31)TRYBUNAŁ STANU

Trybunał Stanu, organ sądowy powołany do orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. Trybunał Stanu II Rzeczypospolitej W II Rzeczpospolitej Trybunał Stanu rozpatrywał sprawy dotyczące prezyderita (do 1935) oraz członków rządu oskarżonych o pogwałcenie konstytucji lub ustaw, działanie na szkodę państwa lub narażenie go na niebezpieczeństwo. Skłifuał się z Pierwszego Prezesa Sadu Najwyższego i członków wybieranych przez sejm i senat spoza ich grona. Jedyna sprawa rozpatrywana przez Trybunał Stanu okresu II Rzeczpospolitej dotyczyła ministra skarbu G. Czechowicza, oskarżonego (1929) o przekroczenia budżetowe. Trybunał Stanu po II wojnie światowej Po II wojnie światowej Trybunał Stanu został przywrócony ustawą konstytucyjną z 1982. Rozpatruje sprawy o naruszenie konstytucji i ustaw przez: Prezydenta RP, członków rządu, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, prezesa Narodowego Banku Polskiego. Prokuratora Generalnego, kierowników urzędów centralnych, członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych oraz osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem. O składzie Trybunału Stanu decyduje sejm na pierwszym posiedzeniu, wybierając jego członków na okres swojej kadencji. W skład Trybunału Stanu wchodzą: przewodniczący, 2 zastępców i 16 członków. Przewodniczącym z urzędu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, pozostałe osoby wybierane są spoza grona sejmu. Do Trybunału Stanu mogą zostać wybrani obywatele polscy korzystający z pełni praw obywatelskich, nie karani sądownie, nie zatrudnieni w organach administracji państwowej. Członkowie Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają tylko ustawom. Trybunał Stanu może orzekać kary: utratę czynnego i biernego prawa wyborczego, zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk, utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych, może również wymierzać kary przewidziane w ustawach karnych. Ściganie przez Trybunał Stanu jest dopuszczalne przez 10 lat od popełnienia czynu, a w przypadku przestępstwa - w okresie przewidzianym przez ustawę.

32) NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI SKŁAD KOMPETENCJE

Najwyższa Izba Kontroli, NIK. naczelny organ kontroli państwowej podległy Sejmowi RP, działający na zasadach kolegialności. Istniała już w lalach 1921-1939. W okresie powojennym powołana w 1949 jako organ niezależny od rządu, w latach 1952-1957 zastąpiona przez Ministerstwo Kontroli Państwowej. Zasadniczym zadaniem NIK jest kontrola działalności organów administracji rządowej. Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych. NIK może także kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych. Kontrola NIK polega w szczególności na badaniu wykonania budżetu państwa oraz realizacji ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, działalności gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej tych jednostek pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. NIK kontroluje także wykonanie budżetu, gospodarkę finansową i majątko\vą Kancelarii Prezydenta RP. Kancelarii Sejmu. Kancelarii Senatu, Trybunału Konstytucyjnego. Rzecznika Praw Obywatelskich. Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowego Biura Wyborczego, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sadu Administracyjnego oraz Państwowej Inspekcji Pracy. NIK przedstawia Sejmowi RP sprawozdanie ze swojej działalności za każdy kolejny rok ubiegły. Pracami NIK kieruje prezes powornyany przez Sejm bezwzględną większością głosów, za zgodą Senatu RP. NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI Art. 202. 1. Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej. 2. Najwyższa izba Kontroli podlega Sejmowi 3. Najwyższa Izba Kontroli działa na zasadach kolegialności. Art. 203. 1. Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. 2. Najwyższa Izba Kontroli może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności. 3. Najwyższa Izba Kontroli może również kontrolować z punktu widzenia legalności i gospodarności działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa. Art 204. 1. Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi: 1) analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, 2) opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów, 3) informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia, określone w ustawie. 2. Najwyższa Izba Kontroli przedstawia Sejmowi coroczne sprawozdanie ze swojej działalności. Art. 205. 1. Prezes Najwyższej Izby Kontroli jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 6 lat i może być ponownie powołany tylko raz. 2. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły .wyższej ani wykonywać innych zajęć zawodowych. 3. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może należeć do parti politycznej, z\ j nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Art. 206. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Art. 207. Organizację oraz tryb działania Najwyższej Izby Kontroli określa ustawa.

33) RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

tryb powołania, kompetencje / Rzecznik pra\v obywatelskich, jednoosobowy, konstytucyjny organ powołany do ochrony praw i wolności zagwarantowanych w konstytucji i innych aktach normatywnych. Jego działalność reguluje ustawa z 1987 (znowelizowana w 1991) o rzeczniku praw obywatelskich. Rzecznik praw obywatelskich jest organem samoistnym, tzn. ma ustawowo określone kompetencje, działa samodzielnie i we własnym imieniu. Rzecznik praw obywatelskich powoływany jest na 5 lat przez Sejm RP za zgoda Senatu na wniosek marszałka seimu albo grupy 35 posłów. Rzecznikiem praw obywatelskich może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną. Przysługują mu szerokie przywileje prawne w zakresie immunitetu i nietykalności osobistej. Nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany bez zgody sejmu. Nie obejmują go też zasady odpowiedzialności konstytucyjnej. Kompetencje i środki działania rzecznika praw obywatelskich zostały określone bardzo szeroko i elastycznie. Po zapoznaniu się ze skierowanym wnioskiem, rzecznik praw obywatelskich może podjąć zgłoszoną sprawę lub nie, ale w tym drugim przypadku musi o tym powiadomić wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy. Może on również poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących środków działania lub przekazać sprawę innemu właściwemu organowi. W wypadku stwierdzenia naruszenia praw i wolności obywatelskich, rzecznik praw obywatelskich ma m.in. prawo: zbadać każda sprawę na miejscu, żądać złożenia wyjaśnień lub przedstawienia aktu każdej sprany (prowadzonej np. przez organy administracji państwowej, organy organizacji spółdzielczych, społecznych, zawodowych itp.), zlecać przeprowadzenie ekspertyz i opinii, zaskarżyć decyzje sadu administracyjnego (sądownictwo administracyjne) Może on również wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie. Zgodności aktu prawnego z konstytucją lub z ustawami lub też do Sadu Najwyższego o podjecie uchwały dot. interpretacji przepisów prawnych budzących wątpliwości Istotną funkcja rzecznika praw obywatelskich jest wpływanie na poprawę przestrzegania prawa przez organy państwa. W tym ce!u przedstawia on sejmowi i senatowi coroczne sprawozdania ze swej działalności wraz z uwagami i wnioskami dot. stanu przestrzegania praw i wolności obywateli. Wnioski kierowane do rzecznika praw obywatelskich są wolne od opłat, nie wymagają zachowania szczególnej formy, lecz powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której praw i wolności sprawa dot.. u także określać przedmiot sprawy.

34) TERENOWE ORGAN Y ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ

Zakres ich obejmuje jedynie określoną część terytorium kraju, np. województwo. W ramach terenowych organów administracji rządowej wyróżnia się również organy administracji o kompetencji ogólnej i organy o kompetencji szczególnej, które są podporządkowane poszczególnym ministrom (np. izby skarbowej t urzędy skarbowe podlegaj ą ministrom finansów, kuratoria oświaty -ministrowi edukacji narodowej). Terenowym organem administracji rządowej o kompetencji ogólnej jest wojewoda, czyli przedstawiciel Rady Ministrów w województwie.

