geneza samorządu terytorialnego (30 str) U6BELGY32UHOBLIOTZQIAI6JBQW4DNKODQZPHJA


Plan pracy:

1.Wstęp - cel i zakres pracy

2.Przegląd piśmiennictwa

2.1.Samorząd terytorialny w Polsce i na świecie

2.1.1Geneza samorządu terytorialnego i jego miejsce w państwie

2.1.2.Pojęcie i zadania gminy

2.1.3.Władze gminy

2.2.Gospodarka finansowa gminy

2.2.1.Budżet jako podstawa gospodarki finansowej gminy

2.2.2.Procedura budżetowa

2.2.3.Główne źródła dochodów budżetu gminy

2.2.4.Wydatki budżetowe gminy

2.2.5.Deficyt budżetowy i jego finansowanie

2.2.6.Porównanie dochodów, wydatków JST, do wydatków innych segmentów finansów publicznych w Polsce

3.Wyniki badań

3.1.Źródła dochodów miasta Olsztyna

3.2.Analiza dochodów budżetu miasta i gminy Olsztyn

3.3.Analiza wydatków budżetowych miasta Olsztyn

3.4.Wykonanie budżetu gminy i miasta Olsztyn za omawiane lata

4.Podsumowanie i wnioski

5.Bibliografia

W pracy opisano genezę samorządu terytorialnego, nie tylko w Polsce, ale także i w innych krajach europejskich.

Wymieniono zadania gminy, jej władze , a także gospodarkę finansową.

Scharakteryzowano pojęcie budżetu, a także opisano procedurę budżetową, a także podano źródła finansowania deficytu budżetowego.

Dokonano analizy dochodów i wydatków budżetowych, a także oceniono wykonanie budżetu miasta i gminy Olsztyn za wybrane trzy lata.

W pracy dokonano porównania dochodów i wydatków JST do dochodów i wydatków innych segmentów finansów publicznych w Polsce w okresie największej ewolucji finansów JST w latach 19991-1999.

W pracy przedstawiono także w jakim stopniu były realizowane dochody w stosunku do planowanych w latach 1999-2001, a także zwrócono uwagę na deficyt występujący w budżecie miasta i gminy Olsztyn.

W omawianym okresie wydatki samorządu rosły dużo szybciej niż dochody pierwotne , co powodowało coraz większy rozdźwięk między nimi.

1.Wstęp - cel i zakres pracy

Jedną z najbardziej charakterystycznych form organizacji społeczeństw na szczeblu lokalnym we współczesnej Polsce, a także w całej Europie jest samorząd terytorialny. Obrona i umacnianie samorządu lokalnego w różnych krajach Europy stanowiła istotny wkład w budowanie Europy opartej na zasadach demokracji i decentralizacji władzy. Był i jest szczeblem zarządzania najbliższym obywatelom, pozwalając im włączać się w podejmowanie decyzji dotyczących ich warunków życia, co z kolej wpływało na wzmacnianie władzy lokalnej, która wzmacnia jednocześnie cały naród, dzięki uczynieniu działań publicznych bardziej efektywnymi i demokratycznymi.

Praca składa się z kilku rozdziałów.

W pierwej części opisano gminę i miejsce samorządu terytorialnego w państwie, a także wskazano na ważną rolę, jaką odegrał samorząd i jaki miał wpływ na ówczesny kształt porządku publicznego zarówno w Polsce, jak i w Europie. Opisano tu także pokrótce francuską i pruską myśl teoretyczną, które miały decydujący wpływ na ewolucję samorządu terytorialnego.

Następnie opisano procedury budżetowe , jak też źródła dochodów i wydatków budżetów samorządowych.

Dokonano w tym rozdziale także porównania dochodów i wydatków jednostek samorządu terytorialnego do dochodów i wydatków innych segmentów finansów publicznych w okresie największej ewolucji finansów JST w latach 1991-2001. Wymieniono tu również nadmieniono źródła finansowania deficytu budżetowego.

W rozdziale czwartym opisano wyniki badań dotyczące analizy budżetu miasta i gminy Olsztyn w latach 1999-2001.

W tej części pracy dokonano także oceny wykonania budżetu miasta i gminy Olsztyn za omawiane trzy lata.

Tak więc stojąc w przededniu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, będziemy świadkami jeszcze dużo dalej posuniętej decentralizacji władzy publicznej, a jednocześnie wzrostu znaczenia samorządu terytorialnego, podobnie jak to ma miejsce w Europie.

Celem pracy jest dokonanie analizy budżetu miasta i gminy Olsztyn za wybrane trzy lata, jak też przebadanie dochodów i wydatków budżetowych oraz dokonania oceny sytuacji finansowej miasta i gminy Olsztyn. Ta praca ma na celu przybliżenie źródeł dochodów budżetowych, jak też zbadaniu prawidłowości wydatkowania środków na poszczególne działy klasyfikacji budżetowej.

2.Przegląd piśmiennictwa

2.1.Samorząd terytorialny w Polsce i na świecie

Samorząd terytorialny, to forma organizacji społeczności lokalnych powołana do kierowania i zarządzania sprawami publicznymi w interesie mieszkańców. Samorząd terytorialny jest instytucją działającą we wszystkich systemach demokratycznych, stanowi zarazem przedmiot ochrony ze strony prawa międzynarodowego. Podpisana w 1985 roku w Strasburgu Europejska Karta Samorządu Terytorialnego gwarantuje m.in.: konieczność usankcjonowania zasad działania samorządu terytorialnego w ustawach i o ile to możliwe, w Konstytucji. [ 1 ].

