Wykład 1

• początek XIX w. - rodzi się antropologia

• źródło - refleksja, „że inni są inni”

• starożytni Grecy:

• od Egipcjan - rozwinięta refleksja o charakterze medycznym

• ekspansja kolonialna

• powstanie systemów filozoficznych nie podporządkowanych bogom

• relacje podróżnicze (Hekatajos z Miletu - podróże po Italii, Hiszpanii, informacje o rolnictwie, wyglądzie ludzi, itp. Tukidydes.)

• teoria kultury - zbudowana w połowie XIX w. na bazie:

• historii (relacje historyczne i etnograficzne)

• tekstów o charakterze medycznym

• tekstów filozoficznych

• Starożytny Rzym

• Pliniusz

• Juliusz Cezar

• Strabon - geograf - opis ludów i ich zwyczajów

• Tacyt - opis ludów germańskich

• Tytus Lukrecjusz Carus - „O naturze wszechrzeczy”; wymyślił teorię ewolucji 2000 lat wcześniej przed ewolucjonistami

• Galen - anatomia

• Średniowiecze

• chrześcijaństwo nie jest przekonane do medycyny (to kwestia Boga), ale powstają szkoły medyczne (np. w Salermo, 900 r. n.e., założona przez przedstawicieli różnych środowisk; oparte na Galenie)

• zróżnicowanie rasowe: potomkowie Sema, Chama i Jafeta

• rola autorytetów!

• początki wielkich wypraw: Marco Polo, Henryk Żeglarz, Carpini. Ale podróże arabskie były znacznie wcześniejsze, już od X w. Wyprawy rozszerzają świat do granic, które wcześniej nie istniały; zupełnie odmienny obraz świata

• Renesans

• prace filozoficzne (Machiavelli)

• przełom kopernikański

• 1471 wyprawa do Afryki: kontakt z czarnymi Maurami

• 1486 Bartolomeo Diaz: Przylądek Dobrej Nadziei

• 1492 Kolumb, Ameryka

• 1520 Magellan, dookoła świata

• podbój Azteków, Inków, Majów

• XVI w. - traktaty biologiczne, zoologiczne; powstają ogrody botaniczne

• zmiana teorii o pochodzeniu gatunków (odejście od koncepcji teologicznych - Arka Noego itp.). Pytania o monogenezę i poligenezę człowieka (od jednego czy od wielu przodków?)

• Giordano Bruno, XV w.: nie możliwe, że 1 przodek

• 1655, „Prae Admitae”, Izaak de la Peyrere: Adam to przodek Żydów, inni mają innego

• liczne opisy nowych (odkrytych) kultur

• inne modele kolonizacji

• Anglia, Holandia: protestanci - wyruszają całymi rodzinami, ziemia bardzo pożądana

• Hiszpania, Portugalia: konkwistadorzy - łupienie i grabienie, ale łączą się z inną kulturą

• rozwój medycyny

• Andreas Vesalius „Tekst o budowie ciała ludzkiego”, XVI w. - podważa anatomię Galena (jego opis to budowa małpy)

• Holandia - rozwój nauk medycznych

• kraje skandynawskie: Linneusz - systematyka: człowiek w świecie zwierząt!

• Buffon - „Historia naturalna”, jeden z tomów w całości o człowieku

• Blumenbach - XVIII/XIX, „O naturalnym zróżnicowaniu ludzkości”. Jako pierwszy użył pojęcia antropologii w znaczeniu medycznym. Twórca kraniologii (nauka o czaszkach)

• Cuvier - podział na 3 rasy (biała, żółta, czarna)

• Lamarc - XVIII/XIX w., biologiczne mówienie o zmienności gatunków (teoria transformizmu): warunki wpływają na sposób życia, zmiany w organizmie człowieka

• pytanie: jak długo istnieje świat?

Wykład 2

• Tomasz Hobbes

• odrzucił pogląd o społecznej naturze człowieka

• pkt wyjścia - stan natury rozbity przez egoizm ludzki => wojna, w której wygrali najsilniejsi i połączyli się w społeczeństwo

• przymioty moralne = wynik pracy

• własna praca nad sobą a nie dary boskie!

• umowa społeczna - nieujarzmiona natura => uporządkowane społeczeństwo

• J. J. Rousseau

• stan natury - szczęśliwy dzikus, nieskażony przez cywilizację

• John Locke

• społeczeństwo pierwotne - niepewność stanu politycznego => powstanie społeczeństwa

• ale społeczeństwo to nie rząd (bo jeśli rząd nie odpowiada interesom społecznym, może zostać obalony)

• „Rozważania dotyczące umysłu ludzkiego” - krytyka Kartezjusza

• człowiek jako „tabula rasa”; wszystkiego uczy kultura

• enkulturacja = proces gromadzenia wiedzy, powstawania teorii i idei => tak więc Locke prekursorem np. antropologii

• David Hume

• odrzuca koncepcję „umowy społecznej”, koncepcję pierwotnego stanu natury i koncepcję „złotego wieku” (z mitologii - powolne antyewolucyjne upadanie; z Biblii - raj, z którego nas wygnano; ewolucjonizm też to odrzucił)

• człowiek stał się istotą społeczną dzięki swoim potrzebom. Uświadomił sobie, że pewne normy prowadzą do profitów (najpierw rodzina, potem grupa społeczna i państwo)

• próba wprowadzenia do nauk ścisłych zdobyczy nauk humanistycznych; rządzą nimi jakieś prawa ogólne - socjologiczne (bo życie nie jest przypadkiem)

• odrzuca determinizm geograficzny

• Monteskiusz

• podział ludów na północne i południowe

• czynniki wpływające na rozwój kultury

• Condorcet

• ludzkość rozwija się w cyklu 10 etapów (do Rewolucji Francuskiej)

• D'Alembert

• encyklopedysta

• tylko pewne twierdzenia (fakty zewnętrzne, rzeczywiste) - teorie pozytywistyczne

• filozofia - oparta na naukach szczegółowych; ma mieć charakter encyklopedyczny; nie zajmuje się kwestiami bytu

• klasyfikacja nauk powinna być genetyczna (tak, jak przyjmuje je rozum - od konkretu do abstrakcji)

• nauka powstaje w określonych warunkach, pojęcia są dziełem zbiorowym. Nauka = pochodna swojego czasu, historii; odpowiedzi ciągle są inne

• reforma nauki: bez metafizyki, tylko fakty! Potem to samo u Comte'a

• Lafiteau

• jezuita, przebywał wśród Irokezów

• 1724 opis „dzikich” amerykańskich - cel: dla misjonarzy; opisuje systemy pokrewieństwa; dane etnograficzne, 130 lat przed Morganem!

• Demeunier

• 1770 książka o zwyczajach różnych ludów

• Jens Kraft

• duński filozof

• bada plemiona indiańskie

• 1760 opis ludów indiańskich (wierzenia, prawa, zwyczaje)

• Christian Thomsen

• 1840 pierwsze muzeum, Kopenhaga, eksponaty związane z kulturą, etnograficzne i archeologiczne

• Comte

• pozytywizm, „Kurs filozofii pozytywnej” 1830

• odrzucenie metafizyki

• rzeczy pewne, trwałe, oczywiste; biologia, fizyka, chemia

• twórca terminu „socjologia”

• idea reformy społecznej i reformy nauk

• Herbert Spencer

• ewolucjonista filozoficzno-socjologiczny

• system - filozofia syntetyczna: próba syntezy dziejów przyrody, społeczeństwa i kultury w oparciu o teorię ewolucji

• nauka = jednolity system poznawczy. Taka ma też być filozofia (oparta na prawie ewolucji)

• ewolucja tłumaczy jak przemieszcza się materia i jak powstaje ruch

• Spencer był ewolucjonistą wcześniej niż Darwin, systemowo podchodził do tej teorii. Darwin tylko w biologii

• myślenie:

• organicystyczne (społeczeństwo = organizm, bo rozwija się od form najprostszych do bardziej zróżnicowanych; od małych - struktury plemienne, do dużych - organizmy państwowe)

• mechanistyczne (siły, ruch, materia)

• socjologia - nauka o rozwoju społeczeństwa zgodnie z prawami przyrodzonymi

• teoria rozwoju społecznego - czynniki:

• zewnętrzne

• środowisko (klimat, gleba, roślinność)

• wtórne - powstające poprzez działanie ludzkości)

• wewnętrzne

• pierwotne (cechy fizyczne, emocjonalne i umysłowe człowieka)

• wtórne (wpływ społeczeństwa na działania ludzkie, oddziaływanie na siebie społeczeństw; np. wzrost liczebności)

• oprócz tego Herberta interesowały poszczególne instytucje (teoria organizacji społecznej)

Wykład 3 (EWOLUCJONIZM 1)

• ewolucjonizm: 1859 - 1890

• myślenie ewolucjonistyczne:

• Teodor Waitz, 1 tom „Antropologie der Natur Wulker”

• Karol Darwin, „O pochodzeniu gatunków“

• Marks

• Spencer

• ewolucjonizm w obrębie nauk humanistycznych

• próba odnalezienia wspólnego prawa dla wszystkiego - prawo ewolucji, bo ewoluuje wszystko; ewolucja obejmuje wszystkie dziedziny

• ewolucja = zmiana; ewolucjonizm = pogląd, że rzeczy się zmieniają

• zasady ewolucji:

• jedność natury ludzkiej (patrz: oświecenie)

• uniwersalność rozwoju kulturowego (człowiek jest z natury wynalazczy)

• gradualizm (stopniowość: kultura rozwija się etapami)

• genetyczny charakter zmian (zakodowany, zakorzeniony w etapie wcześniejszym)

• dyferencyjny charakter zmian (wszystko rozwija się od form homogenicznych - jednorodnych, do heterogenicznych - różnorodnych)

• unilinearyzm (jednokierunkowość, postęp) w długich przekrojach czasowych

• cel ewolucji - znalezienie genezy zjawisk (co było na początku?) wszystkich razem i osobno

• metoda porównawcza! Porównujemy jak nasza kultura wyglądała na etapie barbardzyństwa; analiza przeżytków

• przeżytek - taki element, który powstał, rozwijał się i działał w jakimś poprzednim stadium kultury, teraz przeszedł do wyższego stadium, ale pełni już inną funkcję. Np. zabobony, przesądy

• język - specyficzny język pojęciowy; praktycznie cała antropologia posługuje się terminami ewolucjonizmu

• wybitny ewolucjoniści

• Morgan

• Tylor

• McLennan

• Lubbock

• Maine

• Bachoffen

• Bastian

• idee elementarne = podstawowa jedność natury ludzkiej; są wspólne dla całego gatunku ludzkiego; modyfikują się poprzez wpływ środowiska w idee ludowe; Bastian!

• badacze ewolucjonizmu - gabinetowi (biurkowi) a nie terenowi. Wyjątek - Morgan

• Morgan

• badacz terenowy

• uczony prywatny, bez pomocy instytucjonalnej, np. uczelni

• kultura Irokezów ze szczepu Seneka (nawet został przez nich adoptowany :))

• problematyka pokrewieństwa i rodziny w powiązaniu z technologią, instytucjami społeczno-politycznymi

• 1851 „Liga Irokezów”

• 1871 „System pokrewieństwa i powinowactwa w rodzinie ludzkiej”

• 1877 „Społeczeństwo pierwotne”

• etapy rozwoju rodziny:

• proiskuizm - od „proiskuitas” (chaos płciowy): brak uregulowanych stosunków seksualnych, chaos płciowy

• rodzina kazirodcza

• rodzina swoista - punualna; małżeństwo grupowe; etap barbarzyństwa

• rodzina parzysta - nietrwała, osobno się mieszka

• rodzina patriarchalna - poligymiczna (wiele żon)

• rodzina monogamiczna - współczesna rodzina europejska; wg ewolucjonistów to najwyższy etap (bo byli europocentryczni)

• typy pokrewieństwa

• klasyfikacyjny: wszystkie osoby należące do jednego pokolenia nazywane są jedną kategorią (np. moje pokolenie to bracia i siostry; mojej matki - ciotki i wujowie); jedno pokolenie = jedna klasa

• deskryptywny (opisowy jednostki): np. ja jestem wnukiem mojej babci a córką matki

Wykład 4 (EWOLUCJONIZM 2)

• okresy etniczne: pojęcie morganowskie; wg niego to:

• dzikość

• niższy stan: do wynalezienia ognia i rybołówstwa

• średni stan: do wynalezienia łuku i strzał (Australijczycy, część Polinezyjczyków)

• wyższy stan: do wynalezienia garncarstwa

• barbarzyństwo

• niższy stan: od wynalezienia garncarstwa do

• na półkuli wschodniej - oswojenia zwierząt

• na półkuli zachodniej - uprawy kukurydzy i wynalezienia cegły

• średni stan: do umiejętności wytopu rudy żelaza

• wyższy stan: od obróbki żelaza do pisma

(równoważniki: pismo hieroglificzne i pismo alfabetyczne)