35) SAMORZĄDY TERYTORIALNE I JEGO ORGANY

• w gminie - zarząd gminy, na czele którego stoi wójt, burmistrz lub

prezydent miasta; • -wypowiecie - zarząd powiatu, na czele którego stoi starosta powiatu; , • -w województwie - zarząd województwa, na czele, którego stoi marszałek województwa. Oprócz ww. podziału organów administracji istnieją jeszcze inne, w tym m.in. podział na kolegialne(wieloosobowe)i jednoosobowe organy administracji. Organy kolegialne: decyzje zapadają w nim w drodze uchwały podjętej większością głosów. Organem kolegialnym jest np. Rada Ministrów. Organy te wykorzystuje się głównie, gdy sprawą o podstawowym znaczeniu jest dojrzałość decyzji. W organach kolegialnych decyzja może być znacznie dokładniej przemyślana i przed podjęciem poddana wszechstronnej analizie (trwa to dość długo). Kolegium ma z reguły jedynie charakter doradczy, ale organ jest zobowiązany przedstawić mu projekty ważniejszych decyzji i przed ich podjęciem wysłuchać opinii kolegium. Opinia ta nie jest wiążąca Organ podejmuje decyzje swobodnie i ponosi za nią pełną odpowiedzialność. Działanie takiego opiniodawczego zespołu zwiększ jednak wydatnie prawdopodobieństwo podjęcia właściwej decyzji. Organy jednoosobowe: np. minister. Jest wykorzystywany na tych odcinkach zarządu państwowego, gdzie najważniejsza jest szybkość działania i operatywność organu, decydująca o skuteczności administrowania. Administrują one sprawnie, lecz prawdopodobieństwo podjęcia błędnej decyzji jest tu znacznie większe.

36) SĄDY-STRUKTORA, ZASADY DZIAŁANIA

Zadaniem sądów jest wymierzanie sprawiedliwości (rozstrzyganie spraw cywilnych i karnych). Wykonując to zadanie sądy opierają się na przepisach prawa. Charakterystyczną cechą sądów, różniącą je od innych organów państwowych i znamionującą ich działalność, jest niezawisłość (zasada niezawisłości sędziowskiej). Niezawisłość oznacza, że przy rozpatrywaniu sprawy i wydawaniu orzeczenia sędzia jest niezależny. Nie podlega nikomu, nawet najwyższym organom państwowym, ma jedynie obowiązek kierować się przepisami prawnymi. Mówi się więc, że „w zakresie orzekania sędzia podlega tylko ustawie". Próby wpływu na sąd lub sędziego, próby wywierania na nich nacisku - są bezprawne i -podlegają karze. Niezawisłość sądów zagwarantowana jest w konstytucji i innych aktach prawnych. Drugą charakterystyczną cechą sądów jest oparcie ich funkcjonowania na zasadzie instancyjności. Zasada instancyjności polega na tym, że od wydanego orzeczenia każdej stronie przysługuje prawo odwołania się do sadu wyższego szczebla, czyli sądu drugiej instancji. W skutek wniesienia odwołania następuje ponowne rozpatrzenie sprawy, skontrolowanie prawidłowości postępowania sądu pierwszej instancji i trafności wydanego orzeczenia. Zapewnia to uniknięcie ewentualnych pomyłek, bardzo niebezpiecznych w działalności sądów. Sąd drugiej instancji może zaskarżone orzeczenie utrzymać w mocy, zmienić lub uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia sadowi pierwszej, instancji, nie może natomiast nakazać sądowi I instancji wydania orzeczenia o określone treści. Kontrola instancji następuje tylko na skutek wniesienia odwołania. Sąd n_ instancji nie sprawdza prawidłowości orzeczenia z urzędu. W polskim sadownictwie rozpatrywanie spraw opiera się obecnie na systemie trójinstancyjnym. Od orzeczenia rozstrzygającego sprawę każda ze stron może wnieść apelację do sądu bezpośrednio wyższego szczeblem. W większości spraw od orzeczenia sądu n instancji strony mogą wnieść kasację do Sądu Najwyższego. Wyrok prawomocny, a więc taki, od którego nie przysługuje odwołanie, stwarza tzw. Powagę rzeczy osądzonej. Sądy dzielą się na: a) sady powszechne, b) szczególne. Kompetencje sądów szczególnych są w przepisach proceduralnych wyraźnie określone, natomiast sądy powszechne rozpatrują wszystkie pozostałe sprawy. Podstawową rolę odgrywają sądy powszechne: rejonowe, wojewódzkie i apelacyjne. Najwyższym organem sądowym jest Sąd Najwyższy, zarówno w odniesieniu do sądów powszechnych, jak i szczególnych.

37) SĄD NAJWYŻSZY

Jest naczelnym organem sądowym w Rzeczypospolitej Polskiej. Ma on różnorodne zadania, na przykład: a) nadzoruje działalność innych sądów w zakresie orzekania, b) jako sad III instancji rozpoznaje kasacje w sprawach cywilnych od orzeczeń wydanych w II instancji przez sądy apelacyjne; c) rozpoznaje kasacje w postępowaniu karnym (ale nie jako sąd ID instancji, gdyż kasacja w tym postępowaniu jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym); d) rozpoznaje rewizje nadzwyczajne od orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego, e) podejmuje uchwały w celu wyjaśnienia przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce, f) rozpatruje wnioski o przedłużenie tymczasowego aresztowania. Sądy są administracyjnie podzielone na wydziały, zajmujące się rozpoznawaniem spraw określonego rodzaju, np. wydział cywilny, karny, rodzinny. Sąd Najwyższy dzieli się na Izbą Administracyjną, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Izbę Cywilną, Izbę Karną oraz Izbę Wojskową. Pracami Sądu Najwyższego kieruje Pierwszy Prezes SN, powoływany przez Prezydenta RP na sześcioletnią kadencję spośród sędziów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego. Sad Najwyższy może rozpoznawać sprawy w składzie 5, 7, a nawet całej izby sędziów zawodowych.

38) PROKURATURA - ORGANIZACJA KOMPETENCJE ZASADY DZIAŁANIA

Do kontroli przestrzegania prawa przez organy państwa, organy samorządu, różne jednostki organizacyjne, jak i obywateli powołana została grupa organów państwowych określanych nazwą „prokuratura. Obywatelom istnienie i funkcjonowanie prokuratury kojarzy się najczęściej ze ściganiem przestępstw, które to zadanie prokuratorzy realizują m.in. poprzez prowadzenie postępowania przygotowawczego, nadzorowanie postępowania przygotowawczego prowadzone przez Policję lub Urząd Ochrony Państwa; sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego. Jednak zadanie kontroli przestrzegania prawa jest realizowane przez prokuratorów także na wiele innych sposobów, np. poprzez wytaczanie powództw w postępowaniu cywilnym, zaskarżanie do sądu administracyjnego decyzji niezgodnych z prawem; występowanie o stwierdzenie niezgodności z prawem aktów organów samorządowych itp. Na czele prokuratury stoi Prokurator Generalny, którą to funkcję sprawuje Minister Sprawiedliwości. Podlegają mu prokuratorzy zatrudnieni w jednostkach organizacyjnych prokuratury: Prokuraturze Krajowej, prokuraturach apelacyjnych, prokuraturach wojewódzkich i rejonowych, a także w jednostkach organizacyjnych prokuratury wojskowej. Prokuratorzy wszystkich jednostek organizacyjnych prokuratury są powoływani przez Prokuratora Generalnego.