Początku samorządu terytorialnego szukać można już w ustroju miast średniowiecznych. Walka lokalnych ośrodków postępowej myśli politycznej z zachowawczą, absolutną władzą centralną stała się punktem wyjścia dla szukania sposobów zapewnienia samodzielności miejscowej społeczności w sprawach publicznych. Zasadniczych podstaw teorii samorządu szukać by można w okresie rozbijania starego porządku przez prądy społeczne czasu rewolucji francuskiej. Te same prawa, które w myśl teorii wolnościowych przyznano jednostkom, zaczęto przypisywać związkom ludności - gminom, rozumianym jako pewna całość, połączona więzami płynącymi z faktu zamieszkiwania na określonym terytorium. Francuska ustawa o gminach z 1789 roku ujmowała samorząd jako czwartą władzę w państwie ( po wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej ), wprowadziła też pojęcie „własnych spraw” gminy. Ujednoliciła ustrój gmin i zdemokratyzowała go przez wprowadzenie wybieralności organów samorządowych oraz podział na organy stanowiące i wykonawcze. Później w wyniku reform napoleońskich gminy francuskie zmieniły oblicze, ale wprowadzone wcześniej reformy wywarły znaczny wpływ na teorie samorządowe.

Również w Prusach punktem wyjścia dla budowy samorządu i związanych z nim teorii była walka miasta z absolutyzmem monarszym i książęcym.

Ordynacja miejska z 1808 roku (dzieło ministra von Steina), opierała się na zarządzeniu, że oddanie władzy w ręce mieszkańców miasta jest wyrazem zaufania do nich i rozszerza bazę społeczną działalności publicznej.

Zasadnicze reformy samorządowe przeprowadzono w Prusach w latach 1872-1875 (reformy Gneista), a powstały w ich wyniku system został przyjęty przez znaczną część państw Europy.

Odmienny tryb zarządu lokalnego ukształtował się w Anglii. Rozwój ustroju angielskiego doprowadził do stanu, w którym prawo stanowienia ustaw zostało zastrzeżone dla parlamentu, a ich wykonywanie- związkom ludności (parafiom, okręgom, hrabstwom). Takie założenie pociągnęło za sobą znaczną jednolitość organizacyjną administracji lokalnej.

Poglądy teoretyczne na samorządy ulegały zmianom w zależności od okresu historycznego. Jedną z najstarszych była teoria „naturalnych” praw gminy.

Uznawała ona prawo gminy do samorządu za prawo naturalne, którego państwo naruszać nie może. Jeżeli wię gmina miała takie prawo, to miała też z natury rzeczy pewien zakres praw „z natury” do niej należących, określanych jako „własne”. Dawało to podstawę do traktowania gminy jako podmiotów władzy publicznej, starszych od państwa i posiadających w stosunku do niego prawa podmiotowe, gwarantujące samodzielne zarządzanie sprawami publicznymi o znaczeniu lokalnym.

W teoriach liberalnych samorząd, jako jedna z form decentralizacji administracji publicznej, działa w ramach państwa i na podstawie praw przez to państwo stanowionych.

W ujęciu teorii samorządu opierających się na kryterium podmiotowym, rozważać należy ujęcie samorządu terytorialnego jako społeczności lokalnej w relacji z państwem. Samorząd jest tu częścią administracji publicznej, która swoim zakresem obejmuje administrację rządową i samorządową, wykonywaną przez posiadające osobowość prawną jednostki samorządowe, w ich własnym imieniu (teoria półpaństwowa).

Samorząd był zawsze uważany za wyraz postępu i demokracji, traktowany jako jedna z najważniejszych swobód demokratycznych, a zarazem szkoła rządzenia, kultury politycznej, odpowiedzialności, forma realizacji wyższych potrzeb: wolności, samodzielności, równości.

Samorząd terytorialny w wyniku braku własnej państwowości był przeciwstawiany państwom zaborowym. Na terenach zaboru austriackiego i pruskiego był ostoją polskości, służył ochronie praw i interesów narodowych. Po odzyskaniu niepodległości nie mógł być tak pojmowany, gdyż odzyskane państwo stanowiło wartość najwyższą.

Obecny powrót do instytucji samorządu lokalnego świadczy o uniwersalności i ponadczasowości wartości przypisywanych samorządowi.

Przepowiednie o „zmierzchu samorządów” są już nieaktualne - samorząd traktowany jest jako podstawowa forma politycznej organizacji społeczeństwa. Na zachodzie Europy wiek XX określa się jako „wiek samorządu”. Wiele lat istnienia samorządu lokalnego nie oznacza jednak skostnienia tej instytucji. Samorząd był badany i reformowany w większości państw, a także przystosowywany do nowych warunków, związanych z rozwojem społecznym i gospodarczym.

W świetle przepisów Konstytucji samorząd terytorialny jest podstawową formą organizacji życia publicznego w gminie.

Podmiotem samorządu jest lokalna społeczność, zamieszkała na określonym terenie i zorganizowana w szczególny związek terytorialny. Taki związek tworzony jest przez państwo - zanika więc przeciwstawienie państwa i samorządu. Jest to więc organizm powiązany z państwem licznymi więzami, wywodzący swój byt z woli państwa i poddany nadzorowi organów państwa. Wyrazem uznania roli samorządu terytorialnego w państwie mogą być zapisy w Światowej Deklaracji Samorządu Lokalnego uchwalonej podczas XXVII Światowego Kongresu Międzynarodowego Związku Władz Lokalnych w 1985 roku. Deklaracja ta stanowi w preambule, że władza lokalna, jako integralna część struktury narodowej, jest szczeblem zarządzania najbliższym obywatelom, a tym samym ma najlepsze możliwości włączenia ich w procesy podejmowania decyzji odnoszących się do ich warunków życia i że wzmocnienie władzy lokalnej wzmacnia jednocześnie cały naród dzięki uczynieniu działań publicznych bardziej efektywnymi i demokratycznymi.

We wstępie do Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego, stwierdza się, że obrona i umacniane samorządu lokalnego w różnych krajach Europy stanowi istotny wkład w budowanie Europy opartej na zasadach demokracji i decentralizacji władzy publicznej.

Polska regulacja prawna samorządu terytorialnego w pełni odpowiada założeniom zawartym w Europejskiej Karcie Samorządu Lokalnego.

Samorząd terytorialny jest zatem wynikiem długiej ewolucji, a decydujące znaczenie miała francuska i pruska myśl teoretyczna.