• cywilizacja

• równoważnik: zjawisku na jednej półkuli odpowiada zjawisko na drugiej półkuli, ale nie są identyczne (bo są zmienne warunki środowiska)

• podział Morgana uznał Tylor, tylko że za moment przejściowy między dzikością a barbarzyństwem uznał wynalezienie rolnictwa

• religia - schemat ewolucjonistyczny:

• Tylor: animizm - nauka o wszystkich jestestwach duchowych; obejmuje wiarę w bóstwa kierujące, w duchy podrzędne, dusze i w życie przyszłe. Te wierzenia muszą się wyrażać poprzez oddawanie czci

• Lubbock:

• „Origin of civilisation” 1870

• nie ma ludu, który byłby niereligijny

• etapy rozwoju religii

• ateizm: to nie tyle brak religii, co brak osobowego boga; są jestestwa duchowe, dusze, silniejsze od człowieka (Wedowie, Australijczycy)

• fetyszyzm: pojęcie wprowadzone w 1760 r. a nie przez Lubbocka! Bóstwa zamieszkują świat, są niewidzialne, podobne do duchów i poddają się ludzkim czasom (?). Fetysz służy temu, by poddać bóstwo człowiekowi; może nim być dowolna rzecz; kultem otacza się pojedynczy przedmiot (ludy Czarnej Afryki)

• totemizm: od „totem”; termin po raz wprowadzony w XVIII w. przez Longa; Lubbock go spopularyzował; dla Durkheima totemizm = początek religii; etap kultu przyrody nieożywionej; totemem jest cały gatunek. Bóstwa mieszkają na ziemi jako niewidzialne części przyrody; niższe podlegają czarom, wyższe nie (głównie Indianie i mieszkańcy Nowej Zelandii)

• szamanizm: z bóstwem można się skontaktować tylko przez szamana podczas transu, kiedy je odwiedza lub one go odwiedzają (Grenlandia, ludy syberyjskie)

• idolatria: bałwochwalstwo; bóstwa są podobne do ludzi, ale mądrzejsze i potężniejsze; nie ulegają zaklęciom i modlitwie, ale można je przebłagać ofiarami; kult przodków i wodzów plemiennych (przedkolumbijski Meksyk)

• bóg jako stwórca natury: dobre duchy stają się dobrymi bogami; złe stają się demonami (ludy, które są w epoce cywilizacji)

• idee religijne łączą się z moralnymi

• rodzina

• „Prawo macierzyste” Bachoffena, 1861 - na początku był matriarchat

• „Ancient Law” Macine'a, 1861 - na początku patriarchat

• termin = słowo; pojęcie = to, co słowo oznacza. Terminów jest wiele, pojęcie jedno

• „Początek cywilizacji” Morgana, 1861 - rozróżnienie kuzynów przeciwległych. Engels też o tym pisze. Strukturalna koncepcja Levi-Straussa oparta częściowo na Morganie

• współcześnie ewolucjonizm jest koncepcją martwą, wraca się tylko do niektórych wątków

• baza materiałowa ewolucjonizmu

• żaden z badaczy nie był antropologiem; sami tworzyli podstawy antropologii; w 1883 Tylor prowadzi wykłady z antropologii w Oxfordzie

• brak przygotowania metodycznego

• „śliska metoda porównawcza” (Tylor sam stosował metodę statystyczną)

• atomizujące podejście do kultury (wyciąganie poszczególnych elementów kulturowych i badanie ich z zewnątrz, bez korelacji systemowej i kontekstu)

• 1881 podręcznik Tylora „Antropologia” (wychodzi od człowieka, dochodzi do kultury; człowiek - monogeneza; kultura - poligeneza)

• 1865 „Primitive Culture”, McLenan - wprowadza pojęcie egzogamii

• 1884 „Etnologia”, Bastian - pisze tylko o kulturze; brak biologii

• dla Tylora antropologia = naturalna historia ludzkości; na szczycie zoologii

Wykład 5 (DYFUZJONIZM 1)

• twórca, nestor myśli antropologicznej - etnologii porównawczej - ojciec Lafitau, który przez 60 lat żył wśród Indian kanadyjskich; autor koncepcji monogenezy człowieka

• etnologia porównawcza = szukanie zapożyczeń

• Ratzel

• od niego zaczyna się główny nurt dyfuzjonizmu

• profesor uniwersytetu w Lipsku

• „Antropogeografia”

• nie był twórcą teorii migracji (jej prekursorem był Moritz Wagner)

• geograf; wprowadził do badań nad kulturą dociekania o charakterze geograficznym

• interesował się głównie kulturą materialną

• uważał, że w przypadku ruchów naturalnych zapożyczenia od jednego do drugiego ludu nie są przypadkowe

• badania w Afryce i Melanezji

• odrzuca ideę naturalnej wynalazczości człowieka; człowiek - nietwórczy; podobieństwa - wynik zapożyczeń

• migracje i kontakty - przyczyna stagnacji albo rozwoju społeczeństw

• wskazał na różnice, które wypływały z istnienia ludzi w określonych środowiskach; ale nie jest deterministą geograficznym

• uważany za twórcę tzw. kryterium formy: podobieństwa kulturowe powinny być poszukiwane w cechach 2-rzędnych, wynikają z migracji i dyfuzji. Cechy 1-rzędne wynikają z istoty, przeznaczenia, materiału, funkcji. Cechy 2-rzędne nie są tak istotne, mogą się zmieniać, bo nie wynikają z istoty i przeznaczenia

• Leo Frobenius

• najpierw dyfuzjonista, potem zaprzeczył temu kierunkowi

• badacz terenowy: Afryka, Melanezja, Indonezja; maski, domy, ubiory, tarcze

• wprowadził kryterium ilości (im większa jest ilość podobnych cech niezależnych funkcjonalnie, tym większe prawdopodobieństwo powiązania między elementami)

• badał powiązania elementów kulturowych w całe kompleksy

• pojęcie kręgu kulturowego: cechy i istnienie geograficzne

• rozszerzenie teorii migracji

• Bernard Ankermann

• badał Afrykę

• współpracował z Groebnerem (Muzeum Etnograficzne w Berlinie)

• kwestia kręgów kulturowych i warstw kulturowych

• Fritz Groebner

• „Melodie der Etnologie”, 1911

• rozbudowa koncepcji kręgów i warstw: rozszerzenie na obszar całego świata

• ostateczne ustalenie monogenezy kultur

• trochę zmienił kryterium formy (jakości)

• próba odtworzenia względnej chronologii kontaktów między ludami (bez konkretnych dat)

• 2 szkoły

• niemiecka wczesna: do Groebnera i Ankermana

• niemiecko-austriacka: od Schmidta; czasem dzielona na 2:

• wiedeńska 1 (pod Anschlussie przeniesiona do Szwajcarii)

• wiedeńska 2

• Wilhelm Schmidt

• monogeneza ludzkości w Azji. Koncepcja oparta na Groebnerze; kultura wywodzi się z Azji, potem się rozgałęzia. Dyfuzjonizm próbuje badać przecięcia, miejsca styku

• brak środków transportu i kontaktów => ukonstytuowanie kilku najważniejszych kręgów kulturowych. Ludzie docierają do Afryki i Ameryki

• 1937 praca „Handbuch der Metode” - opis kryteriów formy i ilości + kryteria pomocnicze:

• stopnia pokrewieństwa

• ciągłości

• Paweł Szebesta

• największy badacz Pigmejów w historii

• urodzony w Piotrowicach :)

• 1904 powstanie gazety „Antrophos”

• 1931 powstanie Instytutu Antrophos: działalność naukowa (lingwistyka, religioznawstwo, prehistoria, antropologia fizyczna)

Wykład 6 (DYFUZJONIZM 2)

• Schmidt

• najpierw uznaje schemat rozwojowy Groebnera; ważne, jakie kultury następują po sobie; wychodzi od kręgu kultury pigmejskiej, reszta - potomkowie

• potem koncepcja podważona, bo Pigmeje tylko w Afryce

• podział: kultury prymarne, sekundarne i tercjarne (te doszły do rozwoju cywilizacyjnego)

• kwestie religii: odwrócenie koncepcji i schematów ewolucjonistycznych. Rozwój religii - od monoteizmu. Pochodzi z praobjawienia. Wskutek regresu przeszedł w politezim. Potem znowu monoteizm

• szkoła niemiecka = szkoła kręgów kulturowych = szkoła kulturowo-historyczna (odtwarzanie historii + chronologia względna a nie bezwzględna - wiemy tylko jak to po kolei, ale nie znamy dat)

• założenia dyfuzjonizmu

• człowiek nie jest wynalazczy i dlatego musi się zapożyczać

• zapożycza bo charakteryzuje się tożsamością umysłu

• elementy kultury - zasadniczo stabilne

• kultura rozwija się przez zapożyczenia

• kultura = zbiór elementów, a nie ograniczona całość czy wewnętrznie powiązany system

• dyfuzjonizm brytyjski

• zupełnie inny niż niemiecki (który chciał być naukowy i podważać wcześniejsze hipotezy ewolucjonizmu)

• William Rivers - Melanezja

• Elliot Grafton Smith - Egipt; „In the beginning of original civilisation”. Egipt = początek cywilizacji. Najpierw żył „człowiek natury”, aż 6000 lat temu w Egipcie pojawiły się dogodne warunki do rozwoju. Potem wynaleziono środki transportu, Egipcjanie potrzebowali różnych surowców i szukając ich, kolonizowali przy okazji. Elementy, które mają wskazywać na to, że w Egipcie początek:

• budowle megalityczne

• dynastia pochodzi od słońca

• przypisywanie szczególnego znaczenia złotu i perłom

• William Perry - “Dzieci słońca”

• Franz Boas

• intelektualno - instytucjonalne podstawy do rozwoju antropologii

• Żyd niemieckiego pochodzenia. Studiował fizykę, matematykę, geografię i filozofię. W Berlinie poznał Bastiana. W latach 80. pierwsza wyprawa etnograficzna (Ziemia Baffina). Badania antrogeometryczne (praca „Central Eskimo” - o opisie kultury wg schematu: geografia, rozmieszczenie grup plemiennych, pożywienie, kultura materialna, handel, transport, religia, wiedza). Został asystentem Bastiana. Lata 80. - badania nad Kwakiutlami. Zostaje w USA

• redaktor czasopisma „Science”. Pracuje w muzeach. Redakcja pisma „American antropologist”. Organizuje instytuty antropologiczne. Pierwszy wykładowca antropologii

• nie stworzył żadnej teorii, jedynie polemizował z tymi już istniejącymi (krytycyzm, sceptycyzm)

• „Umysłowość w kulturach prostych” 1911

• „Primitive art” 1927

• „Race, language & culture” - największy zbiór tekstów Boasa, próba odpowiedzi na pytanie, co jest bardziej uprawomocnione: dyfuzjonizm czy ewolucjonizm? Wg niego dyfuzjonizm nie tak uproszczony, jak ewolucjonizm

• uczniowie Boasa:

• Kroeber

• Ruth Benedict

• antropologia = 4 dziedziny:

• fizyczna (przygotowanie medyczne)

• kulturowa (przygotowanie etnologiczne)

• lingwistyka

• archeologia

• myślenie Boasa: precyzja, ścisłość, obiektywizm. Postuluje skupienie się na faktach i danych, by następnie wyciągnąć z nich uogólnienia. Najpierw indukcja i sprawdzenie empiryczne konkretnych założeń

• akceptuje zjawisko ewolucji (jako zmiany), ale nie zgadza się na opcję ewolucjonistyczną (nie ma wg niego przechodzenia na następne stadia)

• zamiast metody porównawczej - metoda historyczna: każda kultura rozwija się wg ogólnych praw; zmiany zależą od określonej sytuacji danej kultury; ważna rola historii (partykularyzm historyczny, monografizm historyczny); zawsze jesteśmy pochodną historii; kontekst!

