REPUBLIKA WEIMARSKA

Sytuacja po wojnie

• Rzesza straciła 72 tys. km= 13% terytorium i 10% ludności; armia zredukowana do 100 tysięcy; powstanie trybunału dla osądzenia Wilhelma II; Niemcy musieli uznać się za jedynych winowajców wojny- art. 231 traktatu wersalskiego; Niemcy zostały wyrzucone poza nawias społeczności międzynarodowej

• Sympatyczna teza Kominternu- winę za wojnę nie ponoszą Niemcy ale imperialiści

• Prawica niemiecka- monarchistyczna, konserwatywna, nacjonalistyczna- zachęcała do oporu. Impulsy dla kultywowaniu ekspansji w polityce zagranicznej

• Demobilizacja- tragedia dla oficerów i podoficerów na stałe związanych z życiem koszarowym. Powstają organizacje skupiające byłych żołnierzy:

• Stahlhelm (Stalowy Hełm)- nacjonalistyczno- konserwatywna; założona w 1918 przez Franza Seldte

• Lewica - znienawidzona przez organizacja paramilitarne. To ona odpowiedzialna za przegraną „cios w plecy”. Lewica stała się w propagandzie prawicy symbolem i powodem klęski.

• W 1919 w Berlinie zbrojne próby przejęcia władzy przez komunistów. W roli obrońców państwa wystąpiły Freikorpsy (Oddziały Ochotnicze) skupiające byłych żołnierzy organizowanych przez oficerów o poglądach prawicowych i nacjonalistycznych.

• 15 stycznia 1919 zabójstwo Karola Liebeknechta i Róży Luksemburg, przywódców Komunistycznej Partii Niemiec (KPD)

• w wyborach w 1919 (88% procentowa frekwencja) najwięcej głosów zdobyli socjaliści (SPD) oraz klasowe związki zawodowe- 185 posłów na 421; Partie środka (Centrum i demokraci) wespół z SOD tworzyły koalicje weimarską

• Berlin z powodu niepokojów nie był odpowiednim miejscem do prac zgromadzenia narodowego. Zdecydowano się na Weimar.

• Prezydentem został socjaldemokrata Frierich Ebert, a na czele rządu Philipp Sheidemann

• 31 sierpień 1919- uchwalenie konstytucji republiki weimarskiej

• państwo związkowe 18 krajów

• Rada Rzeszy (Reichsrat) składała się z przedstawicieli landów. Bez większego znaczenia

• Duże uprawnienia krajów związkowych w zakresie polityki wewnętrznej- gospodarka, kultura, oświata i policja

• Rządy krajowe mogły dochodzić swych praw w trybunale Stanu lub Najwyższym Sądzie Rzeszy

• Ludzie byli obywatelami jednego państwa, służyli w jednej armii, mieli jednego prezydenta, wspólną politykę zagraniczną, a całe terytorium Rzeszy stanowiło jeden obszar celny. Wspólna była poczta i koleje oraz system fiskalno- podatkowy. Wspólny sztandar czarno- czerwono- złoty.

• władza ustawodawcza- jednoizbowy parlament (Reichstag) wybierany na 4 lata

• władza wykonawcza- prezydent wybierany na 7 lat szefem rządu był kanclerz- powołany przez prezydenta, musiał mieć zaufanie parlamentu. Prezydent także był odpowiedzialny przed parlamentem, mógł on jednak w niektórych sytuacjach akceptować rządu nie mającego większości parlamentarnej- art. 48 konstytucji

• w marcu1920 wojskowy zamach stanu zorganizowany przez gen. Walthera von Lutwitza. Wojsko odmówiło interwencji gdyż, reishwera nie strzela do reishwery. Rząd uciekł ze stolicy, a nowy rząd utworzył Wolgfgang Kapp- stąd nazwa pucz Kappa. W obronie republiki stanęła lewica. Powszechny strajk sparaliżował całe Niemcy. Pucz Kappa-Lutwitza załamał się

• 1921 powstaje rząd Josefa Witha

• komuniści chcieli doprowadzić do wybuchu rewolucji w Niemczech, próba jej wywołania zakończyła się klęską

• organizacje paramilitarne:

• Związek Czerwonych Frontowców- lewica

• Sahlhelm- prawica konserwatywna

• SA- Oddziały Szturmowe i SS- Sztafety Ochronne- nazistowskie

• Stale powiększała się liczba policji i służb bezpieczeństwa Rozwój organizacji paramilitarnych- niepokój zachodu.

