DOWÓDZTWO WOJSK LĄDOWYCH

PION SZKOLENIA

DWLąd ......../2006

PORADNIK METODYCZNY

DO PRZYGOTOWANIA I PROWADZENIA

ĆWICZEŃ (ZAJĘĆ) Z WOJSKAMI

(KOMPANIA, PLUTON, DRUŻYNA)

Warszawa - 2006 r.

DOWÓDZTWO WOJSK LĄDOWYCH

PION SZKOLENIA

Zalecam do użytku w Wojskach Lądowych „Poradnik metodyczny do przygotowania i przeprowadzenia ćwiczeń z wojskami”

gen. broni Edward PIETRZYK

SPIS TREŚCI

WSTĘP

ZAŁĄCZNIKI 68

WSTĘP

S

zkolenie Wojsk Lądowych RP ma zapewnić zdolność do wypełniania konstytucyjnych zadań w zakresie bezpieczeństwa państwa w czasie pokoju, kryzysu i wojny. Szerokie spektrum zadań, jakie mogą wykonywać pododdziały Wojsk Lądowych RP w układzie narodowym, sojuszniczym, koalicyjnym wskazuje na potrzebę ciągłego szkolenia oraz doskonalenia i przygotowania do realizacji coraz bardziej złożonych zadań, nie tylko na terytorium kraju, ale także poza jego granicami. Efektywność szkolenia i przygotowania zależy w głównej mierze od właściwego (precyzyjnego) określenia celów i zadań szkoleniowych oraz podejmowanych przez dowódców pododdziałów skutecznych i sprawnych działań przy zachowaniu odpowiednich standardów oraz racjonalnego zużycia środków materiałowych przeznaczonych na szkolenie.

Dlatego tak ważnym elementem, decydującym o skuteczności szkolenia, jest odpowiednie przygotowanie i prowadzenie ćwiczeń (zajęć) taktycznych, a przede wszystkim osób odpowiedzialnych za ich realizację. Wpływa to na optymalne wykorzystanie czasu przewidzianego do zorganizowania i przeprowadzenia ćwiczenia (zajęcia), a tym samym sprzyja osiąganiu założonych celów szkoleniowych.

Realizacji powyższych zadań służy prezentowana pozycja wydawnicza, której celem jest usystematyzowanie sposobów przygotowania i prowadzenia ćwiczeń (zajęć) taktycznych oraz ujednolicenie zasad wykonywania dokumentów szkoleniowych poprzez przedstawienie przykładowych typowych dokumentów.

ROZDZIAŁ I Zasady ogólne, charakterystyka ćwiczeń taktycznych z wojskami

1. Przeznaczenie metodyki przygotowania i prowadzenia ćwiczeń (zajęć) z wojskami w wojskach lądowych - szczebel: kompania/pluton/drużyna.

N

iniejszy poradnik metodyczny jest przeznaczony dla dowódcy batalionu jako materiał pomocniczy podczas organizowania i przygotowania ćwiczeń taktycznych/ zgrywających w pododdziałach piechoty i czołgów. W wyniku przeprowadzonego ćwiczenia dowódca batalionu dokonuje oceny przygotowania dowódcy kompanii do dowodzenia pododdziałem w walce oraz dokonuje praktycznego sprawdzianu wyszkolenia bojowego w ramach wykonywania zadań w składzie plutonu i kompanii.

Niniejszy poradnik metodyczny jest również przeznaczony dla dowódców kompanii ogólnowojskowych jako materiał pomocniczy podczas organizowania i przygotowania zajęć taktycznych na szczeblu plutonu/kompanii w pododdziałach zmechanizowanych.

W wyniku przeprowadzonych zajęć dowódca kompanii przygotowuje pododdział do prowadzenia działań taktycznych oraz dokonuje oceny przygotowania dowódców plutonów do dowodzenia pododdziałem w walce oraz dokonuje także praktycznego sprawdzianu wyszkolenia taktycznego plutonu w ramach wykonywania zadania bojowego w składzie kompanii.

Zasady ogólne.

1. Ćwiczenie taktyczne jest najwyższą formą sprawdzianu wyszkolenia bojowego kompanii oraz dowódców, poprzedzone jest realizacją 1-2 ćwiczeń zgrywających kompanię;

2. Ćwiczenie taktyczne realizowane jest raz na zakończenie okresu kadencji i stanowi podstawę do opiniowania dowódcy pododdziału;

3. Prowadzi się je w wymiarze do trzech dób, na poligonach w najwyższym okresie szkolenia pododdziału;

4. Ćwiczenie taktyczne prowadzi dowódca batalionu, poprzedza je ćwiczeniem epizodycznym z dowódcami pododdziałów i dowództwem batalionu lub treningiem sztabowym ze sztabem batalionu;

5. W ramach ćwiczenia taktycznego dowódca batalionu realizuje zgrywanie wybranych podsystemów systemu walki.

6. Zajęcia taktyczne realizowane na szczeblu plutonu w okresie zgrywania w ramach pododdziału mają za zadanie przygotowanie żołnierzy i zgranie pododdziału do działania w ramach plutonu.

7. Po zrealizowaniu zajęć pododdział powinien osiągnąć zdolność do:

• prowadzenia działań taktycznych i wykonywania zadań ogniowych;

• osiągnięcia zgrania pododdziału do działania w zasadniczych rodzajach działań bojowych;

• osiągnięcia umiejętności współdziałania zespołowego i indywidualnego z innymi pododdziałami rodzajów wojsk;

• praktycznego odtwarzania zdolności bojowej;

• działania w różnych warunkach terenowych i atmosferycznych;

• wykonywania przedsięwzięć zabezpieczenia bojowego i logistycznego;

• opanowania umiejętności specjalistyczne na ocenę minimum dobrą.

1. Charakterystyka ćwiczenia taktycznego/zgrywającego kompanii

Ćwiczenie taktyczne kompanii jest najwyższą formą praktycznego szkolenia kompanii, w ramach którego dowódca kompanii dąży do wykonania określonego zadania bojowego, na tle opracowanej sytuacji taktycznej, rozwiązuje problemy
z zakresu przygotowania i prowadzenia podstawowych rodzajów walki;

Celem ćwiczenia taktycznego/zgrywającego jest zgranie działania plutonów w ramach kompanii, zgranie pododdziałów wsparcia i zabezpieczenia TGB w warunkach najbardziej zbliżonych do rzeczywistej walki oraz wyrabianie właściwych umiejętności i nawyków, które są niezbędne w walce;

Istota tego ćwiczenia polega na tym, że oprócz ćwiczącego pododdziału powinny brać w nim udział wyznaczone pododdziały wsparcia i zabezpieczenia TGB, umożliwiające osiągnięcie założonych celów ćwiczenia. Dla zwiększenia realizmu ćwiczenia, działania niećwiczących kompanii, sił przełożonego i sąsiadów, powinny być podgrywane, zaś działania przeciwnika pozorowane przez pododdział /grupy/ pozoracji;

Treścią ćwiczenia taktycznego kompanii będzie więc wykonywanie przez plutony rzeczywistych przemieszczeń i manewrów w toku walki, efektywne wykorzystanie elementów rozpoznania, dowodzenia i ognia, planowanie i prowadzenie ognia, działań logistycznych i zabezpieczenia bojowego, a także tworzenie elementów infrastruktury inżynieryjnej;

Przebieg: ćwiczenie taktyczne rozpoczyna się z zasady od sprawdzenia realizacji wybranych elementów OWSGB w MCzP, sposobu przemieszczenia i rozmieszczenia kompanii w rejonie alarmowym lub wyjściowym do ćwiczenia. Kierownictwo ćwiczenia przybywa do ćwiczącego pododdziału bezpośrednio przed rozpoczęciem ćwiczenia lub do rejonu wyjściowego (ćwiczeń). Może również przed rozpoczęciem ćwiczenia przybyć do rejonu alarmowego, jeżeli sytuacja wyjściowa na pierwszy dzień ćwiczenia (zadanie, zarządzenie) wręczana będzie ćwiczącym po osiągnięciu tego rejonu. Kierownictwo kontroluje sposób realizacji przedsięwzięć dowodzenia kompanią, stan wyszkolenia oraz przygotowania sprzętu bojowego
i zorganizowanie przedsięwzięć zabezpieczenia działań bojowych.

Kierowanie ćwiczeniem w dynamice walki powinno być ukierunkowane na zapewnieniu terminowego rozwoju sytuacji taktycznej, kontroli obiegu informacji
o sytuacji oraz reakcji ćwiczących na zachodzące w niej zmiany (podgrywane incydenty). W wypadku nieprzemyślanych decyzji i niewłaściwego działania wojsk należy stosować kary taktyczne. Decyzje słuszne nagradza się przyznawaniem powodzenia ćwiczącym.

Wszystkie wiadomości podawane ćwiczącym powinny wynikać z działania ćwiczących. Tworzenie kolejnych sytuacji przez kierownictwo ćwiczenia powinno wynikać z aktualnego położenia elementów ugrupowania bojowego ćwiczących i uzyskanych przez nich wiadomości (informacji) o przeciwniku. Informacje przekazuje się sposobami i drogą odpowiadającą ćwiczącemu szczeblowi dowodzenia. Istotną rolę w rozgrywaniu poszczególnych sytuacji spełniają rozjemcy terenowi, działanie grup pozoracji pola walki i pododdział pozoracji sił przeciwnika. Wpływają oni na przebieg działań bojowych poprzez określenie położenia wojsk, strat w stanie osobowym i sprzęcie pododdziałów, a także odpowiednie pozorowanie środków walki i obiektów przeciwnika oraz rejonów skażeń, gdyż z tego wynikają decyzję ćwiczącego dowódcy o dalszym sposobie prowadzenia działań.

W celu urealnienia działań bojowych, szczególnie w ramach prowadzenia ćwiczeń dwustronnych, należy dążyć do szerokiego wykorzystania w nich laserowych symulatorów strzelań broni ręcznej i pokładowej.

Ważnym zagadnieniem w ćwiczeniach taktycznych jest rozpoznanie środków ogniowych, intensywności ich działania oraz rozlokowania stanowisk ogniowych przeciwnika. Należy śledzić działania dowódców, zwracając szczególną uwagę na sposób łączenia realizacji zadań bojowych z likwidacją skutków uderzeń.

Jednym z warunków efektywnego wpływu kierownictwa na przebieg ćwiczenia jest określenie strat wynikłych w toku prowadzonych działań, uwzględniające przy tym potrzebę stworzenia dowódcom warunków do nabycia praktyki w organizowaniu odtwarzania zdolności bojowej pododdziału, w tym po uderzeniach z powietrza, uderzeniach bronią masowego rażenia i występowania zdarzeń typu ROTA,
a elementom logistycznym - organizowanie remontów, udzielania pomocy medycznej, itp.

1. Układ i zawartość dokumentu

Na dokumentację ćwiczeń składa się zbiór dokumentów, opracowywanych w formie graficznej i opisowej.

1. Dokumenty organizacyjne do ćwiczenia taktycznego/ zgrywającego kompanii:

1. Rozkaz w sprawie przygotowania ćwiczenia - opracowywany i podawany w rozkazie dziennym batalionu (załącznik A);

2. Koncepcja przygotowania i przeprowadzenia ćwiczenia (załącznik B);

3. Rozkaz organizacyjny w sprawie przeprowadzenia ćwiczenia (załącznik C).

Ponadto opracowywane są następujące dokumenty organizacyjne:

1. Harmonogram przygotowania ćwiczenia, w którym przedstawia się koncepcję opracowania dokumentów i zorganizowania ćwiczenia. Określa się w nim przedsięwzięcia głównych wykonawców i współwykonawców,
   a także terminy ich realizacji:

1. prowadzenie rekonesansu przez Zespół Autorski;

2. opracowanie zasadniczych dokumentów ćwiczenia;

3. przygotowanie miejsc pracy i logistycznego zabezpieczenia kierownictwa ćwiczenia;

4. przygotowanie rejonu ćwiczenia;

5. organizację systemu łączności kierownictwa ćwiczenia;

6. zabezpieczenie logistyczne ćwiczących;

7. wręczenie ćwiczącym sytuacji wyjściowej do ćwiczenia;

8. prowadzenie szkolenia kierownictwa ćwiczenia;

9. osiągnięcie gotowości do ćwiczenia przez kierownictwo i ćwiczących.

2. Plan rekonesansu zespołu autorskiego wykonuje się w formie opisowej,
   w którym ujmuje się:

1. cel;

2. termin przeprowadzenia;

3. skład grupy rekonesansowej;

4. punkty i czas pracy oraz rozpatrywane zagadnienia;

5. środki transportowe wydzielone na zabezpieczenie rekonesansu;

6. miejsce zbiórki i czas wyjazdu;

7. drogi dojazdu na poszczególne punkty wraz z kalkulacją czasu;

8. sposób utrzymania łączności z garnizonem.

Rekonesans prowadzi się przed wyjazdem na poligon.

3. Plan szkolenia kierownictwa ćwiczenia wykonuje sięw formie opisowej w celu praktycznego przygotowania kierownictwa ćwiczenia do wykonania obowiązków w czasie ćwiczenia. Ujmuje się w nim następujące problemy:

1. wydanie wytycznych dotyczących praktycznej pracy kierownictwa ćwiczenia ( grup);

2. praktyczne przygotowanie się składu kierownictwa ćwiczenia (grup) do wykonywania obowiązków w czasie ćwiczenia;

3. omówienie spraw organizacyjnych;

4. inne, wynikające ze specyfiki ćwiczenia i warunków jego organizacji.

a) Dokumenty dla kierownictwa ćwiczenia:

1. „Plan konspekt do organizacji i przeprowadzenia ćwiczenia”(załącznik D). Głównym dokumentem, który stanowi podstawę organizacji ćwiczenia na szczeblu kompanii jest plan konspekt, który powinien zawierać:

1. temat, cele szkoleniowe i czas trwania ćwiczenia;

2. miejsce przeprowadzenia ćwiczenia;

3. skład ćwiczących (w tym elementy wsparcia oraz rodzajów wojsk
   i zabezpieczenia logistycznego);

4. wskazówki organizacyjno-metodyczne;

5. podstawowe przepisy bezpieczeństwa;

6. dotychczasowe działania, położenie wojsk i zamiary walki stron;

7. etapy ćwiczenia (czas trwania, zagadnienia szkoleniowe, zasadnicze przedsięwzięcia realizowane przez kierownika ćwiczenia i ćwiczących).