• trzeba badać konkretne kultury, konkretne przejawy myślenia, zachowania. Antropologia musi być nauką empiryczną, dane muszą pochodzić bezpośrednio z badań terenowych

• Boas miał świadomość, że kultury giną. Dlatego trzeba się spieszyć z materiałem empirycznym, a na formułowanie teorii jeszcze za wcześnie

• postulat humanistycznej nauki o kulturze - świadomość konieczności zrozumienia zachowań we wzajemnych relacjach

• kultura = całość umysłowych i fizycznych relacji i działań, które zbiorowo i indywidualnie charakteryzują zachowania jednostek, które tworzą grupę społeczną, w stosunku do ich środowiska naturalnego, do innych grup, do członków tej samej grupy, jednostki do samej siebie. Obejmuje wytwory tych działań i ich rolę w życiu grup. Wyliczone elementy tworzą strukturę

• polemika z teorią umysłowości pierwotnej

• relatywizm - podstawa antropologii. Podejście pluralistyczne, które pozwala nam dostrzegać każdą kulturę w jej swoistości a nie przez pryzmat naszego widzenia świata (tzn. naszej kultury i kategorii). W oparciu o partykularyzm historyczny

Wykład 7 (DYFUZJONIZM 3)

• konwergencja - rozwój podobnych form, nie ze względu na wspólne źródło, ale wpływy środowiska; pojęcie wprowadzone przez Bastiana

• dywergencja - rzeczy wychodzą ze wspólnego źródła, ale formy kulturowe się zmieniają ze względu na środowisko

• Kroeber

• najstarszy uczeń Boasa

• „Istota kultury”

• ponadorganiczny charakter kultury: na początku mamy byt nieorganiczny (przyroda nieożywiona), potem organiczny (przyroda ożywiona), psychologiczny (człowieka jako istota jednostkowa) i typ najwyższy - byt ponadorganiczny (kultura ludzka)

• Wissler - areał kulturowy:

• pojęcie z 1917 r. („American Indian”)

• Wissler chciał ustalić połączenia sąsiadujących ze sobą grup plemiennych, ich usytuowanie. Uwzględniał kulturę materialną i sposoby zdobywania pożywienia. Od pn: obszar Karibu i obszar Eskimosów

• areał wybiera się przez zestaw cech i odmiany cech (tzw. nieprzerwana dystrybucja: poszczególne cechy lub ich odmiany nie mają identycznych zasięgów upowszechniania wśród okolicznych wspólnot. Dany zestaw cech lub ich odmian wyznacza pewien typ kulturowy, w skład którego wchodzą sąsiadujące grupy kulturowe

• centrum kultury - tam, gdzie najwięcej cech wspólnych. Przestrzenny ośrodek areału (areał = wydzielona strefa jego wpływu). Centrum to czynny krater kultury; z centrum rozprzestrzenia się kompleks kulturowy

• peryferia - najmniej cech wspólnych

• teza Wisslera - zasięgi rozpowszechniania poszczególnych cech wśród sąsiadujących plemion są zbieżne lub identyczne

• każda kultura składa się z wzorców, a wzorce składają się z zestawów, kompleksów cech i stanowią charakterystyczne rysy dla danej kultury

• pojęcie areału - charakter geograficzny, opisowy i statyczny; wcale nie musi zakładać dyfuzji (chociaż dyfuzję zakłada koncepcja Kroebera => kulminacja kultury = część areału z bogatszą zawartością kulturową, z bardziej wyrazistymi i mocniej powiązanymi, ponad przeciętnymi wzorcami, elementami. Punkty kulminacji powstają w różnym czasie a centrum kultury - w znaczeniu geograficznym - może być albo środkowe albo peryferyjne)

• w koncepcji areału Wisslera - 1 centrum => promieniuje na peryferia

• u Kroebera - mogą być różne centra!

• o areałach kulturowych pisali też:

• Herskowitz (Afryka)

• Linton (Madagaskar)

• Skiler (?) (Nowa Zelandia)

• zasada dystrybucjonizmu - 1916, Sapir; rozwija ją Wissler. Sapir zakłada:

• im większy obszar pokrywa dana cecha, tym jest ona starsza

• dystrybucja o małym zasięgu jest innowacją a o szerszym - starsza

Wykład 8 (FUNKCJONALIZM)

• ewolucjonizm i dyfuzjonizm próbują odtworzyć historię kultury. Badania historyczne przeprowadzane są przez misjonarzy, kupców, żołnierzy, zarządców kolonii

• XIX w. - rewolucja przemysłowa, ekploatacja kolonii => pytania, czy można tak postępować z tubylcami => powstają organizacje antropologiczne i etnologiczne, które mają ochraniać tubylców (lata 30' i 40' XIX w.)

• Wielka Brytania: inicjatywa stworzenia kwestionariusza, który będzie badał życie tubylców. Richards - wykład „O wymieraniu ras tubylczych”

• empiryczne badania terenowe

• Benedykt Dąbrowski

• Bronisław Piłsudski

• Maria Czaplicka (pisze o ludach Syberii)

• Ignacy Domeyko (Ameryka Płd)

• Kotowicz (Azja Środkowa)

• Talko - Chryncewicz

• „Wisła” - najlepsze czasopismo antropologiczne wychodzące w Polsce; red. - Karłowicz

• zbieranie materiałów o tubylcach

• wielkie ekspedycje: np. na Ziemię Baffina (1883-4; materiały o Eskimosach)

• badania surveyowe (powierzchniowe; lustracja etnograficzna danego miejsca; szerokie terytorium, dużo danych)

• badania głębokie: np. Radcliffe-Brown na Andamanach 1906-08, Malinowski „Argonauci Zachodniego Pacyfiku”. Ogromna różnica między surowym materiałem a efektem końcowym - interpretacją. Badacz musi wejść w grupę (zamieszkać z tubylcami), uczyć się języka, zbierać informacje z wszystkich możliwych źródeł, stworzyć szkielet społeczeństwa. Powinien znać cele i kryteria badań terenowych. Przyglądać się regularnościom życia plemienia (normy), na podstawie konkretu tworzyć abstrakcję (uogólnienia). Ważne by pisać dziennik terenowy. Każde zjawisko badane przez jak najwięcej konkretnych przykładów, później układamy je w tabele i diagramy

• szkielet = struktura społeczna

• ciało i krew = życie codzienne

• duch = sposoby myślenia, wyobrażania sobie świata; kultura umysłowa

• 2 formuły funkcjonalizmu:

• Radcliffe-Brown

• Malinowski

• Radcliffe-Brown

• nauczyciele:

• Rivers (dyfuzjonista brytyjski)

• Haddon (zwolennik indukcji, badań porównawczych)

• Durkheim (socjolog francuski)

• Andamany: 1906-08 badania. Najpierw chciał przeprowadzić badania historyczne, ale pod wpływem Durkheima badał kulturę jako mechanizm adaptacyjny)

• 1910-12 badania w Australii

• profesor antropologii w Kapsztadzie, Sydney, Chicago, Chinach, Londynie i Sao Paulo

• zbiory artykułów:

• „Struktura i funkcja w społeczeństwie pierwotnym”

• Metoda antropologii społecznej”

• „antropologia to socjologia porównawcza” - poszukuje ogólnych praw istnienia i działania systemów społecznych

• struktura społeczna = ogólna suma wszystkich stosunków społecznych wszystkich jednostek w danym momencie

• wyjaśnienia socjologiczne są oparte na teorii (a nie historii). Tworzą antropologię nomotetyczną i generalizującą

• fakty społeczne mogą być analizowane bez odniesień do psychologii

• antropologia: funkcjonalna, uogólniająca, socjologiczna

Wykład 9 (MALINOWSKI)

• kultura = integralna całość, składa się z narzędzi i dóbr konsumpcyjnych

• potrzeby o charakterze biologicznym - zaspakajane przez wtórne środowisko (kulturę)

• standard - pojawienie się nowych potrzeb. Ludzkie zachowanie jest zdeterminowane przez coraz to nowe konieczności. Standard oznacza, że coś uczyniliśmy i w związku z tym powstały nowe potrzeby

• ciąg (sekwencja życiowa) - biologiczne podstawy i potrzeby, które obudowaliśmy wieloma czynnościami i obyczajami

• funkcja = zaspokojenie potrzeby przez działalność, w której ludzie jednoczą się, korzystają z wytworów i je konsumują

• Malinowski zaproponował 2 typy analiz:

• instytucjonalna - analiza typowych jednostek organizacyjnych (JAK to działa?)

• funkcjonalna - analiza znaczenia pewnych idei obyczajowych i wynalazków (PO CO to jest?)

• teoria zorganizowanego zachowania - stworzona w oparciu o koncepcję faktu społecznego Durkheima. Ludzie organizują się w stałe grupy. O fakcie społecznym mówimy, gdy jakaś rzecz, działanie, zaczyna obrastać ludzkimi zachowaniami, staje się instytucją. Właśnie działanie społeczne, zorganizowane, różni człowieka od zwierzaka

• zasady integracji (wspólne cele, którym podlegają grupy instytucji):

• reprodukcja: kwestie pokrewieństwa i powinowactwa. Rodzina, ród, lineaż, zaloty

• terytorialna: związana z sąsiedztwem

• fizjologiczna: ludzie biologicznie są do siebie podobni. Np. amazonki, klub łysych, koło rencistów

• zrzeszenia dobrowolne

• klan, stan

• zasada łącząca - o charakterze kulturowym lub politycznym

• naukowa teoria zaczyna się od obserwacji. Przez indukcję, analizę, sprawdzenie

• kultura - dwoiste rozumienie:

• efekt działania (instytucjonalne)

• środek życia (funkcjonalne)

• potrzeby (u Lintona inaczej: biologiczne i psychiczne):

• biologiczne (pierwotne)

• kulturowe (wtórne, pochodne)

• instrumentalne (ekonomika - reakcja na potrzeby biologiczne; daje instrumenty, które mogą je zaspokoić)

• norm, zasad postępowania (kontrola społeczna)

• kształcenia (edukacja)

• organizacji (organizacja polityczna)

• integratywne (kulturalne, wąskokulturowe): zaspakajane przez religię, sztukę, sport itp.

• pobudzenie => współpracujące i działające grupy + technika => wytwory => seria instrumentalna => całość zaspokojenia (funkcja)

Wykład 10 (FREUD)

• 1881 praca doktorska z nauk medycznych

• praca w szpitalu i laboratorium fizjologicznym

• zajmuje się anatomią mózgu => psychiatria (nerwice, histerie)

• wyjazd do Paryża, praca z Charcot => przełom: uwalnia się od medycyny, przechodzi do psychologii

• powrót do Wiednia, Instytut Neurologiczny

• eksperymenty z hipnozą

• 1893 studium nad seksualną etiologią (pochodzeniem) nerwic; seksualność jako coś bardzo istotnego; napięcie istoty 2-płciowej; zagraża moralności burżuazyjnej

• przełom XVIII i XIX w. - przełom w pojmowaniu nieświadomości

• filozofowie Condorse, Amber: co nami steruje, z czego nie zdajemy sobie sprawy

• magnetyzerzy Mesner i Defusse: jak to możliwe, że człowieka można poddać hipnozie; podział na pamięć świadomą i nieświadomą

• poł. XIX w. - Maury, „Sen i marzenie senne”; tezę z tego dzieła potwierdza Maillet - we śnie wszystkie nasze pragnienia wyrywają się z pęt; musi być coś takiego jak nieświadomość

• 1903 zakłada Wiedeńskie Towarzystwo Psychoanalityczne

• 1910 Międzynarodowe Towarzystwo Psychoanalityczne

• w myśli Freuda - 3 etapy:

• do 1900: pragmatyzm; freudyzm jako teoria tłumacząca powstawanie zaburzeń psychicznych, ich diagnozę i leczenie

• do 1920: wykracza poza psychiatrię rozumianą praktycznie; teoria struktury funkcjonowania psychiki; „Wstęp do psychoanalizy”, 1913 „Totem i tabu” (próba wyjaśnienia psychicznych podstaw pewnych zjawisk kulturowych)

• po 1920: praktyczna teoria kultury; rozszerzenie koncepcji o elementy filozoficzno-antropologiczne; koncepcja kultury i człowieka; „Kultura jako źródło cierpień”, „Mojżesz i monoteizm”

• zaczął od analizy jako metody diagnozy, terapii zaburzeń psychicznych i refleksji nad zjawiskami, które pozwalają nam dojść do tego, co nieznane (np. sny jako brama do nieświadomości)

• wpadł na koncepcję seksualizmu dziecięcego

• zasada rozkoszy - człowieka, od momentu narodzenia, nastawiony jest na rozkosz. Celem życia jest szczęście (w tym - przyjemność)

• rozwój seksualny dziecka

• faza oralna

• faza sadystyczno-analna

• faza falliczna

• struktura świadomości (aparat psychiczny człowieka)

• ego (ja - ich)

• id (ono - es): nieświadomość

• superego (nad ja)

• ego oceaniczne - zaraz po urodzeniu mamy poczucie, że jesteśmy wszystkim, co nas otacza; potem ego (wylane na zewnątrz) skurcza się do ciała w miarę dorastania, a potem wykształca się superego

• popęd

• eros - libido: popęd do zachowania życia + popęd seksualny

• tanatos - destrudo: popęd śmierci + agresji

• popędy wychodzą z ciała, idą do ego, wracają do id jako stłumienia

• superego - autorytet wewnętrzny, bardzo silny, w procesie wychowania wyodrębnia się z autorytetu zewnętrznego (ojciec), funkcją superego jest sumienie

• zasada rozkoszy (z id; aktywne dążenie do szczęścia) przechodzi w zasadę rzeczywistości (z ego; nie martwi nas to, że nie osiągniemy największej przyjemności; wystarczy nam już tylko uniknięcie cierpienia)

• 3 obszary powodujące, że życie staje się ciężkie

• świat zewnętrzny

• nasze ciało (choroby, starzenie się)

• inni ludzie

• dlatego uciekamy do środków uśmierzających:

• samotność

• atak na naturę

• intoksykacja (narkotyki, alkohol)

• wyciszenie (odsunięcie popędów, np. joga. Ale i tak wyjdą)

• sublimowanie (uwznioślenie - skierowanie energii na coś innego, np. sztukę, intelekt - energia twórcza)

• religia jako masowy obłęd

• miłość (miłość genitalna jako dążenie do szczęścia)

• neuroza

Wykład 11 (FREUD 2, JUNG 1)

• człowiek potrzebuje religii (wielkie monoteistyczne religie) bo potrzebuje silnego ojca (autorytetu)

• nakazy totemiczne - analizowane jako system społeczny a nie religijny

• uczucia religijne biorą się z uczucia oceanicznego

• „Mojżesz i monoteizm”: na czym polega specyfika kultury żydowskiej? Mojżesz stworzył naród żydowski. Bóg „dostosowany” do potrzeb Mojżesza. „Wielki człowiek” Mojżesza = człowiek, który zmienia świat. Wg Freuda Mojżesz właśnie takim człowiekiem był. Mojżesz jako upostaciowienie Boga.

