Dr hab. Sławomir Łodziński

Zakład Socjologii Ogólnej IS UW

WSTĘP DO SOCJOLOGII.

Program wykładu, podręczniki i lektury oraz materiały do ćwiczeń

w roku akademickim 2010/2011

Celem wykładu oraz ćwiczeń jest wprowadzenie do podstawowych pojęć, problemów oraz koncepcji badawczych w socjologii. Mają one przygotować studentów do bardziej wyspecjalizowanych przedmiotów socjologicznych prowadzonych w Instytucie Socjologii. Przedmiot kończy się egzaminem pisemnym w semestrze letnim.

Podręczniki:

• podręcznik zalecany: Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003 (lub nowsze wydania) (przede wszystkim znajomość rozdziałów: I -III oraz VIII-XVIII).

• lektury do ćwiczeń:

• ksero materiałów z WDS z IS UW z poprzednich lat (dostępne w Czytelni IS UW plus nowe lektury);

• Piotr Sztompka, Marek Kucia (red.), Socjologia. Lektury, Wydawnictwo Znak, Warszawa 2005 (wybrane teksty).

Warunki zaliczenia i egzaminu:

• obowiązkowe uczęszczanie na ćwiczenia (dopuszczalne są dwie nieobecności we semestrze), czytanie lektur oraz aktywny udział w dyskusjach;

• w trakcie semestru student jest obowiązany zaliczyć dwa kolokwia oraz przygotować dwie prace pisemne z lektur;

• ćwiczenie w każdym semestrze kończą się oceną (jest ona wypadkową ocen z kolokwiów, esejów oraz oceny aktywności na zajęciach przez prowadzącego ćwiczenia);

• cały przedmiot kończy się egzaminem pisemnym w semestrze letnim (ma on formę testu składającego się z 50 pytań oraz wymaga napisania dwóch krótkich esejów, których temat jest wybierany z 8 propozycji, po 4 z każdego semestru);

• dwie najlepsze osoby z każdej grupy ćwiczeniowej (mające oceny bardzo dobre) są zwolnione z egzaminu i otrzymują z egzaminu ocenę „bardzo dobrą”.

Tematy wykładów - semestr zimowy (2010/2011)

1. Zagadnienia wstępne.

Określenie przedmiotu i zarys programu wykładu, literatura i organizacja zajęć, sposób zaliczenia zajęć i przeprowadzenia egzaminu.

2. Charakter socjologii oraz historyczne warunki jej powstania.

Przed-socjologiczna wiedza o społeczeństwie. Wiedza potoczna. Historyczne warunki narodzin socjologii. Socjologia jako nauka. Przedmiot socjologii, główne pojęcia i koncepcje. Wewnętrzne zróżnicowanie socjologii. Główne metody badań socjologicznych.

3. Rzeczywistość społeczna - procesy socjalizacji.

Biologiczne podstawy życia społecznego (ekologia, etologia i socjobiologia). Podstawowe problemy życia społecznego istot żywych. Ewolucyjne dziedzictwo człowieka. Interakcje a proces stawania się człowiekiem. Mechanizmy i stadia procesu socjalizacji. Socjologiczne i psychologiczne koncepcje socjalizacji.

4. Rzeczywistość społeczna - role społeczne i kontrola społeczna.

Pozycje i role społeczne. Spojrzenie „dramaturgiczne”. Mechanizmy kontroli społecznej. Normy i wartości. Instytucje kontroli społecznej. Systemy normatywne i sankcje. Konformizm i dewiacja. Stabilność i zmiana w porządku społecznym.

5. Rzeczywistość społeczna - grupa społeczna i więź społeczna.

Pojęcie grupy i więzi społecznej. Zbiorowość a grupa. Odmiany grup społecznych. Grupy formalne i nieformalne, pierwotne i wtórne. Społeczność lokalna. Małe grupy i społeczność lokalna. Grupy sformalizowane.