43) AKT ADMINISTRACYJNY.

Działalność organów administracji państwowej polega - z prawnego punktu widzenia - w dużej mierze na wydawaniu decyzji załatwiających różne konkretne sprawy, należące do kompetencji danego organu. Taką decyzją jest np. wydanie prawa jazdy, decyzja podatkowa.

Decyzje te nazywamy aktami administracyjnymi. Akt administracyjny to jednostronne władcze wyrażenie woli or­ganu administracji państwowej, załatwiające konkretną spraw? i skierowane do oznaczonego adresata. Akt administracyjny charakteryzuje się następującymi cechami: 1) Jest wydawany przez organ administracji państwowej. Niekiedy takie inny organ państwa lub nawet inna jednostka może Być wyposażona w prawo wydawania aktów administracyjnych, jeśli państwo powierzyło jej wykonywa­nie w pewnej dziedzinie zarządu państwowego. 2) Przy wydawaniu aktu administracyjnego organ państwowy korzysta i posiadanych uprawnień władczych (imperium), występuje wiec w stosunku do adresata jako rozkazodawca. 3) Akt administracyjny nakłada na adresata określone obowiązki lub przyznaje mu odpowiednie uprawnienia, powodując powstanie, zmianę lub zniesienie stosunku prawnego; akt administracyjny jest wiec zdarzeniem prawnym. Jak wynika z przytoczonej wyżej definicji, akt administracyjny dotyczy zawsze konkretnego stosunku prawnego lub taki stosunek tworzy. Nie należą wiec do aktów administracyjnych te akty organów administracji państwowej (uchwały, rozporządzenia), które zawierają przepisy ogólnie obowiązujące. § PODZIAŁ AKTÓW ADMINISTRACYJNYCH Akty administracyjne dzielą się na: a) zewnętrzne, b) wewnętrzne. Do aktów administracyjnych zewnętrznych zaliczamy te akty, które organ administracji państwowej kieruje do innego adresata niż podległy organ administracyjny, a więc „na zewnątrz", poza krąg administracji, najczęściej do obywatela, jednostki gospodarczej, organizacji społecznej. Do aktów administracyjnych wewnętrznych zaliczamy akty kierowane przez organ Administracyjny (nadrzędny) do Innego organu administracyjnego (podległego). Akty (e nie wychodzą poza krąg organów administracyjnych, pozostają wewnątrz administracji - stąd ich nazwa. Dalszym podziałem aktów administracyjnych jest podział na: a) deklaratywne, b) konstytutywne. Akt deklaratywny ustala w sposób wiążący, ze w danej sytuacji wynikają z ustawy dla adresata obowiązki i prawa, sam jednak tych obowiązków i praw nie tworzy. Akt konstytutywny ma charakter twórczy. Tworzy on, zmienia lub uchyla stosunki prawne. Skutek prawny następuje tu wice nic z mocy samej ustawy, lecz aktu administracyjnego opartego na ustawie. Do grupy aktów administracyjnych w ścisłym znaczeniu należą tylko akty administracyjne konstytutywne, natomiast deklaratywne do nich się nie zaliczają. Przykładem aktu administracyjnego konstytutywnego jest nadanie obywa­telstwa polskiego cudzoziemcowi. Akt ten stwarza miedzy państwem a ad­resatem aktu stosunek prawny, którego dotąd nic było, ma wiec charakter twórczy. Natomiast przykładem aktu administracyjnego deklaratywnego jest poświadczenie posiadania obywatelstwa polskiego, poświadczenie posiadania kwalifikacji rolniczych itp. Akty administracyjne można podzielić takie na: a) pozytywne, b) negatywne. Aktem pozytywnym jest akt załatwiający sprawę zgodnie z przed­stawionym wnioskiem. Aktem negatywnym jest akt, który odmawia całkowicie lub częściowo żądaniu strony. Odmowne załatwienie podania przez organ administracyjny (np. odmowa wydania prawa jazdy) jest również aktem administracyjnym, Stwarza, bowiem dla wnoszącego podanie pewną sytuacji; prawną, np. daje mu prawo wniesienia odwołania.

44) WAŻNOŚĆ AKTU ADMINISTRACYJNEGO

Akt administracyjny powinien spełniać wszystkie wymagania stawiane przez ustawy i wydane na ich podstawie akty prawne. Wymagania te nazywane są przesłankami ważności aktu administ­racyjnego. Przesłanki ważności aktu administracyjnego są następujące: 1) Akt administracyjny może być wydany jedynie na podstawie usta­wy lub przepisów wykonawczych. Ta przesłanka ważności aktu administracyjnego wynika z zasady działania organów administracji państwowej wyłącznie w ramach przepisów prawa organ państwowy wydając akt administracyjny stosuje ogólne zasady zawarte w przepisach do konkretnego, indywidualnego przypadku jakiejś osoby, organu czy innego podmiotu. Na przykład ustawa o powszechnym obowiązku obrony nakłada obowiązek odbycia zasadniczej służby wojskowej. 2)Minister Spraw Zagranicznych nie może wydać pozwolenia na prowadze­nie pojazdów mechanicznych, a wydział komunikacji nakazać wymiany sprzętu przeciwpożarowego 3) Akt administracyjny często może być wydany tylko po przeprowadzeniu określonego przez przepisy prawne postępowania i przy zachowaniu pewnych wymagań formalnych, np. kolegium do spraw wykroczeń w większo­ści spraw nie może wymierzyć kary bez przeprowadzenia rozprawy, a wydane orzeczenie musi mieć określoną formę. Moc obowiązująca aktu administracyjnego nie nasuwa żadnych wątpliwości, jeśli został on wydany prawidłowo, z zachowaniem przewidzia­nych przez prawo wymagań. Zdarzyć się jednak może, że przy wydaniu aktu administracyjnego wymagania te nie zostały dochowane. Taki akt administ­racyjny jest wadliwy. Niezgodność aktu administracyjnego z przepisami może być poważna lub błaha, w zależności od tego, jakiej sprawy dotyczy. Im większa jest niezgodność aktu administracyjnego z obowiązującym prawem - a więc im poważniejsza jest wadliwość - tym większy wpływ wywiera to na ważność aktu administracyjnego. Ogólnie rzecz biorąc odróżniamy wady Ulotne i wady nieistotne. 1) Jeśli akt administracyjny narusza przepis, mający tylko charakter porządkowy (wada nieistotna), wadliwość nic powoduje dla aktu ad­ministracyjnego żadnych ujemnych skutków, uzasadnia jedynie ewentualną odpowiedzialność służbową pracownika państwowego, który laki akt wydal (np. zastąpienie ręcznego podpisu odpowiednią pieczątką, co jest w zasadzie niedopuszczalne, ale żadnych ujemnych skutków - zarówno dla adresata aktu, jak i dla państwa — nie rodzi). Akt administracyjny jest i pozostaje nadal ważny, wymaga jedynie uzupełnienia i sprostowania. 2) Sprawa przedstawia się inaczej, gdy akt administracyjny dotknięty jest wadą istotną. Przepisy kodeksu postępowania administracyjnego uznają za nieważny akt administracyjny, który. a) został wydany przez niewłaściwy rzeczowo organ, b) został wydany bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa, c) dotyczy sprawy, która została poprzednio rozstrzygnięta ostateczną decyzją, d) zosta) skierowany do osoby nie będącej stroną w sprawie, e) w razie wykonania wywołałby czyn zagrożony karą, f) zawiera inną wadę, powodującą nieważność aktu z mocy wyraźnego przepisu prawa. Dawniej panował pogląd, że wadliwe akty administracyjne dzielą się na bezwzględnie nieważne, tzn. takie, które są nieważne z mocy samego prawa i nie wymagają nawet uchylenia oraz na akty wzruszalne, czyli takie, które mimo wady są ważne do chwili uchylenia przez organ nadrzędny. Pogląd len został zarzucony. Obecnie każdy akt administracyjny chroniony jest domniemaniem ważności, co ma zapobiec samodzielnemu ocenianiu aktu przez zaintereso­wane podmioty ł swobodnemu decydowaniu, czy go wykonać. Nawet laka decyzja, która jest dotknięta bardzo poważną wadą powinna być traktowana jako obowiązująca do chwili uchylenia. Uchylając akt administracyjny organ nadrzędny decyduje czy by! on nieważny od chwili wydania od początku nie wywoływał żadnych skutków prawnych, czy też staje się nieważny z chwilą uchylenia. Organ administracji państwowej - z urzędu lub na żądanie strony - wstrzymuje wykonanie aktu administracyjnego, gdy zachodzi prawdopodo­bieństwo, że jest on wadliwy.

45) POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE

Ogólnie biorąc, przez postępowanie administracyjne należy rozumieć tok czynności organu administracyjnego i stron, zmierzający do wydania aktu administracyjnego. Inaczej mówiąc - tryb i formy postępowania. Aktu administracyjnego nic można wydać w dowolny sposób. Konieczne jest przestrzeganie pewnych formalności i rygorów. Istnieje stały tryb załat­wiania określonych rodzajów spraw. Wszystko to składa się na postępowanie administracyjne. Istnieje tu analogia do postępowania sądowego (procedura cywilna, procedura karna), choć postępowanie przed sądami jest regulowane znacznie dokładniej. Nałożenie ' pewnych ram działalności organów administracyjnych jest uzasadnione wieloma względami. Zabezpiecza to przede wszystkim praworząd­ność, zapobiegając naruszaniu prawa i nadużywaniu władzy przez organy administracyjne, ponadto zaś zwiększa ogólną prawidłowość działania ad­ministracji. Działalność administracji państwowej jest bardzo różnorodna, toteż niemo­żliwe jest ustalenie jednolitych przepisów postępowania we wszystkich rodza­jach działalności administracji, np. przy wywłaszczaniu nieruchomości i udzie­laniu ślubów. Dlatego istnieje szereg postępowań administracyjnych. Obok postępowania ogólnego istnieją także szczególne tryby postępowania przewidziane dla niektórych specjalnych dziedzin administracji. Są to szcze­gólne rodzaje postępowania administracyjnego. Do ważniejszych postępowań szczególnych należą: postępowanie w sprawach o wykroczenia, postępowanie przymusowe, postępowanie podatkowe, postępowanie w sprawach paten­towych i in. Postępowania szczególne uregulowane są odrębnymi przepisami.

46) ZASADT I TRYB OGÓLNEGO POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO

Ogromna większość spraw, nie regulowanych odrębnymi trybami, rozpatrywana jest w toku postępowania administracyjnego ogólnego, normowanego przepisami kodeksu postępowania administracyjnego. W trybie postępowania administracyjnego ogólnego wydawane są decyzje administracyjne w zakresie budownictwa, ochrony środowiska, w sprawach podatkowych, w sprawie z. zakresu ubezpieczeń, rent, emerytur itp. K.p.a. formułuje wiele zasad ogólnych stanowiących podstawy postępowania administracyjnego, do ważniejszych należą: -zasada, legalności (organy administracji muszą działać zgodnie z przepisami i czuwać nad przestrzeganiem praworządności przez wszystkich uczestników postępowania), -zasada prawdy materialnej (zobowiązanie organów wydających decyzje do wykrycia rzeczywistego, prawdziwego stanu faktycznego), -zasada udziału stron w postępowaniu (organy administracyjne obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w postępowaniu, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się w sprawie dowodów), -zasada dwuinstancyjności (od decyzji wydanych przez organ administracji można odwołać się do organu administracji wyższego szczebla) -zasada sadowej kontroli legalności decyzji administracyjnych (możność zaskarżenie decyzji administracyjnych do Naczelnego Sądu administracyjnego z powodu ich niezgodności z prawem), -zasada stabilności decyzji administracyjnych (decyzje me podlegające odwołaniu w administracyjnym toku instancji są ostateczne). Przystępując do rozpatrzenia sprawy, organ administracji ustala, czy jest „. organem właściwym do rozpoznania i wydania decyzji (czy należy ona do zakresu jego działania). Organy administracji obowiązane są do załatwienia sprawy bez zbędnej zwłoki. Za datę wszczęcia postępowania uważa się dzień doręczenia podania (żądania, wyjaśnienia, odwołania, zażalenia) do organu administracji. W sprawach złożonych, których nie można załatwić niezwłocznie, przeprowadza się postępowanie wyjaśniające (ustala się fakty i wyjaśnia okoliczności istotne dla sprawy). Organ administracji może w toku postępowania przeprowadzić rozprawę, na której obecne są strony i tu następuje skoncentrowanie wszystkich środków dowodowych. Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego organ administracji wydaje decyzje. Oprócz decyzji w toku postępowania administracyjnego organy administracji mogą wydawać postanowienia. Dotyczą one poszczególnych kwestii wynikających w toku postępowania, lecz nie rozstrzygają o istocie sprawy (i tym różnią się od decyzji). Postanowienie może dotyczyć powołania świadka, zawieszenia postępowania, wyznaczenia rozprawy itp. Postępowania administracyjne opiera się na zasadzie instancyjności. Od decyzji wydanej w pierwszej instancji przysługuje stronom odwołanie tylko do jednej wyższej instancji. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem organu, który decyzję wydał, w terminie 14 dal od doręczenia decyzji (wstrzymuje to zazwyczaj wykonanie decyzji). Wydając nową decyzję, organ odwoławczy może: -utrzymać w mocy decyzję wydaną w l instancji, -uchylić ją w całości i w tym zakresie orzec, co do istoty sprawy, -uchylając decyzję umorzyć postępowanie l instancji, -umorzyć postępowanie odwoławcze. Decyzja wydana przez organ 2 instancji jest decyzją ostateczną. Wyżej wymienione środki odwoławcze to środki odwoławcze zwyczajne. Oprócz nich istnieją środki nadzwyczajne, do których należą przede wszystkim Wznowienie postępowania i wniosek o uchylenie decyzji jako nieważnej. Wznowienie postępowania może więc nastąpić. gdy: -dowody, na podstawie, których ustalono stan faktyczny, okazały się fałszywe. -strona bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu -wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności lub nowe dowody. Zasadą w postępowaniu administracyjnym jest podejmowanie czynności skłaniających strony o spornych interesach do zawarcia ugody (zwykłe jest to równoznaczne z definitywnym załatwieniem sprawy). Ugoda zastopuje wydanie decyzji i musi być zatwierdzona przez organ prowadzący sprawę w drodze wydania odpowiedniego postanowienia. Ugoda wywiera wtedy takie same skutki jak decyzja administracyjna.