• Ograniczenia w zbrojeniach reichswera omijała poprzez udział kapitału niemieckiego w przmyśle Turcji, Holandii, Hiszpanii, a zwłaszcza ZSRR

• Kultywowanie „mundurowej przeszłości Niemiec” w 1925 nowym prezydentem zostaje emerytowany marszałek Palu von Hindenburg (przez sprzymierzonych wymieniony na liście zbrodniarzy wojennych). W odezwie do narodu wzywał do zmycia hańby odpowiedzialności za wojnę, którą zwycięzcy niesłusznie obarczyli naród niemiecki.

Adolf Hitler

• urodzony w 1889 w Austriackim Braunau. W 1919 Starszy Szeregowy bez obywatelstwa, które uzyskał dopiero w 1932 r. w latach 1920-21

• współtworzył Narodowosocjalistyczną Niemiecką Partię Robotniczą (NSDAP). W 1923 e. Miała już 50 tysięcy cłonków

• pucz monachijski- zamach stanu w którym uczestniczył też aktywnie Erich Ludendorff załamał się

• w więzieniu przy pomocy Rudolfa Hessa przystąpił do pisania książki- „Mein Kampf”

• Hitler 27 lutego 1925 reaktywował rozproszoną po puczu monachijskim NSDAP

• W wyborach prezydenckich całą siłą popierali kandydaturę Hindenburga

• Partia „żąda dla siebie całego człowieka”

• Bazą społeczną hitleryzmu był Niemiecki stan średni- sklepikarze, drobni kupcy, urzędnicy i niemal cała inteligencja, bogate i średnie chłopstwo

Trzy punkty zapalne w okresie republiki Weimarskiej

• straty terytorialne i ludnościowe

• odzyskanie suwerenności nad okupowaną przez zwycięzców Nadrenią oraz wyeliminowanie Sojuszniczej Komisji Kontroli

• problem reparacji

reparacje/ okupacje

• zwolennicy reparacji twierdzili że wojna nie wniosła zasadniczej korekty do pozycji gospodarczej Niemiec

• zdaniem Francuzów Niemcy powinni wyrównać wszystkie szkody i powetować straty poniesione w wyniku wojny

• J. M. Keynes- „ekonomiczne konsekwencje wojny” -atak na postanowienia traktatu wersalskiego przy użyciu argumentów ekonomicznych. Powszechne umorzenie wszelkich zobowiązań finansowych warunkiem i podstawą nowej równowagi ekonomicznej

• Konferencja w Spa: 52% reparacji dla Francji; 22% GB; 10% Włochy; 8% inne państwa. Kwota odszkodowań będzie sięgała granic możliwości płatniczych Rzeszy

• Konferencja w Londynie- ustalenie sumy reparacji na 132 mld marek w złocie. Rocznie Niemcy mieli płacić 2 mld marek oraz 20% wartości swego eksportu

• 8 marca 1921 wojska Francuskie zajeły Duisburg, Dusseldorf i Ruhrort forma represji za zwłoke w przekazaniu na rzecz koalicji 20 mld marek w złocie (235 punkt traktatu wersalskiego)

• kanclerz Josef Wirth zadeklarował wolę wypełniania swych zobowiązań, myślał że w ten sposób zdobędzie przychylność koalicji. Konferencja Ambasadorów oddała jednak najbogatszą część Śląska Polsce i polityka wypełniania stała się mało atrakcyjna

• styczeń 1922 konferencja w Cannes- znaczna redukcja rocznych zobowiązań reparacyjnych

• 10 kwiecień 19 maj 1922 konferencja w Genui- spory z delegacją radziecką kierowaną przez Cziczerina

• Stosunki Niemiecko- Rosyjskie- Niemcy jako pierwsi wyłamali się z izolowania Rosji Radzieckiej, w 1920 zawarli porozumienie związane z repatriacją jeńców wojennych z Rosji, ogłoszenie neutralności podczas wojny Polsko- bolszewickiej