6. Rodzina i pokrewieństwo.

Małżeństwo i strategie zawierania małżeństw. Pojęcie rodziny, struktura i funkcje, podziały. Rodzina we współczesnym społeczeństwie polskim. Demografia i teoria przejścia demograficznego

7. Kulturowe podstawy życia społecznego (wartości, normy, symbole).

Naukowe i potoczne rozumienie kultury. Pojęcie i sfera kultury. Kategorie kultury. Wielość kultur. Kultura symboliczna - wartości, normy i symbole. Kultura dominująca, kultura uprawniona (uprawomocniona), kapitał kulturowy.

8. Kulturowe podstawy życia społecznego (czas, przestrzeń i język).

Czas i przestrzeń w doświadczeniu człowieka. Problem języka i myślenia o świecie. Problem relatywizmu kulturowego. Granice poznania kultury (dystans kulturowy, problemy psychologiczne). Element subiektywny w badaniu socjologicznym.

9. Przemiany kultury współczesnej

Kultura masowa i kultura popularna. Rola technicznych środków przekazu a zmiany kultury współczesnej. Telewizja i mediatyzacja kultury. Rola internetu. Społeczeństwo informacyjne.

10. Religia.

Religia jako regulator zachowań społecznych. Religia w ujęciu socjologicznym. Teorie religii. Synkretyzm religijny. Zjawisko indywidualizacji i „prywatyzacji religii”. Nowe ruchy religijne. Religijność i Kościół katolicki we współczesnym społeczeństwie polskim.

11. Naród i pojęcie etniczności.

Kategorie „swój” i „obcy” w życiu społecznym. Dystans i obcość kulturowa/etniczna. Stereotypy i obrazy etniczne. Zjawisko etniczności i jej przejawy. Grupa etniczna. Zagadnienie narodu w socjologii. Naród a państwo. Problem państwa narodowego. Kultura narodowa. Ethnos i demos.

12. Naród i mniejszości narodowe w Polsce.

Przykład: tworzenie świadomości narodowej w Polsce. Zróżnicowanie etniczne społeczeństwa i pojęcie mniejszości narodowych. Mniejszości narodowe w Polsce. Polityka państwa wobec mniejszości po 1989 r.

13. Instytucje społeczne i organizacje (biurokracja).

Socjologiczne rozumienie instytucji. Typy i rodzaje instytucji. Podejście instytucjonalne w socjologii. Instytucja a organizacja. Problem biurokracji. Teoria biurokracji Maxa Webera. Ograniczenia racjonalności i dysfunkcje biurokracji.

14. Kapitał społeczny i zaufanie w społeczeństwie

Pojecie „kapitału społecznego” (P. Bourdieu, J. Coleman, R. Putnam). „Klasyczne” teorie kapitału społecznego. Różne oblicza kapitału społecznego. Pojęcie „zaufania” w społeczeństwie. Zaufanie osobiste i instytucjonalne. Zaufanie a jakość życia publicznego.

15. Zachowania zbiorowe, ruchy społeczne i protest społeczny (konflikt)

Spontaniczne zachowania zbiorowe. Pojęcie ruchu społecznego i jego typy. Konflikt społeczny. Regulowanie i instytucjonalizacja konfliktów.

Tematy wykładów - semestr letni (2010/2011)

1 (16). Struktura społeczna i zróżnicowanie społeczne.

Zróżnicowanie społeczne. Pojęcie struktury społecznej. Wielkie i małe struktury społeczne. Podziały społeczne. Nierówności społeczne. Funkcja i geneza nierówności - dyskusja. Struktura klasowa w świadomości społecznej (ujęcie St. Ossowskiego). Stratyfikacja społeczna.

2 (17). Klasy społeczne i ruchliwość społeczna.

Pojęcie klasy społecznej. Różne koncepcje klas społecznych. Klasa w znaczeniu ekonomicznym i w systemie stratyfikacji. Czynniki stratyfikacji społecznej. Ruchliwość społeczna. Ruchliwość międzypokoleniowa i wewnątrz pokoleniowa. Modele badań ruchliwości społecznej.