To pod ich wpływem kształtowała się instytucja nowoczesnego samorządu terytorialnego, u podstaw której leży idea udziału społeczeństwa w wykonywaniu administracji państwowej. Idea ta przenikła do ustawodawstw poszczególnych krajów europejskich i w rezultacie już w końcu ubiegłego wieku upowszechniła się instytucja nowoczesnego samorządu terytorialnego, która po dzień dzisiejszy kształtuje system zarządu lokalnego w Europie. [ 2 ]

W Polsce samorząd reaktywowany został w 1990 roku z gminą (wiejską lub miejską) jako podstawową jednostką organizacyjną i sejmikiem samorządowym, który jest reprezentantem gmin na szczeblu wojewódzkim. W związku z reformą podziału administracyjnego kraju (od 01.01.1999) nastąpiły także zmiany dotyczące samorządu terytorialnego. W celu zapewnienia mieszkańcom większego wpływu na podejmowanie decyzji lokalnych oraz ograniczenia roli władzy centralnej powołane zostały (na mocy ustawy o samorządzie powiatowym oraz o samorządzie wojewódzkim) samorządowe powiaty i województwa (liczbę województw zmniejszono z 49 do 16). [ 3 ]

2.1.2.Pojęcie i zadania gminy.

Gmina - jest to terytorialny związek samorządowy, należący do kategorii związków publicznoprawnych, utworzony z mocy prawa, oznaczający samorządową wspólnotę wszystkich mieszkańców zamieszkujących na terytorium gminy ( w znaczeniu podstawowej jednostki podziału terytorialnego kraju). [ 4 ]

Jako jednostka samorządu terytorialnego pojawiła się w Polsce w XII wieku, na jej czele stał wówczas wójt lub sołtys. Po I wojnie światowej istniały gminy jednowioskowe (Prusy, Austria) i zbiorowe (zabór rosyjski), miasta tworzyły gminy miejskie, dopiero w 1933 roku organizacja gmin została ujednolicona.

W okresie Polski Ludowej, po ustawie z 1950 roku wprowadzającej rady narodowe, gmina była najniższą jednostką podziału administracyjnego kraju, w której działały rady narodowe, będące organami władzy państwowej.

Gminy zniesiono w 1954 roku, wprowadzając na ich miejsce gromady i osiedla. W 1973 roku reaktywowane jako najniższe jednostki podziału terytorialnego na terenach wiejskich oraz w niektórych mniejszych miastach. Gmina przejęła wiele uprawnień władz powiatowych, organem władzy państwowej w gminie był samorząd, a pracami administracji kierował naczelnik gminy.

W Polsce w myśl ustawy z 1990 roku, mieszkańcy gminy tworzą wspólnotę samorządową na wyodrębnionym obszarze zasadniczego podziału terytorialnego stopnia podstawowego. W gminach mogą być tworzone jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice miejskie i osiedla. Status gminy mają również miasta ( gminy miejskie), jak tez i dzielnice Warszawy.

Gmina wykonuje zadania własne, obejmujące m.in. sprawy: ochrony środowiska, zaopatrzenia w wodę, usuwania i oczyszczania ścieków, lokalnego transportu komunalnego, ochrony zdrowia, oświaty, kultury, porządku publicznego i ochrony przeciwpożarowej. Może też wykonywać zadania zlecone przez administrację rządową, wiążące się z obowiązkiem przyznania jej na ten cel środków z budżetu państwa.

Mieszkańcy gminy mogą podejmować ważne decyzje w drodze głosowania ( wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy.

Gmina posiada osobowość prawną, a jej samodzielność podlega ochronie sądowej. O ustroju gminy stanowi jej statut, publikowany po uchwaleniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Projekt statutu gminy powyżej 300.000 mieszkańców podlega uzgodnieniu z Prezesem Rady Ministrów. Tworzenie i łączenie, podział i znoszenie gmin, ustalanie ich granic, nazw oraz siedzib władz następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami.

Podstawowym zadaniem gminy jest zaspakajanie zbiorowych potrzeb osób zamieszkujących na jej obszarze, a w szczególności w zakresie:

Do zakresu działania gminy należą:

Po wprowadzeniu nowego podziału terytorialnego kraju 01.01.1999 roku ilość gmin w Polsce wynosi 2489, w tym 318 gmin miejskich, 1604 wiejskich oraz 567 miejsko - wiejskich. Powierzchnia większości gmin wynosi od 100 do 150 km2, powyżej 300 km2 są dwie gminy, przeciętna liczba ludności w gminach wynosi od 5 do 7,5 tys. osób, w 20 gminach przekracza 200 tys. (wszystkie są miastami), w 28 wynosi poniżej 2,5 tys. Osób, a największą gminą w Polsce jest Warszawa - Centrum.

2.1.3.Władze gminy

Podstawowym organem uchwałodawczym i kontrolnym jest rada gminy, decyduje ona o wszystkich sprawach gospodarczych i finansowych oraz kontroluje działalność zarządu i podporządkowanych mu jednostek.

Jest wyłaniana w wyborach powszechnych przez mieszkańców gminy na 4 lata, a jej liczebność uzależniona jest od liczby mieszkańców.

W skład rady wchodzą radni w liczbie:

Odwołanie rady może nastąpić w trybie referendum na wniosek 1/5 mieszkańców, aby było ważne musi wziąć w nim udział co najmniej 50% uprwanionych do głosowania. Rada gminy powołuje zarząd, który jest organem wykonawczym. W skład wchodzą: wójt albo burmistrz ( prezydent miasta) jako przewodniczący. Swoje zadania zarząd wykonuje za pomocą urzędu gminy.

Do zarządu jako organu wykonawczego należy:

W celu wykonywania zadań publicznych gminy mogą tworzyć związki komunalne, których celem jest realizacja wspólnych przesięwzięć przekraczających możliwości jednej gminy. Na szczeblu województwa gminy wyłaniają wspólną reprezentację w postaci sejmiku samorządowego. [ 5 ]

2.2.Gospodarka finansowa gminy

2.2.1Budżet jako podstawa gospodarki finansowej gminy

Budżet - jest rocznym planem finansowym ( w formie uchwały budżetowej) dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów jednostki samorządu terytorialnego, przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i środków specjalnych, funduszy celowych jednostek samorządu terytorialnego.