• relacja dziecko-matka: emocjonalna, zmysłowa. Relacja dziecko-ojciec: intelektualna, nie jest to związek bezpośredni

• przejście do monoteizmu = przejście do patriarchalizmu; od zasady zmysłowej do intelektu

• tabu = rzecz, kodeks, prastary zakaz narzucony z zewnątrz, skierowany przeciwko najsilniejszym żądzom człowieka; nieświadomie pragniemy przekroczyć zakaz tabu; stosunek ambiwalentny; u podstaw tabu leży wyrzeczenie, którego dowodem jest skrucha, którą odczuwa człowiek po przekroczeniu tabu

• tabu:

• zmarłych

• władców

• wrogów

• tabu przestrzega przed rzeczami, których nie wolno robić. Są tabu święte, ale też nieczyste

• kultura = suma osiągnięć technicznych i organizacyjnych, która odróżnia nas od zwierząt

• koncepcja hordy pierwotnej

• od Darwina

• wielkie stada, którymi rządzi Wielki Samiec, który ma wszystkie samice. To nie podoba się samcom i zabijają go. Mają kompleksy, tworzą kulturę, „deifikują” Wielkiego Samca.

• kompleks Edypa (chłopiec rywalizuje z ojcem o matkę)

• zakaz kazirodztwa

• potrzeba Boga-Ojca

• ambiwalencja uczuć

• Carl Gustav Jung

• specjalizuje się w psychiatrii

• spotyka się z pracami Freuda, współpracują ze sobą, zakładają Międzynarodowe Towarzystwo Psychoanalityczne, ale potem ich drogi się rozchodzą. Freud wychodzi od strony medycznej, Jung nie

• za Jungiem - tradycja gnostyczna, protestantyzm (Luter i Kalwin), mistyka niemiecka (Hegel, Fichte, Schiller), przyrodoznawstwo (Darwin, Mendel), psychiatria i psychologia, antropologia (Bachoffen, Bastian, Tylor), socjologia (Durkheim) i historia

• nieświadomość

• zbiorowa (u Freuda jej nie ma; tu znajdują się archetypy - pierwotny strukturalny element ludzkiej psyche, stany gotowości a zarazem emocje i obrazy. Odziedziczone po przodkach, ale jednocześnie elastyczne)

• indywidualna

• u Junga nie mówi się o popędach, tylko o instynktach. Libido = ogólna energia psychiczna. Instynkty = niewolny pęd ku pewnym czynnościom

• 5 czynników instynktownych

• twórczość - głównie artystyczna

• refleksja - dążenie do sensu + poszukiwania religijne

• aktywność - zabawa, podróżowanie, niepokój

• seksualność

• głód - najbardziej fundamentalny

• instynkty są w pewien sposób zbieżne z archetypami. Tylko że są wynikiem fizjologii a archetypy należą do psychologii, ich językiem jest symbol. Archetypy jako obrazy instynktów

• numinozum - pewna siła z zewnątrz, transcendentna wobec człowieka; przekracza nas

Wykład 12 (JUNG 2)

• psychologia głębi - analityczna, kompleksowa

• zainteresowany innymi kulturami; wnioski wykorzystuje w swojej teorii; badał Indian Pueblo, był w Afryce

• zarzuca się mu nienaukowość, bo jego język jest symboliczny, mityczny, legendarny, baśniowy, mistyczny; jego system nie jest zamknięty ani spójny

• człowiek jako istota świadoma, rozwinął się ze stanu nieświadomego (jedność psychiczna, jaźń) i zajął jakościowo różną pozycję w kosmosie (w człowieku ścierają się siły natury i siły świadomości. Jesteśmy pośrodku, wypadkową zasady natury i zasady ducha => to wywołuje napięcie). Gdy powstał człowiek świadomy, duch wyłonił się z natury. Celem rozwoju człowieka jest ponowne zjednoczenie przeciwieństw, które rozdzierają byt

• istota natury organicznej (doświadczana przez ciało) znajduje swój wyraz w libido (ogólnej sile życiowej)

• 3 elementy świata:

• ciało - przejaw żywego jestestwa

• żywe jestestwo - ma charakter psychiczny, stanowi zasadę życia

• duch - życie od strony wewnętrznej

• życie rozwija się dzięki przeciwieństwom - zasada biegunowości, która wyraża się w prawie enantiodronii (wszystko, co istnieje, przechodzi w swoje przeciwieństwo: pierwiastek męski-żeński, duch-materia, ekstrawersja-introwersja, życie-śmierć)

• świadomość zbiorowa (duch czasu) - wszystkie możliwe, zobiektywizowane na danym stopniu rozwoju kultury treści (to, jak postrzegamy świat i co z tym robimy)

• świat zewnętrzny ma 2 aspekty:

• poziomy - dziedzina przedmiotów

• pionowy - świat duchowy + wartości i normy. Tworzy kulturę

• kompleks - fragmenty psychiczne, oderwane od osobowości, funkcjonują autonomicznie. Wynik traumy, jakiegoś zdarzenia

Wykład 13 (JUNG 3)

• indywiduacja - proces, który analizował Jung i Fromm („Ucieczka od wolności”)

• 2 znaczenia:

• szersze: rozwój w ogóle

• węższe: dotyczy 2. części życia - świadomego rozwoju jednostki. Człowiek jest pierwotną jednością psychiczną (jaźń). Żyjąc, rozbija ją - na świadomą i nieświadomą

• życie - 2 etapy

• do 40 r.ż. - etap ekstrawertywny; wyodrębnianie ego, dążenie do przyrostu świadomości; okres raczej nieświadomy

• po 40 r.ż. - podejmujemy (świadomie) trud dotarcia do nieświadomości. Część introwertywna

• ci, którzy zatrzymują się na pierwszym etapie, nie podejmują wysiłku integracji => odcięcie ego od nieświadomości, koniec z jednością

• impuls do rozwoju - nerwica połowy życia - zaburzenie, które mobilizuje do wyjścia z kolein, w jakie wtłoczony jest człowiek. Podobne ujęcie w koncepcji dezintegracji pozytywnej Dąbrowskiego

• persona - część, która reprezentuje nas na zewnątrz; to, co o sobie myślimy; powstaje z naszym udziałem; łączy nas ze światem zewnętrznym

• anima / animus - obraz duszy; wewnętrzne odpowiedniki persony; obraz drugiej płci w nas; sterują naszymi wyborami partnerów, wg obrazu matki lub ojca. Paradoksalnie: mężczyźni - skłonni do poligamii (1 obraz animy), kobiety - do monogamii (wiele obrazów animusa)

• anima i animus w nieświadomości kolektywnej reprezentują pierwiastek męski i żeński

• rozwój ego => rośnie nieświadomość

• cień - opozycja w stosunku do ego; personifikacja nieświadomości indywidualnej; archetyp; element, który sprawia, że „przyrasta” nasza ciemna strona. Zbiór niezaspokojonych pragnień, popędów; to, co złe, niezrealizowane. Im bardziej nie wierzymy w nasz cień, tym bardziej on nami włada (proces wyparcia)

• etapy indywiduacji

• integracja cienia (trzeba przyjrzeć się każdej wypartej rzeczy, stwierdzić, że to jest nasze; wtedy to przestaje nad nami panować)

• zróżnicowanie animy i animusa (oglądanie obrazu, który mamy w sobie; spojrzenie z zewnątrz)

• detronizacja ego przez osobowości manniczne

• Stary Mędrzec: mądrość kultury; życie jako istnienie człowieka w kulturze

• Wielka Matka: mądrość natury; życie w sensie biologicznym

• mandala - obrazuje proces; 4 elementy; w kształcie koła lub kwadratu

• 4 funkcje psychiczne => 4 typy osobowości ze względu na te funkcje. Na to się nakładają 2 typy postawy (intro- i ekstrawersja) => 4 x 2 = 8 typów postawy

• zawsze potrzebujemy 4 funkcji (= pełnia), ta czwarta często upośledzona - trzeba ją sobie uświadomić, obejrzeć i dzięki temu poradzić sobie z nią

Wykład 14

XIX w.: oddzielenie świata człowieka od świata natury, polemika z naturalistami

Koniec XIX w. - neokantyzm, teoria poznania celem filozofii

Ernst Cassirer

• 1874-1945, studia: literatura, prawo, filozofia. Berlin, Lipsk, Magburg. 1899 doktorat - poznanie u Leibnitza. 1901 - dzieło o historii teorii poznania. Od 1919 profesor w Hamburgu. 1933 opuszcza Niemcy => Oxford, USA

• w Magburgu poznał Heinricha Cohena i szkołę magburską. Przejął jej założenia:

• a'prioryzm (przeddoświadczalny charakter oglądu) zakładany przez Kanta może być rozumiany jako logiczna struktura nauki, która umożliwia poznanie. Cassirer pyta: „czym jest człowiek, że ma takie funkcje poznawcze?”

• ważny jest aktywnie poznający umysł (i jednostkowy, i kulturowy)! Szkoła magburska walczy z teorią odbicia (traktowaniem poznania jako odzwierciedlenia rzeczywistości). Świat jest doświadczany poprzez symbole

• podział pojęć:

• substancjalne - istotne w bezpośrednim działaniu. Zerowy poziom abstrakcji

• funkcjonalne - naukowe konstrukty; ich treścią są relacje i struktury, które opisują świat jako konstrukt

• Cassirer wychodzi od tych założeń, ale je przekracza:

• swoistość człowieka polega na tym, że tworzy kulturę, tworzy swój świat - wtórne, symboliczne środowisko. Nie reaguje bezpośrednio na bodźce otoczenia, ale tworzy system symboliczny. Nie można zredukować człowieka do potrzeb biologicznych i psychicznych. W tworzonej przez niego kulturze mieści się mit, religia, język, nauka, historia i sztuka

• koncepcja człowieka jest u Cassirera pochodną koncepcji kultury

• polemika z pozytywistami:

• podstawa poznania to wg niego nie stwierdzenie faktu, bo samo określenie, czym jest fakt, wynika z przyjętych przez nas przesłanek. Poza tym człowiek nie tylko przyjmuje fakty, ale ma też wyobraźnię

• zalążek kulturotwórczy zdolności człowieka polega na wykraczaniu poza wiedzę potoczną (doświadczenie to podstawa. Na niej budujemy coś nowego - systemy, które dotyczą istnienia nas i świata)

• definicja kultury:

• to nie zbiór rzeczy, ani życie zbiorowe warunkowane przez czynniki ekonomiczne, środowiskowe lub polityczne

• to sfera realizacji wartości duchowych, które wykraczają poza potrzeby biologiczne

• definicja selektywna; różni się od def. weberowskiej, w której podkreślane są wartości estetyczne

• cel definicji Cassirera - pokazanie człowieka jako twórcy kultury. Odrzucenie substancjalnej definicji kultury (wg której człowieczeństwo może być określone na podstawie elementu, który tkwi w człowieku). W człowieku nie ma wg niego nic, co by go odróżniało od innych organizmów. Tym, co go odróżnia, jest praca, możliwość działania - która wykracza poza samego człowieka! Cassirer podkreśla sposób aktywności człowieka (intelektualny i możliwości symbolizacyjne)

• animal symbolicum:

• człowiek jako zwierzę tworzące symbole

• próba ukazania specyfiki człowieka. Interesuje go to, co jest specyficznie ludzkie. Nie zajmuje się genetyką, najważniejszy jest wg niego efekt (czyli to, że człowiek w świecie natury wyróżnia się umiejętnością symbolizowania)