3 (18). Bieda i ubóstwo w społeczeństwie (wykluczenie i marginalizacja społeczna)

Bogactwo i bieda. Problemy pomiaru ubóstwa. Pojęcia „wykluczenia społecznego” i marginalizacji społecznej. Związki miedzy wykluczeniem społecznym a ubóstwem. Polityka państwa przeciwdziałania tym zjawiskom.

4 (19). Wiek w społeczeństwie

Wiek jako kategoria zróżnicowania społecznego i kategoria kulturowa. Młodzież jako kategoria społeczna i kulturowa (kultura młodzieżowa). Ludzie starzy jako kategoria społeczna i kulturowa. Dyskryminacja ludzi starych.

5 (20). Płeć (gender) w społeczeństwie

Płeć jako kategoria zróżnicowania społecznego i kategoria kulturowa. Płeć biologiczna, płeć kulturowa (pojęcie „gender”). Tożsamość - „kobiecość” i męskość. Dyskryminacja kobiet, feminizm.

6 (21). Władza i polityka.

Socjologiczne rozumienie polityki i władzy. Pojęcie „biowładzy”. Władza prawomocna. Instytucjonalizacja władzy i systemu politycznego. Zachowania polityczne, kultura polityczna, socjalizacja polityczna. Główne podziały polityczne (lewica i prawica).

7 (22). Demokracja i społeczeństwo obywatelskie.

Rozumienie demokracji i jej typy. Problemy działania demokracji. Demokracja w rozumieniu substancjalnym i proceduralnym. Demokracja liberalna (poliarchia). Społeczeństwo obywatelskie. Wybory, frekwencja wyborcza, badania opinii publicznej. Partie i grupy nacisku.

8 (23). Państwo w refleksji socjologicznej

Rozumienie państwa, struktura i instytucje oraz funkcje państwa. Państwo jako instrument przymusu i kontroli społecznej. Państwowe instytucje socjalne, państwo socjalne i państwo dobrobytu (welfare state). Wpływ polityki państwa na sytuację społeczeństwa.

9 (24). Gospodarka i rynek (porządek ekonomiczny w społeczeństwie).

Stosunki ekonomiczne jako stosunki społeczne. Typy ładu ekonomicznego. Instytucja rynku w myśli społecznej. Gospodarka rynkowa w społeczeństwie. Problemy społeczne gospodarki rynkowej.

10 (25). Konsumpcja i społeczeństwo konsumpcyjne

Produkcja i konsumpcja. Życie w społeczeństwie konsumpcyjnym. Macdonaldyzacja i disneizacja życia. Konsumpcja i nowe formy wspólnoty społecznej.

11 (26). Miasto jako „miejsce” i przestrzeń kulturowa

Miasto i urbanizacja w klasycznej myśli socjologicznej. Historia „miejskości”. Miasta globalne (metropolie) i miasta ponowoczesne (przedmieścia i miasta na obrzeżach). Miasto jako „tekst” kulturowy. Współczesne studia miejskie.

12 (27). Rozwój społeczny, nowoczesność („późna nowoczesność”) i globalizacja

Klasyczne teorie rozwoju i zmiany społecznej Kryteria rozwoju społecznego (Human Development Index). Nowoczesność w ujęciu socjologicznym Pojęcie „globalizacji” i „nowej lokalności”. Procesy globalizacji w różnych dziedzinach. „Globalna wioska„ (McLuhan), macdonaldyzacja (Ritzer), Wallerstein - centrum, półperyferie i peryferie.

13 (28). Migracje międzynarodowe i „nowe mniejszości”

Migracje - rozumienie zjawiska, migracje wewnętrzne i zagraniczne. Przyczyny migracji zewnętrznych. Migracje a globalizacja; integracja europejska a migracje. Problemy wielokulturowości i integracji migrantów. Migracje w Polsce po 1990 r.

14 (29). Zarys historii socjologii polskiej

Socjologia światowa a socjologia polska. Specyfika socjologii w Polsce - tradycja inteligencka, zaangażowanie społeczne. Polityka i nauki społeczne. Socjologia po 1989 roku. Główne kierunki badawcze. Socjologia na Uniwersytecie Warszawskim. Główni polscy socjologowie.