47) NACZELNY SĄD ADMINSTRACYJNY

Decyzje administracyjne o charakterze ostatecznym mogą być zaskarżone do Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA).W ten sposób realizowana jest zasada kontroli sadowej decyzji administracyjnych. NSA jest powoływany do orzekania w sprawie skarg na decyzje administracyjne. Sędziowie NSA są. Niezawiśli w zakresie orzekania i podlegają tylko ustawom. Zaskarżyć można do NSA decyzje administracyjne tylko z jednej -przyczyny: z powodu ich niezgodności z prawem. NSA przeprowadza, bowiem kontrolę decyzji administracyjnych tylko z punktu widzenia ich legalności. NSA rozpoznaje skargę na rozprawie, po czym wydaje orzeczenie ojej uwzględnieniu lub oddaleniu. Gdy NSA uwzględnia skargę, uchyla zaskarżoną decyzję w całości lub w części i zwraca akta sprawy właściwemu organowi administracji. NSA nie zmienia sam zaskarżonej decyzji na inną, ani nie wydaje swojego rozstrzygnięcia merytorycznego w miejsce decyzji, którą uchwalił.

48) ZASADY I TRYB POSTĘPOWANIA EGZEKUCYJNEGO W ADDMINISTRACJI

Egzekucji administracyjnej podlegają: -należności pieniężne, m. in. Podatki i inne daniny publiczne, grzywny oraz inne należności pieniężne z zakresu administracji państwowej. •obowiązki q charakterze niepieniężnym z zakresu administracji lub przekazane cło egzekucji na podstawie przepisów szczególnych Obowiązuje zasada, że spośród środków egzekucyjnych stosować należy środki najmniej uciążliwe dla zobowiązanego. Podstawą wszczęcia egzekucji jest tytuł wykonawczy, którym zwykle jest akt administracyjny nie podlegający odwołaniu bądź natychmiast wykonalny. Organem egzekucyjnym jest z reguły organ administracji państwowej l instancji Czynności egzekucyjne wykonuje sam organ egzekucyjny lub egzekutor. Środkami regulacji administracyjnej należności: a) pieniężnych są: • egzekucja z pieniędzy, • egzekucja z wynagrodzenia za pracę, • egzekucja z rachunków bankowych i wkładów oszczędnościowych, • egzekucja z wierzytelności pieniężnych i innych praw majątkowych, • egzekucja z ruchomości. b) niepieniężnych są: • grzywna w celu przymuszenia (może być w jednej sprawie stosowana kilkakrotnie, dopóki obowiązek nie zostanie spełniony), • wykonanie zastępcze (stosowane, gdy obowiązek może być wykonany przez kogoś innego), • odebranie rzeczy ruchomej, • odebranie nieruchomości, opróżnienie lokalu i innych pomieszczeń, • przymus bezpośredni (polega na użyciu siły fizycznej-przez organy policji) dla doprowadzenia do wykonania obowiązku). Kolejność wymienionych środków egzekucyjnych nie jest przypadkowa. Na czoło wysunięte są środki (najłagodniejsze),które najszybciej prowadzą do zaspokojenia należności. Egzekucja administracyjna nie może pozbawiać zobowiązanego pewnego minimum egzystencji oraz możliwości prowadzenia pracy zawodowej, toteż przepisy przewidują ograniczenia możliwości • prowadzenia egzekucji Nie podlegają egzekucji przedmioty urządzenia domowego, niezbędne dla zobowiązanego i członków rodziny oraz przedmioty niezbędne do wykonywania pracy zarobkowej i wykonywania zawodu. Od egzekucji zwolnione jest także wynagrodzenie do określonej przepisami wysokości. Egzekucja obowiązków o charakterze niepieniężnym prowadzona jest przez komornika sądowego w trybie przewidzianym przepisami kodeksu postępowania cywilnego. Stosowanie egzekucji musi ustać natychmiast z chwilą osiągnięcia zamierzonych skutków, (gdy obowiązku dopełniono).

49) POJĘCIE WYKROCZENIA I ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA WYKROCZENIA