Budżet gminy to plan finansowy uchwalany w drodze uchwały przez radę gminy na okres jednego roku kalendarzowego, o charakterze dyrektywnym i jednostkowym, na podstawie którego gmina prowadzi w sposób jawny i samodzielny swoją gospodarkę finansową, obejmujący: dochody i wydatki komunalnych jednostek budżetowych zadań własnych gmin, wpłaty jednostek organizacyjnych i dotacje dla jednostek organizacyjnych rozliczających się z budżetami gmin. Obejmuje on także dochody z podatków, opłat i innych należności gmin określonych ustawami, a także dochody z majątku gmin, subwencje z budżetu państwa, wyodrębnione wydatki na finansowanie zleconych gminom zadań z zakresu administracji rządowej oraz dotacje celowe i dochody związane z realizacja tych zadań, źródła pokrycia niedoboru.

W budżecie gminy mogą być wyodrębnione środki do dyspozycji sołectw.

Budżet gminy musi być zgodny z zasadami budżetowymi. [ 6 ]

2.2.2.Procedura budżetowa

Zarząd gminy przygotowuje projekt budżetu i przedkłada go wraz z informacją o stanie mienia komunalnego i objaśnienia radzie gminy, najpóźniej do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy. Projekt ten jest również przesyłany do Regionalnej Izby Obrachunkowej (RIO). Budżet gminy powinien być uchwalony do końca roku poprzedzającego rok budżetowy, jednak gdyby rada gminy nie uchwaliła budżetu w założonym czasie, to do czasu jego uchwalenia (nie później jednak niż do dnia 31 marca roku budżetowego), podstawą gospodarki budżetowej jest projekt budżetu przedłożony radzie gminy.

W przypadku nie uchwalenia budżetu w powyższym terminie będzie on ustalony przez RIO najpóźniej do końca kwietnia roku budżetowego. W budżecie jest tworzona ogólna rezerwa budżetowa na nieprzewidziane wydatki w wysokości 1% wydatków budżetowych oraz rezerw celowych na wydatki, których podział na pozycje budżetowe nie jest możliwy w okresie uchwalania budżetu.

Rada gminy określa szczegółowość układu wykonawczego budżetu w podziale na działy i rozdziały klasyfikacji budżetowej, z wyodrębnieniem dotacji z budżetu, wydatków na wynagrodzenia, inwestycje oraz innych wydatków określonych przez przepisy odrębne. Zarząd gminy opracowuje układ wykonawczy budżetu i przekazuje poszczególnym jednostkom informacje w szczegółowości określonej przez radę gminy. W trakcie wykonywania budżetu obowiązują ściśle określone zasady, jak np.: pełnej realizacji zadań, legalności. Rada gminy może upoważnić zarząd do dokonywania w toku roku budżetowego określonych zmian w budżecie gminy. Wykonywanie budżetu podlega kontroli rady. Zarząd gminy przedstawia radzie i RIO sprawozdanie z wykonania budżetu gminy za pierwsze półrocze do 31 sierpnia, natomiast roczne sprawozdanie zestawione według działów i rozdziałów jest przedstawiane radzie gminy, RIO oraz wojewódzkiemu urzędowi statystycznemu do dnia 31 marca roku następnego. Zarząd gminy opracowuje również , a wójt lub burmistrz przesyła RIO i wojewodzie odrębne roczne sprawozdanie z wykonania planów finansowych zadań z zakresu administracji rządowej zleconych gminie w układzie działów, rozdziałów i paragrafów. Informacja o wykonaniu budżetu powinna zawierać zestawienie dochodów i wydatków wynikające z zamknięć rachunków budżetu gminy, natomiast rada gminy rozpatruje powyższe sprawozdanie do 30 kwietnia roku następującego po roku budżetowym i podejmuje decyzję o udzieleniu zarządowi absolutorium. Za naruszenie dyscypliny budżetowej przy wykonywaniu budżetu grozi odpowiedzialność karna w postaci: upomnienia, nagany, kary pieniężnej do wysokości przeciętnego trzykrotnego wynagrodzenia, obliczonego wg przepisów ustawy z dnia 4 marca 1994 roku. [ 7 ]

2.2.3.Główne źródła dochodów budżetów gminnych

Można dokonać bardzo różnorodnej klasyfikacji dochodów gmin i podzielić je na: własne (zasilające tylko budżety gmin i przekazane na podstawie przepisów ustaw w sposób bezterminowy, gminom przysługuje względem nich podlegające ochronie i skuteczne erga omnes prawo podmiotowe) i równoważące (mające na celu uzupełnienie dochodów własnych do poziomu umożliwiającego realizację wszystkich potrzeb i wydatków gmin), bezzwrotne (raz pobrane przez gminę nie podlegają zwrotowi) i zwrotne (pozostają w dyspozycji gmin tylko czasowo). Można wyróżnić jeszcze dochody obligatoryjne (na podstawie obowiązujących przepisów muszą być pobrane) i fakultatywne ( prawo przewiduje jedynie możliwość ich pobrania), podatkowe (o charakterze nieodpłatnym, gmina nie świadczy nic w zamian) i pozapodatkowe ( wszystkie inne, w tym również o charakterze odpłatnym).

Dochodami własnymi są: wpływy z podatków (rolnego, od nieruchomości, leśnego, od środków transportowych, karty podatkowej, od spadków i darowizn), wpływy z opłat prolongacyjnych oraz odsetek od nieterminowo wpłacanych ww. należności podatkowych, opłaty ( skarbowa, targowa, miejscowa, administracyjna, eksploatacyjna i inne ustawowo ustanowione).

Wpływy uzyskiwane przez komunalne jednostki budżetowe, w tym dochody z kar i odsetek oraz wpłaty od jednostek gospodarki pozabudżetowej gmin, dochody z majątku gmin (np. ze sprzedaży nieruchomości, w tym działek budowlanych i budynków, z czynszów dzierżawnych, z opłat za użytkowanie wieczyste ). Odsetki od środków finansowych gmin zgromadzonych na rachunkach bankowych, dochody przekazane od innej gminy lub innego podmiotu z tytułu wspólnej realizacji zadań. Dochodami własnymi o charakterze fakultatywnym i dobrowolnym (nie nadające się do dochodzenia w drodze egzekucji administracyjnej) są wpływy z: darowizn, spadków, zapisów.