Ponadto do planu opracowuje się w formie załączników:

• plan pozorowania pola walki i działań przeciwnika;

• schemat sytuacji tarczowej (w ćwiczeniach ze strzelaniem);

• plan podawania wiadomości;

• kartę oceny ćwiczenia.

Uzupełnieniem części opisowej planu konspektu jest część graficzna
(na mapie), w której ujmuje się:

• tytuł obejmujący temat, rodzaj ćwiczenia i jego kryptonim;

• umowną granicę między stronami (wg potrzeb);

• położenie wyjściowe i zamiary działań stron;

• zamiar dowódcy szczebla nadrzędnego;

• zadanie ćwiczącego szczebla dowodzenia;

• położenie wyjściowe i zamiar działania sąsiada;

• podział ćwiczenia na etapy, w tym czas ich trwania;

• rubieże zarysu dynamiki walki;

• rejony rozwinięcia stanowisk dowodzenia kierownictwa i ćwiczących;

• zadania bojowe szczebla nadrzędnego i ćwiczących na czas trwania ćwiczenia;

• czas i miejsce wykonania strzelań (w ćwiczeniach ze strzelaniem);

• rozmieszczenie i oś przesunięcia SDO kierownika ćwiczenia;

• schemat organizacji łączności.

b) Dokumenty dla ćwiczących:

1. Sytuacja wyjściowa na pierwszy dzień ćwiczenia (załącznik E).

Treść sytuacji wyjściowej na pierwszy dzień ćwiczenia powinna uzmysłowić ćwiczącym warunki bojowe przeciwstawnych stron, w ramach których ich dowódcy - po otrzymaniu zadania bojowego - będą przygotowywać walkę i kierować nią;

2. Rozkazy i zarządzenia bojowe (załącznik F i G).

Ćwiczący dowódca w toku ćwiczenia powinien kierować działaniami na podstawie otrzymanych od kierownictwa ćwiczenia rozkazów i zarządzeń bojowych opracowanych na podstawie „Planu przeprowadzenia ćwiczenia” oraz decyzji dowódcy (przełożonego ćwiczącego szczebla dowodzenia).

Ponadto metodyka przedstawia w formie graficznej - „Czynności Kierownika ćwiczenia w zakresie przygotowania się do zajęć” (załącznik H) oraz modelowy skład kierownictwa ćwiczenia (załącznik I).

1. Dokumentacja szkoleniowa do zajęć na szczeblu pluton/drużyna

W szkoleniu wojsk elementem decydującym o właściwym przeprowadzeniu wcześniej zaplanowanych zajęć jest przygotowanie dokumentacji szkoleniowej.

Dokumentami szkoleniowymi nazywamy opracowania pisemne i graficzne określające merytoryczną i metodyczną stronę zajęcia. Obejmują one między innymi opracowania metodyczne, instrukcje, regulaminy, konspekty, plany - konspekty, plany pracy, pomoce szkoleniowe.

Dokumentacja szkoleniowa obowiązuje zarówno organizatora - kierownika zajęć, jak i instruktorów -- bezpośrednio szkolących żołnierzy na punktach nauczania.

Opracowanie dokumentacji jest formą indywidualnego przygotowania się osób funkcyjnych, które będą uczestniczyć w realizacji procesu szkolenia. Dokumentacja ta spełnia funkcje:

1. utylitarną - praktyczną mającą charakter użyteczny /pomoc dydaktyczna w aspekcie szkoleniowo - metodycznym/.

2. ewaluacyjną - umożliwiającą antycypowanie przyszłego stanu rzeczy jako możliwego, a zarazem pożądanego do osiągnięcia.

Istotą opracowywania dokumentacji szkoleniowej jest takie profesjonalne przygotowanie zajęć pod względem organizacyjnym, merytorycznym i metodycznym, aby organizator /kierownik/ zajęć /szkolenia/ oraz ich realizatorzy /kierownik i  instruktorzy/ w sposób jednoznaczny rozumieli swoją rolę oraz wiedzieli czego, w jaki sposób i w jakim zakresie uczyć szkolonych. Powinni również wiedzieć, przy pomocy jakich środków szkoleniowo - metodycznych - uwzględniając czynniki czasowo - przestrzenne i zachowanie optymalnych środków bezpieczeństwa - zrealizować poszczególne zagadnienia szkoleniowe, osiągając tym samym zakładane cele szkoleniowe.

Wynika z tego, że dokumentacja szkoleniowa spełnia także funkcję dydaktyczną, gdyż ujmuje zaplanowane z odpowiednim wyprzedzeniem, świadome czynności szkolących i szkolonych, związane ze szkoleniem, przebiegiem /realizacją/ szkolenia, doborem odpowiednich treści /zagadnień szkoleniowych/, form, metod i środków dydaktycznych oraz warunków organizacyjno - środowiskowych /bazy szkoleniowej i zabezpieczenia materiałowego) tego szkolenia.

Na podstawie powyższych uogólnień można stwierdzić, iż dokumentacja szkoleniowa spełnia kluczową rolę w zakresie planowania, organizacji oraz realizacji szkolenia żołnierzy /pododdziałów/ i jest odzwierciedleniem przyjętej przez organizatora /kierownika/ zajęć strategii szkolenia.

Dlatego też osoby bezpośrednio odpowiedzialne za realizację procesu szkolenia żołnierzy /pododdziałów/ powinni priorytetowo traktować problematykę związaną z przygotowaniem i opracowaniem tej dokumentacji.

Dowódca plutonu lub drużyny (załogi) będzie najczęściej wykonawcą następujących dokumentów szkoleniowych: konspektu, planu - konspektu lub planu pracy.

Pierwsze dwa dokumenty wykonują kierownicy /organizatorzy/ zajęć, natomiast plan pracy wykonuje instruktor. Najczęściej jest to dowódca drużyny (załogi), który w czasie zajęć spełnia rolę instruktora, ale może to być inny, dobrze wyszkolony i przygotowany przez kierownika zajęcia żołnierz. Należy również pamiętać, że plan pracy instruktora może opracować np. dowódca plutonu, ale wówczas kierownikiem zajęć jest jego przełożony, który opracowuje konspekt lub
plan- konspekt.

Konspekt stanowi bardzo szczegółowy projekt lub scenariusz zajęcia wyrażający stronę organizacyjną oraz model metodycznego jego prowadzenia. Jego treść powinna być dostosowana do specyfiki przedmiotu, formy i metod, jakimi będzie prowadzone zajęcie.

Jego układ dotyczący przebiegu zajęć może być wykonany w formie tabelarycznej lub opisowej i powinien w sposób wyraźny i jednoznaczny odzwierciedlać przedsięwzięcia dowódcy (kierownika zajęć) oraz stosowane przez niego środki, a także planowane lub przewidywane czynności żołnierzy (podwładnych), zmierzające do osiągnięcia zamierzonych celów szkoleniowych. Konspekt powinni opracowywać (lub korzystać z takiego opracowania) dowódcy
o małym stażu i doświadczeniu dydaktycznym.

Konspekt może mieć różny układ, w zależności od miejsca realizacji zajęcia (teren, sala), ale powinien zawierać:

• numer tematu i jego treść zgodnie z programem szkolenia;

• cel zajęć (cele);

• zagadnienia szkoleniowe i czas przewidywany na ich zrealizowanie
  (w zależności od potrzeb z podziałem na poszczególne punkty nauczania
  i z podziałem na kolejne dni szkoleniowe);

• formę zajęć;

• metodę lub metody;

• czas - ogólna ilość czasu zgodnie z diagramem szkolenia;

• miejsce lub rejon prowadzenia zajęcia;

• literaturę dotyczącą tematu (obowiązującą i uzupełniającą);

• pomoce szkoleniowe (mapy, szkice, schematy);

• zabezpieczenie materiałowo-techniczne (środki i sprzęt materiałowo-techniczny, środki pozoracji pola walki);

• wyposażenie szkolonych;

• wskazówki organizacyjno-metodyczne;

• warunki bezpieczeństwa i przepisy o ochronie środowiska;

• wprowadzenie w sytuacje taktyczną (sytuacja wyjściowa na pierwszy dzień walki);

• sposób pozorowania pola walki (co lub kogo pozoruje użyty środek /środki/ pozoracji pola walki /makiety, figury, urządzenia/;

• przebieg zajęcia (rozliczenie czasu i treść poszczególnych części):

• część wstępna;

• część główna;

• część końcowa.

• plan przebiegu zajęcia i sytuację taktyczną - w formie załącznika.

Przebieg zajęcia w planie - konspekcie może być przedstawiony w formie opisowej z elementami graficznymi (np.: schemat organizacji zajęcia na zrealizowanie danego tematu z podziałem na kolejne dni) lub w formie tabelarycznej, w której ujmuje się:

• kolejność realizacji poszczególnych części zajęcia i zagadnień (liczbę porządkową);

• treść poszczególnych części zajęcia, zagadnień szkoleniowych i czas potrzebny na ich zrealizowanie;

• czynności kierownika zajęć (instruktora);

• czynności szkolonych;

• czynności pozoracji: siły i środki, sposoby działania, sygnały.

UWAGA: W przypadku gdy kierownik zajęć - dowódca plutonu prowadzi szkolenie na zasadniczym punkcie nauczania, to w części tabelarycznej opracowuje tylko zagadnienia ze swojego punktu nauczania.

Dodatkowo konspekt może zawierać:

• rozkaz bojowy, zarządzenie bojowe;

• schemat sytuacji tarczowej;

• zbiór norm szkoleniowych;

• sposób postępowania na wypadek ogłoszenia alarmu w czasie zajęć;

• treść instruktażu do zajęć (dla doświadczonego dowódcy do przeprowadzenia instruktażu wystarczy dobrze opracowany konspekt);

• inne dane według uznania dowódcy.

Plan-konspekt w przeciwieństwie do konspektu - jest dokumentem bardziej ogólnym. Wykonuje się go do realizacji tematów i zajęć, których przeprowadzenie zarówno pod względem organizacyjnym jak i merytorycznym nie przedstawia większych trudności. Opracowują go zazwyczaj profesjonaliści, którzy doskonale znają tematykę realizowanych zajęć i zagadnień. Wiedzą również, jak należy rozwiązywać pojawiające się problemy. Nie oznacza to, że dokument ten powinien być opracowany w sposób pobieżny i nieprzemyślany. Wręcz przeciwnie. Powinien być on ogólniejszy, ale opracowany w sposób bardzo „przejrzysty” /czytelny/ i jednoznaczny /schematyczny/ tak, aby w sposób zrozumiały ukazywał najistotniejsze przedsięwzięcia i zadania przewidziane do zrealizowania przez organizatora /kierownika/ i szkolonych w czasie zajęć programowych. Nieprzestrzeganie powyższych zasad prowadzić może do „nadmiernej” rutyny opracowującego dany dokument i wówczas plan - konspekt może być nieprzydatny do zajęć, a co gorsze - może nie zawierać istotnych treści, np. związanych z przepisami bezpieczeństwa czy wskazówkami organizacyjno - metodycznymi itp., które są niezbędne.

Układ planu-konspektu zawiera w większości te same elementy, które ujmuje się w konspekcie. Zasadnicza różnica wynika w sposobie opracowania części głównej (zasadniczej) zajęcia. Treści poszczególnych zagadnień i problemów w nich rozpatrywanych przedstawia się mniej szczegółowo, stosując uogólnienia (hasła), którymi wywołuje się określone sytuacje dydaktyczne. Również czynności dowódcy (kierownika zajęć, instruktora) i czynności szkolonych pod względem merytorycznym przedstawia się w większym stopniu uogólnienia. Plan-konspekt powinni opracowywać tylko dowódcy o większym stażu i doświadczeniu dydaktycznym, np. dowódcy, którzy przynajmniej raz prowadzili szkolenie w danym etapie szkolenia. Decyzję dotyczącą zezwolenia na opracowywanie planów-konspektów do zajęć podejmuje bezpośredni przełożony.

Forma ww. dokumentów, tj. konspektu i planu - konspektu jest zazwyczaj taka sama, a różnica dotyczy zakresu ujętych treści. Układ konspektu (planu konspektu) do zajęć praktycznych - załącznik 1.

Opracowując dokumentację do zajęć praktycznych, należy wyeksponować najbardziej istotne szczegóły, a wykonywane przez szkolonych czynności praktyczne można przedstawić w sposób tabelaryczny. Przy tym należy uwzględnić tzw. czynniki czasowo - przestrzenne /schematy organizacji z rozbiciem czasowym itp./.

Bardzo ważnym „zabiegiem” przy opracowywaniu tego typu dokumentacji jest z jednej strony uwzględnienie określonych elementów szkoleniowo-metodycznych dotyczących danej specjalności wojskowej, a z drugiej - stałe aktualizowanie przekazywanych treści. W związku z powyższym istotną rolę odgrywają różnego rodzaju kursy instruktorsko - metodyczne, np. przed rozpoczęciem nowego cyklu szkoleniowego w danym pododdziale. Poprzez ustalenie jednolitości i jednoznaczności w wykonywaniu ww. dokumentów wpływa się na poprawną realizację zajęć, co bezpośrednio przekłada się na poziom szkolenia.

Plan pracy przygotowują - zgodnie z wcześniej udzielonym przez kierownika zajęć instruktażem - instruktorzy /dowódcy drużyn/. Jest on opracowywany w sposób bardzo szczegółowy i oprócz nazwy zagadnienia oraz czasu realizacji zawiera dane dotyczące zabezpieczenia materiałowo - technicznego oraz warunków bezpieczeństwa, a także rozpisane w sposób szczegółowy czynności zarówno prowadzącego szkolenie /instruktora/ na punkcie nauczania, jak i szkolących się słuchaczy /żołnierzy/ ujętych w formie tabelarycznej. Czynności te opisane są zgodnie z tokiem zajęć /część wstępna, główna i końcowa/ oraz zgodnie z tzw. „podstawowym lub problemowym modelem nauczania (instruowania)”, wg którego dany instruktor szkoli słuchaczy /żołnierzy/. Istotą każdego planu pracy jest jego wysoki poziom uszczegółowienia, tzn. że w sposób jednoznaczny określa kto, jak, kiedy i na jakie komendy realizuje nakazane czynności, kiedy przerywa ćwiczenie i przystępuje do następnych czynności itp. Takie przygotowanie dokumentu sprawia, że może on być wykorzystany - po krótkim zapoznaniu się z jego treścią - przez każdego, dobrze wyszkolonego podoficera np. kiedy dany instruktor jest nieobecny /podróż służbowa, choroba, itp./ Zapewnia to właściwą realizację zajęć bez konieczności np. łączenia grup czy przekładania zajęć na inny termin.