• 16 kwiecień 1922- układ w Rapallo- Rosja i Niemcy zrezygnowały z wzajemnych pretensji finansowych, wznowiły stosunki dyplomatyczne i konsularne oraz zobowiązały się wzajemnie do rozwoju współpracy opartej na zasadzie największego uprzywilejowania

• kanclerz Wirth uchylił się przed złożeniem podpisu pod układem w Rapallo. Układ podpisał minister Walther Rathenauw którego zamordował nacjonalista z organizacji „Consul” uważający podpisanie Rapallo za umowę żydów

• R. Poincare- znienawidzony przez Niemców, „Poincare to wojna”;

• Kupcy z zagłębia Saary spełniali role pośredników francusko- niemieckich Decyzja Komisji Rządzącej w maju 1921 ustanowiła franka francuskiego jedyną legalną walutą w zagłębiu

• Francuzi wspierali separatyzm Nadreński. W 1923 proklamowano powstanie w Akwizgranie republiki nadreńskiej- powstanie upadło

• Konflikt bliskowschodni

• Spory o mandaty, i działania Francji na Szkodę GB.

• Francuzi niespodziewanie opuścili miejscowość Chanak, co ułatwiło działania wojskom tureckim, a upokorzyło brytyjskie

• Curzon w ostrych słowach krytykował Francuzów a Poincare nie został mu dłużny

• Komisja Odszkodowań w grudniu 1922 orzekła że Niemcy nie wywiązały się z obowiązku dostarczenia im ilości drewna i węgla. Rząd francuski wystosował ultimatum grożącym okupacją Zagłębia Ruhry.

• 11 stycznia 1923 wojska francuskie i belgijskie wkroczyły do Zagłębia Ruhry- Curzon uznał ten krok za bezprawny

• zdesperowany rząd niemiecki wezwał ludność do biernego oporu, Rząd centralny płacił robotnikom pensje, a przemysłowcom odszkodowania

• w Niemczech rozpędza się hiperinflacja

• grupa przemysłowa Phonix z O. Wolffem na czele rozpoczęła dostawy węgla do Francji

• Dzień Antyfaszysty zjednoczył socjalistów i komunistów; lewica szykuje się do przejęcia władzy w Niemczech z Trockim i Zinojewem na czele

• W Hamburgu 23 października 1923 rozpoczęła się akcja zbrojna w ramach „czerwonego października” Dowodził Ernst Thalmann- rząd centralny opanował sytuację w państwie

• Wznowienie dostaw węgla do Anglii w ramach spłat reparacji- decyzja kanclerza Gustawa Stressemana

• Koniec okupacji zagłębia Ruhry. Okupacja zagłębia Ruhry doprowadziła budżet Francji znalazł się na granicy załamania- upadek rządu Raymonda Poincarego

• Niemcy obwieściły rezygnację z biernego oporu i po cichu przeszły do oporu czynnego, uwzględniającego rozdźwięki w obozie przeciwnym

• Dyplomacja Niemiecka finansowała artykuły prasowe i dziennikarzy biorących punkt widzenia reprezentowany w Berlinie

• Stresemann utrzymywał bliskie kontakty z angielskim ambasadorem w Berlinie lordem D'Abernonem

• A. B. Houghton - ambasador USA w Berlinie współtwórca planu odbudowy gospodarczo- finansowej Niemiec

• Plan Dawesa- w dużej części pieniądze z palnu Dawesa, były przeznaczane na spłatę reparacji. Plan Dawesa ustalał roczne kwoty płatności (annuitety)- od 1 mld marek w złocie w 1924 do 2,5 mld marek w 1929 r. 55% annuitetu miało być realizowane w gotówce, a pozostała część w towarach.