• rozwinięcie koncepcji animal rationale - dlatego że to rozumność sprawia, że człowiek może tworzyć symbole, które służą do porozumiewania się

• język, mit, religia, historia, sztuka, nauka to sposoby komunikacji i myślenia, różne typy języka w obrębie kultury

• forma symboliczna - kategoria, konstrukcja intelektu, regulująca tworzenie dziedzin kultury. Tworzenie kultury nie jest więc spontaniczne! Forma symboliczna to forma organizacji doświadczenia; a'prioryczne struktury występujące w poznaniu, rodzaj podstawowych więzi między treściami; to, na co położony jest nacisk

• mity: jej podstawą jest poczucie pokrewieństwa, solidarności form życia; świat jako spójna całość. Np. faszystowski mit państwa - wyzwalający od indywidualności, dający poczucie bezpieczeństwa i integracji. Wg Cassirera mitologia polityczna wynika z załamania społecznego i obyczajowego

• religia: wytwarza poczucie indywidualności i wolności człowieka; jej formą symboliczną jest reguła pokazująca, że zjawiska są elementami ładu moralnego

• język: utrwala doświadczenia zbiorowości; pomaga klasyfikować przedmioty. Forma symboliczna - zabiegi klasyfikacyjne. Gdy się rozwija, przestaje być konkretny, zmierza w kierunku abstrakcji => powstaje nauka, która wykracza poza klasyfikacje

• nauka: jej formą symboliczną jest kształtowanie systemu pojęć ogólnych; nie nazwy (konkretne) tylko pojęcia (mogą być abstrakcyjne). Semantyka historyczna uczy, jak zmieniają się pojęcia - rosną, obrastają znaczeniami. Historia pojęć = historia myśli ludzkiej

• historia: forma symboliczna - indywidualne dążenia ludzi, konflikty

• sztuka: wrażliwość jako forma symboliczna

• badania nad Cassirerem w Polsce:

• Henna Buczyńska

• Bolesław Andrzejewski

• Jacek Sójka

• poza esejem „O człowieku” nic nie wydano; to próba powtórzenia jego wcześniejszych myśli

• podział form:

• formy modalności: język, sztuka, nauka, historia, religia. To podział historyczny, bo to są zmienne (jednocześnie będąc trwałe)

• formy jakości: typy związków takie jak czas, przestrzeń, przyczynowość, własności rzeczy. W każdej z form modalności muszą być odpowiedzi do form jakości

Wykład 15

Rudolf Otto

• jego myślenie kontynuuje Eliade i Leeuw

• 1869-1937, Niemcy

• 1917 „Świętość” - wskazanie na to, co jest specyficznie religijne

• myśliciel protestancki; teologia; wyprawy - Maroko, Japonia, Indie - by odkryć źródła religijności

• zainicjował reformę liturgii protestanckiej w Niemczech

• świętość - kategoria a'priori

• podkreślanie autonomii religii: nie może zostać wchłonięta przez filozofię ani etykę; Schlehermacher - pierwszy, który wystąpił z postulatem osobnego traktowania religii

• racjonalizm: nie jest ważne opowiadanie o Bogu tylko o stosunku człowieka do Boga

• ważne są relacje między poznaniem naukowym a pozanaukowym

• Tiele, Soederblom - definicja: człowiek religijny - ten, dla którego coś jest święte. Najważniejsze jest odczucie, że coś jest święte

• Robert Maret - walczył z ewolucjonizmem; religia - to, co niepoznawalne. Najpierw uczucie, potem to, co sobie wyobrażamy

• religia = element racjonalny (jasne, doprecyzowane pojęcia, które pomijają nasze uczucia) + element irracjonalny (dopiero on oddaje istotę religijności! Mimo że próbujemy zamknąć ją w jakichś ramach). Główna idea Otta - pytanie o odczucia, irracjonalność.

• pojęcia - nie są w stanie oddać tego, co jest istotą religii, są drugorzędne. Mówiąc o religii, możemy jedynie próbować przybliżać jej istotę

• polemika z ewolucjonistami: Otto nie zgadza się z tezą, że im większe dodefiniowanie religii, tym większy stopień rozwoju. Z drugiej strony Otto zgadza się, że religia rozwija się etapowo

• numinozum - od „numen” (bóstwo). To, co jest specyficznie religijne. Nie łączy się z żadną inną kategorią, nie jest też możliwe do zdefiniowania. To kategoria znaczeniowa, wartościująca, związana z istnieniem i działaniem bóstwa. To uczucie, bez którego religia nie byłaby religią, jej pierwszy, podstawowy element.

• element moralny - w myśleniu Kanta o religii jest przekonanie, że musi być element moralny. Wg Otta - to jest dodatkowe, to nie moralność konstytuuje religię

• elementy numinosum:

• strach (lęk) - nielogicznie umotywowany, bojaźń wobec przedmiotu, który jest poza człowiekiem. Jego wyznacznikiem jest groza. Nie chodzi o uczucie zależności (to element dodatkowy)

• misterium tremendum (tajemnicza groza)

• tremendum: specyficzna bojaźń, lęk przed bóstwem. Wyjściowe uczucie. W opisie Otta widać myślenie ewolucjonistyczne - zmiana formy uczucia („przeżytek”, „rozwój”, „pierwotny”; jesteśmy na wyższym etapie, ale czasem wyłazi tremendum - cofamy się)

• wszechmoc (majestas): jest tam, gdzie występuje tremendum. Z majestas i tremendum wynika poczucie mistyczne, zgodnie z którym człowiek staje się niczym, a Bóg wszystkim

• moc: wola, siła. Symbol - ogień. Element najbardziej polemiczny w dyspucie z Bogiem filozofów. Otto krytykowany za antropomorfizm.

• tajemnica (misterium): uczucie, które łączy się z numinotycznym, bo „numen” = zdziwienie, zaskoczenie. Osłupienie numinotyczne - dotyczy innej rzeczywistości, nie jest to po prostu wyższy stopień zwykłego osłupienia! Antynomia - numen gmatwa nasze kategorie. Paradoks - numen zupełnie przeczy rozumowi

• hymny numinotyczne - specyficzny sposób chwalenia Boga:

• chwalenie racjonalne: Bóg ma określone cechy i realizuje oczekiwania człowieka

• chwalenie wyrażające sensus numinosum: podkreśla elementy numinotyczne

• fascinans - związane z tym, że jest coś, co nas przyciąga; oczarowanie. To tzw. dionizyjski zachwyt, bo jednocześnie odczuwamy strach przed bóstwem, próbujemy je obłaskawić poprzez praktyki przebłagalne, egzorcyzmy, święcenia. Racjonalizacja fascinans - miłosierdzie, miłość, Opatrzność

• niesamowitość - to, co człowieka zaskakuje, przekracza nasze zdolności pojmowania. Niesamowite budzi grozę. Kolejny niemożliwy do zdefiniowania obszar

• sanctum i augustum - odpowiedzi na obecność numinosum. Szacunek jako podstawa, ale w obiektywnym sensie (fascinans - osobiste, to mnie przyciąga)

Leeuw

• 1890-1950

• „Fenomenologia religii”

• fenomenologia religii powinna:

• ustalić terminologię - w ten sposób kształtuje zjawiska, pozwala istnieć rzeczom, ustalić relacje między nimi

• włączyć zjawiska we własne życie, od strony przeżycia; być i w środku, i z boku

• wyjaśnić to, co dostrzegła

• model, który powstanie z 3 powyższych powinien jeszcze stawić czoła rzeczywistości

• ważna jest postawa (kontemplacyjna) wobec zjawisk religijnych

Wykład 16

Mircea Eliade

• 1907-1986

• ur. w Bukareszcie, studia: filozofia indyjska, wykłada filozofię i religioznawstwo

• od 1938 internowany; Londyn; po wojnie - Paryż

• 1949 „Traktat o historii religii” - próba ukazania struktury i morfologii sacrum; podział bóstw; relacja człowiek-świętość w różnych obszarach; układ tematyczny

• „Historia wierzeń i idei religijnych” - układ chronologiczny

• badania nad jogą, szamanizmem syberyjskim

• twórczość literacka: :”Dajan” (mit o Żydzie Wiecznym Tułaczu), „Wesele w niebie”, „Młodość stulatka”, „Majitreji”

• od 1957 wykłada w Chicago historię religii

• najważniejsze miejsce w jego koncepcji - odczucie religii - co sprawia, że człowiek jest istotą religijną? Istotność przeżycia => podział na sacrum i profanum

• nie przywołuje konkretnych doktryn, tylko próbuje opisać, objąć coś ogólnego

• epifania - objawienie

• hierofania - objawienie świętości

• teofania - objawienie bóstwa

• podstawa religijności człowieka - uświadomienie sobie, że świat nie jest jednorodny (i w aspekcie czasowym, i w przestrzennym!), że są inne przestrzenie

• to pęknięcie, podział świata, zaczyna się od epifanii czy hierofanii

• próba wyznaczenia porządku świata - zaczyna się od wyznaczenia centrum, początku rozwijającego się świata (świat rośnie od pępka) Objawienie wskazuje na centralny punkt - i od tego miejsca zaczynamy budować świat. Bez środka świat by się rozpadł

• znak - mówi, gdzie jest ten pkt. Np. znalezione lub upolowane gdzieś zwierzę, drzewo, kamień, góra. Objawienie może znaleźć się samo, ale czasem trzeba je sprowokować

• świat narasta na 2 płaszczyznach

• horyzontalnie (w poziomie): dookoła świętego miejsca z chaosu zaczyna wyłaniać się kosmos (kosmos = uporządkowanie, jakie nadaje rzeczom człowiek zgodnie z wyznaczonymi punktami; miejsce dla człowieka bezpieczne). Poświęcenie (konsekracja) świata = jego kosmizacja wokół środka (im bliżej środka, tym bliżej sacrum). Człowiek, zasiedlając miejsce, powtarza akt stworzenia (kosmogonii)

• wertykalnie: AXIS MUNDI - oś świata. Np. drzewo, góra, zikkurat. Nasz świat jest poziomem transferu pomiędzy górą (AM podtrzymuje niebo) a dołem (AM jest zakorzeniony w świecie podziemnym)

• MIT

• wyznacznik ludzkiego działania, wzorzec postępowania

• na początku Bóg pokonał potwora i z jego ciała stworzył świat

• ciągła reaktualizacja mitu - nie tyle działamy wg tego samego, co - nawet - robimy dokładnie to samo! Mit uruchamia świat.

• wg Freuda mit to personifikacja naszym wewnętrznych mechanizmów

• połączenie 2 aspektów: czas (templus) i przestrzeń (templum). Powtarzanie świata = obowiązek w 2 wymiarach. Mit otwiera czas i przestrzeń, sprawia, że istnieje znowu. Np. rok - w kulturach prostych Nowy Rok = stworzenie świata na nowo

• miasto - też związane z tzw. pierwotnym kosmizowaniem świata; chroni ludzi wewnątrz murów przed niebezpieczeństwami - demonami, siłami chaosu

• dom - miejsce sakralne. Najpierw astrolog wyznacza miejsce na postawienie domu, potem rytuały i położenie kamienia węgielnego. Inny sposób budowania: ze złożeniem ofiary - w dom musi być wetknięta dusza odebrana innej istocie

• monoteizm: czas linearny, ale też powtarzalność (ale nie w sensie reaktualizacji, tylko raczej przypominania)

Erich Fromm

• jego myślenie wyznacza poświęcenie się własnemu rozwojowi; cel ludzkiego życia - optymalny, całościowy rozwój

• 1920 Fromm wstępuje do Wolnej Akademii Żydowskiej. Tu refleksje nad światem. Styka się z Noblem i Buberem

• potem związany z Instytutem Badań Społecznych. Spotkanie z Maxem Horkheimerem, Herbertem Marcuse i Theodroem Adorno. Zainspirowali go do ponownego odczytania Marksa, on ich do Freuda. Potem się sporo kłócili, np. Fromm nie zgadzał się, że wszystkim kieruje biologia, zakwestionował libido; reszta innego zdania

• Karen Horney - próbuje uwspółcześnić tezy Freuda

• Harry Sulivan - wpływa na Horney, Fromma, Mead i Benedict. Psychiatria - nauka o stosunkach międzyludzkich, badanie człowieka w relacjach z innymi; staje się synonimem psychologii społecznej. Koniec myślenia o człowieku tylko przez pryzmat biologii

• 1933 wyjeżdża do USA, tam już zostaje: Chicago, potem NY. Współpraca z Horney i Sulivanem. Potem przeprowadza się do Meksyku

• „O sztuce miłości” (1956), „Zapomniany język” (1956), „Serce człowieka” (1964), „Anatomia ludzkiej destrukcyjności” (1973)

• wpływ Freuda na Fromma: znaczenie dzieciństwa, nieświadomość, libido (najpierw się zgadza, potem zaprzecza)

• definicja człowieka

• Marks - istota świadoma, wolno działająca i aktywna. Typy naszych popędów:

• stałe: wszyscy jako istoty biologiczne je mamy; ale nie takie jak zwierzęta, bo istnieje kontekst społeczny

• względne: zależą od sytuacji społecznej, w której człowiek istnieje

• Freud - istota biologiczna, którą targają popędy

• Fromm - bazuje bardziej na Marksie, podważa mechanistyczne widzenie człowieka.

