Ojcostwo Boże i ludzkie
1. Aspekt biblijny wg Ks. Julian Warzecha SAC „Ojcostwo Boga
w Piśmie Św.”
a) Stary Testament - W opisach początków Izraela w relacjach o wyborze i przymierzu, nie spotykamy słowa „Ojciec” o Bogu.
Mimo to wiara w Ojcostwo Boga była w świadomości religijnej Izraela od bardzo dawna. W niektórych przypadkach porównuje się Jahwe do ludzkiego Ojca (Pwt 1,31; PS 89,7, Jr 2,27). Dopiero w okresie prorockim pojawia się imię Ojciec w zastosowaniu do Jahwe.
*Bóg Ojcem Izraela
Najstarszym chyba miejscem, gdzie Jahwe nazywany jest Ojcem, jest tzw. Pieśń Mojżesza „Czy nie jest On twym Ojcem, twym Stwórcą” Pwt 32,6 Ojcostwo Boga oznacza tu nadanie istnienia Izraelowi, tytuł „Stwórca” określa związki Boga z Izraelem.
U Izajasza Iż 64,7 - „Tyś naszym Ojcem, myśmy gliną, a Ty naszym twórcą”. Zauważamy moment płynącej z Ojcostwa Bożego zależność ludu.
Inne teksty, choć nie używają tytułu Ojciec wyraźnie wiążą Ojcostwo Boga z najważniejszymi wydarzeniami historycznymi, konstytuującymi byt religijny i narodowy Izraela np. Wyjście z Egiptu: „To mówi Jahwe: Synem moim pierworodnym jest Izrael”(Wj 4,22)
Nad Ojcostwem Boga medytują też prorocy. Prorocy pogłębiając ideę Ojcostwa Bożego, akcentują w niej szczególnie: miłość, czułość Boga, która wymaga wzajemności ze strony ludu i wierności. O dobroci i miłości Boga mówi Ozeasz - (Oz11,3.8). Po niewoli Malachiasz zaświadcza o używaniu tytułu „Ojciec” w kulcie na cześć Jahwe. „Syn powinien czcić Ojca ...” Lecz skoro ja jestem Ojcem, gdzie jest cześć moja?” (Ml 1,6)
Świadomość synostwa Bożego jest podstawą do ufności w wyzwolenie. Widoczne jest to u Jeremiasza, który zapowiadając powrót zaznacza, że Bóg - Ojciec Izraela przywiedzie go do strumienia wody, równą droga (Jr 31,9). W Psalmach Ojcostwo Boga jest wiązane często z różnego rodzaju ludźmi biednymi i pokrzywdzonymi (Ps 10, Ps 14, Ps 68)
* Bóg Ojcem Króla
Ciekawym rysem starotestamentalnego pojęcia ojcostwa Bożego jest fakt, że nie często wiązane jest ono z jednostką. Wyjątek stanowi tu nazywanie Boga Ojcem Króla (obawy: by nie wywołać wrażenia, że chodzi tu o pochodzenie fizyczne). W Izraelu powoli mogła przyjąć się idea, że jak na podstawie Bożego wybrania synem Bożym przybranym jest cały lud Izraela, tak i na podobnej zasadzie synostwo Boże w sensie adopcji przysługuje królowi. Tą szczególną relację króla do Boga zauważamy w 2 Sm 7,13-15a „... ja będę mu ojcem, a on Mi Synem ... (w odniesieniu do Dawida i jego dynastii).
* Bóg Ojcem Jednostki
- Nurt mądrościowy podkreśla myśl o ojcowskim wychowaniu i karceniu Izraela przez Boga. Działanie Boże na kształt wychowawcy wobec ludu podkreśla Pwt 8,5 „Uznaj w sercu, że jak wychowuje czł. swego syna, tak twój Bóg, Jahwe, wychowuje ciebie”.
Nurt mądrościowy przenosi działanie Bożego Wychowawcy na jednostkę.
Temat karcenia Bożego w odniesieniu do jednostki spotykamy w Ks. Syracydesa (Syr 23, 1.4-5) - autor prosi o zachowanie od zła, które może sprowadzić nieuporządkowane rządze. Po raz pierwszy w ST notujemy tu zwrócenie się przez jednostkę do Boga tytułem „Ojcze”.
