności zrównają się z inwestycjami, to w budżecie państwa i w bilansie handlowym tej gospodarki może dojść do równowagi. Może się także okazać, że w sektorze prywatnym oszczędności przewyższają inwestycje, wów­czas oznacza to, że w budżecie państwa jest deficyt (ujemne oszczędności pań­stwa) lub w bilansie handlowym nadwyżka, stanowiąca część oszczędności resz­ty świata. Gospodarstwa domowe mogą wówczas przeznaczyć swoje oszczęd­ności na finansowanie deficytu budżetowego, a mniejsze wydatki krajowe na konsumpcję i inwestycje spowodować mogą powiększenie rozmiarów eksportu i pomniejszenie wielkości importu.

W odwrotnej sytuacji - deficytu oszczędności prywatnych nad inwesty­cjami prywatnymi - w budżecie państwa występuje nadwyżka (dodatnie oszczędności państwa) lub w bilansie handlu zagranicznego występuje deficyt. Nadwyżka inwestycji prywatnych nuci oszczędnościami prywatnymi związana

---