• Urząd generalnego agenta reparacyjnego- Gilbert S. Parker

• Plan dawesa podpisano 16 sierpnia 1924 w Londynie. Przewidywał on kontrolę nad bankiem rzeszy

• W 1927 produkcja wojenna przekroczyła poziom przedwojenny i nadal rosła

• Przyrzeczenie wycofanie się Francji i Belgii z okupowanego zagłębia Ruhry. Po ostatecznym podpisaniu planu Dawesa rozpocząć ewakuację z terytoriów zajętych od dnia 11 stycznia 1923

Nowa polityka Stressemana

• Odejście od drażniącej wszystkich współpracy niemiecko- rosyjskiej

• Przesunięcie się osi rewizyjnej polityki Niemiec na wschód- umowa z Rapallo

• Wschodnia granica powinna cały czas płonąc

• Formalnie sprawy gdańskie należały do kompetencji Polski i LN

• Niemcy starali się pomniejszyć uprawnienia polskie oraz wzmocnić wpływy samych Gdańszczan na losy Wolnego Miasta

• Rząd polski manipulujący systemem taryf celnych i kolejowych starał się faworyzować handel via Gdańsk ze stratą dla portu królewieckiego

• Polacy podszywając się pod Niemców wydawali co najmniej 8 czasopism w języku niemieckim; Niemcy 6 po polsku

• Na Śląsku aktywność księży katolickich uwypuklała brak polskiej inteligencji w rejonie

• Konflikt miedzy rządem polskim a Watykanem którego ofiarą padła nuncjusz w Warszawie ks. Achille Ratti

• Projekt podziału Śląska, opracowany przez specjalny komitet, który pracował w Genewie pod kierownictwem Paula Hymansa, został 20 października 1921 r. zaakceptowany przez Konferencję Ambasadorów. Decyzja przyznająca Polsce 29% obszaru plebiscytowego, szczególnie zindustrializowanego i zurbanizowanego, wywołała w Niemczech falę oburzenia.

• Konwencja genewska- prawno- miedzynarodowy regulator ciągłości gospodarczo- społecznej Górnego Śląska. Polska i Niemcy na przyznanych im obszarach musiały zrezygnować z części przyznanych im uprawnień. Konwencja regulowała sprawy gospodarcze, obywatelstwa i zamieszkania, kwestie socjalne. Określała też kompetencje i zasady działalności miedzynarodowych instytucji specjalnie ustanowionych dla Górnego Śląska- Trybunału Rozjemczego i Komisji Mieszanej. Tą drugą kierował Szwajcar Feliks Calonder

• Dawał mniejszości prawo bezpośredniego zwracania się ze skargami do Rady Ligi z pominięciem procedury lokalnej- antagonizowało to stosunki polsko- niemieckie

• J. M. Keynes krytykował Francję, popierającą Polskę jako swą „wierną małżonkę, a co najmniej faworytę”

• Podczas wojny polsko- radzieckiej rząd Republiki Weimerskiej deklarując formalnie neutralność wobec tego konfliktu zdecydował się na bojkot gospodarczy polski

• Niemcy obowiązywała narzucona przez traktat jednostronna klauzula najwyższego uprzywilejowania. Jej wygaśnięcie 10 stycznia 1925 rozpoczęło niemiecko- polską wojnę celną

ZWYCIĘSTOW FASZYZMU WE WŁOSZECH

• Wilson głównie opierał się przeciw życzeniom Włochów

• Premier Orlando i minister Sonnino wracają do kraju na „konsultacje z narodem” są witani przez rozgorączkowane tłumy- wzrost nastrojów nacjonalistycznych wśród włochów

• Miasto Fiume (Rijeka) częste starcia miedzy Słowianami a Włochami. Żołnierze Francuscy starający się rozdzielić obie siły zostali uznani za wrogów Italii. A Clemencau zastąpił Wilsona w roli wroga Italii

• „Marsz z Ronchi”- Gabriel D'Annunzio wkroczenie do Fiume grenadierów sardyńskich, wcześniej usuniętych z Fiume za niesforność. D'Annuzio ogłosił włączenie Fiume do Włoch

• zajęcie Fiume było sprzeczne z wolą rządu- okupacja trwała ponad rok, w tym czasie rząd rozmawiał z przedstawicielami Jugosławii. W końcu siłą usunięto wojsko D'Annuzio z Fiume (tzw. krwawe boże narodzenie). Rząd Włoski stracił poparcie wśród społeczeństwa, uważającego okupację Fiume za sprawiedliwą

• przekonanie o „kalekim zwycięstwie” - udział Włochów w konflikcie światowym nie dał wymiernych efektów. Upowszechniła się wrogość wobec polityków i tych, którzy zrobili na wojnie majątek