Instruktor, przygotowując się do praktycznej realizacji zagadnienia, musi przeznaczyć odpowiednią ilość czasu na przyswojenie sobie określonych treści oraz przemyślenie i przećwiczenie wszystkich czynności, jakie będzie realizował na punkcie nauczania w ramach zajęć programowych.

Instruktor powinien, w sposób kompetentny i profesjonalny, opracować plan pracy do prowadzenia zagadnienia na punkcie nauczania. Służą temu szczegółowe wytyczne, których podczas instruktażu udzielił kierownik /prowadzący/ zajęcia.

Układ planu pracy - załącznik 2.

1. Podstawowe pojęcia i definicje dotyczące metodyki

1. Formy szkolenia wojsk

Formy szkolenia stanowią zewnętrzną, organizacyjną stronę szkolenia, określającą warunki w jakich przebiega proces nauczania. Odpowiadają one na pytanie: kogo, gdzie, kiedy, w jakim układzie szkolić, aby osiągnąć cel dydaktyczny. Forma szkolenia określa więc zewnętrzny model zajęcia, natomiast nie wyjaśnia jak szkolić (uczyć).

Stosowane w Wojskach Lądowych formy organizacyjne szkolenia są zróżnicowane stosownie do podmiotów szkolenia: dowództw i sztabów, pododdziałów oraz w przygotowaniu metodycznym dowódców, instruktorów.

Właściwy dobór form organizacyjnych wywiera istotne znaczenie na efektywność szkolenia. Formy należy dobierać w taki sposób, aby odpowiadały one określonemu szczeblowi dowodzenia, rzeczywistym potrzebom, warunkom
i możliwościom ich zrealizowania oraz poziomowi intelektualnemu uczestników szkolenia.

Do najczęściej stosowanych form szkolenia, wspólnych dla wszystkich rodzajów wojsk, należą:

• musztra bojowa;

• zajęcia (ćwiczenia) praktyczne (blokowe, potokowe, zintegrowane);

• treningi;

• ćwiczenia taktyczne;

• ćwiczenia taktyczno-specjalne.

Musztra bojowa - jest formą stosowaną głównie w szkoleniu taktycznym. Istota tej formy sprowadza się do następujących cech:

• każde zagadnienie szkoleniowe traktowane jest jako samoistne, oderwane od pozostałych zagadnień realizowanych podczas danego zajęcia;

• każde zagadnienie (a nawet czynność) ćwiczy się z żołnierzami kilkakrotnie, aż do całkowitego ich opanowania;

• po stwierdzeniu nieprawidłowego wykonywania czynności działanie przerywa się (stosując komendę „WRÓĆ”), nakazuje się powrócić do sytuacji wyjściowej, wskazuje błędy, pokazuje(omawia) sposób prawidłowego działania, po czym ponawia się ćwiczenie.

Formę musztry bojowej stosuje się do szkolenia pojedynczego żołnierza, jak również całych pododdziałów (zespołów). W szkoleniu tą formą można poszczególne zagadnienia szkolić na odrębnym tle taktycznym (sytuacji).

Zajęcia (ćwiczenia) praktyczne są formą nauczania stosowaną w realizacji zajęć z różnych przedmiotów szkolenia wojskowego. Głównym celem zajęć praktycznych jest nauczenie:

• posługiwania się sprzętem uzbrojenia i informatyki;

• wykonywania czynności indywidualnych i zespołowych w posługiwaniu się sprzętem rodzajów wojsk (OPBMR, saperskim, łączności itp.);

Trening jest formą doskonalenia umiejętności pojedynczego żołnierza oraz pododdziałów (zespołów) mający na celu utrzymanie:

• kondycji strzeleckiej i umiejętności posługiwania się sprzętem wojskowym;

• sprawności fizycznej;

• umiejętności posługiwania się sprzętem dowodzenia (łączności) i wsparcia procesu decyzyjnego (techniki i programów komputerowych);

• funkcjonowania systemów ostrzegania i powiadamiania;

Ćwiczenie taktyczne jest najbardziej złożoną formą nauczania praktycznego taktyki działania.

Ćwiczenie taktyczne może mieć charakter ćwiczenia:

• zgrywającego;

• doskonalącego;

• sprawdzającego;

• kompleksowego.

Z uwagi na duży stopień trudności i złożoności ćwiczenia, realizacja założonych celów szkoleniowych powinna być starannie i wszechstronnie przygotowana, zorganizowana i zabezpieczona oraz poprzedzona zajęciami
o charakterze przygotowawczym takimi jak: ćwiczenia prowadzone w formie musztry bojowej, zajęcia zgrywające, instruktaż i trening.

Celem ćwiczenia taktycznego jest zgrywanie działania dowództwa
i pododdziałów w warunkach najbardziej zbliżonych do rzeczywistych realiów wykonywania przyszłych zadań militarnych i niemilitarnych.

Treścią ćwiczenia jest praktyczne wykonywanie wszystkich przewidzianych dla nich zadań wynikających z przygotowania i prowadzenia działań w różnych warunkach terenowych i klimatycznych;

Ćwiczenia taktyczno-specjalne (łączności, logistyczne, artyleryjskie, rozpoznawcze, itp.) to rodzaj ćwiczenia, który stosowany jest w szkoleniu bojowym pododdziałów rodzajów wojsk i służb od plutonu do batalionu (równorzędny).

Celem tych ćwiczeń jest zgrywanie (doskonalenie) elementów systemu walki pododdziałów rodzajów wojsk do dowodzenia w warunkach zbliżonych do rzeczywistych oraz wyrabianie nawyków niezbędnych podczas dowodzenia walce.

Treścią tych ćwiczeń jest szkolenia (doskonalenie, trenowanie, zgrywanie) dowódców pododdziałów rodzajów wojsk i służb oraz przygotowania ich do ćwiczeń taktycznych z oddziałami i pododdziałami ogólnowojskowymi.

1. Metody szkolenia

Metoda nauczania jest to naukowo opracowany sposób przekazywania wiedzy szkolonym w celu wyposażenia ich w wiadomości, wyrobienia umiejętności oraz nawyków. Metody nauczania odpowiadają na pytanie „jak uczyć”, czyli, w jaki sposób należy przekazywać wiedzę, aby umożliwić jej opanowanie oraz zapewnić kształtowanie odpowiednich umiejętności, pożądanych nawyków, postaw i cech charakteru.

W działalności szkoleniowej wykorzystuje się te metody, które pozwalają szkolonym w krótkim czasie opanować wiedzę specjalistyczną oraz wyrabiają umiejętności i nawyki.

Do metod tych należą: metody podające, poglądowe, praktyczne, problemowe.

Przy doborze metod szkolenia należy kierować się zasadą „W nauczaniu ta metoda jest właściwa, która jest skuteczna”. Postępując zgodnie z tą zasadą, należy:

• dobierać stopień trudności metody nauczania do stopnia trudności wiedzy, którą zamierza się przekazać;

• w czasie prowadzenia zajęć stosować różne metody nauczania;

• używać tylko tych metod nauczania, które są dobrze znane przez dowódcę (organizatora szkolenia);

• dostosowywać metody do zakładanego celu szkolenia.

Metody podające są najczęściej stosowanie w szkoleniu teoretycznym i obejmują: wykład (informacyjny, problemowy, konserwatoryjny), pogadankę, dyskusję i opis.

Wykład informacyjny jest metodą słowną polegającą na przekazywaniu wiedzy w sposób chronologiczny i logiczny. Wymaga od żołnierzy dużej koncentracji uwagi i dojrzałości intelektualnej. Stosowany jest głównie w szkolnictwie wojskowym.

Polega na przekazaniu szkolonym przez prowadzącego zajęcia określonej porcji informacji gotowej do zapamiętania. Informacje te dotyczą w głównej mierze faktów, zjawisk, danych taktyczno-technicznych lub operacyjno-taktycznych, kierunków i tendencji rozwoju określonych dziedzin wiedzy, zjawisk, procesów itp.

Wykład informacyjny składa się z trzech części: wprowadzającej, głównej i podsumowującej.

Metody poglądowe nazywane „eksponującymi” obejmują:

• pokaz przedmiotów;

• pokaz działania (ćwiczenia);

• pokaz terenu;

• pokaz obrazów (rysunków, szkiców).

Pokaz umożliwia zaznajomienie żołnierzy z nowymi zagadnieniami w znacznie krótszym czasie i w połączeniu z innymi metodami pozwala osiągnąć najlepsze efekty szkolenia. Pokaz przedmiotów (broni i sprzętu wojskowego) polega na demonstrowaniu ich najbardziej istotnych właściwości i możliwości, połączonym
z opisem danego przedmiotu i sposobu posługiwania się nim.

Pokaz działania ma szczególne znaczenie w procesie szkolenia żołnierzy służby zasadniczej w jego początkowym etapie. Pokaz działania stosuje się głównie
w czasie nauczania prostych czynności (musztra, działania pojedynczego żołnierza, zachowania na strzelnicy itp.).

Pokaz działania (ćwiczenia) ma szczególne znaczenie w początkowym etapie szkolenia żołnierzy. Stosuje się go w nauczaniu wykonywania prostych czynności
z musztry, taktyki, itp.

Wykorzystanie w czasie pokazu filmów szkoleniowych, zestawów przeźroczy wraz z nagraniami dźwięku wzbogaca szkolenie, umożliwia szkolonym lepsze przyswajanie wiedzy.

W przygotowaniu metodycznym dowódców, wykładowców i instruktorów, metodę pokazu stosuje się w celu zaprezentowania sposobu prowadzenia zajęć (ćwiczeń).

Metody praktyczne to różnego rodzaju ćwiczenia, mające na celu zarówno wyrobienie określonych umiejętności praktycznych niezbędnych na polu walki, posługiwanie się uzbrojeniem i sprzętem wojskowym, jak również kształtowanie sposobu myślenia w kategoriach taktyczno-operacyjnych, zwłaszcza wykorzystanie wiedzy do rozwiązywania złożonych problemów pola walki.

W szkoleniu operacyjno-taktycznym najpowszechniejsze są metody ćwiczeń typu sensorycznego. Mają one na celu kształtowanie umiejętności oficerów
w rozwiązywaniu problemów taktycznych oraz w pracy sztabowej. Pozwalają na doskonalenie umiejętności myślowych takich jak: analizowanie, syntezowanie, porównanie, wnioskowanie, uogólnianie, itp.

Ćwiczenia motoryczne służą głównie przygotowaniu żołnierzy pod względem sprawnościowym, wyrabianiu wytrzymałości fizycznej i odporności na zmęczenie.

Metody problemowe stosowane w nauczaniu (kształceniu) kadry oraz dowództw. Mają one na celu motywowanie szkolonych do samodzielnego opanowania określonego zakresu wiedzy, który umożliwia rozwiązywanie zadań (problemów), będących przedmiotem rozważań w czasie zajęć.

Metody poszukujące są szczególnie efektywne w nauczaniu taktyki. Służą one wyrabianiu inwencji i dociekliwości żołnierzy, rozwijaniu ich zdolności do samodzielnego myślenia, szybkiego i prawidłowego reagowania na sytuacje, pobudzają do aktywnego działania. Uczą formułowania i wypowiadania myśli oraz odpowiedzialności za podjęte decyzje. Metody te mogą być stosowane na wszystkich poziomach szkolenia kadry.

Do metod poszukujących zaliczamy:

• metodę przypadku;

• metody aktywizujące.

Metoda przypadku polega na przedstawieniu uczestnikom zajęć jakiegoś zdarzenia (autentycznego lub fikcyjnego), w którym powinno się dostrzec problemy do rozwiązania. Opis ten nie zawiera jednak wszystkich informacji niezbędnych do rozwiązania zawartych w nim problemów, ponieważ metoda ta ma służyć również wyrabianiu umiejętności gromadzenia analizowania i uzupełniania informacji, dzięki którym możliwe będzie dopiero rozwiązanie problemu. Uczestnicy zajęć mają więc do czynienia z sytuacją bardziej zbliżoną do życia, bo w rzeczywistości częściej mamy do czynienia z problemami, które musimy rozwiązać nie mając o nich pełnej informacji.

W metodzie tej można wyróżnić kilka charakterystycznych etapów:

• przekazanie uczestnikom zajęć tylko niewielkiej części informacji z pełnego opisu przypadku. Informacje te niejako sygnalizują problemy, ale nie są wystarczające do konkretnego sformułowania problemu, a tym bardziej do jego rozwiązania;

• przygotowanie przez uczestników zajęć pytań do wykładowcy (instruktora) dotyczących rozpatrywanego przypadku. Należy tak kierować formułowaniem i stawianiem pytań, aby w pierwszej kolejności dotyczyły one najistotniejszych danych związanych z przypadkiem, a dopiero później danych naświetlających szczegóły tego zdarzenia;

• porządkowanie i rejestracja zgromadzonych informacji;

• analiza i rozwiązywanie problemów wynikających z danego przypadku;

• ocena sposobu zbierania informacji o przypadku i ich interpretacji oraz ocena rozwiązania problemu.

Stosowanie tej metody przynosi lepsze efekty, gdy przedstawiany opis przypadku umożliwia więcej niż jedno rozwiązanie, z których każde ma inne zalety. W takiej sytuacji należy wypracowane przez uczestników zajęć rozwiązanie porównać z pozostałymi możliwymi rozwiązaniami, ustalić ich wady i zalety i wspólnie dokonać ostatecznej oceny tego rozwiązania.

Metody aktywizujące służą do pobudzania aktywności żołnierzy, którzy są czynnymi uczestnikami zajęć. Prowadzący zajęcia ogranicza się do roli organizatora (inspiratora). W czasie zajęć ukierunkowuje jego uczestników na rozwiązywanie zagadnień, które są przedmiotem szkolenia.

Metody aktywizujące to m.in. :

1) Metoda sytuacyjna polega na przydzieleniu szkolonemu określonej funkcji (mogą wszyscy szkoleni występować w tej samej roli). Dowódca (wykładowca) stawia ich w konkretnej sytuacji, którą przedstawia opisowo, rysunkowo lub przy pomocy technicznych środków nauczania, po czym poleca opracować prawidłowe rozwiązanie (podjąć decyzję) adekwatną do sytuacji.

2) Metoda inscenizacyjna polega na tym, że kierownik ćwiczenia urządza w warunkach ćwiczenia zbliżone do rzeczywistych warunków pola walki, określone sytuacje ćwiczebne, w których szkoleni żołnierze w trakcie ćwiczenia muszą się znaleźć. Ich zadaniem jest znalezienie właściwego rozwiązania tych sytuacji poprzez podjęcie decyzji i jej zrealizowanie.