• Marks: 1-stronny rozwój człowieka zawsze prowadzi do spaczenia osobowości. Fromm też. Człowiek musi się rozwijać harmonijnie

• miłość:

• Marks - aktywność

• Freud - seks

• Fromm - aktywna, czynna postawa wobec życia

• nekrofilia i biofilia:

• w „Anatomii ludzkiej destrukcyjności”, „ Sercu człowieka”, „Wojnie w człowieku”

• nektofilia: zboczenie seksualne to ostateczna granica; nekrofilia dotyczy każdego zamykania przepływu życia. Pedant = nekrofil. Również ograniczanie rozwoju dziecka świadczy o takim typie osobowości

• biofilia: dążenie do życia w sensie swobodnej, aktywnej postawy; nie ograniczanie tego procesu. Chaos, zgoda na życie we wszystkich jego przejawach, na płynięcie. Na bazie biofilii koncepcja Schneizera (filozofia życia) i E.O. Wilsona (Fromm + Gaja; jesteśmy związani z całym życiem na ziemi)

• matriarchat

• wg Bahoffena to początek dziejów; wcześniej tylko heteryzm (chaos płciowy)

• kluczowy moment dla rozważań o początku dziejów - 1861 - matriarchat czy patriarchat?

• cechy społeczeństwa matriarchalnego wg Bahoffena:

• bierne poddanie się naturze

• wartości biologiczne - nadrzędne

• duch uwalnia się od materii

• podst. zas. moralna - miłość macierzyńska; w sprzeczności z później ustalonym przez patriarchat skodyfikowanym prawem.

• struktura religii wynika ze struktury psychiki

• dramaty Sofoklesa

• Edypa nie powinno się traktować w kategoriach freudowskich. Nie chodzi o kazirodztwo, tylko o bunt przeciwko ojcu w rodzinie patriarchalnej

• przejście od matriarchatu do patriarchatu: bo matka wybiera ojca (najważniejsza jest więc dla niej władza, hierarchia, patriarchat) a nie syna (więzy krwi)

• „Enuma Elisz” (babiloński mit stworzenia)

• wg Eliade to opowieść o tym, że bóg Marduk zabił potwora (Tiamat) i z niego stworzył świat

• wg Fromma to mit o przejściu z matriarchatu na patriarchat. Zwycięstwo męskich bogów nad Wielką Matką. Marduk musi przejść próbę, czy posiada moc tworzenia. Udaje mu się, tworzy słowem. Wcześniej kobiety miały naturalną moc tworzenia (rodzenie). Teraz tworzenie intelektualne, a nie biologiczne

• Czerwony Kapturek - wg Fromma też o przejściu na patriarchat

• koniec matriarchatu - m.in. dlatego, że ten system nie był w stanie przeciwdziałać wojnom

• obecnie - powrót do matriarchatu, ale poprzez przejęcie cech starych struktur przez nowe; to regres. Objawia się głównie poprzez wpływ kultury popularnej (niańczenie, kojenie konsumenta). Zasady matriarchalne (bezwarunkowa miłość, współczucie, miłosierdzie, związki z ziemią. Przeciwne do zasad patriarchalnych: warunkowa miłość, abstrakcja, prawo stanowione, sprawiedliwość) widać w niektórych grupach młodzieżowych

• „O sztuce miłości”

• postawa teoretyka, moralisty, nauczyciela życia

• błędne rozumienie miłości:

• koncentracja na sobie, na tym, jak zostanę odebrana i czy miłość będzie odwzajemniona; zamiast zrobić coś dla tej osoby

• miłość nie jest kwestią obiektu, tylko zdolności. Ludzie często myślą, że trudno znaleźć tę właściwą osobę, ale łatwo kochać. Miłość jako postawa, właściwość charakteru. Dlatego miłość do tylko 1 osoby = egotyzm

• miłość to sztuka, więc trzeba zacząć od teorii

• miłość jako sposób na rozwiązanie największego problemu ludzkości - samotności

• podstawowe pytanie: jak przezwyciężyć samotność? Ludzie szukają więzi pierwotnej, zespolenia; chcą się pod coś podpiąć

• prawdziwa miłość - integralność w obrębie zjednoczenia; miłość produktywna (czynna) - łączy się z troską, poczuciem odpowiedzialności, poszanowaniem, chęcią poznania. Nie można poznać przez władzę, można przez miłość :)

• rodzaje miłości

• braterska - oparta na uczuciu, że ludzie są braćmi, jednością. Są równi i niezależni

• matczyna - daje przetrwanie i miłość życia. Jest bezwarunkowa (a ojcowska - warunkowana). Stosunek matki do świata => stosunek dziecka do świata

• erotyczna - kontynuacja poprzednich rodzajów, a jednocześnie zaprzeczenie (bo chce wyłączności i jest zwodnicza)

• samego siebie - oznacza otwarcie na innych. Nie można kochać innych, gdy się nie kocha samego siebie

• miłość Boga - płynie z osamotnienia. Zrozumieć Boga = zrozumieć człowieka (który wielbi Boga). To też miłość warunkowana (trzeba być posłusznym)

• rodzaje pseudomiłości

• bałwochwalcza - próba przerzucenia własnej mocy (chęć dominacji) na inną osobę; pragnienie podporządkowania; głód miłości osoby, która przyjmuje postawę bałwochwalczą

• sentymentalna - powstaje pod wpływem sztuki niskiej, masowej. Wchodzenie w relacje poprzez sztukę, przeżywanie emocji wyidealizowanych bohaterów z ekranu. Jednocześnie olewanie żywych, bliskich ludzi

• projekcja - rzutowanie swoich cech, wad, na partnera lub dziecko

• do Boga - nasze współczesne podejście - poziom 3-latka (jak jest dobrze - bawimy się sami, jak źle - uciekamy do Boga)

• miłość wymaga dyscypliny przez całe życie. Trzeba się koncentrować (na sobie, innych, uczuciu), doskonalić w cierpliwości, zaangażowaniu, przezwyciężać narcyzm

• krytyka kapitalizmu (sprzeczny z miłością)

Wykład 17

Kulturalizm

• lata 30.

• 2 tory: od antropologów i psychologów

• krytyka Freuda (bada chorych a wnioski przerzuca na całe społeczeństwo)

• Seliman pyta

• na ile antropologowie mogą przybliżyć psychoanalizę? Co antropolog może dołożyć do psychoanalizy?

• na ile człowiek jest ukształtowany przez biologię, na ile przez kulturę?

• co jest powszechne jeśli chodzi o stosowanie symboli? Czy możemy wszyscy mówić do siebie tymi samymi symbolami? Na ile teoria Junga jest jest uniwersalna, czy dotyczy tylko Europejczyków?

• ataki na psychoanalizę

• Benedict - Zuni

• Mead - badania na Samoa: społeczeństwo zupełnie inne niż wymyślone przez Freuda. Dowód na to, że patriarchalizm (Europa, XIX w.) został rozciągnięty na cały świat przez Freuda

• Sapir - Indianie Hupa, Ingid

• Malinowski - empiryzm

• Freud wychodził od ewolucjonizmu (Smith, Robertson)

• kulturaliści = psychologowie i psychoanalitycy, którzy pod wpływem teorii antropologicznych i własnych badań zmodyfikowali teorie Freuda. Fromm i Horney!

• KAREN HORNEY

• 1885 - 1952

• studia medyczne, potem psychoanaliza w Berlińskim Instytucie Psychoanalizy

• lata 30. - hitleryzm => KH wyjeżdża

• błędy psychoanalizy:

• koncepcja kobiety (bo psychoanalizę tworzą faceci i swoją rolę i siłę przeceniają)

• mężczyźni zazdroszczą kobietom ciąży; stąd praca twórcza (tak jak Marduk musiał coś stworzyć, by pokonać Tiamat)

• Freud myśli mechanistyczno-biologicznie!

• Freud łączył kobiecość z masochizmem. Wg KH: przyczyny kulturowe => piętno => określone zachowania

• choroba psychiczna = konsekwencja zaburzeń osobowości

• nerwice - wywołane przez czynniki kulturowo-społeczne. Podstawa nerwicy = lęk (który wynika z konfliktów dziecka z dorosłymi. + samotność). Człowiek nie potrafi czegoś pragnąć, odsuwa się od ludzi; żyje w nierozwiązanym konflikcie. Czynności przymusowe - by zapewnić sobie bezpieczeństwo, oswoić świat

• uznanie kogoś za chorego lub zdrowego - kwestia kultury, w której się żyje (to samo u Benedict i Fromma)

• tak jak Fromm interpretuje przejście od matriarchatu do patriarchatu (który stłamsił kobiecość)

• H. STACK SULLIVAN

• 1842 - 1939

• najpierw pracuje nad schizofrenią, potem bada nerwice, głównie natręctw

• mało publikacji, np. „Koncepcje współczesnej psychiatrii”. Jego przyjaciele zebrali jego wykłady, nagrania, artykuły, i wydali

• najbardziej empiryczny z kulturalistów

• wszystko wynika z relacji między kulturą a psychiką

• psychiatria powinna badać stosunki międzyosobowe, bo jednostka nigdy nie jest izolowana

• poprzednicy Sullivana: Freud, Adolf Meyer (koncepcja psychobiologii), George Mead (kontakt człowieka z otoczeniem. Osoba = przedmiot, który ma charakter podmiotowy)

• próby opisania relacji między antropologią a psychoanalizą

• najważniejszy jest fakt uspołeczniania, ukulturalniania. Chodzi o wchodzenie w konkretne społeczeństwo, konkretną kulturę

• związany z Mead, Cardinerem, Benedict (oni wszyscy należą do Szkoły Kultury i Osobowości - Culture & Personality Approach; = etnopsychologowie)

• 2 podejścia do kultury w amerykańskiej antropologii

• racjonalne

• Kroeber

• kultura wyodrębniona z bytu ponadorganicznego; to zintegrowana całość nadrzędna. Żyje własnym życiem, kieruje się własnymi prawami, które kierują pojedynczymi działaniami jednostek; def. Leslie White'a. Podobnie było u Durkheima!

• kultura determinuje działania jednostek poprzez wzory, wartości i normy

• akulturacja - poprzez uczenie się ponadindywidualnych wartości, wzorów i norm

• nurt nominalistyczny

• kultura nie jest bytem ponadorganicznym, tylko sumą indywidualnych działań, pojęciem, które reifikuje działania ludzkie, które mają wymiar statystyczny. To abstrakcja

• tłumaczenie kultury uczeniem się, ale w sensie nabywania konkretnych wzorów i postaw

• Goldenweiser - podstawowa jednostka kultury = zjawisko psychiczne

• kulturalistów łączy:

• empiryzm (albo sami, albo się na empirii czyjejś opierali, np. Cardiner na Lintonie)

• odrzucenie determinizmu biologicznego

• podobieństwo między cechami fizycznymi i środowiskiem

• przekonanie o jedności natury ludzkiej

• identyczność potrzeb biologicznych człowieka

• przekonanie, że natura ludzka jest uniwersalna, ale plastyczna; te same potrzeby mogą być zaspokajane na różne sposoby

• ABRAM CARDINER

• 1891 - 1981

• zbudował antropologię psychoanalityczną

• zetknął się z Lintonem, Benedict, Sapirem

• z freudyzmu odrzuca:

• kompleks Edypa

• model seksualizmu dziecięcego

• tworzy model funkcjonalny. Pyta „dlaczego ludzie tak działają?”, „Skąd się biorą charakterystyczne cechy charakteru?”, „Jak charakter jest powiązany z kulturą?”

• Cardiner wychodzi od tego, że człowiek ma określone potrzeby i popędy. Kultura je tłumi albo sublimuje. Pytanie - jak kultura pozwala się człowiekowi realizować?