* Bóg Ojcem wszystkich
Obok odważnego połączenia ojcostwa Bożego z jednostką, nurt mądrościowy dokonał też, choć tylko jeden raz - jego rozszerzenia w sensie zupełnie uniwersalnym.
W polemice z bałwochwalstwem żeglarzy pogańskich, którzy swoje bezpieczeństwo wiążą z drewnianymi bóstwami, autor wskazuje na opatrzność ojcowską Boga.
(Mdr 14,1-3) Bóg jest tu określany jako Ojciec bez żadnych dodatków.
- Wnioski - Idea ojcostwa Bożego jest wyrażana w ST bardzo ostrożnie, by wykluczyć wszelkie podejrzenie o związki fizyczne. Ojcostwo w większości przypadków jest pojmowane kolektywnie, czyli w odniesieniu do Izraela. Dopiero literatura mądrościowa ośmiela się przyznać sprawiedliwym Izraelitom prawo do zwrócenia się do Boga tytułem Ojciec. Ten sam nurt rozszerza ojcostwo Boże na wszystkie stworzenie, nadając mu odcień Opatrzności.
- Chodzi tu o ojcostwo płynące z przybrania za synów: Izraela, Króla, jednostki i wszystkich.
b) Nowy Testament - Pojęcie ojcostwa zostaje pogłębione. Najczęściej słowa „Ojciec” używa Mateusz, rzadko Marek, częściej Łukasz.
„Ojciec”- kilka razy rzeczownik ten występuje bez żadnych dodatków. U Marka, w mowie Jezusa o zburzeniu Jerozolimy, wypowiedź ta stwierdza pierwszeństwo i autorytet Ojca. U Mt. i Łk, w czasie modlitwy Jezusa w Ogrodzie Oliwnym. Te przypadki wskazują na uroczyste stwierdzenie władzy i pierwszeństwa Ojca w dziele zbawienia, na Jego chwałę, którą dzieli w sposób, jedyny ze swoim Synem.
„Ojciec mój” -Jezus rozróżnia bardzo wyraźnie i świadomie między formułami „Ojciec mój” i „Ojciec wasz”. W ewangelii wg św. Marka przekazuje ważny szczegół świadczący o ścisłym związku Jezusa z Ojcem, gdy Jezus w Ogrójcu zwraca się do Boga „Abba”- tato. Najczęściej tego zwrotu używa Mateusz (Mt 18,19) (Mt 18,35). Wyrażenie to podkreśla niezwykłą relację między Ojcem a Synem. Podkreślona jest też tu rola Ojca w życiu i dziele Jezusa.
„Ojciec wasz” - zwrot charakteryzuje łączność wierzących z Ojcem. Z ewangelii synostycznych widzimy Boga Ojca, który troszczy się o każdego czł. i stale (Mt 6,25-26)”... Nie troszczcie się zbytnio ... Wie Ojciec wasz czego wam potrzeba”. Wszystkie ewangelie akcentują gotowość Ojca do wysłuchania próśb wiernych. Miłość Ojca nie ogranicza się tylko do wiernych, dobrych ludzi, ale rozciąga się i na złych. (Mt 5,44-45).
„... Słońce Jego wschodzi nad złymi i nad dobrymi”
Szczególnie Mateusz dużo pisze o ojcostwie Boga do ludzi w tym także o ojcostwie nastawionym na konkretną jednostkę - wyraża to formuła „Ojciec twój”.
Marek uwrażliwia czytelnika na ojcowską miłość Boga przede wszystkim cudami, które wykonuje Jezus - ukazując dobroć Boga.
Łukasz miłość Boga Ojca do ludzi pokazuje w Jego miłosierdziu, troska Boga o grzeszników, zagubionych, marnotrawnych.
Św. Paweł - dla niego Bóg jest przede wszystkim Ojcem Jezusa Chrystusa. Odwieczne synostwo Jezusa ujawnia się dla nas w Jego zbawczej ofierze. Ojciec to ten, który Go wskrzesił. Znajdujemy też teksty, które odnoszą Ojca do wspólnoty wierzących - zwłaszcza w pozdrowieniach „Łaska wam i pokój od Boga Ojca waszego”. Mówi też o synostwie Bożym chrześcijan (Ga 4), z którego wnioskujemy o Ojcu.
