1. Wstęp

Wszyscy wiemy czym jest makroekonomia, co przede wszystkim znajduje się w polu jej zainteresowania. Mówiąc o makroekonomii mamy na myśli gospodarkę jako całość. Przy badaniu prawidłowości występujących w tak widzianej gospodarce posługujemy się wielkościami zbiorczymi. Makroekonomia jest dziedziną ekonomii, młodszą siostrą mikroekonomii. Aż do połowy XX wieku nie było podziału na te dwie dziedziny. Dopiero śledząc historię gospodarczą świata możemy dostrzec pewne przesłanki w jakim czasie gospodarka narodowa stała się przedmiotem zainteresowania badaczy, kiedy pojawiły się pierwsze próby jej całościowego ujęcia.

2. Wczesna historia

Pewne informacje dotyczące życia gospodarczego odnaleźć można już w dziełach historyków starożytnych. Nawiązując do starożytnej Grecji aż do schyłku XV w. charakterystyczne jest to, że nie istniała wyodrębniona dziedzina zagadnień ekonomicznych - były one traktowane wyłącznie jako element szerszych zagadnień politycznych lub filozoficznych. Przykładem mogą być tu dzieła takich greckich twórców jak Ksenofont, czy Arystoteles, które zawierały rady jak zarządzać domem lub państwem, oraz twórcach rzymskich, również nawiązujących do dziedzin ekonomicznych, traktujące głównie o zarządzaniu majątkiem ziemskim.

W XI wieku tematykę ekonomiczną poruszali głównie teologowie, z pośród których najważniejszym był Tomasz z Akwinu. Zajmował się teorią własności prywatnej i wspólnej.

W XV i XVI wieku nastąpił rozwój gospodarczy, wzrost znaczenia kupców, bankierów i właścicieli manufaktur i ekspansja handlu zagranicznego. Te wszystkie czynniki stworzyły potrzebę opracowania całościowej teorii gospodarczej. Do pierwszych takich prób należał merkantylizm i dopiero tutaj możemy mówić o właściwych początkach makroekonomii.

3. Rozwinięcie - początki makroekonomii

Merkantylizm, kapitalizm kupiecki. Jest to kierunek myśli ekonomicznej, który dominował w Europie w XVI i XVII w. Wywodził się z bulionizmu powstałego w Europie w XV i XVI w. którego główną zasadą było utożsamianie bogactwa z posiadaniem szlachetnych kruszców - złota, srebra. Dlatego np. wydawano zakazy wywozu kruszców szlachetnych poza granice kraju, czy nawet wyjazdu kupców za granicę, by zapobiec wywożeniu pieniędzy.

Głównymi przedstawicielami markantyzmu byli Maximilien de Béthune de Sully (1560 - 1641) oraz Jean-Baptiste Colbert. Colbert był francuskim politykiem, to właśnie on wprowadził pojęcie merkantylizmu, które zostało spopularyzowane głównie przez krytyków tego kierunku (przedstawicieli klasycznych teorii ekonomicznych, w tym Adama Smitha).

Głównymi założenia merkantylizmu:

• Merkantyliści utożsamiali bogactwo z kruszcem i kamieniem kruszcowym. W uproszczeniu zakładali, iż ten kraj, naród jest bogatszy, który posiada więcej złota. To metale szlachetne umożliwiały nabywanie dóbr inwestycyjnych oraz rozwój obrotu gospodarczego. Panował pogląd, iż kraje europejskie ze sobą konkurują, a wygrywa tę konkurencję kraj, który ma najwięcej bogactwa.

• Wedle merkantylizmu tylko korzystny bilans handlowy - niewielki import i dynamiczny eksport, zapewnić mogą bogactwo kraju. Dążono do stałej przewagi eksportu nad importem oraz odpowiedniego systemu ceł protekcyjnych. Dodatni bilans handlowy był kluczowym elementem w powiększeniu przez dany kraj swoich zasobów metali szlachetnych. Koncepcja ta oparta była na poglądzie, że w handlu warunkiem osiągania korzyści przez jedną stronę jest strata po drugiej stronie.

• Uważano, iż aby móc eksportować coraz więcej trzeba rozwijać całą gospodarkę, co zmusza do interwencjonalizmu państwowego, czyli aktywnej roli państwa. Prowadzono politykę protekcjonizmu handlowego oraz politykę przemysłową.

• Kładziono nacisk na rozwój przemysłu (zakładano manufaktury państwowe, popierano nowe gałęzie przemysłu, np. spożywczego, ściągano cudzoziemskich techników i majstrów, własnych obywateli wysyłano na studia zagraniczne).

• Dążąc do osiągnięcia nadwyżki eksportu gospodarka tak powinna powiązać ze sobą produkcje i przemysł, aby import w ogóle nie był potrzebny - by państwo było w pełni samowystarczalne. Autarkia to samowystarczalność gospodarcza, oznacza dążenie do zaspokojenia wszelkich potrzeb gospodarki, zarówno konsumpcyjnych jak i produkcyjnych, w ramach własnych możliwości danego państwa. Z czasem kierunek ten zaczął przechodzić w izolacjonizm, czego przykładem może być budowa Muru Chińskiego, lub Japonia, która do lat 50. XIX wieku całkowicie izolowała się od reszty świata.