• kultura = zwyczajowe regularności pomiędzy jednostkami i zorganizowane sposoby postępowania wobec świata zewnętrznego [def. normatywna]

• kultura jako mechanizm adaptacyjny, który służy przystosowaniu człowieka do życia w środowisku

• pojęcie „podstawowa struktura osobowości” - Cardiner chce określić wspólne członkom kultury cechy, cechy organizujące (podobnie jak Benedict). Podstawowa struktura osobowości wynika z metod wychowawczych (= instytucje pierwotne, czyli sposoby, w jakie jednostka myśli, czuje, działa; które tkwią w jej osobowości. To jakby wehikuł - kultura jest przekazywana dorastającej jednostce). Inaczej niż u Malinowskiego (u niego chodziło o uwewnętrznienie - myślenie, przeżycie

Instytucje pierwotne: opieka nad dziećmi, odżywianie, gospodarka, płeć. One decydują o całej strukturze

• żyjemy w jednej, zintegrowanej kulturze. Myślenie o psychice = myślenie o kulturze (inaczej jest w konfiguracjonizmie - tam najważniejszy jest cel, tu - wychowanie)

• szkoła kultury i osobowości - poszukuje związków z koncepcją charakteru narodowego. Główne założenia tego myślenia:

• nie ma różnic rasowych, które by wpływały na różnorodność kultury i przyswajanie treści kulturowych przez jednostkę

• ale są różnice dotyczące płci, temperamentu, cech genetycznych

• zachowanie ludzkie jest zrozumiałe (rozumiemy czemu inni w obrębie naszej kultury robią to, co robią)

• zachowania są wyuczone (dziecko ma instynkty i popędy, ale gdy zamienia się w dorosłego, jego zachowanie wynika z treści nabytych w procesie wychowania)

• wspólne, podzielane przez wszystkich metody wychowania => wspólne struktury psychiczne

• kultura nie zmienia się pod wpływem czynników zewnętrznych

• każda kultura ma cechy szczególne

• kultury, mimo że unikalne, są porównywalne

• każdy członek danej społeczności, jeśli jego pozycja w grupie jest poprawnie określona, może być traktowany jako reprezentatywny przykład i służyć do opisów wzoru kultury

• SAPIR

• 1884 - 1939

• ur. w Lęborku

• języki semickie, germańskie, indiańskie (Yama, Paguda)

• wpływ Boasa

• polemika z Mead i Benedict

• badania Indian Nutka z Vancouver

• „Język, kultura, osobowość” (to 3 aspekty jednej rzeczywistości! Na te 3 sposoby można patrzeć na świat)

• próba wyszukania tego, co różni człowieka od zwierząt

• kultura = lista społecznie odziedziczonych wzorów kultury

• to nie społeczeństwo tworzy kulturę. Konstruuje ją świat znaczeń, które jednostka wytwarza w procesie integracji z innymi. To odwrócenie - teraz kultura ma jakby charakter mentalny!

• antropologia interpretatywna - dochodzenie do znaczenia form ludzkich zachowań

• wzory kultury są koherentne

• człowiek jest posłuszny wobec niezwerbalizowanych reguł

Wykład 18

• wzory kultury: u Benedict w 1 kulturze, u Kroebera ponad kulturą, u Lintona konfiguracja. Sapir trochę zbliżony do Lintona (układ wzorów; odzwierciedlony w języku. Język jako przewodnik po kulturze; metody badania języka należą do metod badania kultury. Wizje świata buduje się w oparciu o wzory językowe)

• zmiana kulturowa: rozumiana inaczej niż w ewolucjonizmie. Interpretacja w oparciu o gramatykę i słownictwo. Badanie dystrybucji elementów kultury i nawarstwień kulturowych. Badania nad zwyczajem (całość wzorów zachowania, przestrzeganych przez grupę i przekazywanych przez tradycję; wiąże się z solidarnością grupy - ważniejsza niż etyka! Jest obwarowany sankcją)

• ważna rola integracji badań socjologicznych i psychologicznych z antropologią (jak u Lintona)

• jednostka ludzka badana przez powiązania z innymi jednostkami. Różnica między tym, co indywidualne i społeczne - kwestia przyjętego punktu widzenia (u Lintona też: kultura, język, społeczeństwo jako aspekty tego samego zjawiska). Zachowanie ludzkie jest zawsze jednostkowe i jednocześnie społeczne

• poszczególne kultury = modele idei i wzorów zachowania; abstrakty, które dla ich nosicieli mają inne znaczenie (te znaczenia rozszyfrowuje antropologia)

• każda jednostka tworzy kulturę w interakcjach, poprzez manifestacje wzorów zachowań (to ujęcie nominalistyczne - bo to wszystko wypływa z jednostki)

• w badaniach kultury trzeba sprawdzić, jakie są specyficzne właściwości psychiczne całych kultur (nosicieli tych kultur) - pod jakim względem ludzie są do siebie podobni w danej kulturze. (ten sam wątek u Benedict)

• kultura = ogólne postawy, poglądy na życie i charakterystyczne przejawy cywilizacji. Pytanie, dzięki czemu dana kultura odróżnia się od innych (def. strukturalistyczna - zwraca uwagę na specyfikę poszczególnych kultur)

• zachowania ludzkie - wynik zintegralizowanych wzorów kultury

• w kulturze - geniusz (duch) kultury. To się wiąże z charakterem narodowym

Socjolingwistyka

• Humboldt

• Boas

• języki indiańskie: Yama, Nutka, Chinook, Kupa. Mają inną gramatykę, klasyfikację

• badania: formalna lingwistyka deskryptywno-opisowa

• każdą część wypowiedzi językowej bada się wg systemu językowego a nie tego co znaczy

• fonem - najważniejsza, nierozrywalna cząstka wyrazu; nie jest samodzielnym nosicielem znaczenia; opozycja dźwięczność-bezdźwięczność; sposób lub miejsce artykulacji

• morfem - jednostka, która już coś samodzielnie znaczy

• leksykalny - związany ze znaczeniem wyrazu

• gramatyczny - związany ze znaczeniem gramatycznym

• wszystkie cząstki wypowiedzi są badane w obszarach systemu językowego; jak się łączą, grupują (wartość fonetyczna i fonologiczna). W metodzie dystrybutywnej nie obchodzi nas znaczenie!

• badania różnic między językami; językoznawstwo porównawcze i historyczne

• zjawisko gryfu - język ewoluuje a kierunek ewolucji wynika z wewnętrznych wzorów owego języka. Na podstawie badań nad językami izolowanymi genetycznie pokrewnymi

• język - wyłącznie ludzka i nieinstynktowna metoda komunikacji idei, uczuć i pragnień za pomocą spontanicznie wytwarzanych symboli. W pierwszej instancji symbole mają charakter językowy (symbol rodzi się w języku, poprzez mówienie)

• inne sposoby porozumiewania: substytuty (pismo) lub dodatki (gest)

• zawartość treściową każdej kultury można wyrazić w jej języku. Język wyznacza sposób obserwacji i opisu świata. Przenika doświadczenie. Poprzedza je. Nie jest tworem czysto referencjalnym, pozwala nam tworzyć doświadczenia, nie tylko opisywać świat

• język ma udział w całym świadomym zachowaniu:

• przekazuje treści

• konsoliduje grupę

• jest czynnikiem socjalizacji

• wiąże jednostkę z kulturą (poprzez akumulację i przekaz)

• jest czynnikiem przekazywania

• pozwala na rozwój indywidualności osoby

• formy języka ustalają naszą postawę wobec wszystkich możliwych treści (jak u Humboldta - język pozwala określić sposób patrzenia na świat). Na tyle zmieniają optykę, że przejście z 1 systemu języka do 2 jest jak przejście z 1 systemu geometrycznego do 2.

• Charles Ogden i Richards, 1923, „The meaning of the meaning”: umysł daje się zwieść formalnym tendencjom języka. W języku kryje się sposób patrzenia na świat

• hipoteza Sapira-Whorfa - względność pojęć:

• język, w którym wychowuje się jednostka, determinuje jej sposób postrzegania świata

• różnice w językach powoduję, że ludzie mówiący innymi językami inaczej postrzegają świat

• Benjamin Lee Whorf

• uczeń Sapira

• “Język, myśl, rzeczywistość” - klasyczne dzieło z relatywizmu językowego (nasza percepcja rzeczywistości i tworzony obraz świata zależy od struktury języka, w ramach którego dokonujemy tej percepcji). Myślenie jest zawsze werbalne i staje się rzeczywistością na gruncie konkretnego języka

• Humboldt: myślimy tak, jak mówimy; mówimy tak, jak myślimy. Ekstrapolacja procesów myślowych na doświadczenie

• Boas: badanie złożone z 4 czynników:

• archeologia

• antropologia społeczna

• antropologia fizyczna

• lingwistyka

• język jako organizator doświadczenia zbiorowości. W każdym języku - spójny, swoisty pogląd na świat (Sapir)

• jeżeli w języku kultur prostych nie rozwija się wyższych, abstrakcyjnych form, jest on niepotrzebny, bo język odpowiada na potrzeby kultury

• nasz język rozkłada doświadczenie na elementy, które dzięki różnym połączeniom tworzą potencjalne możliwości

• dzięki językowi ludzie wychodzą poza jednostkowe doświadczenie i łączą się w zbiorowym rozumieniu; można tworzyć pojęcia abstrakcyjne; rozumiemy fragmenty całości i z innymi ludźmi scalamy je w większe całości

• język pomaga ustalać doświadczenia, jednocześnie im jednak przeszkadza

• Whorf pogłębia tezę o języku jako przekaźniku rzeczywistości społecznej (nie zobaczysz niczego, czego nie masz w swoim języku). U Sapira język był tylko przewodnikiem

• Whorf był agentem ubezpieczeniowym - odkrył, że ludzie myślą schematami, które pozwalają im orzekać, co jest groźne a co nie. Z tego wynika dużo wypadków, bo frazy, którymi ludzie myślą, tworzą sytuacje znaczeniowe i wynika z nich określone postępowanie

• badał język Hopi

• wg Sapira istnieje obiektywny świat. Wg Whorfa to strumień wrażeń odbierany przez nasze sposoby myślenia

• Sapir mówi o języku, gramatyce w powiązaniu ze światem. Whorf tylko o systemie gramatycznym

• Whorf - zasada relatywizmu językowego: nie można obiektywnie opisać rzeczywistości (jej obraz zależy od języka, w którym będziemy ją opisywać; od możliwości, jakie daje dany język). Nie istnieje myślenie w ogóle, jest tylko myślenie w danym języku

• język = zbiór stereotypów kontrolujących myślenie

• Whorf prowadzi badania na poziomie formułowania pojęć a nie mówienia

• w językach SAE (europejskie, bez bałto-słowiańskich) świat = zbiór rzeczy; 3-wymiarowa przestrzeń; 1-wymiarowy czas (3 punkty na osi czasu)

• u Indian Hopi

• świat = zbiór zdarzeń

• świat dzieli się na to, co subiektywne i co obiektywne

• bez osi czasu; chodzi o trwanie, dzianie się

• język Hopi ma 3 czasy

• przeszły + teraźniejszy (rzeczywisty)

• przyszły (niepewny)

• ogólny (to, co dzieje się zawsze, np. trawa rośnie)

• 9 aspektów języka (u nas 2: dokonany i niedokonany): to niewytłumaczalne, bo nie możemy formy gramatycznej przełożyć w języku, w którym nie ma tej formy)

• u Hopi pojęcia abstrakcyjne się nie sumują; tylko gdy coś tworzy obiektywny zbiór => liczba mnoga, czasowniki główne; inaczej liczebniki porządkowe

• dla nas 10 dni = miara długości czasu. Dla Hopi 10 dni = relacja między zdarzeniami

• policzalne / niepoliczalne: u Hopi tak samo jak u nas. Zawsze określamy ilość a nie substancję. Nasz język każe nam się nad tym zastanowić

• cykle: w SAE określenia, np. lato, styczeń, środa - normalne rzeczowniki. U Hopi takie określenia to przysłówki. Nie patrzą na nie jak na rzeczy, tylko jak na formę czasową

• trwanie i intensywność: w SAE są często określane metaforycznie (np. czas biegnie, mija szybko), u Hopi nie ma metafor, nie sprowadza się niczego do obrazu przestrzeni czy rzeczy

• fenotyp - tradycyjna kategoria morfologiczna, np. czas, aspekt; jesteśmy w stanie je spostrzec

• kryptotyp - nie jest tradycyjnie spostrzegany

• struktura gramatyczna => rozstrzyganie sposobów kategoryzowania przedmiotów świata

Wykład 19

• ewolucja sposobów badania kultury:

• ewolucjonizm: wartościowanie, rozwój

• dyfuzjonizm: wspólny początek, mix

• funkcjonalizm: po co?

• instytucjonalizm: jak?

• strukturalizm: relacje

• semiotyka: znacznie

• Giambattiste Vico

• „Nauka nowa”, 1725

• pewne znaczenia kryją się pod tym, co na zewnątrz

• wykształcony na Kartezjuszu, później polemika z nim

• człowiek „dziki” nie jest ani prymitywny ani naiwny, tylko głęboko poetycki. Poetycka mądrość = mówienie o rzeczywistości poprzez symbole, metafory i mity (to formy naszego myślenia)

• tak jak Levi-Strauss, twierdzi, że nie można tego rozumieć naiwnie (że chodzi im dokładnie o to, o czym mówią). Mit jako sposób kodowania rzeczywistości, swoisty język przekazu

• mity to historia społeczna pierwotnych narodów. Forma nadawana ludzkiemu doświadczeniu. Kształt ten (ta forma) pochodzi z ludzkiego umysłu i staje się formą przyjmowaną przez umysł (tak jak u Sapira-Whorfa)

• Vico uważany jest przez niektórych za prestrukturalistę. Pojęcie „struktura” wprowadzono na początku XX w. Impuls do myślenia strukturalistycznego - od językoznawstwa

• Ferdinand de Saussure:

• 1915 lub 1916 - „Kurs językoznawstwa strukturalnego“ - podwaliny pod strukturalizm, złożone z materiału językoznawczego

• przełom strukturalistyczny - związany z przewartościowaniem myślenia o świecie. Nagle zaczęto myśleć o całościach a nie o elementach. Struktura a nie suma! Bez wyciągania jednego elementu i otrzepywania go z kultury. Pytanie - czym są elementy w obrębie systemu, w którym istnieją?