3) Dyskusja związana z wykładem ma na celu zorientowanie się, na ile przedstawione w czasie wykładu treści są zrozumiałe dla szkolonych oraz wyjaśnienie powstałych wątpliwości. Pozwala również prowadzącemu na wyjaśnienie złożonych problemów, które trudno jest przedstawić przy pomocy samego wykładu. Metoda ta stosowana jest głównie w szkoleniu operacyjno -taktycznym dowództw oraz w szkolnictwie wojskowym.

4) Dyskusja okrągłego stołu polega na swobodnej wymianie poglądów pomiędzy prowadzącym zajęcia i uczestnikami szkolenia. Celem dyskusji jest doprowadzenie do zbliżenia stanowisk uczestników szkolenia. Metoda ta może być stosowana w wypracowaniu określonych rozwiązań dotyczących prowadzenia działań bojowych, prowadzenia przyszłych zajęć itp.

2. ROZDZIAŁ II Przygotowanie ćwiczenia taktycznego z wojskami

1. Czynności zespołu autorskiego

1. Analiza uwag i wniosków z dotychczas przeprowadzonych zajęć i ćwiczeń w celu wykorzystania przy opracowywaniu ćwiczenia

2. Spotkanie zespołu autorskiego - I odprawa planistyczna

1. Analiza tematu i rozkazu dowódcy, w tym:

• zadań zawartych w programach i planach ćwiczeń na dany rok oraz innych dokumentach normatywnych;

• wyników ze szkolenia indywidualnego i zespołowego uzyskanych przez pododdział;

• konieczność przećwiczenia określonego zagadnienia szkoleniowego;

• warunków istniejącej bazy szkoleniowej lub terminów wykorzystania poligonowych ośrodków szkolenia;

• dobór i studiowanie literatury.

1. Dokumenty opracowane po I odprawie planistycznej

1. Opracowanie planu pracy zespołu autorskiego i harmonogramu przygotowania ćwiczenia;

2. Opracowanie Koncepcji Przygotowania i Przeprowadzenia Ćwiczenia oraz przedstawienie jej do akceptacji kierownikowi ćwiczenia.

1. Rekonesans zespołu autorskiego

1. Zabezpieczenie wydawnictw topograficznych, sprzętu i materiałów pomocniczych;

2. Zorganizowanie i przeprowadzenie rekonesansu rejonu ćwiczenia.

1. II odprawa planistyczna

1. Opracowanie dokumentów składowych Planu Konspektu
   do przeprowadzenia ćwiczenia;

2. Przegląd i skompletowanie dokumentacji ćwiczenia;

3. Opracowanie i wydanie Rozkazu organizacyjnego do przeprowadzenia ćwiczenia.

1. Czynności kierownictwa ćwiczenia

1. Rola i ogólne zadania kierownictwa ćwiczenia

W celu przygotowania ćwiczenia oraz kierowania jego przebiegiem wyznacza się kierownictwo ćwiczenia (zwane dalej „kierownictwem"). Powołuje się je rozkazem do przygotowania ćwiczenia dowódcy batalionu. Spełnia ono główną rolę w ćwiczeniu.

Kierownictwo odpowiada za:

1. przygotowanie i przeprowadzenie ćwiczenia:

• jego stronę merytoryczną;

• opracowanie niezbędnej dokumentacji (w postaci graficznej i opisowej), w tym planowanych kosztów ćwiczenia;

• przygotowanie rejonu przeprowadzenia ćwiczenia i ćwiczących pododdziałów;

• właściwe stosowanie metodycznych zasad prowadzenia ćwiczeń;

• przestrzeganie warunków bezpieczeństwa;

• zabezpieczenie logistyczne ćwiczenia.

omówienie ćwiczenia;

działanie po zakończeniu ćwiczenia.

1. Skład i zadania osób funkcyjnych i komórek kierownictwa ćwiczenia

Skład kierownictwa zależy od rodzaju ćwiczenia, jego rozmachu, liczby ćwiczących, założonych celów szkoleniowych. Liczba osób funkcyjnych kierownictwa powinna być ograniczona do niezbędnego minimum, zapewniającego właściwe warunki do przygotowania i przeprowadzenia ćwiczenia.

W ćwiczeniach taktycznych kompanii modelowy skład kierownictwa ćwiczenia
przedstawia się następująco:

1. Kierownik Ćwiczenia;

2. Zastępca Kierownika Ćwiczenia ds. działań taktycznych i ogniowych;

• grupa ds. działań taktycznych i ogniowych:

1. pododdziały (grupy) pozoracji pola walki i działań przeciwnika;

2. rozjemcy terenowi;

3. rozjemcy ogniowi

4. grupa zabezpieczenia strzelań.

Zastępca Kierownika Ćwiczenia ds. logistycznych

a. grupa ds. szkolenia logistycznego

4. Szef sztabu kierownictwa ćwiczenia.

• grupa zabezpieczenia łączności i stanowiska kierowania ćwiczeniem

• zespół podgrywający dowództwo batalionu i sąsiadów.

1. Zadania osób funkcyjnych i komórek funkcjonalnych kierownictwa ćwiczenia

1. Kierownik ćwiczenia - odpowiedzialny jest za przygotowanie, przeprowadzenie i omówienie ćwiczenia. Jest przełożonym wszystkich uczestników wchodzących w skład poszczególnych elementów struktury organizacyjnej ćwiczenia.

Do jego obowiązków należy:

• wydanie rozkazu w sprawie przygotowania ćwiczenia;

• wyznaczenie zespołu autorskiego opracowującego ćwiczenie;

• określenie głównych założeń koncepcji przygotowania
  i przeprowadzenia ćwiczenia;

• przeprowadzenie rekonesansu rejonu ćwiczenia;

• sprawowanie nadzoru nad opracowywaniem dokumentacji ćwiczenia;

• przygotowanie (szkolenie) kierownictwa ćwiczenia;

• dokonanie analizy kosztów ćwiczenia;

• określenie wymogów w zakresie warunków bezpieczeństwa i ochrony tajemnicy wojskowej i państwowej;

• przeprowadzenie omówienia ćwiczenia.

Ponadto w ćwiczeniach, w ramach których prowadzone są strzelania, do
jego obowiązków należy:

• określenie etapów (epizodów) ćwiczenia, w których należy zaplanować strzelanie;

• wyznaczenie rubieży zatrzymania wojsk nie biorących udziału
  w strzelaniu oraz rubieży otwarcia i przerwania ognia;

• określenie rodzaju i ogólnego przebiegu działań wojsk w ćwiczeniu;

• przeprowadzenie i zaewidencjonowanie szkolenia z zakresu warunków bezpieczeństwa z uczestnikami ćwiczenia.

2. Zastępca kierownika ćwiczenia - pomaga kierownikowi ćwiczenia
   w organizacji i prowadzeniu ćwiczenia. Jest zastępcą kierownika ćwiczenia ds. działań taktycznych i ogniowych z chwilą rozpoczęcia działań taktycznych. Odpowiada za organizację i kierowanie działaniami pododdziałów (grup) pozoracji pola walki oraz rozjemców. W czasie strzelania pełni on funkcję kierownika strzelania, odpowiada za działanie pododdziałów zgodnie z opracowanym planem przeprowadzenia ćwiczenia i decyzjami kierownika ćwiczenia, kierowanie i utrzymanie stałej łączności
   z obsługami sytuacji tarczowej i imitacji celów oraz rozjemcami ogniowymi. Zastępca odpowiedzialny jest za sporządzenie planu pozorowania pola walki i działań przeciwnika wraz z legendą. Stanowi on podstawę pozoracji pola walki oraz działań przeciwnika, sporządzony jest w formie opisowej
   i graficznej na mapie i powinien zawierać:

• rejony i odcinki: zapór inżynieryjnych, imitacji ognia artylerii i uderzeń lotnictwa, pożarów i zniszczeń, skażeń chemicznych,
  promieniotwórczych i biologicznych, strzelań i pozorowania pola walki
  i działań przeciwnika;

• sposób przejścia pododdziałów przez rejony pozorowania pola walki;

• rejony rozmieszczenia i rodzaje figur bojowych pozorujących siły
  i środki przeciwnika;

• sposób działania i zestawienie sił i środków wydzielonych do pozorowania pola walki;

• sektory (granice) bezpieczeństwa;

• punkty kierowania ćwiczeniem;

• sposób oznakowania i ochrony rejonów pozorowania pola walki.

W legendzie do planu podaje się:

• tytuł dokumentu;

• cele pozorowania pola walki i działań przeciwnika;

• ogólny sposób pozorowania pola walki i działań przeciwnika;

• szczegółowe rozliczenie sił i środków pozorowania pola walki według rejonów i rubieży pozoracji.

Plan ma na celu umożliwienie stwarzania w czasie ćwiczenia sytuacji typowych dla rzeczywistego pola walki i stanowi podstawę rozegrania działań bojowych.

Do obowiązków zastępcy należy:

• opracowanie planu pozoracji pola walki i działań przeciwnika;

• przygotowanie wyznaczonych pododdziałów (grup) do pozorowania pola walki;

• przygotowanie, we współdziałaniu z komendą ośrodka szkolenia poligonowego, pól tarczowych imitujących siły i środki walki przeciwnika;

• organizacja i przygotowanie pozorowania ognia artylerii, uderzeń lotnictwa wojsk własnych i przeciwnika, zapór inżynieryjnych, rejonów pożarów, zniszczeń i skażeń chemicznych, promieniotwórczych
  i biologicznych;

• kierowanie działaniem pododdziałów (grup) pozorowania pola walki
  i działań przeciwnika;

• organizacja uporządkowania rejonu działań wojsk oraz zebranie
  i rozliczenie się ćwiczących z niewykorzystanych środków do pozorowania;

• zameldowanie kierownikowi ćwiczenia o oczyszczeniu rejonu pozorowania oraz przedstawienie uwag i wniosków wynikających
  z obserwacji działań ćwiczących;

• określenie sposobu oznakowania i ochrony rejonów (odcinków) imitacji ognia artylerii i uderzeń lotnictwa wojsk własnych i przeciwnika;

• określenie sposobu oznakowania pozorowanych rejonów skażeń chemicznych, promieniotwórczych i biologicznych;

• przygotowanie (przeszkolenie) i kierowanie wyznaczonymi pododdziałami (grupami) do pozorowania, pola walki i działań przeciwnika;

• zorganizowanie i kierowanie działaniem służby ratunkowe - ewakuacyjnej i przeciwpożarowej kierownictwa ćwiczenia;

• przeszkolenie, zorganizowanie i kierowanie działaniem rozjemców terenowych;

• zapoznanie grup pozorowania z obowiązującymi zasadami bezpieczeństwa podczas pozorowania pola walki i działań przeciwnika;

• nadzór nad bezwzględnym przestrzeganiem obowiązujących zasad bezpieczeństwa podczas pozorowania pola walki i działań przeciwnika;

• przygotowanie propozycji i wniosków do oceny ćwiczących dowódców
  i pododdziałów, przekazanie uwag i wniosków wynikających
  z obserwacji działań ćwiczących pododdziałów do omówienia ćwiczenia;

• wykonanie dodatkowo innych zadań zleconych przez kierownika ćwiczenia.

Ponadto w ćwiczeniach, w ramach których prowadzone są strzelania, do jego obowiązków należy:

• opracowanie schematu sytuacji tarczowej;

• sprawdzenie wyników strzelania;

• wykonywanie innych obowiązków określonych przez kierownika ćwiczenia.

3. Zastępca kierownika ćwiczenia ds. logistycznych - odpowiada za realizację celów i zadań szkolenia logistycznego pododdziałów. Ponadto odpowiada za realność praktycznych zadań zabezpieczenia logistycznego wykonywanych w toku dynamiki działań taktycznych.

Do jego obowiązków należy:

• uczestniczenie w opracowaniu dokumentacji ćwiczenia, w szczególności dokumentów logistycznych;

• doskonalenie kierownictwa ćwiczenia i ćwiczących w zakresie planowania i realizacji zadań zabezpieczenia logistycznego;

• nadzorowanie realizacji celów szkoleniowych w zakresie logistycznym;

• przedstawienie kierownikowi ćwiczenia propozycji szkolenia dowódców, oraz pododdziałów logistycznych biorących udział w ćwiczeniu;

• wydanie wytycznych do organizacji zabezpieczenia logistycznego ćwiczenia;

• przedstawienie kierownikowi ćwiczenia propozycji dotyczących wniesienia ewentualnych zmian do planu przeprowadzenia ćwiczenia;

• przygotowanie materiałów i wniosków do omówienia ćwiczenia.

4. Szef Sztabu Kierownictwa Ćwiczenia - z upoważnienia kierownika ćwiczenia może wydawać rozkazy, zarządzenia i wytyczne wszystkim uczestnikom ćwiczenia, w szczególności osobom funkcyjnym wchodzącym
   w skład Kierownictwa Ćwiczenia. Do jego obowiązków należy:

• koordynowanie i organizacja pracy Zespołu Autorskiego w okresie przygotowania ćwiczenia;

• wysłuchanie i akceptowanie propozycji osób funkcyjnych (specjalistów rodzajów wojsk) dotyczących szkolenia podległych pododdziałów, a ponadto ochrony tajemnicy, organizacji łączności
  i innych;

• organizacja i przygotowanie szkolenia osób funkcyjnych wchodzących w skład Kierownictwa ćwiczenia;

• przedstawienie przełożonemu propozycji dotyczących wniesienia ewentualnych zmian do przebiegu ćwiczenia, wynikających z działań ćwiczących dowódców i pododdziałów;

• przygotowanie omówienia ćwiczenia.

5. Pododdziały (grupy) pozoracji pola walki i działań przeciwnika - realizują zajęcia programowe i odpowiadają za:

• przygotowanie zapór inżynieryjnych oraz rejonów (odcinków) zniszczeń i pożarów;

• przygotowanie i oznakowanie rejonów (odcinków) imitacji ognia artylerii i uderzeń lotnictwa wojsk własnych i przeciwnika;

• określenie miejsc i sposobu oznakowania pozorowanych rejonów skażeń;

• przygotowanie i kierowanie wyznaczonymi pododdziałami (grupami) do pozorowania pola walki i działań przeciwnika;

• organizowanie i kierowanie działaniem służby ratunkowo-ewakuacyjnej i przeciwpożarowej kierownictwa ćwiczenia;

• nadzorowanie przestrzegania zasad bezpieczeństwa podczas pozorowania pola walki i działań przeciwnika;

• uporządkowanie rejonów pozorowania pola walki i działań przeciwnika, zebranie (zniszczenie) niewykorzystanych środków imitacji ognia artylerii i uderzeń lotnictwa, złożenie meldunku przełożonym;

• przygotowanie i przekazanie uwag i wniosków wynikających
  z obserwacji działań ćwiczących;

• wykonanie dodatkowo innych zadań zleconych przez kierownika ćwiczenia.