• premier Francesco S. Nitti zobowiązał prefektów, aby w pierwszą rocznicę zwycięstwa nie wieszali flag narodowych i nie drażnili tym ludności

• olbrzymie trudności finansowe- nie nadchodziły reparacje, wojna a później niepewna sytuacja odstraszały turystów

• lawinowy wzrost wydatków budżetu państwa, inflacja

• na północy kraju skupiły się duże przedsiębiorstwa w trójkącie przemysłowym Italii (Turyn, Genua i Mediolan)

• braccianti- dzierżawczy z drugiej ręki, oferowali jedynie własną pracę, nie mieli ziemi. Byli najbardziej narażeni na wahania koniunktury- hasło ziemia dla chłopów miało bardzo konkretną treść i fundamentalne znaczenie

• „ruch okupacji ziemi” zajmowanie ziemi leżącej odłogiem. Szybko rozprzestrzenił się na cały kraj

• rząd nakazał obniżkę o połowę cen na artykuły pierwszej potrzeby w tym makarony i chleb. Wzrost drożyzny w latach 1911- 1921 można ustalić na 550%

• 1919-1922 u władzy dziewięć różnych gabinetów

• w 1919 najwięcej głosów zdobyli socjaliści oraz tak zwani popolarzy (członkowie partii katolickiej)

• stare siły polityczne straciły na znaczeniu, a młode były za słabe aby przejąć władzę- pat

• wśród społeczeństwa zaczął upowszechniać się mit Lenina. Rewolucyjna grupa skupiona wokół pisma „L' Ordine Nuovo” (Nowy Ład) redagowanego przez A. Gramsciego. Dziennik szerzył ideę budowy rewolucyjnej partii jako fundamentu socjalistycznego państwa.

• Przeciętnie dochodziło do 6 strajków dziennie

• Okupacja fabryk „Alfa Romeo” w Mediolanie i Turynie na wieść o masowych zwolnieniach. Pełną kontrole nad produkcją przejęły rady robotnicze. W fabryce fiata wyprodukowano granaty. Na drodze mediacji premiera, okupację zakończono podwyżką płac oraz uznaniem rad fabrycznych za jeden z organów uczestniczących w korzystnym normowaniu pracy w fabrykach.

• Jesień 1920 szczyt kryzysu rewolucyjnego we Włoszech- ceny polityczne na chleb, roboty publiczne, 8 godzinny dzień pracy- spowodowały osłabnięcie nurtu rewolucyjnego

• Włoska Partia Ludowa (popolarzy). Założyciel ksiądz Luigi Sturzo bardzo szybko rośnie na znaczeniu

• Młodzi ludzie po zdjęciu mundurów nie mieli niczego. Odznaczenia wojenne często wywoływały kpiny. Spychało ich to w stronę nacjonalistów i walce z burzycielami porządku nakręcającymi fale strajków, które traktowano jako celowe podcinanie sił państwa i narodu

• Fasci Italiani di Combattimento (Związek Włochów Walczących)- zebranie organizacyjne odbyło się w Mediolanie 23 marca 1919 i związane było z działalnościa dziennika „II Popolo d'Italia” będącego własnością B. Mussoliniego. Przewodniczącym zebrania był kpt. Ferruccio Vecchi, jeden z organizatorów ogólno włoskiego związku byłych żołnierzy oddziałów specjalnych zwanych arditti (śmiałkowie)

• Uczestnicy zjazdy w Mediolanie chcieli nowej republikańskiej konstytucji, reformy biurokracji, powszechnego prawa wyborczego (także dla kobiet), 8- godzinnego dnia pracy, oparcia produkcji na zasadach współpracy kapitału i pracy, realizacji polityki zagranicznej zgodnej z wola narodu i odpowiadającej jego pozycji w świecie.