Postępowanie w sprawach o wykroczenia były do dnia 17 października 2001 roku prowadzone przez kolegia do spraw wykroczeń. Zgodnie z Konstytucją kolegia uległy likwidacji, a ich kompetencje przejęły sądy. Poniżej omówiony jest sposób postępowania obowiązujący przed 17 października 2001 roku - obecnie trzeba te informacje traktować jut tylko historycznie. W omawianym postępowaniu osądzeniu ulega WYKROCZENIE, czyli drobne czyny karalne, zagrożone karą aresztu do 3 miesięcy, karą grzywny do 5000 zł lub karą nagany. Od przestępstw odróżnia je jedynie wysokość przewidzianej kary oraz tryb ścigania. Postępowanie w sprawach o wykroczenia różni się od procesu karnego szeregiem uproszczeń. W postępowaniu sądowym z uwagi na wysokość grożących kar konieczna jest wielka precyzja, zarówno w czynnościach mających na celu ustalenie stanu faktycznego, jak i w ocenie prawnej. Tak wielka precyzja w postępowaniu w sprawach o wykroczenia nie jest konieczna, bowiem społeczna szkodliwość wykroczeń jest mniejsza i kary są niższe. Organami pierwszej instancji są kolegia na szczeblach gminnych i równorzędnych. Odwołanie wnosi się do sądu rejonowego. W sprawach o niektóre wykroczenia działają też kolegia przy okręgowych urzędach górniczych, a w charakterze organu drugiej instancji kolegium przy wyższym urzędzie górniczym. Orzekają one w sprawach o wykroczenia związane z charakterem działalności tych organów. Właściwym do rozpoznawania sprawy w pierwszej instancji jest to kolegium, na terenie działania, którego sprawca dopuścił się wykroczenia. Kolegium składa się z przewodniczącego, jego zastępców i członków. Wszczęcie postępowania w sprawach o wykroczenia następuje na podstawie wniosku o ukaranie. Wniosek taki może złożyć oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony, instytucja państwowa lub społeczna oraz osoba fizyczna. Oskarżycielem publicznym w sprawach o wykroczenia jest w zasadzie policja. Osoba fizyczna może złożyć wniosek o ukaranie bezpośrednio do kolegium, a w niektórych sprawach tylko za pośrednictwem organów ścigania. Przewodniczący kolegium wyznacza komplet orzekający i termin rozprawy oraz wzywa na nią obwinionego i niezbędnych świadków, a-w razie potrzeby zarządza również przeprowadzenie innych dowodów. Na rozprawie może występować oskarżyciel publiczny (funkcjonariusz policji, a także przedstawiciel Państwowej Inspekcji Handlowej, strażnik parku narodowego i in.). Obwiniony może korzystać z pomocy obrońcy. Obrońcą może być adwokat lub inna osoba godna zaufania i dopuszczona przez przewodniczącego, w szczególności przedstawiciel związku zawodowego albo innej organizacji, do której należy obwiniony. Rozprawa odbywa się ustnie i jest jawna. Nieobecność obwinionego, który został prawidłowo zawiadomiony, nie wstrzymuje rozpoznania sprawy. Rozprawa jest w taki wypadku prowadzona zaocznie. Kolegium może jednak odroczyć rozprawę i zarządzić przymusowe doprowadzenie obwinionego, jeśli jego obecność okaże się potrzebna. Celem rozprawy jest wszechstronne wyświetlenie sprawy, a w szczególności wyjaśnienie wszystkich istotnych okoliczności, przemawiających zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść obwinionego. Po zamknięciu rozprawy na razie kolegium wydaje orzeczenie. Orzeczenie ogłasza się ustnie, a na żądanie strony doręcza także na piśmie. Doręczenie orzeczenia z urzędu następuje zawsze po rozprawie zaocznej. Od wykonania orzeczenia każdej ze stron przysługuje odwołanie. Odwalanie może wnieść obwiniony, oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony oraz instytucja państwowa lub społeczna, która złożyła wniosek o ukaranie. Odwołanie wnosi się do sądu rejonowego w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia lub doręczenia orzeczenia na piśmie, za pośrednictwem kolegium, które wydało oskarżone orzeczenie. Skład orzekający utrzymuje w mocy zaskarżone orzeczenie lub sam je uchyla. W razie uchylenia orzeczenia sprawa zostaje przekazana do ponownego rozpoznania kolegium, bądź też sąd sam wydaje nowe rozstrzygnięcie, zmieniając zaskarżone orzeczenie w całości lub w części. W postępowaniu odwoławczym nie można orzec kary aresztu ani kary ograniczenia wolności. Orzeczenia o ukaraniu wydawane przez kolegium zastępuje w sądzie akt oskarżenia. Wyrok sądu w takiej sprawie jest prawomocny i z wyjątkiem niewielkiej grupy spraw nie podlega zaskarżeniu w drodze rewizji. W razie szerzenia się na określonym terenie określonych wykroczeń wojewoda może wprowadzić w sprawach o takie wykroczenia postępowanie przyspieszone. W postępowaniu przyspieszonym obwiniony schwytany na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem zostaje doprowadzony do kolegium, które niezwłocznie przystępuje do rozpoznania sprawy. Wniosek o ukaranie funkcjonariusz policji zgłasza ustnie do protokołu. Kolegium wydaje orzeczenie, które może być zaskarżone w terminie 3 dni od ogłoszenia. Niezależnie od ewentualnego zaskarżania orzeczenia o ukaraniu jest wykonanie z chwilą ogłoszenia. Ukaranego aresztem osadza się w zakładzie karnym bezpośrednio po rozprawie. Grzywna powinna być uiszczona w ciągu 3 dni, chyba że skład orzekający zarządzi zapłacenie grzywny natychmiast. Postępowanie nakazowe polega na tym, że wymierzenie kary następuje bez rozprawy. Postawą tego postępowania może być tylko wniosek o ukaranie sporządzony przez instytucję państwową lub społeczną i poparty załączonymi dowodami. Orzeczenie w postaci nakazu karnego wydaje przewodniczący kolegium. Postępowanie to może być stosowane w sprawach, w których nie zachodzi potrzeba wymierzania kary innej niż grzywna od 5 do 625 zł. Od nakazu karnego przysługuje odwołanie. Postępowanie mandatowe. Prowadząje funkcjonariusze policji i funkcjonariusze niektórych innych organów. Mogą oni wymierzać grzywnę w wysokości od 5 - 500 zł.(l 998 rok). Ukaranie w trybie postępowania mandatowego może nastąpić, jeżeli: a) sprawca został schwytany na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem, b) funkcjonariusz pod nieobecność sprawcy stwierdzi naocznie popełnienie wykroczenia, a nie zachodzi wątpliwość, co do osoby sprawcy. Funkcjonariusz nakładając grzywnę w drodze mandatu karnego obowiązany jest pouczyć sprawcę o prawie odmowy przyjęcia mandatu. W razie odmowy zapłacenia grzywny organ sporządza wniosek o ukaraniu i kieruje go do kolegium do spraw wykroczeń.

50) KARY ZASADNICZE I DODATKOWE ZA WYKROCZENIA

W postępowaniu przed kolegium do spraw wykroczeń wymierzane są następujące kary: a) areszt od l tygodnia do 3 miesięcy b) ograniczenie wolności od l do 3 miesięcy c) grzywna od l O dO 5000 zł d) nagana Grzywnę można orzec obok kary aresztu, jeżeli sprawca dopuści) się wykroczenia w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Orzekając grzywnę w większej wysokości kolegium ustala także zastępczą karę aresztu, na wypadek nie uiszczenia grzywny przez skazanego (l dzień aresztu jest równoważny 5-150 zł grzywny). Obok wymienionych kar zasadniczych kolegium może także wymierzać następujące kary dodatkowe: a) zakaz/prowadzenia określonej działalności lub wykonywania czynności związanych z wymaganym zezwoleniem b) zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych (na okres do 3 lat) c) przepadek rzeczy d) podanie orzeczenia do publicznej wiadomości. Oba pytania opracowane z książki „ Elementy prawa dla ekonomistów" Wojciech Siuda STAN PRAWNY PO 17 PAŹDZIERNIKA 2001 ROKU JEST UREGULOWANY USTAWAMI Z DNIA 24 SIERPNIA 2001 ROKU - ( weszły w życie 17.10.2001) „KODEKS postępowania w sprawach o wykroczenia" oraz „Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia". Najistotniejszą zmianą jest przeniesienie spraw o wykroczenia do sądów. Za każde wykroczenie staniemy teraz przed sądem - dotyczy to nie tylko spraw z oskarżenia policji, ale również wnoszonych przez inspekcję pracy ( w sprawach o wykroczenie przeciwko prawom pracownika), inspekcję handlową czy straż miejską. Ustawa z dnia 24 sierpnia - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia wprowadza wiele nowych rozwiązań. O Przewidziano w nim tzw. sygnalizację -jeśli organ prowadzący postępowanie stwierdzi istotne uchybienia w czynnościach instytucjipaństwowych, samorządowych lub społecznych sprzyjające naruszeniu prawa, to musi zawiadomić o uchybieniu tę instytucję lub organ nadzoru nad ti'^ O Pojawia się również możliwość skazania obwinionego bez przeprowadzania rozprawy. q Nie będzie możliwe odwołanie przez obwinionego obrońcy z urzędu - ma to zapobiec zrywaniem rozpraw przez obwinionego. Q Przewidziano wyjątkowo natychmiastową wykonalność orzeczeń wobec obwinionych czasowo przebywających na terytorium KP. Q Istotna nowość to możliwość domagania się przez obwinionego odszkodowania za niesłuszne skazanie. Zmiany w Kodeksie wykroczeń budzą obawy co do wydolności sądów i szybkości załatwiania spraw. USTAWA Z DNIA 24 SBERPNIA 2001 ROKU - Dziennik Ustaw Nr 106 póz. 1148 KODEKS postępowania w sprawach o wykroczenia. Ustawa składa się z XI działów Dział I - Zasady Ogólne Dział II-Sąd Dział III - Strony, obrońcy i pełnomocnicy Dział IV - Czynności procesowe Dział V - Dowody Dział VI - Środki przymusu Dział VII - Czynności wyjaśniające Dział VIII - Postępowanie zwyczajne Dział XIX- Postępowanie szczególne Dział X - Środki odwoławcze Dział XI - Nadzwyczajne środki zaskarżenia