6. Rozjemcy terenowi - na okres rozgrywania działań przez pododdziały, na każdy rejon ich działania wyznacza się rozjemców terenowych. Do obowiązków rozjemców terenowych należy:

• szczegółowe zapoznanie się z właściwościami terenu w rejonie rozgrywania działań wojsk;

• utrzymanie ścisłego kontaktu przy pomocy technicznych środków łączności z pododdziałami (grupami) pozorowania pola walki i działań przeciwnika, ćwiczącymi pododdziałami oraz uzgadnianie przebiegu działań ćwiczących pododdziałów;

• wpływanie na przebieg działań wojsk zgodnie z planem przeprowadzenia ćwiczenia i wytycznymi zastępcy kierownika ćwiczenia do spraw taktycznych i ogniowych;

• określanie strat w stanie osobowym i sprzęcie wojskowym (liczba i ich rodzaj) poniesionych przez pododdziały działające w bezpośredniej styczności z przeciwnikiem;

• sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem przez ćwiczących zasad bezpieczeństwa, szczególnie przy bezpośrednim zetknięciu się ćwiczących z siłami pozorowania działań przeciwnika;

• wytypowanie pododdziałów (załóg, żołnierzy) najbardziej wyróżniających się w wykonywaniu zadań bojowych na polu walki.

7. Rozjemcy ogniowi - wyznacza się ich do każdego strzelającego plutonu oraz głównego rozjemcę do dowódcy kompanii. Rozjemców ogniowych do pododdziałów innych rodzajów wojsk wyznacza się zgodnie
   z obowiązującymi ich instrukcjami oraz wynikającymi z nich obowiązkami. Do ich zadań należy:

• sprawdzenie znajomości warunków bezpieczeństwa przez stan osobowy strzelających pododdziałów;

• znajomość rozmieszczenia celów i kolejności ich pokazywania, rubieży otwarcia i przerwania ognia, minimalnych odległości strzelania do poszczególnych celów, przewidywane (poprawne) sposoby strzelania
  i manewry ogniem, granice bezpieczeństwa strzelania, ustalone sygnały, ilość amunicji wydanej pododdziałom do każdego rodzaju uzbrojenia oraz sprawdzić jej podział;

• nie dopuszczać do prowadzenia ognia do celów z odległości bliższej niż przewiduje to schemat sytuacji tarczowej i warunki strzelania;

• czuwać nad przestrzeganiem zasad bezpieczeństwa przeciw-pożarowego w czasie strzelania i bombardowania;

• przerwać prowadzenie ognia w razie nie przestrzegania zasad bezpieczeństwa i warunków strzelania, o czym meldować natychmiast kierownikowi strzelania;

• sprawdzić - po zakończeniu strzelania - rozładowanie broni oraz ilości nie zużytej amunicji i dopilnować jej zdania;

• zameldować kierownikowi strzelania uwagi o działaniu pododdziałów, rozładowaniu broni oraz ilości nie zużytej amunicji.

8. Grupa podawania wiadomości podlega Szefowi sztabu kierownictwa ćwiczenia (choć niecelowe jest tworzenie tej grupy do ćwiczenia na szczeblu kompanii, zadania tej grupy pełni zespół podgrywający dowództwo batalionu i sąsiadów) i odpowiada za:

• podawanie informacji dla ćwiczących zgodnie z przyjętym planem i prowadzenie ich ewidencji w dzienniku działania;

• prowadzenie ewidencji zadań przekazywanych dla ćwiczących i terminów oraz treści podejmowanych decyzji;

• przekazywanie ćwiczącym decyzji i zadań oraz położenia za niećwiczące elementy ugrupowania bojowego;

• koordynowanie rozgrywki dynamiki walki na podstawie wytycznych kierownika ćwiczenia oraz decyzji ćwiczących;

• udział w prowadzonych przez ćwiczących rekonesansach, stawianiu zadań i organizacji współdziałania.

9. Grupa zabezpieczenia łączności i stanowiska kierowania ćwiczeniem zobowiązana jest do:

• rozwinięcia sytemu łączności;

• opracowania dokumentów łączności;

• zapewnienia łączności na potrzeby kierownictwa i ćwiczących;

• wyposażenia miejsca pracy dla kierownika ćwiczenia;

• zabezpieczenia pod względem logistycznym rozwinięcia systemu dowodzenia i łączności dla kierownika ćwiczenia i grup;

• zabezpieczenia pojazdów dla kierownika ćwiczenia oraz ich prawidłowej eksploatacji;

• wydzielenia i przygotowania sił i środków do organizacji punktów kierowania ćwiczeniem;

• przygotowania rejonu zakwaterowania i odpoczynku dla kierownictwa ćwiczenia.

10. Grupa omówienia ćwiczenia (niecelowe jest tworzenie tej grupy do ćwiczeń do szczebla kompanii) - opracowuje:

• omówienie wstępne z ćwiczenia;

• omówienie szczegółowe z ćwiczenia;

• przygotowanie projektu wpisu do dziennika ewidencji szkolenia
  i materiałowego zabezpieczenia batalionu;

• opracowanie meldunku z przeprowadzenia ćwiczenia i oceny ćwiczącego dowódcy.

1. Czynności kierownika zajęć i instruktora przed zajęciami

1. Instruktaż do zajęć taktycznych

Instruktaż do zajęć taktycznych jest najprostszą formą działalności szkoleniowej, stosowana na wszystkich szczeblach dowodzenia. Powinien on odzwierciedlać modelowy przykład realizacji zajęć.

Sposób prowadzenia i stopień szczegółowości instruktażu zależą między innymi od:

• tematu, celu, czasu i przyjętej przez kierownika organizacji przygotowywanych zajęć;

• doświadczenia prowadzącego (kierownika zajęć);

• poziomu wiedzy i umiejętności metodycznych uczestników (instruktorów);

• zakresu wiedzy i umiejętności jakie mają być opanowane przez szkolonych;

• możliwości materiałowo-technicznego zabezpieczenia zajęć;

• przydzielonej bazy szkoleniowej;

• wytycznych przełożonych.

Instruktażu do zajęć (ćwiczeń) udzielają zazwyczaj kierownicy zajęć (przełożeni) z reguły w miejscu, w którym będzie się odbywać szkolenie /w miarę możliwości z takim sprzętem, wyposażeniem i pomocami szkoleniowymi jakie przewidziane są na danym zajęciu (punkcie nauczania)/. Ponadto instruktaż powinien być przeprowadzony z takim wyprzedzeniem czasowym, aby instruowani mogli gruntownie się do nich przygotować.

Celem instruktażu jest:

• udzielenie wskazówek dotyczących organizacji zajęć, metod i form ich prowadzenia;

• wydanie wytycznych w zakresie przygotowania bazy szkoleniowej

• pokazanie sposobu wykonania najtrudniejszych zagadnień szkoleniowych;

• sprawdzenie umiejętności uczestników instruktażu.

Większa część czasu przeznaczona na instruktaż powinna być wykorzystana na ustalenia organizacyjne, wykazanie roli i określenie zadań, jakie mają do spełnienia uczestnicy instruktażu /instruktorzy/, sprawdzenie ich umiejętności merytorycznych i metodycznych /znajomości norm szkoleniowych, komend oraz praktycznego realizowania najistotniejszych zagadnień/.

Zgodnie z obowiązującymi programami szkolenia nie ma ściśle wyznaczonego terminu m.in. na przygotowanie szkolenia na następny tydzień /okres/, a w tym i na instruktaż.

W związku z powyższym instruktaż zawsze powinien być przeprowadzony co najmniej dzień przed zajęciami. Ponadto może on być prowadzony bezpośrednio po zajęciach /jeżeli są one realizowane w tym samym rejonie lub w pobliżu/ lub w czasie ostatniej godziny poprzedzających zajęć. Optymalnym wydaje się pierwszy sposób - w czasie pozalekcyjnym - który jednak wiąże się z dodatkowym obciążeniem.
W drugiej sytuacji jest on możliwy do zrealizowania wówczas, gdy na jego przeprowadzenie potrzeba niewiele czasu. Wyłączenie bowiem wszystkich dowódców drużyn /instruktorów/ wiąże się z przerwaniem szkolenia, które bez ich udziału nie może być prowadzone.

Chcąc skrócić czas prowadzenia instruktażu w terenie można jego część wstępną zrealizować wcześniej. Wówczas osoby uczestniczące w instruktażu /dowódcy drużyn (instruktorzy)/, na podstawie tygodniowego planu zajęć lub wytycznych przełożonego /kierownika zajęć/ zapoznają się z tematem, treścią poszczególnych zagadnień, organizacją oraz zabezpieczeniem materiałowo-technicznym i samodzielnie przygotowują się do prowadzenia zajęć. W takiej sytuacji prowadzący instruktaż /kierownik zajęć/ może przeprowadzić instruktaż w terenie ograniczając się tylko do niezbędnych przedsięwzięć.

Sposób prowadzenia oraz zakres tematyczny instruktaży może być różny
i w decydującej mierze zależy od ilości posiadanego czasu, celu i formy przygotowanych zajęć (ćwiczeń), treści zagadnień, umiejętności instruktorsko-metodycznych uczestników instruktażu, doświadczenia prowadzącego zajęcia oraz szczebla organizacyjnego na którym są prowadzone. Instruktaż do zajęć (ćwiczeń) może być realizowany sposobem dyrektywnym lub kolegialnym:




Rys. 1. Organizacja i prowadzenie instruktażu do zajęć (ćwiczeń).

Źródło: Działalność szkoleniowo-metodyczna w Siłach Zbrojnych RP DD/7.5, Szt. Gen, Warszawa 2005, Załącznik 18 s.

Prawidłowo przeprowadzony instruktaż do zajęć przez przełożonego /kierownika zajęć/ powinien zawierać następujące elementy :

• podanie tematu, celów, jakie należy osiągnąć podczas szkolenia;

• ustalenia miejsca realizacji poszczególnych zagadnień oraz sposobu przeprowadzenia węzłowych zagadnień tematu /gdy zajęcia są realizowane na punktach nauczania należy ustalić miejsca punktów nauczania (kierunki realizacji zagadnień) oraz rolę poszczególnych instruktorów /dowódców drużyn/ w zajęciu/;

• zapoznanie z przydziałem środków materiałowo - technicznych na zajęcie /punkt nauczania/ oraz propozycją sposobu wykorzystania ich /np. wskazanie konkretnych pomocy szkoleniowych, które stosować powinni dowódcy drużyn (instruktorzy), a także sposób wykorzystania stałych elementów bazy szkoleniowej/;

• ustalenie sygnałów, sposobów działania i oznakowanie pozoracji;

• pokaz realizacji zagadnień szkoleniowych /wykonania czynności, jakie będą wykonywali szkoleni/ oraz stosowanie odpowiednich zabiegów metodycznych przez dowódców drużyn / instruktorów/;

• pokaz i sprawdzenie znajomości zasad instruowania*;

• wskazanie często występujących błędów w wykonywaniu czynności przez szkolonych oraz sposoby ich eliminowania;

• określenie norm szkoleniowych i stopnia ich opanowania przez szkolonych;

• podanie czasu szkolenia na poszczególnych punktach nauczania*;

• przypomnienie lub zapoznanie z obowiązującymi przepisami bezpieczeństwa i ochrony środowiska;

• wskazanie sposobu i terminu sporządzenia planów - konspektów (gdy zajęcia są realizowane na punktach nauczania - planów pracy);

• wyznaczenie dowódcy odpowiedzialnego za przygotowanie i pobranie
  w dniu zajęć środków materiałowo-technicznych;

• odpowiedzi na pytania i wątpliwości dowódców drużyn /instruktorów/.

W rezultacie otrzymanego instruktażu do zajęć, w ramach których organizowane są punkty nauczania każdy dowódca drużyny /instruktor/ powinien zrozumieć :

• cel zajęcia;

• sposób organizacji zajęcia;

• co będzie zakresem jego działania jako instruktora na określonym punkcie nauczania i czym będzie dysponować;

• jaką formę i metodę (metody) będzie stosował i na czym polega praktyczne ich stosowanie;

• co i w jakim terminie powinien wykonać aby właściwie przygotować siebie i szkolonych do zajęcia.

1. Przygotowanie zajęcia taktycznego przez kierownika zajęć

Dobre przygotowanie i odpowiednie zabezpieczenie zajęcia uzależnione jest od szczegółowej znajomości celów i treści nauczania, bogatej wiedzy teoretycznej oraz wysokich umiejętności organizatorskich i metodycznych kierownika zajęć.

Proces przygotowania zajęć taktycznych rozpoczyna się od momentu zapoznania się dowódcy drużyny (załogi), plutonu z diagramem szkolenia, planem szkolenia i po otrzymaniu wytycznych (instruktażu) od przełożonego. Bez względu na formę i metodę prowadzenia zajęcia algorytm przygotowania zajęć powinien obejmować następujące przedsięwzięcia:

1. osobiste przygotowanie się kierownika zajęć:

• zapoznanie się z treścią tematu, analiza wytycznych przełożonych i celu zajęć;

• przestudiowanie odpowiedniej literatury;

• ustalenie ogólnej koncepcji przeprowadzenia zajęcia (przedstawienie koncepcji zajęć przełożonym na ich żądanie w terminie przez nich określonym) - przykładowy układ meldunku koncepcji zajęć - załącznik 3 ;

• określenie szczegółowych celów i zagadnień szkoleniowych;

• przyjęcie najskuteczniejszej formy i metody szkolenia;

• wybór rejonu prowadzenia zajęcia;

• rekonesans rejonu zajęć (szczególnie w sytuacji, gdy będą prowadzić zajęcie w tym rejonie po raz pierwszy);

• opracowanie planu - konspektu (konspektu) oraz pomocy dydaktycznych (szkiców, tabel itp.).

• przygotowanie rejonu zajęć:

• określenie obiektów szkoleniowych do wykorzystania w czasie zajęć;

• określenie prac w rejonie zajęcia, które należy wykonać przed lub
  w czasie zajęcia;

• ustalenie niezbędnych próśb do przełożonego w zakresie pomocy
  w przygotowaniu rejonu zajęcia (np. wystawienia pola tarczowego);

• określenie sposobu pozorowania pola walki i działań przeciwnika;

• sprawdzenie bezpośrednio przed zajęciami, czy miejsce zajęć zostało przygotowane zgodnie z wytycznymi.