Obligatoryjne dochody równoważące to: udział w podatkach-dochodowym od osób fizycznych i prawnych; subwencje-ogólna, oświatowa, drogowa, dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminom oraz inne zadania zlecone gminom ustawami.

Fakultatywne dochody równoważące to: subwencja rekompensująca utracone dochody z tytułu niektórych ustawowych ulg i zwolnień w podatkach rolnym i leśnym; dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych gminy, na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, dotacje z funduszy celowych, odsetki od nieterminowo wpłacanych udziałów, pożyczki i kredyty na pokrycie występującego w ciągu roku niedoboru budżetu, jak i finansowanie wydatków nie znajdujących pokrycia w planowanych dochodach gminy oraz dochody z tytułu emisji przez gminy papierów wartościowych. [ 8 ]

2.2.4.Wydatki budżetowe gminy

Wydatki gminy są to wydatki dokonywane w ramach budżetu gminy.

W przypadku wydatków budżet nie jest prognozą lecz normą prawną.

Plan dochodów to prognoza zjawisk gospodarczych, a plan wydatków tworzy te zjawiska. Wydatki gminy są sklasyfikowane według: działów odpowiadających podstawowym dziedzinom działalności; rozdziałów odpowiadających określonym grupom jednostek organizacyjnych lub zadań budżetowych; paragrafów odpowiadających poszczególnym rodzajom wydatków. Wydatki gminy mogą być zablokowane, może tego dokonać rada gminy w zakresie całego budżetu w wypadku stwierdzenia niegospodarności w określonych jednostkach, opóźnień w realizacji zadań oraz naruszenia zasad gospodarki finansowej. Wydatki budżetu gminy są w szczególności przeznaczone na realizację: zadań własnych, zadań z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych ustawami oraz przyjętych do realizacji w drodze umowy lub porozumienia, pomocy rzeczowej lub finansowej dla innych jednostek samorządu terytorialnego. W praktyce wydatki z budżetu gminy można podzielić na: wydatki na administrację samorządową -np. na płace pracowników organów gmin, na utrzymanie obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, na zapewnienie porządku i ochrony przeciwpożarowej, wydatki na gospodarkę komunalną -np. na organizację wysypisk i oczyszczalnie ścieków, zaopatrzenie w wodę, energię, transport komunalny, wydatki na oświatę i kulturę -np. utrzymywanie przedszkoli, szkół, bibliotek, teatrów, finansowanie sportu i rekreacji. Wydatki o charakterze socjalnym - np. ochrona zdrowia, cmentarze, wydatki na spłatę zadłużenia - np. spłata pożyczek i kredytów, prowizji i odsetek, wykupu papierów wartościowych. Nie zrealizowane w ciągu roku budżetowego kwoty planowanych wydatków w większości wygasają z jego upływem. [ 9 ]

Można także dokonać podziału wydatków na:

Inny podział wydatków gminnych to:

Wśród wydatków pozostających pod rządami prawa budżetowego na szczególną uwagę zasługują dotacje i subwencje.

Dotacje - są to wszelkie świadczenia dokonywane z budżetu gminy na rzecz osób trzecich, na podstawie prawa budżetowego lub odrębnych materialno - prawnych norm prawa finansowego w trybie władczym.

Subwencje - są to świadczenia publiczno - prawne państwa na rzecz gminy, będącej prawno - finansowym odbiciem ustrojowego podziału zadań publicznych pomiędzy państwo, a te podmioty.

Wśród wydatków gminnych można także wyróżnić wydatki majątkowe, które obejmują: wydatki na zakup i objęcie obligacji, wniesienie udziałów do spółek prawa handlowego oraz ustanowienie fundacji. [ 10 ]

2.2.5.Deficyt budżetowy i jego finansowanie

Deficyt budżetowy jest to brak pokrycia części wydatków jednostek samorządu terytorialnego w ich dochodach, bez wpływów z kredytów i pożyczek zagranicznych.

Deficyt budżetowy dotyczy ustalonego okresu, na jaki przyjęto wykonanie budżetu, jego istnienie jest z góry zakładane w uchwale budżetowej, bądź powstaje w trakcie roku w wyniku popełnionych błędów albo pod wpływem czynników niezależnych, jak np. większa inflacja niż zakładana.

Źródłami finansowania deficytu budżetowego są :

2.2.6.Porównanie dochodów, wydatków Jednostek Samorządu terytorialnego (JST) do wydatków innych segmentów finansów publicznych w Polsce.

Wydatki JST na tle wydatków innych segmentów finansów publicznych w okresie największej ewolucji JST w latach 1991-1999.

Segmenty finansów

Publicznych

1991r

1995r

1998r

1999r

W mld zł

W %

W mld zł

W %

W mld zł

W %

W mld zł

W %

Finanse publiczne ogółem

36,6

100

142,1

100

241,6

100

272,8

100

Finanse państwa

31,9

87,2

120,2

84,6

192,8

79,8

183,2

67,3

Finanse kas chorych

-

-

-

-

-

-

20,9

7,7

Finanse JST

4,7

12,8

21,9

15,4

48,8

20,2

68,7

25,2

Źródło: Ziółkowska, Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie, Poznań 2000, s.27 oraz obliczenia własne.

Tabela pokazuje systematycznie rosnący w latach dziewięćdziesiątych udział wydatków JST w strukturze wydatków publicznych w Polsce, co jest uwarunkowane stałym zwiększaniem się zadań gmin. Przedstawione dane pokazują, że w 1999 roku finanse lokalne obejmowały czwartą część zasobów publicznych, co oznacza że co czwarta złotówka z puli środków publicznych była wydatkowana przez JST.

Dochody JST na tle dochodów innych segmentów finansów publicznych w okresie największej ewolucji JST w latach 1991-1999.

Segmenty finansów

Publicznych

1991r

1995r

1998r

1999r

W mld zł

W %

W mld zł

W %

W mld zł

W %

W mld zł

W %

Finanse publiczne ogółem

34,7

100

134,2

100

227,3

100

251,3

100

Finanse państwa

30,2

87,3

116,5

87,1

191,3

84,2

195,4

77,7

Finanse kas chorych

-

-

-

-

-

-

17,0

6,8

Finanse JST

4,5

12,7

17,7

12,9

36,0

15,8

38,9

15,5

Źródło: Ziółkowska, Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie, Poznań 2000, s.28 oraz obliczenia własne.