51) CHARAKTERYSTYKA PRAWA KARNEGO

W systemie naszego prawa prawo karne jest samodzielną gałęzią prawa. Normy wchodzące w zakres tej gałęzi prawa określają, jakie czyny są przestępstwami, ustalają zasady odpowiedzialności za takie czyny oraz kary, jakie grożą za ich popełnienie. Normy prawa karnego mają za zadanie ochronę interesów politycznych i gospodarczych państwa, jak również ochronę obywateli i ich dóbr przed zamachami. O tym, które dobra i w jakim zakresie mają korzystać z ochrony karnoprawnej, przesądza ustawodawca penalizując określone dziedziny stosunków i tworząc w ustawach karnych odpowiednie konstrukcje typów przestępstw. Obok spełniania funkcji ochronnych zadaniem norm prawa karnego jest oddziaływanie wychowawcze. Przez sformułowanie w normach zakazu podejmowania określonych działań oraz przez wskazanie związanych z takimi działaniami konsekwencji, prawo karne zmierza do powstrzymania członków społeczeństwa od popełnienia przestępstw. W wypadku przestępstw już popełnionych, prawo karne stara się - przez orzeczoną karę - oddziaływać wychowawczo na sprawcę i społeczeństwo. Dążenie do reedukacji sprawcy i podniesienia świadomości prawnej społeczeństwa jest istotną cechą prawa karnego.

52) POJĘCIE I RODZAJE PRZESTĘPSTWA

Przestępstwo jest to zawiniony czyn człowieka społecznie niebezpieczny zabroniony groźbą kary. W każdym przestępstwie występują 4 elementy *podmiot przestępstwa * przedmiot przestępstwa *strona przedmiotowa przestępstwa *strona podmiotowa przestępstwa. Podmiotem przestępstwa nazywamy sprawcę lub sprawców. Przedmiotem przestępstwa jest dobro, przeciw któremu przestępstwo było bezpośrednio skierowane. Stroną przedmiotową przestępstwa nazywamy sposób popełnienia czynu i okoliczności, w jakich do niego doszło. Stroną przedmiotową przestępstwa nazywamy sposób popełnienia czynu i okoliczności sprawy, związane z psychiką sprawcy. Należy do nich wina sprawcy. RODZAJE PRZESTĘPSTW 1) Ze względu na wysokość grożącej kary przestępstwa dzielą się na zbrodnie i występki. A) zbrodnia to czyn zagrożony karą pozbawienia wolności na czas niekrótszy od 3 lat albo karą surowszą b) Występek to czyn za który grozi kara przekraczająca 3 miesiące pozbawienia wolności lub grzywna. Zbrodnie i występki są ścigane w trybie postępowania karnego i sądzone przez sądy 2) Z uwagi na skutek przestępstwa dzielą się na materialne i formalne (skutkowe i bez skutkowe) a) materialne składa się z działania sprawcy; skutek jego działania. Np. kradzież rozbój, zabójstwo. B) formalne do jego popełnienia dochodzi przez samo działanie sprawcy bez względu na skutek. Np. nieudzielanie pomocy człowiekowi, któremu grozi niebezpieczeństwo utraty życia. 3) Ze względu na rodzaj winy: umyślne i nieumyślne. A) umyślne- jest umyślna wina sprawcy. B) nieumyślne popełnione jest z winy nieumyślnej (lekkomyślność lub niedbalstwo) 4) Ze względu na sposób zachowania się sprawcy podzielić na popełnione przez działanie i popełnione przez zaniechanie. 5) Można podzielić także na zasadnicze a) można wyodrębnić grupę przestępstw podobnych do siebie, przy czym jedno z nich odgrywa w grupie rolę zasadniczą b) przestępstwem kwalifikowanym jest p posiadające takie cechy które powodują że jest ono społecznie bezpieczniejsze od zasadniczego. C) Ze względu na sposób ścigania p dzieli się na ścigane z urzędu najczęściej prokuratura b) ścigane z oskarżenia prywatnego należą p popełnione na szkodę jednostki o niewielkiej szkodliwości społecznej. W charakterze oskarżyciela występuje pokrzywdzony. 7) Ze względu na rodzaj chronionych przez prawo karne rozróżnia się przestępstwa polityczne i pospolite a) polityczne skierowane są przeciwko podstawą ustroju państwa, a sprawca działa z pobudek politycznych

55) STADIA POKONYWANIA PRZESTĘPSTWA

Przez stadia dokonywania przestępstwa rozumiemy poszczególne etapy działania lub zaniechania sprawcy na drodze do dokonania czynu posiadającego znamiona przestępstwa. Wówczas w czynie sprawcy wyróżniamy następujące stadia realizacji przestępstwa: Zamiar - zachodzi on tylko w sferze psychiki człowieka i nie podlega jakiejkolwiek karze. przygotowanie - jest to dokonywanie wszelkich czynności zmierzających pośrednio do dokonywania przestępstwa. Wg., kodeksu karnego przygotowanie zachodzi, gdy: a) sprawca w celu popełnienia przestępstwa nabywa lub przysposabia środki, zbiera informacje, sporządza plan działania itp., maiac na celu stworzenie warunków do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio ku dokonaniu przestępstwa. b) sprawca wchodzi w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia przestępstwa. Przygotowanie nie jest w zasadzie karalne z wyjątkiem wypadków przewidzianych w ustawie. Np., kodeks karny przewiduje karalność przygotowania takich zbrodni jak: zdrada Ojczyzny, szpiegostwo, sabotaż i zamach terrorystyczny. Także przygotowanie sfałszowania dokumentu jest karane tylko wtedy, gdy przybiera formę podrabiania, przerabiania lub nabywania druku urzędowego, pieczęci, stempla itp. 3.Usiłowanie - jest to takie zachowanie sprawcy, które zmierza bezpośrednio do dokonania przestępstwa. Za usiłowanie sprawca odpowiada wtedy, gdy w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem się zmierza bezpośrednio do jego dokonania, które jednak nie następuje. Usiłowanie jest karalne, sąd wymierza karę za usiłowanie w tych samych granicach co za dokonanie . Sprawca nie ponosi odpowiedzialności za usiłowanie, jeśli dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkom przestępnym. Usiłowanie udolne - osiągnięcie zamierzonego celu jest obiektywnie rzecz biorąc możliwe, lecz sprawcy staje coś na przeszkodzie np., zostaje przyłapany w okradanym sklepie. Usiłowanie nieudolne - sprawca nie uświadamia sobie, ze w okolicznościach, w jakich działa, osiągnięcie zamierzonego celu jest niemożliwe .np., włamywanie się do kasy która jest pusla. .Dokonanie - sprawca swym działaniem lub zaniechaniem spejnia wszystkie znamiona przestępstwa określone w ustawie karnej. V