• Faszyzm ponad wszelkie programy wynosi działanie

• Mussolini został usunięty z partii socjalistów

• Zdemolowanie mediolańskiej redakcji „Avanti”- „pierwsze zwycięstwo faszyzmu we Włoszech”

• Faszyzm rozwija się- przypływ zwolenników po „krwawym bożym narodzeniu” oraz podczas fali strajków i dezorganizacji życia w kraju

• Giovani Giolitti od czerwca 1920 premier i minister spraw wewnętrznych, zdecydował się na wspieranie faszystów jako przeciwwagi dla socjalistów. Współdziałanie organów państwa z faszystami (głównie czarnymi koszulami)

• Premier Giolitti prowadził do normalizacji stosunków z Albanią i Jugosławią; w kraju zniósł „ceny polityczne” na chleb

• Giolitti rozwiązał parlament i rozpisał nowe wybory. Faszystów włączył do „bloku narodowego”. Chciał rozbić dwa najsilniejsze elektoraty- socjalistyczny i katolicki. W izbie deputowanych znalazła się 35 osobowa grupa faszystów.

• Ostatni gabinet Biolittiego doprowadził do formalnej legalizacji faszyzmu przez państwo

• Nowym premierem został Bonomi który w przeszłości był jednym z liderów włoskiej partii socjalistycznej. Objecie przez niego steru rządu oraz teki ministra spraw wewnętrznych łączono z nadzieją na okiełznanie walk wewnętrznych

• Rozłam w ruchu socjalistów. Powstaje Włoska Partia Komunistyczna, sekcja III międzynarodówki- twierdzili że faszyzm to ofensywa burżuazji wymagająca zdecydowanego przeciwdziałania

• Socjaliści- zgodzili się n podpisanie paktu pacyfikacyjnego traktowanego przez rząd jako przecięcie spirali terroru między bojówkami lewicy a prawicy

• Dominującą rolę wśród faszystów odgrywali robotnicy i chłopi. Największe poparcie wśród wolnych zawodów. Ważne miejsce zajmowała rodzina.

• W 1922 powstał gabinet z Luigim Facto jako premierem i ministrem spraw wewnętrznych

• Starał się nie ingerować w uliczne walki białych, czerwonych i czarnych

• Przeciwko nieingerencji protestowały partie lewicy oraz klasowe związki zawodowe skupione w tzw. Przymierzu Pracy. Proklamował one strajk generalny w imieniu „obrony wolności” - ostry sprzeciw faszystów dochodzi do walk w wielu miejscowościach, wojsko i policja interweniowały niechętnie, biorąc przeważnie stronę faszystów. Przymierze Pracy przestało istnieć

• Gabinet Facty podał się do dymisji, a potem Facta utworzył nowy gabinet

• Pius XI nowym papieżem- Mussolini wyraża w „Il Popolo d'Italia” nadzieje na pozytywną ewolucję stosunków między państwem a Watykanem

• Członkowie senatu blisko związani z Kurią Rzymską domagali się w liście do Surzy usunięcia członków partii wyrażających wolę współpracy z socjalistami

Marsz na Rzym

• Król Wiktor Emanuel III odmówił premierowi podpisania dekretu o stanie wyjątkowym, kiedy kolumny „czarnych koszul” podjeły 27 października 1922 roku marsz na Rzym

• Przygotowanie marszu na Rzym „quadrumvirat” złożony z sekretarza generalnego partii (Michaele Bianchi) oraz trzech dowódców milicji faszystkowskiej (C.M De Vecchi; E. De Bono, I. Balbo)

• II kongres partii w Neapolu- Duce żądał tek ministra spraw zagranicznych, wojny, marynarki, pracy i robót publicznych- okrzyki Na Rzym

• Rozpoczęcie przez faszystów marszu na Rzym - Wiktor Emanuel III nie wprowadzi stanu wyjątkowego. Żadanie aby Mussolini został premierem. Maszerujące kolumny czarnych koszul wznosiły okrzyki na część króla i Italli.

• 30 października 1922 r- król powierzył Mussoliniemu sformowanie gabinetu. Faszyści objęli resorty spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych, sprawiedliwości i finansów, dalsze piec tek przejęli ludzi im życzliwi

• Mussolini stawia deputowanych przed problemem- czy parlament ma istnieć przez dwa dni czy lata? Parlament wyraża poparcie dla Duce, legitymizacja przewrotu

• Ustawa o przekazaniu pełni władzy w ręce rządu na czas jednego roku

• Powołanie Wielkiej Rady Faszystowskiej jako najważniejszego organu opiniodawczego szefa partii i państwa

7

---