Z kolej w tym okresie dochody pierwotne ( zbliżone do dochodów własnych) JST w Polsce wzrosły zaledwie o nieco ponad trzykrotnie. Oznacza to, że wydatki JST rosły w tym okresie prawie dwa razy szybciej niż dochody pierwotne.

Udział procentowy dochodów i wydatków JST w PKB w wybranych latach.

Wyszczególnienie

1991

1995

1998

1999

PKB w mld zł

80,8

288,7

526,0

595,0

Wydatki JST w %

5,8

7,6

9,3

11,5

Dochody JST w %

5,6

6,1

6,8

6,5

Źródło: Ziółkowska, Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie, Poznań 2000, oraz obliczenia własne z wykorzystaniem Roczników statystycznych GUS za lata 1996-2000.

Przedstawione dane potwierdzają zasadniczą różnicę w wielkości i tempie wzrostu dochodów pierwotnych i wydatków JST w ostatnim dziesięcioleciu w Polsce oraz fakt, że w 1991 r niemalże całość wydatków samorządowych pokrywana była dochodami pierwotnymi JST, zaś w 199 r pokrycie to sięgało zaledwie 55% wydatków. Jest to oczywiste w sytuacji, gdy udział dochodów pierwotnych samorządu terytorialnego w PKB wzrósł w tym okresie nieznacznie, podczas gdy udziały wydatków JST w PKB został niemal podwojony.

3.Wyniki badań

3.1.Źródła dochodów miasta i gminy Olsztyn

Główne źródła dochodów gminy to:

Oprócz tego dochodami gminy są:

3.2.Analiza dochodów budżetu miasta i gminy Olsztyn

Dochody budżetu miasta i gminy Olsztyn w latach 1999-2001

Lata

Plan w mln zł

Wykonanie w mln zł

Procent wykonania

1999

294,04

286,12

97,3%

2000

336,12

326,64

97,2%

2001

350,77

349,45

99,6%

W powyższej tabeli przedstawiono dochody miasta i gminy Olsztyn, jak widać kształtowały się one na poziomie od 286 do 350 mln zł. W pierwszych dwóch latach budżet dochody zostały zrealizowane w 97%, natomiast w ostatnim analizowanym roku sytuacja się nieco poprawiła i dochody zrealizowano na poziomie prawie 100% ( co oznacza, że uchwalono plan budżetu w tym roku najbardziej odpowiadający aktualnej sytuacji gospodarczej w Polsce).


Analiza dochodów budżetu miasta i gminy Olsztyn za lata 1999-2001 według źródeł powstawania:

L.p.

Wyszczególnienie

Plan na 1999 rok w zł

Realizacja za 1999 rok w zł

%

(3:2)

Plan na 2000 rok w zł

Realizacja za 2000 rok w zł

%

(6:5)

Plan na 2001 rok w zł

Realizacja za 2001 rok w zł

%

(9:8)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1

Dochody z podatków i opłat

45299053

41924581

92,6

50787398

51001237

100,4

56404228

57656563

102,2

2

Udział w podatkach stanowiących dochód budżetu Państwa

62404498

60811224

97,4

67755265

59977746

88,5

62914123

62407538

99,2

3

Wpływy od jednostek budżetowych(Gmina)

1323997

1711695

129,3

8305339

32063586

96,4

26688755

26346411

98,7

4

Dochody z majątku gminy

28304000

24867723

87,9

33260000

32063586

96,4

26688755

26346411

98,7

5

Pozostałe dochody

4835252

5145258

106,4

4893392

5226728

106,8

4997530

5368028

107,4

6

Subwencja ogólna dla gminy

41949913

41949913

100,0

42017851

42017851

100,0

48926327

48926327

100,0

7

Subwencja ogólna dla powiatu

51671863

51671863

100,0

63976796

63976796

100,0

67728528

67728528

100,0

8

Dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe powiatu

955023

1111071

116,3

2145762

2107731

98,2

3814449

2661300

69,8

9

Wpływy uzyskiwane przez jednostki budżetowe powiatu

241886

241886

100,0

2554445

2440752

95,5

2338030

2366608

101,2

Razem dochody własne(od 1do 9)

236985485

229435214

96,8

275696248

266618100

96,7

281994119

281075739

99,7

10

Dotacje celowe dla gminy

14243473

14214496

99,8

15543801

15506755

99,8

15914717

15597381

98,0

Razem dotacje celowe (11+12)

56815428

56470771

99,4

60311022

59972357

99,4

68709902

68311926

99,4

11

Fundusz kombatancki

134300

134300

100,0

---

---

---

---

---

---

12

Środki na dofina. Zadań własnych ze źródeł pozabudżetowych

108760

80911

74,4

116970

55245

47,2

68561

67587

98,6

Ogółem dochody

294043973

286121196

97,3

336124240

326645702

97,2

350772582

349455252

99,6

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w planach budżetowych za lata 1999-2001.


W powyższej tabeli przedstawiono plany i realizację dochodów miasta i gminy Olsztyn za lata 1999-2001 według źródeł powstawania.

Jak wynika z tabeli najwięcej do budżetu gminy wpływa pieniędzy z udziałów w podatkach stanowiących dochód budżetu Państwa ponieważ w 1999 r stanowiło - 21,25% procenta dochodów ogółem, w 2000r - 17,84% , natomiast w 2001 - 17,85%. Subwencja ogólna dla powiatu kształtowała się tez na podobnym poziomie, czyli w 1999 r -18,05%, w 2000 roku - 19,5%, a w 2001 roku - 19,38%. Dochody z podatków i opłat stanowiły w 1999 r - 14,65%, w 2000 roku -15,17%, natomiast w 2001 r - 16,50%. Równie wysokie wpływy do budżetu stanowiły dotacje celowe dla powiatu, gdyż w 1999 r wynosiły 14,76% dochodów ogółem, w 2000 roku13,60%, a w 2001 roku najwięcej, bo aż 15%.