• Istotny był rozwój handlu zamorskiego i zdobywanie nowych kolonii. Merkantylizm był siłą napędową kolonializmu, w myśl zasady, że wielkie imperium to klucz do bogactwa. (Przykładowo, Anglia założyła kolonie na półkuli zachodniej po części aby posiadać własne źródło drewna i nie musieć kupować go w obszarze bałtyckim. )

• Panował pogląd, iż wszyscy ludzie powinni pracować - kraj jest tym bogatszy im więcej osób znajduje zatrudnienie w produkcji. Merkantyliści postulowali, że oprócz mężczyzn pracować powinny także kobiety oraz dzieci od piątego roku życia. Częste były surowe zakazy żebractwa czy powszechny obowiązek pracy.

Skutkiem merkantylizmu były „wojny celne” oraz zanik handlu międzynarodowego.

Przedstawicielem merkantylistów w Polsce był Mikołaj Kopernik, to on udowodnił, że na rynku pieniądz lepszy wypiera pieniądz gorszy. Typowe przykłady działań merkantylistycznych można dostrzec w Anglii za panowania Elżbiety I, we Francji za czasów Ludwika XIV (J.B. Colbert) i w Rosji za Piotra I. 

Fizjokratyzm, jest to szkoła ekonomicznej powstała we Francji w drugiej połowie XVIII wieku. Jednym z jego twórców był François Quesnay, który m.in. wydał Tablicę ekonomiczną, stanowiącą podstawę fizjokratyzmu.

Główne idee:

• Fizjokraci byli przekonani, że ład naturalny to stan w którym występują najpomyślniejsze warunki dla działania gospodarczego. Porządkiem naturalnym dla przedstawicieli tego nurtu były własność prywatna, wolność gospodarcza oraz poszanowanie pracy

• Fizjokraci akcentowali znaczenie pracy i rolnictwa jako jedynych źródeł bogactwa. Podstawowym dobrem produkcyjnym była ziemia, a rolnictwo stanowiło o rozwoju społeczeństwa. (Ziemia była jedynym źródłem bogactwa, a rolnictwo - jako jedyna działalność produkcyjna - była zdolna do pomnażania tego bogactwa.)

• Przedstawiciele tego nurtu odrzucali zatem poglądy merkantylistów.

• Zwolennicy fizjokratyzmu opowiadali się za zasadą leseferyzmu. Jest to doktryna zakładająca, że państwo nie powinno wywierać żadnego bezpośredniego wpływu na gospodarkę, pozostawiając sprawę kształtowania gospodarki wolnemu rynkowi. Jego rola powinna być minimalna i ograniczyć się do: utrzymania prawa i porządku, obrony narodowej, wspieranie rozwoju oświaty i organizowanie robót publicznych (drogi i kanały) zapewniających rozwój rolnictwa.

• W 1758 roku ukazała się pierwsza Tablica ekonomiczna. Jest ona graficznym odwzorowaniem istoty XVIII-wiecznego fizjokratyzmu. Jej twórca François Quesnay przedstawia w niej sposób cyrkulacji dóbr w ówczesnym społeczeństwie oraz proces realizacji produktu czystego.

Quesnay podzielił społeczeństwo na cztery klasy:

-właścicieli ziemskich (świeccy i duchowni; wydzierżawiają posiadaną ziemię rolnikom dzierżawcom, za co otrzymują czynsz dzierżawny; jest to jedyna grupa opodatkowana, ponieważ jako jedyna otrzymuje stały, "czysty" zysk)

-klasę produkcyjną (chłopi i dzierżawcy ziemi, rolnictwo) - tylko ona pomnaża wartość produkcji, tworzy produkt czysty;

-klasę jałową (rzemieślnicy, kupcy, przemysłowcy, robotnicy najemni)- nie wytwarza nowej wartości, przynosi jedynie równowartość zużytych środków konsumpcji.

-biedotę

Zgodnie z jego koncepcją tylko trzy pierwsze klasy brały udział w obiegu dóbr. Klasa biedoty, choć najliczniejsza, nie miała wpływu na cyrkulację, jej los zależał od wspaniałomyślności pozostałych klas. Zgodnie z poglądem fizjokratów, iż jedynym źródłem bogactwa była ziemia, produkt czysty powstawał w wyniku pracy na roli. Siły przyrody "współpracowały" z człowiekiem, potęgując efekty jego pracy.

Dochód czysty był sumą dóbr i usług wytworzonych w ciągu roku, powstawał w rolnictwie, wszystkie inne prace jedynie przetwarzały dobra wytworzone w rolnictwie. Tak więc fizjokraci uważali, że praca niezwiązana z rolnictwem nie jest wartościotwórcza.

Quesnay porównał obieg dóbr i pieniędzy w społeczeństwie do obiegu krwi w organizmie. Duży obieg dotyczył relacji między naturą a społeczeństwem, natomiast mały zawierał się w ramach trzech klas społecznych. Cykl obiegu rozpoczynał się co roku po żniwach.

4. Bibliografia

1. Makroekonomia - David Begg, Rudiger Dornbusch, Stanley Fischer, Warszawa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2007.

2. http://pl.wikipedia.org/

3. http://makroekonomia.wiedza.diaboli.pl/

---