• przygotowanie zabezpieczenia materiałowo - technicznego :

• określenie ilości sprzętu bojowego i materiałowo - technicznego do wykorzystania podczas zajęć oraz podział na poszczególne punkty nauczania - tylko wtedy, gdy zajęcie będzie realizowane na kilku punktach nauczania;

• złożenie propozycji punktu do rozkazu dziennego o zajęciu (tylko
  w przypadku zajęć praktycznych z wykorzystaniem środków pozoracji pola walki i sprzętu bojowego);

• złożenie odpowiednich zapotrzebowań (asygnat) na środki materiałowo-techniczne;

• pobranie z odpowiednim wyprzedzeniem sprzętu z magazynu pododdziału i magazynów oddziałowych (sprawdzenie pobrania sprzętu przez wyznaczone osoby funkcyjne pododdziału).

• przygotowanie dowódców drużyn (instruktorów) - tylko wtedy, gdy zajęcie będzie realizowane na kilku punktach nauczania:

• zapoznanie instruktorów z tematem zajęć, ich celem, przerabianymi zagadnieniami i ich zadaniami w trakcie zajęć;

• określenie zadań związanych z właściwym przygotowaniem zajęć (m.in. wyznaczenie odpowiedzialnych za przygotowanie rejonu zajęć, pobranie sprzętu itp.);

• osobiste przygotowanie się instruktorów;

• udział w instruktażu.

• przygotowanie szkolonych:

• podanie treści tematu oraz celu zajęcia;

• określenie zakresu przygotowania się ich do zajęć oraz indywidualnego wyposażenia;

• sprawdzenie stopnia gotowości szkolonych do zajęć.

1. Czynności instruktora przed zajęciami

Dowódca drużyny (instruktor) przed zajęciami wykonuje szereg przedsięwzięć według wytycznych przełożonych i z własnej inicjatywy.

Kolejność jego przygotowania się do zajęć powinna obejmować następujące przedsięwzięcia:

• osobiste przygotowanie się instruktora, w tym opracowanie planu pracy;

• przygotowanie i odpowiednie urządzenie miejsca /rejonu/ zajęć;

• przygotowanie materiałowo - technicznego zabezpieczenia zajęć;

• przygotowanie szkolonych.

Dowódca drużyny /instruktor/ przygotowując się do zajęć powinien przed zajęciami:

• zapoznać się z tematem, celem, treścią zagadnień i normami szkoleniowymi, a także z terminem i miejscem przeprowadzenia zajęcia;

• przestudiować odpowiednie rozdziały regulaminów, instrukcji, podręczników itp., niezbędnych do gruntownego opanowania danych zagadnień;

• uczestniczyć w instruktażu prowadzonym przez przełożonego;

• opracować plan pracy;

• przygotować podwładnych do zajęć;

• przygotować sprzęt oraz środki materiałowo-techniczne do zabezpieczenia punktu(ów) nauczania zgodnie z wytycznymi kierownika zajęć;

• zameldować kierownikowi zajęcia o gotowość pododdziału
  i przygotowaniu sprzętu do zajęć.

3. PROWADZENIE ĆWICZENIA TAKTYCZNEGO Z WOJSKAMI

P

rowadzenie ćwiczeń (zajęć) jest najważniejszym etapem zarówno dla kierownictwa ćwiczenia jak i ćwiczących. Następuje po długotrwałym okresie planistyczno - organizacyjnym do ćwiczenia i podporządkowane jest realizacji wszystkich zaplanowanych zagadnień, w celu osiągnięcia zamierzonych celów szkoleniowych.

1. Czynności kierownictwa ćwiczenia

Przebiegiem i realizacją ćwiczenia kieruje bezpośrednio kierownik ćwiczenia. Efektywność ćwiczenia zależy w dużym stopniu od sprawności jego działania, merytorycznego i metodycznego przygotowania, doświadczenia oraz zespołów funkcjonalnych kierownictwa ćwiczenia.

Szczegółowe obowiązki kierownika ćwiczenia oraz osób funkcyjnych wynikają z zadań i obowiązków zawartych w rozdziale drugim. Przykładowe obowiązki kierownika ćwiczenia i zadania osób funkcyjnych oraz czynności wykonywane przez ćwiczący pododdział są ściśle powiązane z realizacją przedsięwzięć zawartych
w planie konspekcie do przeprowadzenia ćwiczenia - załącznik D.

W ramach prowadzenia ćwiczenia wyróżniamy następujące przedsięwzięcia (etapy):

1. Rozpoczęcie ćwiczenia;

2. Część główną ćwiczenia;

3. Zakończenie ćwiczenia;

4. Przemieszczenie do miejsca stałej dyslokacji, rejonu zakwaterowania.

1. Rozpoczęcie ćwiczenia

Rozpoczęcie ćwiczenia należy poprzedzić zapoznaniem z sytuacją wyjściową do ćwiczenia i dokumentami normatywnymi obowiązującymi w trakcie ćwiczenia oraz wskazaniem miejsc prowadzenia ćwiczenia, sprawdzeniem systemu łączności
i obiegu informacji. W ramach rozpoczęcia ćwiczenia należy bezwzględnie udzielić instruktaży i zapoznać ćwiczących z warunkami bezpieczeństwa obowiązującymi w czasie ćwiczenia.

Zajęcia taktyczne z wojskami rozpoczyna się z zasady od osiągania wyższych stanów gotowości bojowej. Osiąganie wyższych stanów gotowości bojowej wiąże się zwykle z przegrupowaniem ćwiczących do rejonów alarmowych bądź innych wyznaczonych przez kierownictwo ćwiczenia. Kierownictwo ćwiczenia przybywa do ćwiczących bezpośrednio przed ogłoszeniem alarmu lub po zajęciu przez nich położenia wyjściowego do ćwiczenia zgodnie z otrzymanym wcześniej rozkazem bojowym (wstępnym zarządzeniem bojowym). Do ogłoszenia alarmu najkorzystniej jest wykorzystać służbę dyżurną lub, jeżeli jest taka możliwość, kierownika ćwiczenia lub zastępcę kierownika.

Zadaniem osób funkcyjnych kierownictwa ćwiczenia w tym przedsięwzięciu jest sprawdzenie wykonywania czynności związanych z osiąganiem wyższych stanów gotowości bojowej przez ćwiczących, a szczególnie: sposób dowodzenia w czasie przegrupowania się do rejonu alarmowego bądź wyjściowego, zgodność działań z sytuacją taktyczną oraz decyzją kierownika ćwiczenia.

Rozpoczęcie ćwiczenia kończy się z chwilą wręczenia ćwiczącym rozkazu bojowego lub rozpoczęciu organizowania działań.

2. Część główna ćwiczenia

Część główna ćwiczenia dotyczy organizowania działań i realizacji zadań bojowych wynikających z podjętych decyzji, a przez kierownictwo - założonych celów i zagadnień szkoleniowych, ujętych w planie konspekcie do ćwiczenia. W części głównej ćwiczenia główny wysiłek kierownika (kierownictwa) ćwiczenia powinien być ukierunkowany na terminowe rozgrywanie epizodów taktycznych, kontrolę obiegu informacji, reakcję ćwiczących na zmiany zaistniałe w sytuacji taktycznej w poszczególnych etapach ćwiczenia. W trakcie części głównej ćwiczenia można wyróżnić dwa zasadnicze okresy: przygotowania oraz prowadzenia walki.

W okresie przygotowania walki ćwiczącym po zapoznaniu się z sytuacją wyjściową wręcza się rozkaz bojowy lub stawia zadania bojowe (w wypadku, kiedy ćwiczący realizowali już planowanie działań przystępują oni do organizowania działań).

W okresie tym kierownik (kierownictwo) ćwiczenia zwraca szczególną uwagę na:

• zrozumienie przez ćwiczących sytuacji wyjściowej oraz treści otrzymanego zadania;

• organizację pracy;

• umiejętność organizowania walki w terenie oraz wykorzystania go do prowadzenia działań;

• konkretność i terminowość przekazywania zadań podległym;

• organizację dowodzenia i współdziałania;

• organizację zabezpieczenia bojowego i wsparcia logistycznego;

• formę i treść opracowywanych dokumentów bojowych.

U ćwiczących sprawdza się sposób organizowania walki oraz przygotowania sprzętu i uzbrojenia do walki. Należy zwrócić szczególną uwagę na terminowe wykonanie podjętych decyzji przez ćwiczących.

W okresie prowadzenia walki główny wysiłek kierownika (kierownictwa) ćwiczenia skierowany jest na zapewnienie właściwego i terminowego rozwijania się sytuacji taktycznej, a przez to zrealizowanie w pełni zaplanowanych zagadnień szkoleniowych. Należy dążyć do tego, aby wszelkie zadania i wiadomości przekazywane były ćwiczącym w takiej formie oraz takimi sposobami, jakimi ćwiczący otrzymywaliby je w warunkach bojowych. Kierownik (kierownictwo) ćwiczenia powinno zwracać szczególną uwagę na trafność i taktyczne uzasadnienie decyzji podejmowanych przez ćwiczących, co powinno skutkować przyznaniem bądź nie powodzenia. Przyznając powodzenie należy brać pod uwagę:

• terminowość podjęcia decyzji przez ćwiczących;

• organizację i prowadzenie rozpoznania,

• trafność podejmowanych decyzji;

• wykorzystanie sił;

• organizację dowodzenia;

• praktyczne działanie.

Przyznanie powodzenia lub jego brak powinno być uzasadnione m.in. określeniem strat stron oraz ich przyczyny. Przy określaniu strat należy brać pod uwagę: niedostateczną osłonę i zabezpieczenie przemieszczającego się pododdziału, niewłaściwe prowadzenie rozpoznania i maskowania, zagęszczenie elementów ugrupowania bojowego, niewłaściwe działanie przy przekraczaniu cieśnin terenowych, niewłaściwe działanie ćwiczących - brak taktycznego zachowania się, brak ubezpieczeń bojowych, niewłaściwe ugrupowanie bojowe, brak reakcji na sytuację na polu walki, nieumiejętne wykorzystanie sił i środków itd. Każdorazowo powstanie strat powinno być skutkiem oddziaływania przeciwnika.

Istotne znaczenie w czasie trwania ćwiczenia ma pozorowanie skutków rażenia ogniowego przeciwnika. Odpowiednie przygotowanie kierownictwa oraz grupy pozorowania pola walki i działań przeciwnika umożliwi skuteczne pozorowanie strat w ludziach i sprzęcie będących wynikiem rażenia ogniowego przeciwnika.

Prowadzenie pozoracji pola walki i działania przeciwnika.

Istotną rolę w ćwiczeniu spełnia właściwa organizacja pozorowania pola walki oraz działań przeciwnika. Stworzona koncepcja pozorowania (ujęta w planie pozorowania pola walki i działań przeciwnika) odzwierciedlając zagrożenia współczesnego pola walki zmusza ćwiczących do realizacji zasad bezpieczeństwa bojowego - zabezpieczenia bojowego i ochrony informacji. Organizacja pozorowania pola walki i działań przeciwnika dostosowana do planowanego działania przeciwnika ma na celu wymuszenie takiego stopnia gotowości bojowej ćwiczących, by mogli oni pozostawać w gotowości do podjęcia walki na każdy sygnał o zagrożeniu, a tym samym ograniczać swobodę ich działania, w stopniu umożliwiającym im jednak realizację planowanych działań.

W prowadzeniu pozoracji działań przeciwnika należy wykorzystywać możliwości oddziaływania przeciwnika na system dowodzenia ćwiczących -prowadzenie działań dywersyjno - sabotażowych, rozpoznawczych, wywiadowczych -rozpoznanie osobowe oraz walki elektronicznej.

Działanie pozoracji powinno koncentrować się na pozorowaniu sił i środków walki przeciwnika oraz pozorowaniu obiektów i rejonów pola walki. W dynamice działań pozorowanie sił i środków walki przeciwnika prowadzi się także
w rejonie/pasie działań bezpośrednich przed przednim skrajem obrony/obiekcie ataku ćwiczących. Umożliwia to zadziałanie systemu rażenia, a zwłaszcza kierowania ogniem i środkami rażenia.

Z poczynionych ustaleń wynika następujący wniosek: pozoracja działań przeciwnika powinna działać zgodnie z zasadami taktycznymi. Każdorazowo pozorowanie działań przeciwnika powinno być oparte o pozorowanie pola walki. Pozoracja pola walki ma na celu:

• urealnienie działań przeciwnika;

• umożliwienie oceny przeciwnika;

• prowadzenie przez ćwiczących działań z zapewnieniem właściwego zabezpieczenia bojowego;

• wizualne i dźwiękowe obcowanie z warunkami pola walki.

Prowadzenie strzelań w zajęciach taktycznych z wojskami.

Strzelanie stanowi fragment ćwiczenia i należy dążyć do tego, aby nie było ono sztucznie wyodrębniane. Jednakże ze wzglądu na konieczność przestrzegania warunków bezpieczeństwa, pewne przerwy są nieuniknione, pomimo to muszą być dowiązane do stworzonej sytuacji taktycznej.

W zależności od celów i treści ćwiczenia strzelanie może byś realizowane
w różnych etapach jego prowadzenia (rodzaju działań taktycznych stanowiących główną treść etapu) zarówno w dzień jak i w nocy. Stworzona na potrzeby strzelań sytuacja taktyczna ujęta w schemacie sytuacji tarczowej podporządkowana jest aktualnie prowadzonym przez ćwiczących działaniom taktycznym.

Całkowita odpowiedzialność za prowadzenie strzelań spoczywa na kierowniku ćwiczenia będącego kierownikiem strzelania i zastępcy kierownika ds. działań taktycznych i ogniowych. Przygotowanie i praktyczne realizowanie strzelania
w ramach tych ćwiczenia, organizuje się i prowadzi zgodnie z „Programem strzelań
z broni strzeleckiej - D.D 7.02.” (w przypadku wykonywania podczas ćwiczeń, zadań ogniowych przez pododdziały wojsk OPL WLąd należy dodatkowo postępować zgodnie z zasadami określonymi w instrukcji Centralnego Poligonu Sił Powietrznych w Ustce oraz programami strzelań wojsk OPL WLąd).