Św. Jan - podkreśla szczególną relację Jezusa i Boga; w Jezusie można tylko poznać Ojca. Jan chce wykazać, że tylko ten Ojciec, który objawił się w Jezusie, jest Bogiem. Cuda Jezusa są objawieniem Boga Ojca. Sam Jezus jest pośrednikiem, przez Niego możemy miłować Ojca, a Ojciec przez Syna daje nam życie wieczne. (J 17,2).
- Modlitwa Pańska.
* Ojcostwo ludzkie w Piśmie św.
W ST nie było żadnych specjalnych instytucji wychowawczych. W procesie kształtowania człowieka wychodzono od wiary i kultu. U podstaw tej koncepcji znajdowała się wiedza o Bogu „znajomość jego objawienia i chęć podporządkowania się jego przykazaniom. Dla Izraelitów szczególnego znaczenia nabrał fakt, że Bóg polecił czcić Ojca. Zasadniczo w rodzinie ojciec pełnił funkcję kapłańską i on przekazywał dzieciom znajomość tradycji religijnych. W wychowaniu młodzieży zwracano uwagę na znajomość prawa i realizację sprawiedliwości.
Nowy Testament - zasadniczo nawiązuje do starotestamentalnego rozumienia wychowania. Jezus podkreśla znaczenie słowa Bożego i znaczenie łaski w procesie wychowania.
Paweł nie tylko przypomina obowiązki dzieci wobec rodziców, lecz także upomina rodziców:
„A wy Ojcowie nie pobudzajcie do gniewu waszych dzieci, lecz wychowujcie je stosując karcenie i napominanie pańskie (Ef 6,4).
Aspekt dogmatyczny
Ojcostwo Boże jest źródłem ojcostwa ludzkiego. jest podstawą czci rodziców. Szacunek dzieci do ojca i matki karmi się naturalnym uczuciem zrodzonym z łączącej ich więzi. Tego szacunku domaga się przykazanie Boże _ IV - ukazuje porządek miłości, abyśmy po Bogu czcili naszych rodziców, którym zawdzięczamy życie i którzy przekazali nam wiedzę o Bogu.
- KKK 2777-2802 - zaznacza, że możemy wzywać Boga jako Ojca ponieważ objawił nam go Syn Boży, który stał się człowiekiem, a przez chrzest zostaliśmy wszczepieni w Niego i przybrani za synów Bożych. Modlitwa pańska prowadzi nas do komunii z Ojcem i Synem. Modlitwa do naszego Ojca powinna pobudzać w nas wolę wyodrębnienia się do niego, a nasze serce czynić pokornym i ufnym.
Bóg jest naszym Stworzycielem.
Aspekt moralny
Miłującemu Ojcu chrześcijanin winien okazać miłość, szacunek, zaufanie, ufne powierzenie się Jego Ojcowskim dłoniom. Stąd grzechem będzie nienawiść wobec Boga, odrzucenie Boga, oziębłość wobec Niego. Z ojcowskiej miłości Boga względem wszystkich swoich dzieci płyną zadania dla ojcostwa ludzkiego. Obejmują one:
- Wprowadzenie w poznanie Boga - Ojciec jest pierwszym katechetą swych dzieci w sposób prosty powinien przekazać prawdy religijne dostosowane do możliwości poznawczych dziecka.
Wprowadzanie w życie modlitwy - odmawiając razem z Ojcem modlitwę dziecko nawiązuje osobisty kontakt z Bogiem.
- Wprowadzanie w światopogląd chrześcijański - Ojciec powinien przekazać podstawowe prawdy wiary i w ich świetle ukazać początek świata i człowieka, odkupienie w Chrystusie.
- Wychować dzieci do krytycznej oceny - tego co proponuje społeczeństwo.
- Pomagać dzieciom w osiąganiu autonomii - w pewnym momencie dziecko musi wziąć odpowiedzialność za swoje czyny.
Jan Paweł II „Familiaris consortio” nr 25
Miłość do żony i dzieci są dla mężczyzny naturalną drogą do zrozumienia i urzeczywistnienia swego ojcostwa. Nieobecność ojca w rodzinie powoduje zachwianie równowagi psychicznej i moralnej oraz znaczne trudności w stosunkach rodzinnych.
Mężczyzna powołany jest do zabezpieczenia równego rozwoju wszystkim członkom rodziny.