15 (30). Podsumowanie wykładu

Podsumowanie wykładu. Nowe koncepcje i wyzwania badawcze w socjologii współczesnej. Klasycy a współczesność. Zaangażowanie socjologii w życie publiczne. Perspektywy rozwoju dyscypliny.

LEKTURY DO ĆWICZEŃ z WDS-u

w roku akademickim 2010/2011

Program ćwiczeń z WDS-u obejmuje w semestrze 12 tematów do omówienia, zaś reszta spotkań (teoretycznie w semestrze powinno być 15 spotkań ćwiczeniowych) jest poświęcona sprawdzianom oraz uzupełnieniom lekturowym.

Semestr zimowy (2010/2011)

1. Pojęcie socjologii

• Jerzy Szacki, Historia myśli socjologicznej, PWN Warszawa 1981, s. 15-20;

• Anthony Giddens, Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, Rozdział I. Co to jest socjologia? (s. 26-43);

2. Pojęcie socjalizacji

• Peter L. Berger, Thomas Luckman, Społeczne tworzenie rzeczywistości, PIW Warszawa 1983 s. 202-249;

• tekst uzupełniający: Marek M. Kamiński, Gry więzienne. Tragikomiczny świat polskiego więzienia, Oficyna Naukowa, Warszawa 2006, s. 60-85 (Rozdział 3. Inicjacja).

3. Role społeczne

• Robert K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN Warszawa 1982, s. 413-427;

• Erving Goffman, Człowiek w teatrze życia codziennego, PIW Warszawa 1981 (rozdział I. Występy).

4. Grupa społeczna

• Florian Znaniecki, Socjologia wychowania, t. I, PWN Warszawa 1973, s 38-42 (roz. 1. Grupa społeczna i społeczeństwo);

• Stanisław Ossowski, Wielogłowy Lewiatan i grupa społeczna, w: S. Ossowski, Dzieła t. IV, PWN Warszawa 1967, s. 137-138 i 148-172;

• tekst uzupełniający: M. Kohn, C. Schooler, Praca i osobowość, PWN, Warszawa 1986, s. 27-46.

5. Tworzenie rzeczywistości społecznej

• Peter L. Berger, T. Luckman, Społeczne tworzenie rzeczywistości, przeł. J. Niżnik, PIW, Warszawa 1983, s. 85-121.

6. Kontrola społeczna

• Peter L. Berger, Zaproszenie do socjologii, PWN Warszawa 1988, s. 76-85;

• Eric Aronson, Człowiek - istota społeczna, PWN Warszawa 1995 (roz. II, Konformizm);

• tekst uzupełniający: Emil Durkheim, Samobójstwo, w: A. Sułek (wybór), Logika analizy socjologicznej, Wydawnictwa UW, Warszawa 1997.

7. Pojęcie kultury

• R. Linton, Kulturowe podstawy osobowości, PWN Warszawa 1975, s. 39-67 (roz. II. Pojęcie kultury).

• B. Malinowski, Czym jest kultura?, w: A. Mencwel (red.), Antropologia kultury, Warszawa 1995;

• S. Czarnowski, Kultura, w: jak wyżej;

• tekst uzupełniający: Stefan Nowak, System wartości społeczeństwa polskiego, w: Ireneusz Krzemiński, Jacek Raciborski (red.), Oswajanie Wielkiej Zmiany. Instytut Socjologii UW o polskiej transformacji, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2007, s. 21-41.

8. Rodzina

• Mirosława Marody, Anna Giza-Poleszczuk, Przemiany więzi społecznych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004 ( roz. 6. Przemiany rodziny, s. 184-216);

• tekst uzupełniający: Lynn Jamieson, Od rodziny do intymności, w: Piotr Sztompka, Małagorzata Boguni-Borowska (red.), Socjologia codzienności, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008, s. 115-141.