Bardzo ważne w trakcie prowadzenia ćwiczenia taktycznych ze strzelaniem jest przestrzeganie warunków bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo podczas prowadzenia ćwiczeń ze strzelaniem zapewnia się przez właściwą organizację strzelań, ścisłe przestrzeganie postanowień programów strzelań i zasad bezpieczeństwa w nich zawartych oraz stałych zasad bezpieczeństwa określonych indywidualnie w instrukcjach dla każdego poligonu. Jej postanowienia obowiązują wszystkich żołnierzy biorących udział w zajęciach.

Szczegółowe warunki bezpieczeństwa do ćwiczenia powinny być sporządzane do całości ćwiczenia z uwzględnieniem wszystkich rodzajów broni i uzbrojenia oraz warunków eksploatacji UiSW.

Istotne w trakcie prowadzenia ćwiczenia jest właściwe oznakowanie osób funkcyjnych kierownictwa ćwiczenia i ćwiczących. Należy tutaj przestrzegać następujących zasad.

W celu oznaczenia ludzi stosowane są następujące kolory:

• biały - Kierownictwo Ćwiczenia (personel kontrolny) litera „K", rozjemcy ogniowi i terenowi litera „R";

• zielony - obserwatorzy;

• jaskrawoczerwony - strona przeciwna.

W przypadku, gdy pojazdy są pomalowane na biało, można użyć koloru niebieskiego dla oznaczeń w warunkach zimowych. Obowiązują następujące metody i sposoby znakowania:

• ludzi - opaska średnio 10cm szerokości na lewym ramieniu;

• pojazdów - łatwo rozpoznawalne ukośne krzyże umieszczane na przedzie, górze i bokach oraz tyle pojazdu;

• urządzeń - flagi o właściwym kolorze należy umieszczać w celu oznaczenia kontrolujących zajęcia oraz rozjemców, namiotów odpraw, ośrodków łączności i innych obiektów stosownie do potrzeb. Ukośne krzyże należy umieszczać na dachach obiektów.

1. Zakończenie ćwiczenia

Zajęcia kończy się po zrealizowaniu tematu ćwiczenia (przerobieniu wszystkich zagadnień szkoleniowych) w miejscu zakończenia lub innym wyznaczonym przez kierownika ćwiczenia.

Zakończenie ćwiczenia obejmuje:

• przerwanie działań ćwiczących i grup pozorowania pola walki i działań przeciwnika;

• rozliczenie dokumentów;

• przygotowanie stanu osobowego i sprzętu do przemieszczenia.

W rejonie zakończenia ćwiczenia zbiera się amunicję, materiały wybuchowe, środki pozoracji pola walki, niszczy niewybuchy i niewypały zaobserwowane w czasie prowadzenia ćwiczenia oraz sprawdza stan osobowy żołnierzy i sprzętu wojskowego.

Jeśli zachodzi taka konieczność dokonuje się napraw uszkodzonych dróg, zasypania okopów oraz usunięcia zapór inżynieryjnych. W przypadku użycia środków imitujących skażenia chemiczne, odkaża się lub ochrania teren skażony do czasu uzyskania całkowitego bezpieczeństwa. O wynikach tych działań melduje się przełożonemu. Dodatkowo składa się meldunek kierownikowi ćwiczenia
o zakończeniu ćwiczenia i realizacji w/w przedsięwzięć.

1. Przemieszczenie do MSD (MCzP), rejonu zakwaterowania

Zajęcia uważa się za zakończone dopiero po przemieszczeniu ćwiczących do miejsca stałej dyslokacji (MCzP), rejonu zakwaterowania, wykonaniu obsługi technicznej uzbrojenia i sprzętu wojskowego, sprawdzeniu i zamknięciu UiSW
w magazynach broni, PST. Powrót wojsk po zakończeniu ćwiczenia i prowadzenie obsługi UiSW organizują dowódcy ćwiczącego pododdziału w oparciu o wytyczne kierownika ćwiczenia.

Meldunek o zakończeniu obsługi i zabezpieczeniu UiSW kończy zasadniczą część ćwiczenia taktycznego i jest wyznacznikiem rozpoczęcia omówienia ćwiczenia.

1. Czynności ćwiczących

Czynności wykonywane przez dowódcę oraz ćwiczący pododdział
są wynikiem ścisłej realizacji etapów, zagadnień i zadań zawartych w planie konspekcie do przeprowadzenia ćwiczenia - załącznik D. Jednak praktyczna realizacja poszczególnych etapów i zagadnień zawartych w planie konspekcie do przeprowadzenia ćwiczenia, uzależniona jest przede wszystkim od ścisłego i zgodnego z zasadami prowadzenia działań taktycznych, ogniowych oraz bezwzględnego przestrzegania zasad bezpieczeństwa, gdyż w przypadku jakiegokolwiek odstępstwa od tych zasad kierownik ćwiczenia może przerwać prowadzenie zagadnienia i nakazać ponowne jego przeprowadzenie (musztra bojowa).

2. Czynności kierownika i instruktora w dniu zajęć

1. Czynności kierownika zajęć z plutonem/drużyną

W dniu zajęć kierownik ma do wykonania szereg czynności, jednak ich ilość będzie częściowo zależeć m.in. od tego czy są to zajęcia teoretyczne czy praktyczne w terenie.

Rozpatrując problematykę zajęć praktycznych w terenie należy podkreślić,
że kierownik zajęć musi wykonać następujące czynności:

1. przed wyjazdem na zajęcia:

• po przybyciu do PST podpisuje i pobiera rozkazy wyjazdów dla sprzętu wykorzystywanego w trakcie zajęć;

• pobiera środki pozoracji pola walki (od szefa pododdziału);

• po przybyciu pododdziału - przyjmuje meldunek;

• dokonuje przejrzenia broni;

• sprawdza wygląd zewnętrzny, ilość środków materiałowo-technicznych oraz przygotowanie się żołnierzy do zajęć;

• omawia warunki bezpieczeństwa związane z przemieszczeniem się do rejonu rozpoczęcia zajęć uwzględniając warunki atmosferyczne, porę doby, przepisy ruchu drogowego, zasady eksploatacji wojskowych pojazdów mechanicznych oraz posługiwanie się środkami pozoracji pola walki w czasie doskonalenia zagadnień podczas przemarszu;

• omawia organizację przemieszczenia - w ramach którego doskonali zasady wykonywania marszu;

• przyjmuje meldunek o gotowości do marszu, stawia rozkaz (podaje komendę) do rozpoczęcia marszu;

• obserwuje i czuwa nad właściwym działaniem podwładnych, regulacji ruchu oraz ruchem pojazdu(ów);

• utrzymuje łączność ze szkolonymi doskonaląc między innymi pracę na radiostacji (lub sygnałami wzrokowymi) np. w przekazywaniu zadań
  i przyjmuje meldunki o sytuacji taktycznej (czynność ta dotyczy realizacji zajęć na szczeblu plutonu).

• w rejonie rozpoczęcia zajęcia:

• organizuje rozmieszczenie sprzętu w terenie;

• zarządza zbiórkę pododdziału;

• omawia działanie w czasie marszu;

• podaje temat i cel zajęć;

• zadaje pytania kontrolne związane z tematem zajęć;

• omawia warunki bezpieczeństwa, których należy przestrzegać w trakcie zajęć, ponadto w zależności od miejsca ich prowadzenia, pory roku i doby omawia również w niezbędnym zakresie problematykę ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska;

• omawia organizację zajęć (jeżeli są organizowane punkty nauczania wskazuje, podaje sposób zmian i określa czas szkolenia na tych punktach);

• omawia sposób pozorowania pola walki i działań przeciwnika (ustalenie sygnałów);

• wprowadza w sytuację taktyczną - sytuację wyjściową na pierwszy dzień walki (w miarę potrzeb i posiadanego czasu może przeprowadzić orientację topograficzną i taktyczną);

• przekazuje ostateczne ustalenia dla dowódców drużyn (instruktorów) - jeżeli są organizowane punkty nauczania;

• rozpoczyna szkolenie, jeżeli zajęcia są realizowane na punktach nauczania nakazuje rozprowadzić drużyny na punkty nauczania i podaje sygnał (komendę) do rozpoczęcia szkolenia poszczególnych zagadnień.

• w trakcie prowadzenia zajęć:

• samodzielnie

• szkoli drużynę (pluton) realizując poszczególne zagadnienia według przyjętego modelu;

• kieruje pozoracją;

• egzekwuje przestrzeganie warunków bezpieczeństwa;

• na bieżąco usuwa błędy i nie dopuszcza do utrwalania niewłaściwych nawyków;

• decyduje o czasie realizacji poszczególnych zagadnień (danego etapu), przerw oraz czasie zakończenia zajęć w danym dniu szkoleniowym.

• na punktach nauczania:

• prowadzi szkolenie drużyny (załogi) według przyjętego modelu instruowania - zajęcie, w którym prowadzi punktu nauczania;

• wymaga przestrzegania zasad bojowego zachowania przez cały stan osobowy biorący udział w zajęciach;

• kieruje centralnie pozoracją i czasem szkolenia na poszczególnych punktach nauczania;

• nadzoruje przestrzeganie przyjętych form i metod szkolenia;

• sprawdza i ocenia metodyczną oraz merytoryczną stronę szkolenia na punktach nauczania;

• pomaga instruktorom w szkoleniu żołnierzy (pododdziałów) słabo przyswajających nowe wiadomości i umiejętności;

• zwraca uwagę na właściwe wykorzystanie terenu;

• egzekwuje przestrzeganie warunków bezpieczeństwa;

• na bieżąco usuwa błędy i nie dopuszcza do utrwalania niewłaściwych nawyków.

• w trakcie zakończenia zajęcia:

• zarządza zbiórkę, sprawdza obecność oraz stan sprzętu, który był używany na zajęciach;

• dokonuje przejrzenia broni i wyposażenie szkolonych oraz rozlicza środki pozoracji pola walki;

• przypomina temat zajęć;

• omawia działanie szkolonych i osiągnięcie zakładanych celów szkoleniowych;

• podaje ocenę zbiorową lub oceny indywidualne szkolonych
  (w zależności od okresu szkolenia) wskazuje najlepiej i najsłabiej ćwiczących;

• stawia zadania związane z usunięciem niedociągnięć;

• podaje temat i termin kolejnych zajęć;

• stawia zadania i omawia warunki bezpieczeństwa na czas powrotu do PST;

• kieruje marszem pododdziału doskonaląc zagadnienia słabo opanowane.

• po powrocie z zajęć w PST:

• ustawia pojazd(y)/sprzęt w miejscu obsługi lub parkowania;

• zarządza zbiórkę i organizuje obsługę sprzętu;

• sprawdza sposób wypełnienia przez kierowców rozkazów wyjazdu oraz podpisuje je;

• zarządza zbiórkę i przyjmuje meldunki o wykonaniu zadań;

• organizuje powrót do rejonu zakwaterowania.

• po powrocie z zajęć w rejonie zakwaterowania:

• organizuje obsługę wyposażenia osobistego żołnierzy;

• rozlicza środki pozoracji pola walki (przekazanie szefowi pododdziału do rozliczenia w oddziałowym magazynie środków bojowych);

• dopilnowuje zdania broni do magazynu i wyposażenia do miejsc jego przechowywania;

• składa meldunek przełożonemu o powrocie z zajęć.

1. Czynności instruktora

Dowódca drużyny /instruktor/ podczas zajęć taktycznych realizuje zadania zgodnie z otrzymanym instruktażem prowadząc szkolenie na punktach (punkcie) nauczania.

Do jego czynności w dniu zajęć należy:

1. przed wyjazdem /wymarszem/ na zajęcia /wyznaczony funkcyjny/:

• przed rejonem zakwaterowania sprawdzić wygląd zewnętrzny, wyposażenie szkolonych oraz środki materiałowo - techniczne;

• przyprowadzić pluton do wyznaczonego rejonu w PST;

• złożyć meldunek kierownikowi zajęć;

• w czasie przemieszczenia do rejonu rozpoczęcia zajęć realizować zadania określone przez kierownika zajęć.

• w rejonie rozpoczęcia zajęć:

• rozmieścić sprzęt w terenie zgodnie z wytycznymi kierownika zajęć;

• wykonać zbiórkę plutonu;

• uczestniczyć w rozpoczęciu zajęć;

• po komendzie kierownika zajęć odprowadzić drużynę na punkt nauczania;

• po otrzymaniu komendy (sygnału) od kierownika zajęć rozpocząć szkolenie.

• w czasie zajęć:

• szczegółowo omówić warunki bezpieczeństwa (jeżeli wcześniej nie uczynił tego kierownik zajęć);

• przystąpić do szkolenia na punkcie nauczania zgodnie z wytycznymi otrzymanymi na instruktażu;

• prowadzić zajęcia na wysokim poziomie metodycznym i merytorycznym oraz przestrzegać zasad nauczania, instruowania i warunków bezpieczeństwa;

• oceniać, zbierać uwagi oraz analizować postępy szkolonych w trakcie zajęć;

• po komendzie (sygnale) kierownika zajęć przerwać szkolenie, wykonać zbiórkę drużyny, dokonać przejrzenia broni, zebrać nie zużyte środki pozoracji pola walki, krótko omówić jego przebieg i - w zależności od sposobu przeprowadzenia zajęć - dokonać zmiany drużyn na punktach nauczania.

Uwaga:

W czasie szkolenia na punktach nauczania dowódca drużyny szkoli swoją drużynę, natomiast (w zależności od przyjętej organizacji) powinien uczestniczyć z podwładnymi w szkoleniu na zasadniczym punkcie nauczania prowadzonym przez kierownika zajęć.

4. po zajęciach:

• osobiście sprawdzić broń, wyposażenie i sprzęt na swoim punkcie nauczania, rozliczyć środki pozoracji pola walki;

• przyprowadzić drużynę w rejon zakończenia zajęć;

• złożyć meldunek kierownikowi zajęć o przebiegu szkolenia, przekazać uwagi, wskazać najlepiej i najsłabiej ćwiczących;

• uczestniczyć w omówieniu zajęć;

• w czasie marszu realizować zadania określone przez kierownika zajęć.

• w PST - po powrocie z zajęć:

• ustawić pojazdy (sprzęt) w ustalonym miejscu;

• nadzorować obsługiwanie sprzętu i zameldować kierownikowi zajęć
  o jej ukończeniu;

• przyprowadzić pododdział do rejonu zakwaterowania.

ROZDZIAŁ IV Sprawozdanie i omówienie ćwiczenia taktycznego

O

mówienie i sprawozdanie z ćwiczenia są końcowymi etapami procesu przeprowadzenia ćwiczenia. Celem tych etapów jest wyciągnięcie jak największych korzyści z wysiłków i nakładów poniesionych w procesie przygotowania
i prowadzenia ćwiczenia. Ma ono na celu dokonanie wnikliwej oceny osób funkcyjnych oraz ćwiczącego pododdziału w celu określenia ich aktualnego stanu wyszkolenia oraz zdolności i przygotowania do wykonywania zadań zgodnie
z przeznaczeniem.