56) FORMY UDZIAŁU W PRZESTĘPSTWIE

W popełnieniu przestępstwa mogą uczestniczyć oprócz sprawcy również inne osoby (np., nakłaniające sprawcę do popełnienia określonego przestępstwa, osoby służące mu swą pomocą oraz osoby współdziałające ze sprawcą bezpośrednio w dokonaniu przestępstwa).Sprawcą jest osoba, która dokonuje przestępstwa jak również osoba która wprawdzie sama nie wykonuje przestępstwa lecz kieruje jego wykonaniem przez inne osoby (sprawstwo kierownicze). Wówczas kodeks karny wymienia inne formy udziału w przestępstwie takie jak: 1) Współsprawstwo — Niekiedy przestępstwo dokonywane jest wspólnie przez kilka osób, z których każda zmierza do jego popełnienia wówczas mówimy o współsprawstwie. Każdy z współsprawców odpowiada za popełnione przestępstwo w granicach swego zamiaru. Gdy wspólnie popełnili kradzież, każdy z nich ponosi odpowiedzialność karną jako sprawca kradzieży, natomiast gdy jeden z nich dokonał kradzieży obciąża to tylko jego. 2) Podżeganie — polega ono na nakłanianiu innej osoby do popełnienia określonego przestępstwa (zazwyczaj w formie ustnej). Istotą podżegania jest budzenie i umacnianie woli popełnienia czynu zabronionego. Podżegacz odpowiada tak jak za przestępstwo, do którego namawiał, gdyż jest traktowany jak ktoś, kto chce popełnić przestępstwo cudzymi rękami (nie ponosi odpowiedzialności tylko wówczas gdy dobrowolnie zapobiegł dokonaniu przestępstwa). - 3) Pomocnictwo - polega ono na ułatwieniu sprawcy popełnienia przestępstwa. Pomocnik swoim zachowaniem umożliwia lub ułatwia sprawcy popełnienie zabronionego czynu. Pomocnictwo może wystąpić w różnych formach, będzie nim np., dostarczanie narzędzi lub środków transportowych, udzielanie rad lub informacji potrzebnych sprawcy. Za pomocnictwo grozi kara w granicach przewidzianych za sprawstwo.

57) OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE WINĘ

Okolicznościami wyłączającymi odpowiedzialność karną są te wszystkie okoliczności, które powodują, że popełniony czyn przestępny nie pociąga za sobą wymierzenia sprawcy kary. Do okoliczności wyłączających winę zaliczamy: Niepoczytalność jest to określony stan psychiczny człowieka, na tym, że nie rozpoznaje on znaczenia swoich czynów lub nie może kierować swoim postępowaniem. Przyczyna niepoczytalności może być niedorozwój umysłowy, choroba psychiczna lub inne zakłócenia czynności psychicznych, chociażby przejściowe. Niepoczytalność wyłącza z reguły możliwość podejmowania świadomych aktów woli, co należy do okoliczności wyłączających winę. Tak więc niepoczytalność jest to albo choroba intelektu (człowiek nie rozpoznaje znaczenia swoich czynów, nie zdaje sobie sprawy, że są zabronione) albo choroba woli (ze względu na zniesienie hamulców moralnych, człowiek dysponujący pełną świadomością nie może kierować swoim postępowaniem, nie może się oprzeć pewnym bodźcom) Zakłócenie prawidłowego działania psychiki może wystąpić z różnym natężeniem, dlatego obok niepoczytalności wyróżnia się także ograniczoną poczytalność (w chwili popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania czynu przez sprawcę lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona. Sąd może wówczas zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary). Ograniczenie odpowiedzialności karnej nie zachodzi natomiast w sytuacji, gdy sprawca wprawił się w stan odurzenia (np., za pomocą alkoholu- lub narkotyków) powodujący wyłączenie bądź ograniczenie poczytalności, które mógł przewidywać. 2) Bląd — jest to rozbieżność między rzeczywistym stanem rzeczy a "wyobrażeniem o rzeczywistości ukształtowanym w umyśle sprawcy. Rodzaje błędu: a) Faktyczny -co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego (sprawca dopuszcza się czynu zabronionego świadomie, ale~ w błędnym, usprawiedliwionym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca winę lub bezprawność czynu np., sprawca niszczy cudzą rzecz w przekonaniu, że jest to jego własność). b) Prawny - sprawca działa pod wpływem błędu prawnego, gdy nie wie, że popełniany przez niego czyn jest zabroniony wówczas błąd prawny wyłącza odpowiedzialność karną (np., gdy przepisy kraju odwiedzanego przez cudzoziemca w jakiejś dziedzinie zdecydowanie różnią się od standardów światowych).

61) WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY

Warunkowe zawieszenie wykonania kary polega na tym, że sąd wymierza sprawcy określoną karę, lecz jej wykonanie odracza na przyszłość, stwarzając jednocześnie szansę, że jeśli sprawca postępować będzie przez określony czas w sposób właściwy, kara nie zostanie w ogóle wykonana. Celem instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary są przede wszystkim względy wychowawcze. Nie wszystkie rodzaje kar mogą ulec zawieszeniu. Zawieszać można karę pozbawienia wolności (jedynie do 2 lat), ograniczenia wolności, lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna. Zastosowanie warunkowego zawieszenia jest zależne od woli sądu. W zasadzie nie stosuje się warunkowego zawieszenia w stosunku do sprawcy, który powrócił do przestępstwa. Wykonanie kary zawiesza się na tzw. okres.próby, który \\ynosi od 2 do 5 lat w wypadku zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, zaś od roku do 3 lat w wypadku zawieszenia wykonania grzywny lub kary ograniczenia wolności. Gdy sprawcą jest młodociany okres próby w odniesieniu do kary pozbawienia wolności trwa od 3 do 5 lat. Stosując warunkowe zawieszenie sąd może nałożyć na skazanego szereg różnych obowiązków; może zobowiązać skazanego do naprawienia w całości, albo w części szkody wyrządzonej przestępstwem, przeproszenia pokrzywdzonego, wykonywania pracy zarobkowej, nauki lub przygotowania się do zawodu itd. Sąd może również oddać skazanego pod dozór kuratora, instytucji lub osoby godnej zaufania. Gdy cały okres próby zakończy się pomyślnie, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. Jeżeli sprawca w okresie próby nie przestrzegał prawa sąd bądź musi, bądź tylko może zarządzić wykonanie kary. (ROZ. VIII / Art. 69 - 75)

62) WARUNKOWE UMORZENIE DOSTĘPOWANIA

Instytucję warunkowego umorzenia postępowania wprowadził po raz pierwszy do naszego prawa kodeks karny z 1969 r. Celem tej instytucji jest (w wypadku przestępstw drobnych) dążenie do oddziaływania wychowawczego nie przez orzekanie kary, lecz na innej drodze. Postępowanie karne może być warunkowo umorzone, gdy wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni nowego przestępstwa. Warunkowe umorzenie postępowania stosuje się tylko w wypadku przestępstw drobnych, zagrożonych karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności. Decyzja o warunkowym umorzeniu może wiązać się z oddaniem sprawcy pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji lub organizacji społecznej. Sprawca może zostać zobowiązany do naprawienia wyrządzonej szkody, przeproszenia pokrzywdzonego lub świadczenia pieniężnego. Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Gdy sprawca w tym okresie nie wykonuje nałożonych nań obowiązków, rażąco narusza porządek prawny, w szczególności dopuszcza się przestępstwa, postępowanie karne może zostać podjęte. Podjęcie postępowania może nastąpić nie później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia czasu próby.

1

---