9. Religia

• Emil Durkheim, Elementarne formy życia religijnego, w: F. Adamski (red.), Socjologia religii, Kraków 1983;

• Peter L. Berger, Sekularyzacja a problem wiarygodności religii, w: Franciszek Adamski, (wybór), Socjologia religii. Wybór tekstów, Kraków 1983, s. 374-385;

• teksty uzupełniające: Rafał Boguszewski, Polak - na zawsze katolik?; Tadeusz Szawiel, Religijna Polska, religijna Europa, w: „Więź” 2008, nr 9, s. 5-37.

10. Naród

• Jerzy Szacki, O narodzie i nacjonalizmie, ,,Znak", 1997, nr 3;

• tekst uzupełniający: Wojciech J. Burszta, Antropologia kultury, Wydawnictwo Zyska i S-ka, Poznań 1998 (roz. 7. Etniczność i wielokulturowość, s. 133-156).

11. Biurokracja i panowanie w społeczeństwie

• Max Weber, Typy władzy prawomocnej, w: J. Kurnal (red.), Twórcy naukowych podstaw organizacji, Warszawa 1967;

• Robert K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN Warszawa 1982, s. 255-266.

12. Kapitał społeczny i dylematy współzawodnictwa w życiu społecznym

• Robert D. Putnam, Samotna gra w kręgle. Upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych, przeł. P. Sadura i S. Szymański, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008 (roz. 1. Rozmyślania o zmianie społecznej w Ameryce, s. 27-49; roz. 22. Ciemna strona kapitału społecznego, s. 573-593);

• tekst uzupełniający: Marek M. Kamiński, Gry więzienne. Tragikomiczny świat polskiego więzienia, Oficyna Naukowa, Warszawa 2006, s. 270-278 (Dodatek. Gry i decyzje), s. 12-30 (Wprowadzenie).

Semestr letni (2010/2011)

1. (13) Zróżnicowanie społeczne: stratyfikacja i klasy społeczne

• M. Weber, Klasy, stany, partie - podział w obrębie wspólnoty, w: W. Derczyński, A. Jasińska, J. Szacki (red.), Elementy teorii socjologicznych, PWN, Warszawa 1975, s. 415 - 428;

• K. Marks, F. Engels, Manifest komunistyczny (roz. Burżua a proletariusze);

• Kingsley Davis, Wilbert Moore, O niektórych zasadach uwarstwienia, z: Piotr Sztompka, Marek Kucia (red.), Socjologia. Lektury, Wydawnictwo Znak, Warszawa 2005, s. 437- 445. Tekst jest także dostępny w: T. 1 Współczesne teorie socjologiczne, Warszawa 2006 (s. 404-413);

2. (14) Zróżnicowanie społeczne: antropologia i płeć

• Renata Siemieńska, Przemiany płci kulturowej. Między systemami wartości a rolami społecznymi, w: Mirosława Marody (red.), Wymiary życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI wieku, Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 318-343.

3. (15) Zróżnicowanie społeczne: bieda, wykluczenie i marginalizacja społeczna

• Marie Jahoda, Paul Lazarsfeld, Hans Zeisel, Bezrobotni Marienthalu, Oficyna Naukowa, Warszawa 2006 (fragmenty plus Posłowie Antoniego Sułka);

• Monika Oliwa - Ciesielska, Piętno nieprzypisania. Studium o wyizolowaniu społecznym bezdomnych, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2004 (roz.V. Naznaczanie jako przyczyna wyizolowania, s. 158-193).

4. (16) Władza i jej legitymizacja

• Max Weber, Trzy czyste typy prawomocnego panowania, w: Elementy teorii socjologicznych;

• David Beetham, Legitymizacja władzy, w: J. Szczupaczyński (red.), Władza i społeczeństwo, Wydawnictwo Scholar, Warszawa 1995, s. 288-303;

• tekst uzupełniający: John Scott, Władza, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2007, (rozdział. 5. Dyscyplina i władza ekspercka, s. 116-137).