Etap omówienia ćwiczenia ma duże znaczenie szkoleniowe, ponieważ efektywna jego realizacja powinna określić kierunki dalszego doskonalenia procesu szkolenia dowódców i pododdziałów.

Meldunek z przeprowadzonego ćwiczenia opracowuje się w formie pisemnej i przesyła do przełożonego kierownika ćwiczenia. Jest ono dla niego źródłem informacji o ćwiczeniu i pozwala na wyznaczenie kierunków dalszego szkolenia zarówno dowództw jak i pododdziałów.

1. Omówienie ćwiczenia

Decyzja co do czasu i miejsca omówienia ćwiczenia powinna być uzależniona od czasu zakończenia ćwiczenia, przemieszczenia sprzętu, obsługi i zabezpieczenia UiSW oraz czasami przedsięwzięć szkoleniowych planowanych do realizacji przez ćwiczących po zakończeniu ćwiczenia.

Etap omówienia ćwiczenia ma duże znaczenie szkoleniowe, ponieważ efektywna jego realizacja powinna określić kierunki dalszego doskonalenia
w obszarze strukturalnym, funkcjonalnym i przedmiotowym.

Po zakończeniu każdego etapu ćwiczenia osoby funkcyjne na odprawie kierownictwa ćwiczenia przekazują uwagi i wnioski kierownikowi ćwiczenia.

Omówienie ćwiczenia - przeprowadza kierownik ćwiczenia po jego zakończeniu (otrzymanie meldunku o obsłudze i zabezpieczeniu UiSW) w formie ustnej w miejscu i z udziałem osób przez niego określonym w wytycznych do przeprowadzenia ćwiczenia.

Przebieg omówienia ćwiczenia i jego układ zależą od indywidualnych wymagań kierownika ćwiczenia i mogą przyjmować następujący układ:

• Przedstawienie tematu, celów szkoleniowych;

• Omówienie przebiegu ćwiczenia;

• Uwagi dotyczące przebiegu ćwiczenia według jego etapów;

• Uwagi i spostrzeżenia dowódców biorących udział w ćwiczeniu;

• Uwagi końcowe kierownika ćwiczenia.

4.2. Ocena przeprowadzonego ćwiczenia

Ogólna ocena ćwiczenia jest średnią arytmetyczną ocen obejmującą następujące działy:

• działalność taktyczna dowódcy;

• działalność taktyczna ćwiczącego pododdziału;

• wykonanie zadań ogniowych (podczas ćwiczeń ze strzelaniem).

Ocenę z działu wystawia się następująco:

• Ocenę bardzo dobrze - jeżeli średnia arytmetyczna wynosi 4,51 i wyżej.

• Ocenę dobrze - jeżeli średnia arytmetyczna wynosi od 3,51 do 4,50,

• Ocenę dostateczna - jeżeli średnia arytmetyczna wynosi od 2,51 do 3,50.

• Ocenę niedostateczną - jeżeli średnia arytmetyczna wynosi 2,50
  i poniżej.

Strzelanie podczas ćwiczeń taktycznych ocenia się następująco:

• bardzo dobrze - jeżeli zniszczono 70% celów, w tym 80% celów ważnych (z ogólnej liczby celów ważnych);

• dobrze - jeżeli zniszczono 60% celów, w tym 70% celów ważnych
  (z ogólnej liczby celów ważnych);

• dostatecznie - jeżeli zniszczono 50% celów, w tym 60% celów ważnych
  (z ogólnej liczby celów ważnych).

Do oceny ćwiczenia obowiązkowo należy sporządzić kartę oceny ćwiczenia, której wariant przedstawia - Załącznik J.

1. Meldunek do przełożonego z przeprowadzonego ćwiczenia

Meldunek z przeprowadzonego ćwiczenia jest źródłem informacji dla przełożonego kierownika ćwiczenia i pozwala na wyznaczenie kierunków dalszego doskonalenia. Meldunek z przeprowadzonego ćwiczenia opracowuje się w formie pisemnej i przesyła się do przełożonego kierownika zajęć.

Meldunek jest oficjalnym pismem składanym po zakończeniu ćwiczenia. Powinien być on przesłany do przełożonego przez kierownika ćwiczenia w terminie do 7 dni od daty jego zakończenia.

Meldunek powinien zawierać:

• nazwę i termin przeprowadzenia ćwiczenia;

• cele i problemy rozpatrywane podczas ćwiczenia;

• przedsięwzięcia realizowane w trakcie ćwiczenia;

• oceny, uwagi, spostrzeżenia i ustalenia określone w ramach omówienia;

• uwagi i propozycje uczestników ćwiczenia.

Proponowany układ meldunku:

1. Wstęp: uwarunkowania taktyczno-operacyjne i ogólna koncepcja ćwiczenia.

2. Streszczenie ćwiczenia, które powinno zawierać:

• nazwę, typ, rodzaj i obszar prowadzenia oraz inne istotne dane przyjęte w trakcie organizacji ćwiczenia;

• dane kierownictwa ćwiczenia;

• wykaz uczestniczących w ćwiczeniu.

• Opis ćwiczenia. Powinien dostarczyć pełnej i wyczerpującej informacji dotyczącej celu głównego i celów szczegółowych ćwiczenia.

• Załączniki tematyczne.

Obszary tematyczne załączników mogą być podporządkowane tylko sprawom operacyjnym lub innym, takim jak: planowanie i prowadzenie ćwiczenia, logistyka,. Załączniki te powinny określać w niezbędnym zakresie, zagadnienia dotyczące:

• zaistniałych problemów w stosunku do poszczególnych obszarów tematycznych;

• komentarza kierownika ćwiczenia;

• wniosków i rekomendacji kierownika ćwiczenia w zakresie podjęcia działań z ich opisem oraz określeniem wykonawcy.

• Podsumowanie działania to sposób realizacji poleceń, zadań i rekomendacji przedstawionych przez kierownika ćwiczenia w załącznikach tematycznych.

Wnioski wypływające z ćwiczenia powinny być uwzględnione w dalszej działalności szkoleniowej !

3. Ocena i ewidencja zajęć taktycznych

W trakcie realizacji szkolenia przeprowadza się cykliczne sprawdzenia zakresu opanowanej wiedzy i umiejętności (kadry i pododdziałów), pozwalające ocenić stopień wyszkolenia indywidualnego żołnierzy i zespołowego pododdziału
w zakresie rozwiązywania kompleksowych zadań, wynikających ze zrealizowanej problematyki szkoleniowej. Przedmiotowy tematyczny zakres egzaminów oraz strzelań i ćwiczeń (zajęć) taktycznych podlegających ocenie po zakończeniu okresu (cyklu) szkolenia zawarty jest w programach szkolenia.

Na szczeblu drużyna (załoga) - pluton po zakończeniu szkolenia przeprowadza się sprawdzenia w zakresie wyszkolenia zespołowego obejmujące m.in.: ćwiczenia w kierowaniu ogniem oraz praktyczny sprawdzian wyszkolenia taktycznego oraz z taktyki rodzajów wojsk w ramach wykonania zadania bojowego w składzie drużyny (załogi) i plutonu.

Kryteria oceny dowódcy drużyny(załogi), plutonu i pododdziałów z zakresu szkolenia taktycznego zawarto w załączniku 4 i 5.

Po przeprowadzonym sprawdzeniu stopnia osiągnięcia celów szkoleniowych (poziomu wyszkolenia żołnierzy lub pododdziału) dowódca pododdziału zobowiązany jest złożyć pisemny meldunek do bezpośredniego przełożonego. Meldunek powinien zawierać:

• zakres sprawdzanej tematyki;

• zasadnicze niedociągnięcia oraz propozycje sposobu ich usunięcia;

• ocenę stopnia wyszkolenia.

Warunkiem osiągnięcia zdolności pododdziału do wykonania zadania bojowego (osiągnięcia celów szkoleniowych) jest pełne zabezpieczenie materiałowo-techniczne procesu szkolenia pododdziału.

Do oceny poziomu wyszkolenia stosować pojęcie „wykonał zadanie” (osiągnął zakładany cel) lub „nie wykonał zadania”, czyli jest zdolny do działania lub nie.

Ewidencja wyników szkolenia taktycznego powinna umożliwiać ciągłe śledzenie i analizę rezultatów szkolenia oraz ocenę stopnia realizacji obowiązującego programu i zadań. Ewidencjonowaniu podlegają zajęcia taktyczne programowe, treningi żołnierzy oraz przedsięwzięcia metodyczne.

Dowódcy poszczególnych szczebli dowodzenia ewidencjonują zajęcia
i uzyskane oceny przez żołnierzy (pododdział) w następujących dokumentach:

1. Dowódca kompanii (równorzędny) odpowiada za prowadzenie „Książki ewidencji szkolenia i materiałowego zabezpieczenia kompanii”.

2. Dowódca plutonu (równorzędny) odpowiada za prowadzenie „Dziennika ewidencji szkolenia”. W dzienniku tym prowadzi się ewidencję ocen uzyskanych przez żołnierzy i pododdziały do szczebla plutonu. Sposób jego prowadzenia i ewidencji ocen sprecyzowany jest w instrukcji prowadzenia dziennika.

Ponadto każdy kierownik zajęć taktycznych (strzelania, ćwiczenia, treningu) z wykorzystaniem środków bojowych i materiałowych zobowiązany jest po zakończeniu szkolenia zaewidencjonować ich zużycie oraz uzyskane wyniki w:

• książce wykorzystania obiektu;

• dziennikach ewidencji szkolenia;

• tygodniowym planie szkolenia (ponadto trzeba dokonać wpisu o realizacji w rubryce „Adnotacja o realizacji”);

• zapotrzebowaniu - protokole zużycia w części „Z”;

Proces rozliczania działalności szkoleniowej realizować zgodnie z „Instrukcją
o planowaniu i rozliczaniu działalności bieżącej w SZ RP”.

Książki ewidencji szkolenia i materiałowego zabezpieczenia kompanii składa się z siedmiu rozdziałów, w których ewidencjonuje się:

Rozdział „Zajęcia i ćwiczenia taktyczne” - programowe zajęcia
i ćwiczenia taktyczne, a także treningi. Dla ćwiczeń prowadzonych od szczebla kompanii wzwyż oblicza się i ewidencjonuje koszty ćwiczenia;

Rozdział „Wyniki szkolenia z poszczególnych przedmiotów” - uzyskane rezultaty w poszczególnych działach i przedmiotach szkolenia w skali miesiąca, z dokładnością o jeden szczebel niżej oraz wykorzystanie czasu szkoleniowego i frekwencje na zajęciach;

Rozdział „Sumaryczne wyniki strzelań” - wyniki strzelań z broni indywidualnej i zespołowej oraz w składzie pododdziału, a także ćwiczenia
w rzucaniu granatami;

Rozdział „Zbiorcze zestawienie wyników” ogólne zestawienie uzyskanych wyników ( za plutony);

Rozdział „Zabezpieczenie materiałowe szkolenia” - rozdział środków materiałowych i limitów eksploatacyjnych przydzielonych na szkolenie (na rok
i miesiąc);

Rozdział „Ewidencja liczbowa specjalistów posiadających klasy kwalifikacyjne” - wykaz kadry i żołnierzy zasadniczej służby posiadających klasy kwalifikacyjne określonej specjalności wojskowej;

Rozdział „Zestawienie liczbowe ruchu przodownictwa
i współzawodnictwa” - zestawienia zbiorcze (pododdziałów) i indywidualne otrzymanych wyróżnień.

BIBLIOGRAFIA

1. Doktryna szkoleniowa Sił Zbrojnych RP (DD/7), Warszawa, Szt. Gen. 2004.

2. Organizacja szkolenia dowództw i sztabów w Siłach Zbrojnych RP(DD/7.1) Warszawa, Szt. Gen. 2004.

3. Instrukcja o przygotowaniu i prowadzeniu ćwiczeń z dowództwami, sztabami
   i wojskami w Siłach Zbrojnych RP (DD/7.1.1) Warszawa, Szt. Gen. 2004.

4. Działalność szkoleniowo-metodyczna w Siłach Zbrojnych RP (DD/7.5) Warszawa, Szt. Gen. 2005.

5. Program szkolenia pododdziałów zawodowych wojsk pancernych
   i zmechanizowanych, Warszawa, DWLąd. 2004.

6. Program szkolenia pododdziałów wojsk pancernych i zmechanizowanych,
   z żołnierzami zasadniczej służby wojskowej, Warszawa, DWLąd. 2005.

7. Podręcznik walki pododdziałów wojsk pancernych (pluton, załoga). DWLąd. Warszawa 2000.

8. Podręcznik walki pododdziałów wojsk zmechanizowanych (pluton, drużyna).DWląd., Warszawa 2000.

9. Instrukcja kierowania ogniem pododdziałów zmechanizowanych i czołgów
   w walce, Warszawa, Szt. Gen. 1998.

10. Program strzelań z wozów bojowych (DD/7.0.1) Warszawa, Szt. Gen. 2005.

11. Program strzelań z broni strzeleckiej (DD/7.0.2) Warszawa, Szt. Gen. 2005.

12. Zbiór norm szkoleniowych pododdziałów czołgów, GZSzB, Warszawa 1986.

13. Zbiór norm szkoleniowych pododdziałów piechoty GZSzB, Warszawa 1986.

14. Poradnik dowódcy pododdziału.cz II, Warszawa, DWLąd. 2001.

15. Chudy W. Wybrane elementy działalności dydaktycznej i naukowej, Wrocław WSOWLąd. 2004.

16. Krakowski K., Rędziak Z., Metodyka przygotowania i prowadzenia ćwiczenia
    z wojskami, Warszawa, AON 2005.

17. Muszyński J., Realizacja szkolenia bojowego w trakcie szkolenia podstawowego, Poznań, CSWLąd. 2005.

18. Smykla J., Szalc J. Szkolenie taktyczne w pododdziale, Wrocław, WSO 1999.

Działalność szkoleniowo-metodyczna w Siłach Zbrojnych RP DD/7.5 Szt. Gen, Warszawa 2005 s. 48

Tamże s.50

Działalność szkoleniowo-metodyczna w Siłach Zbrojnych RP DD/7.5 Szt. Gen, Warszawa 2005 s. 51

Zagadnienie to występuje gdy zajęcie jest realizowane na punktach nauczania

49

---