Dawne językoznawstwo pytało o diachronię (rozwój w czasie), teraz pytanie, jak to istnieje w obrębie jednego systemu (synchronia - równoczesność; relacyjność buduje znaczenie!)

• relacja języka (langue; system, abstrakt, model) i mowy (parole; konkrety)

• Noam Chomsky: gramatyka generatywno-transformatywna: system kompetencji (de Saussure'owski langue) i wykonanie (parole). Poprzez parole orzekamy o langue

• fonem - nie ma własnego znaczenia, ale tworzy je przez opozycję binarną. Dopiero użyty w wyrazie zaczyna istnieć. <fuj> <wuj>. Objawia się w opozycji fonologicznej. Różni się od głoski tym, że nie istnieje samodzielnie.

• fonologia - zbiera cechy różnicujące znaczenia

• nie wszystkie głoski mogą stać się fonemami

• fonetyka nie wpływa na fonologię

• znaczące (pojęcie) i znaczone (u de Saussure'a obraz dźwiękowy, bo interesuje go relacja między fonologią i fonetyką). Związek między nimi ma charakter arbitralny (to umowa typu społecznego; nie szukamy w wyrazach prostej odpowiedniości między znaczeniem a formą

• Roman Jakobson

• ur. w Moskwie; studiuje języki słowiańskie; 1915 Koło Językoznawców; 1920 Praskie Koło Językoznawców. Kopenhaga. USA.

• ogromny wpływ na Levi-Straussa

• każdy element językowy opiera się na opozycji 2 logicznych przeciwieństw: obecności (=nacechowane) i nieobecności (= nienacechowane)

• Levi-Strauss

• koniec lat 40., lata 50. - najważniejsze teksty: „Rasa i historia”, „Smutek tropików”,

„Antropologia strukturalna”, „Totemizm”, „Myśl nieoswojona”

• językoznawstwo wyznacza drogi humanistyki (antropologii i etnologii): ścisłość! Pomysł na metodę (sposób poszukiwania)

• relacja między systemem a konkretem - kolejna ważna kwestia

• chce znaleźć podstawowe struktury (sposoby) ludzkiego myślenia. W tę samą stronę szedł też Bastian (idee elementarne)

• od konkretu do absolutnego uogólnienia. Badanie rzeczy ukrytych przez badanie rzeczy oczywistych. Ukryta infrastruktura języka

• możemy rozpoznać myślenie o pokrewieństwie poprzez jego istnienie w relacjach. Poszczególne elementy struktury - zawsze w relacji

• pytanie kim jesteśmy GDZIE a nie W OGÓLE

• etnologia i antropologia bada to, co świadome i to, co nieświadome

Świadome	Nieświadome
Konkretne	Struktura
Indywidualne	Jednorodne
Zmienne	Trwałe
Różnorodne	Rozum ludzki jednoczy nasze konkretne doświadczenia. Obraz świata jest podporządkowany sposobom myślenia

• nasza kultura rozbija się na języki:

• język jako konkretne narzędzie

• pokrewieństwo jako krążenie kobiet

• gospodarka jako krążenie walut i towarów

• Pomian - „Słownik pojęć”

• relacja natura - kultura (opozycja binarna)

Natura	Kultura
Uniwersalna	Partykularna
Spontaniczna	Znormalizowana
Bezwzględna (tłumaczy się tylko i wyłącznie przez siebie; nie ma innego punktu odniesienia)	Względna (tłumaczona zawsze w relacji do natury)

• czy jest coś, co pozwala przejść między naturą a kulturą?

Wg Malinowskiego od potrzeb biologicznych przechodzimy do coraz bardziej cywilizowanych.

Levi-Strauss: przejście synchroniczne - relacja między synchronicznymi systemami - coś pomiędzy to zakaz kazirodztwa (jest w każdej kulturze, ale istnieje na różne sposoby)

Wykład 20

SŁOWNIK POMIANA

• małżeństwo

• zasada wzajemności

• syntetyzujący charakter daru

• pokrewieństwo zamienione na powinowactwo

• inne przepisy dotyczą stosunków seksualnych, inne małżeństwa

• monogamia - wynika tylko z braku kobiet; tylko poligymia naturalna

• w obrębie wsi - układ dualistyczny - wyznacza obszary endo- i egzogamii. Wieś jest endogamiczna, a jej połówki są względem siebie egzogamiczne

• wymiana

• ograniczona - 2 na 2; wyraźnie określone grupy; zawsze parzysta

• uogólniona - gdy jest dowolna ilość sekcji (wewnętrznych podziałów). Więcej możliwości

• próba synchronicznego przedstawienia relacji między kulturą i naturą

SEMIOTYKA

• pytania o znaczenia - od starożytności

• „semeion” - gr. „oznaka”; „semainon” - „znak”

• 2 źródła

• teoretyczne: pytanie o znaczenie; Platon, Arystoteles, sofiści, św. Augustyn

• praktyczne: czytanie znaków potrzebne do interpretacji zjawisk; lekarze, sofiści

• semiotyka - od Johna Locke'a. Definicja - XVII w.

• Charles Peirce - inne podejście do znaku niż de Saussure: znak wynika z triady (3-członowej relacji pomiędzy

• reprezentantem (materialnym nośnikiem znaczenia)

• desygnatem (przedmiot znaku; to, do czego się odnosi)

• interpretantem

• nie jest ważne, czy przedmiot istnieje, tylko czy jest coś, co się pod nim kryje

• semiotycy - polemika z filozofami

• Peirce: interpretant = znaczenie znaku, treść. Ale ta treść ma również charakter znakowy (istnieje w obrębie systemu znakowego). Zakorzeniamy interpretanta w systemie znaków. Każdy interpretant odnosi się do kolejnego, staje się znakiem. Ważny jest kontekst!

• Morris: interpretuje George'a Meada, ale używa pojęć Peirce'a. Odnosi znak do jednostkowej reakcji psychicznej podmiotu. Znak jest znakiem dla kogoś a nie w systemie znaków. Z pozycji behawioralnej (ktoś coś widzi => reakcja)

• De Saussure + Peirce = ramy współczesnej semiotyki. Oprócz tego pytania o znaczenie w obrębie amerykańskiej lingwistyki

• w Polsce: pytania o znaczenie w filozofii (szkoła lwowsko-warszawska)

• na semiotykę wpływ miało językoznawstwo i filozofia!

• bałagan wokół pojęcia „semiotyka” (smiologia, semantyka)

• semiologia - od Locke'a; system znaczeń

semiotyka - od de Saussure'a; to, co opisuje ten system; poziom meta dla semiotyki

• Metz:

semiotyka - biologiczna

semiologia - humanistyczna

• Eco:

semiologia - ogólna teoria znaku

semiotyka - w obrębie semiologii; poszczególne systemy

• Morris: semantyka - jeden z działów semiotyki

• Rosjanie - semiotyka

Barthes - semiologia

• semiotyka nie jest odrębną dziedziną. To sposób patrzenia na świat, procedury badawcze w obrębie różnych dziedzin

• próby połączenia semiotyki z innymi dziedzinami:

• psychosemiotyka - bada funkcje mózgu i relacje między językiem i myślą

• socjosemiotyka - bada systemy znakowe funkcjonujące w społeczeństwie

• fitosemiotyka - bada systemy znakowe i przekazywanie informacji w organizmach roślinnych

• biosemiotyka - bada kwestie przekazywania genów i informacji genetycznej. Genetyka natomiast bada znaczenia, jakie niosą ze sobą geny

• zoosemiotyka - bada systemy znakowe w świecie porozumiewania się zwierząt

• antroposemiotyka - bada systemy, które służą komunikacji międzyludzkiej

• T. Sebeok: w obrębie człowieka związki z zoosemiotyką i z antroposemiotyką. Nie ma wewnętrznej sprzeczności

• bloki problemowe semiotyki:

• różne typy języków, jakimi posługują się ludzie

• wtórne systemy modelujące (nadawanie znaczenia w ludzkim życiu) - działają podobnie jak język. Interpretujemy świat poprzez stworzony przez nas model

• Rosjanie: czytanie znaku w obszarze kultury. Pytania w konkretnej płaszczyźnie, nie chodzi im o dotarcie do głębokiej struktury, zejście do modelu ukrytego

• typologie kultury

• zamknięte - skupione na przeszłości

• otwarte - skupione na przyszłości

Wykład 21

EDWARD T. HALL

• ur. 1914

• od początku kontakty z Indianami Pueblo

• komunikacja = kultura; kultura = komunikacja

• olśniony koncepcją Whorfa (język kształtuje myślenie), potem stwierdził, że język (tak jak i inne czynniki) wpływa na ludzkie zachowanie

• kultura składa się z systemów przekazu podstawowego (w nich objawia się inność, specyfika kultury):

• wzajemne interakcje

• współdziałanie

• utrzymywanie się przy życiu

• biseksualność

• terytorializm

• egzystencja w czasie

• uczenie się

• zabawa

• obrona

• eksploatacja materiału

• 1959 „Bezgłośny język”

• 1966 „Ukryty wymiar”

• 1976 „Poza kulturą”

• 1983 „Taniec życia”

• „Czwarty wymiar architektury”

• język - jeden ze środków komunikacji. Semiotycy uważali, że jest 1 język a na nim zbudowane inne. Język oddzielił się od człowieka, stworzył pismo i logikę. Wg Halla można myśleć bez języka werbalnego

• sztuka komunikacji i kodu pozajęzykowego:

• bezgłośny język (codzienne bezpośrednie kontakty; kontekstualne ujęcie!)

• proksemika (relacja człowiek - przestrzeń; jak komunikuje przestrzeń; dystanse w człowieku)

• ekstensja - przedłużenie organizmu; rodzaj protezy, który pozwala się przystosować, dobrze funkcjonować. Od mikrofonu i lunety do światopoglądu. To, co pozwala nam w życiu istnieć.

• kinezyka - sposób komunikowania ciał

• nasze życie podporządkowane kulturze; arbitralność tego, co robimy

czas monochroniczny	czas polichroniczny
Amerykańska kultura	Kultury Południa (Grecji, Arabowie, Włosi, Hiszpanie)
Czas liniowy, poukładany. Ludzie stwarzają hierarchię rzeczy i dla niektórych gwarantują czas a dla innych nie. Czas bardzo wysoko waloryzowany - „czas to pieniądz”	„wieloczasowy”, dzieje się w różnych płaszczyznach w tym samym momencie
Instytucja monochroniczna się zbija, jest coraz więcej pięter i stempelków; mnożenie bytów nieistniejących; człowiek rozumie tylko swoją działkę, nie obejmuje całości	Ludzie mają świadomość, po co jest dana instytucja, ogarniają wszystko rozumem
Czas sprzęgnięty z przestrzenią (pan prezes ma największy gabinet, na najwyższym piętrze)	Wszystko się miesza

• w Polsce niektóre struktury wiejskie i gminne - jeszcze na zasadach polichronicznych

• czas jest wyuczony i zintegrowany z naszą kulturą, choć nam się wydaje, że jest jedyną możliwością, że inaczej być nie może

• Hall zauważył komunikację tam, gdzie nie widzieli jej inni. To rzecz tak z nami zrośnięta, że nikt się nad tym nie zastanawiał. Wszyscy idą za de Saussure'm i podziałem na langue i parole

• problem istnienia kultury = problem jej zagospodarowania. Różne kultury wyciągają różne punkty znaczące

• 2 sprzeczne systemy: jak sobie wyobrażamy i jak nas uczą

• język Hopi nie pozwala na nazwanie jakiejś przestrzeni przestrzenią własną

• Francuzi żyją stłoczeni w domu, więc ich życie powoli przenosi się na zewnątrz

• podział przestrzeni:

• trwała: np. budowle, podział na pomieszczenia i zagospodarowanie przestrzeni. Np. w USA wszystko w kwadratach

• półtrwała: umeblowanie. Dla Japończyka - ściany

• nieformalna - istota proksemiki:

• dystans intymny (do 45 cm)

• indywidualny (45 - 120 cm)

• społeczny (120 - 360)

• publiczny (> 360)

1

---