5. (17) Państwo i demokracja

• P. C. Schimitter, T. L. Karl, Czym jest demokracja ... i czym nie jest, w: J. Szczupaczyński (red), Władza i ...., s. 28-39;

• Edmund Wnuk-Lipiński, Świat międzyepoki. Globalizacja, demokracja, państwo narodowe, Wydawnictwo ZNAK - Instytutu Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2004, s. 84-116 (rozdział 3: Kłopoty liberalnej demokracji w globalnym świecie).

6. (18) Społeczeństwo obywatelskie

• Mirosława Grabowska, Tadeusz Szawiel, Budowanie demokracji, PWN, Warszawa 2001, s. 128-163;

• tekst uzupełniający: Robert D. Putnam, Samotna gra w kręgle. Upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych, przeł. P. Sadura i S. Szymański, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008 (roz. 2. Partycypacja polityczna, s. 53-81; roz. 3. Zaangażowanie obywatelskie, s. 82-107);

7. (19) Kulturowe przemiany kapitalizmu

• Witold Morawski, Socjologia ekonomiczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001,s. 73-96 (rozdział 3. Narodziny kapitalizmu. Analiza instytucjonalna);

• Max Weber, Etyka protestancka a duch kapitalizmu, Lublin 1994 (roz. Asceza duch kapitalizmu);

• teksty uzupełniające: Maria Ossowska, Socjologia moralności, PWN, Warszawa 1986, s. 347-370 oraz Richard Sennet, Wypaczanie charakteru. Wpływ pracy zarobkowej na prywatne życie ludzi w nowym kapitalizmie, w: Piotr Sztompka, Małgorzata Boguni-Borowska (red.), Socjologia codzienności, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008, s. 472-486.

8. (20) Rynek i jego społeczne konsekwencje

• Milton i Rose Friedman, Wolny wybór, Sosnowiec 1994 (także Wydawnictwo Aspekt, Warszawa 2006), rozdział Potęga rynku;

• F. Fukuyama, Wielki wstrząs, Warszawa 2000, s. 227-238;

• Hernando de Soto, Tajemnica kapitału, Fijor, Warszawa 2002, s. 21-34 (rozdział 1: Pięć tajemnic kapitału).

9. (21) Przemiany kultury współczesnej: kultura popularna

• Marek Krajewski, Kultury kultury popularnej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2003 (część I. roz.1 "Kultura popularna jako kultura dominujaca");

• tekst uzupełniający: Dominic Strinati, Wprowadzenie do kultury popularnej, przeł. W. J. Burszta, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1998 (roz.1. „Kultura masowa i kultura popularna”, s.15-50).

10. (22) Konsumpcja i społeczeństwo konsumpcyjne

• Marek Krajewski, Konsumpcja i współczesność. O pewnej perspektywie rozumienia świata społecznego, „Kultura i Społeczeństwo” 1997, nr 3;

• tekst uzupełniający: Martin Lindstrom, Zakupologia. Prawdy i kłamstwa o tym,
  dlaczego kupujemy?, Wydawnictwo Znak, Kraków 2009 (roz.1, 4, 7, 8 i 10).

11. (23) Socjologia a procesy globalizacji

• Piotr Sztompka, Socjologia zmian społecznych, Wydawnictwo Znak, Kraków 2005 (roz. 6. Globalizacja społeczeństwa ludzkiego, s. 93-102);

• Manuel Castells, Siła tożsamości, przeł. S. Szymański, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008 (Konstruowanie tożsamości, s. 21-27; Zmiana społeczna w społeczeństwie sieci, s. 379-387);

12. (24) Socjologia współczesna a przemiany społeczne

• Jan Poleszczuk, Społeczno-kulturowa geneza współczesnej socjologii, w: A. Giza-Poleszczuk, E. Mokrzycki (red.), Teoria i praktyka socjologii empirycznej, IFiS PAN, Warszawa 1990, s. 57-79.

• tekst uzupełniający: C. Wright Mills, Dodatek. O rzemiośle intelektualnym, w: C. Wright Mills, Wyobraźnia socjologiczna, przeł. M. Bucholc, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 301-342.

1

---