Majątek gminy zapewniał wpływy budżetowe w 1999 roku w wysokości 8,7% dochodów ogółem, w 2000 roku - 9,53%, a w 2001 roku 7,54%. Subwencja ogólna z budżetu Państwa dla gminy stanowiła w 1999 roku 14,66% , w 2000 roku12,50%, a w 2001 roku 14,00%.

Jak wynika z wyliczeń powyższe wpływy do budżetu miasta i gminy Olsztyn wynoszą blisko 80% wszystkich wpływów budżetowych ogółem.

3.3.Analiza wydatków budżetowych miasta Olsztyna w wybranych latach

Wydatki budżetu miasta i gminy Olsztyn w latach 1999-2001

Lata

Plan w mln zł

Wykonanie w mln zł

Procent wykonania

1999

307,14

298,78

97,3%

2000

350,20

342,54

97,8%

2001

373,97

363,74

97,3%

W powyższej tabeli przedstawiono ogółem wydatki budżetu miasta i gminy Olsztyn i jak widać kształtowały się one na poziomie od 298 do 373 mln zł.

Wykonanie wydatków przez te trzy lata utrzymywało się na poziomie 97%.


Analiza wydatków budżetu miasta i gminy Olsztyn za lata 1999-2001:

L.p.

Wyszczególnienie

Plan na 1999 rok w zł

Realizacja za 1999 rok w zł

%

(3:2)

Plan na 2000 rok w zł

Realizacja za 2000 rok w zł

%

(6:5)

Plan na 2001 rok w zł

Realizacja za 2001 rok w zł

%

(9:8)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1

Budownictwo

28000

249996

89,3

167500

128456

76,7

---

---

---

2

Rolnictwo

769370

769370

100,0

768050

768050

100,0

808400

807529

99,9

3

Leśnictwo

---

---

--

1500

1445

96,3

1100

1100

98,7

4

Transport

19647514

18791854

95,6

16316378

15793485

96,8

18868635

17528932

92,9

5

Gospodarka komunalna

27318233

25713710

94,1

21444525

20585896

96,0

20113127

19766960

98,3

6

Gospodarka Mieszkaniowa oraz niemater.usługi Komunalne

10293450

9993882

97,1

13541608

12854488

94,9

11765032

11701295

99,5

7

Oświata i wychowanie

140007955

136174476

97,3

157252571

155037070

98,6

133126621

129528278

97,3

8

Kultura i sztuka

6957248

6892904

99,1

7638368

7585236

99,3

8208265

8208072

100,0

9

Ochrona zdrowia

10687497

10335128

96,7

15605863

15157935

97,1

11397308

10953053

96,1

10

Opieka społeczna

33891269

330396636

97,5

40378705

39864199

98,7

52365970

51956312

99,2

11

Kultura fizyczna

4168485

4154149

99,7

4412200

4412121

100,0

2933875

2933837

100,0

12

Turystyka i wypoczynek

263755

262878

99,7

37000

34579

93,5

24000

24000

100,0

13

Różna działalność

648922

641410

98,8

1019695

935532

91,7

995392

909810

91,4

14

Administracja rządowa i samorządowa

20580690

20138720

97,9

26292336

24407286

92,8

26989562

25657485

95,1

15

Bezpieczeństwo publiczne

29150554

29149927

97,9

26292336

24407286

99,8

36788958

36730549

99,8

16

Różne rozliczenia

2462531

2459370

99,9

5850646

5572863

95,3

---

---

---

17

Urzędy Naczelnych Organ. Władzy i Sądownictwa

16500

16500

100,0

188706

188706

100,0

210711

210711

100,0

18

Dotacje na finansowanie zadań gospodarczych

---

---

---

6050000

6050000

100,0

---

---

--

19

Obsługa długu publicznego

---

---

---

---

---

---

8464886

6825421

80,6

20

Hotele i restauracje

---

---

---

---

---

---

2425125

2425125

100,0

Ogółem wydatki

307143973

298783910

97,3

350205834

342543995

97,8

37397541

363744786

97,3

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w planach budżetowych za lata 1999-2001.


W powyższej tabeli przedstawiono plany i realizację wydatków miasta i gminy Olsztyn za lata 1999-2001 na poszczególne działy gospodarki.

Jak wynika z tabeli najwięcej z budżetu gminy wydaje się pieniędzy na Oświatę i wychowanie , jest to ponad 45% wydatków ogółem budżetu. Miasto i gmina Olsztyn przeznacza na Bezpieczeństwo publiczne około 9,5%, na opiekę społeczną około 11% w strukturze wydatków ogółem. Miasto na Gospodarkę Komunalna wydaje około 9% pieniędzy budżetowych.

3.4.Wykonanie budżetu gminy i miasta Olsztyn za omawiane trzy lata


Analiza wykonania budżetu miasta i gminy Olsztyn w latach 1999-2001:

L.p.

Wyszczególnienie

Plan na 1999 rok w zł

Realizacja za 1999 rok w zł

%

(3:2)

Plan na 2000 rok w zł

Realizacja za 2000 rok w zł

%

(6:5)

Plan na 2001 rok w zł

Realizacja za 2001 rok w zł

%

(9:8)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1

Dochody gminy

236985485

229435214

96,8

220423189

211701102

96,0

221763874

221882454

100,1

2

Dochody powiatu

57058488

56685982

99,3

115701102

114944600

99,3

129008708

127572798

98,9

Ogółem dochody (1+2)

294043973

286121196

97,3

336124240

326645702

97,2

350772582

349455252

98,6

3

Wydatki bieżące

298631131

262198046

87,8

312374352

305962791

97,9

336973696

328241451

97,4

4

Wydatki na inwestycje

38059805

36585864

96,1

37831482

36581204

96,7

36998845

363744786

97,3

Ogółem wydatki(3+4+5)

307143973

298783910

97,3

350205834

342543995

97,8

373972541

363744786

97,3

Deficyt

-15200000

-13100000

86,2

-14081594

-15898293

112,9

-23199959

-14289534

61,6

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w planach budżetowych za lata 1999-2001


Różnica między osiągniętymi dochodami, a poniesionymi wydatkami w 1999 roku, stanowiąca deficyt budżetu wyniosła 14289534 zł i była niższa od planowanego deficytu o 8910425 zł, tj. o około 38.

Natomiast różnica między osiągniętymi dochodami, a poniesionymi wydatkami w 200 roku stanowiąca deficyt budżetu wyniosła 15898293 zł i była wyższa od planowanego o 1816699 zł, tj. o około 13%.

Źródłami sfinansowania deficytu były przychody z tytułu zaciągniętych w 2000 roku kredytów bankowych w wysokości 17288177 zł, spłaty pożyczek udzielonych w latach poprzednich w wysokości 18659 zł oraz przychody ze sprzedaży akcji Banku Ochrony Środowiska w wysokości 2805570 zł.

Różnica między osiągniętymi dochodami, a poniesionymi wydatkami w 2001 roku stanowiąca deficyt budżetu wynosiła 13100000 zł i była niższa od planowanego deficytu o 2100000 zł, tj. o około 14%.

Źródłami sfinansowania deficytu były przychody z tytułu zaciągniętych w bankach krajowych kredyty w wysokości 31377449 zł oraz spłaty rat pożyczek udzielonych w latach wcześniejszych w wysokości 148155 zł.

4.Podsumowanie i wnioski

Tak więc samorząd terytorialny jest jedną z najbardziej charakterystycznych form organizacji społeczeństw na szczeblu lokalnym zarówno w Polsce, jak i w Europie. Odegrał on bardzo ważną rolę i moim zdaniem jego pozycja będzie się umacniać, jak to ma miejsce w wielu krajach Europy.

Budżet jest podstawą gospodarki finansowej każdej gminy, ponieważ pomaga on gminie wydatkować pieniądze jak najefektywniej.

Każda gmina w Polsce powinna dążyć do tego, aby ujemna różnica między wydatkami, a dochodami będąca deficytem budżetowym była jak najmniejsza, ponieważ taka sytuacja powoduje, że gmina musi zaciągać kredyty bankowe, bądź wypuszczać obligacje, aby pokryć ten niedobór. Dlatego też budżet powinien być tak skonstruowany, aby różnica między dochodami, a wydatkami była jak najmniejsza. Pieniądze z budżetu powinny być wydatkowane z rozwagą, czyli na te działy które odgrywają ważną rolę w społeczności lokalnej.

W mojej ocenie, skala narastających trudności w sytuacji finansowej miasta i gminy Olsztyn, jak tez innych gmin w Polsce jest odzwierciedleniem i następstwem zwiększającej się rozbieżności między wydatkami i dochodami (pomniejszonymi o transfery). Zwiększająca się rola transferów państwowych w finansowaniu wydatków JST działa bowiem podwójnie negatywnie: po pierwsze, transfery te nie pokrywają w pełni zwiększających się wydatków , a po drugie nie dają one możliwości przeznaczenia dodatkowych środków na pokrycie brakujących wydatków ze źródeł własnych JST.

Do trudności finansowych JST przyczyniły się także bez wątpienia negatywne zjawiska i błędy w funkcjonowaniu samego samorządu terytorialnego. Zasygnalizowane wyżej negatywne zjawiska w finansach lokalnych w Polsce dały o sobie znać głównie pod koniec ostatniej dekady lat dziewięćdziesiątych.

Wydaje się więc, że bliska integracja Polski z Unią Europejską powinna znacznie poprawić kondycję finansową jednostek samorządu terytorialnego.

5.Bibliografia

1.A.Bordo „Samorząd terytorialny. System prawno - finansowy”, wyd. 2 Warszawa 2000

2.Praca zbiorowa pod redakcją M.Chmaja „Leksykon Samorządu Terytorialnego” Oficyna wydawnicza GRAF PUNKT 1999

3.M. Bouvier, „Finanse lokalne” Warszawa 1999

4.Ustawa o samorządzie gminnym z 1990 roku.

5.Projekt budżetu miasta i gminy Olsztyn na rok 2001.

6.Praca zbiorowa pod redakcją S. Wykrętowicza „Samorząd w Polsce” Wydawnictwo: Wyższej Szkoły Bankowej Poznań 1998r

7.T.Dębowska - Romanowska „Komentarz do prawa budżetowego państwa i samorządu terytorialnego” Warszawa 1995

8. .M.Stahl „Ustrój samorządu terytorialnego” w: Kształcenie obywatelskie, Wydawnictwo Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 1996r

9.H.Sochacka - Krysiak,”Finanse lokalne” Warszawa 1993

10. J.Gliniecka, A. Drwiłło „Finanse gmin” Sopot 1995

11.E. Tegler, Z.Ofiarski „Finanse samorządu terytorialnego” Białystok 1996

Niedziałkowski Janusz

Ekonomia G2. Rok III

SPECJALNOŚĆ :Rachunkowość i ffinanse.

Promotor:: dr Janusz Arcipowski


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
finanse jednostek samorządu terytorialnego (19 str)(1), Bankowość i Finanse
finanse jednostek samorządu terytorialnego (19 str), Finanse Jednostek Samorządu Terytorialnego(1)
DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO 30.11.2014, V rok, Ćwiczenia, Działalność
ABC Samorządu terytorialnego 30
polityka samorządu terytorialnego (16 str)
Geneza samorządu terytorialnego w Polsce, Samorząd terytorialny w okresie rozbiorów, PREZENTACJA ppt
Prawo samorządu terytorialnego, Samorząd - historia i geneza, istota i znaczenie pojęcia, cechy i ro
hody jednostek samorządu terytorialnego (7 str), Ekonomia, ekonomia
cechy samorządu terytorialnego (5 str)
cechy samorządu terytorialnego (5 str)
GENEZA SAMORZ DU TERYTORIAL, Inne
cechy samorządu terytorialnego (5 str), Ekonomia, ekonomia
geneza smorządu terytorialnego (4 str), Prawo Administracyjne, Gospodarcze i ogólna wiedza prawnicza
hody jednostek samorządu terytorialnego (7 str), Ekonomia
ABC Samorządu terytorialnego str tytułowa2

więcej podobnych podstron