Samorząd terytorialny w Stanach Zjednoczonych, Anglii, Francji, Niemczech, Szwajcarii i Polsce.

Samorząd terytorialny USA.

Podział administracyjny USA.

Federację USA tworzy 50 stanów i stołeczny Dystrykt federalny Kolumbia. Na kontynencie leży 49 stanów, są to: Maine, New Hampshire, Vermont, Massachusetts, Rhode Island, Connecticut, New York, New Jersey, Pennsylvania, Delaware, Maryland, West Virginia, Virginia, North Carolina, South Carolina, Georgia, Florida, Alabama, Mississippi, Louisiana, Arkansas, Tennessee, Kentucky, Missouri, Illinois, Indiana, Ohio, Michigan, Wisconsin, Minnesota, Iowa, North Dakota, South Dakota, Nebraska, Kansas, Oklahoma, Texas, New Mexico, Colorado, Wyoming, Montana, Idaho, Utah, Arizona, California, Nevada, Oregon, Washington, Alaska. Poza kontynentem leży 50 stan - Hawaje.

Osobną jednostkę terytorialną stanowi stołeczny Dystrykt Kolumbii przekazany w 1791 roku przez stan Maryland na siedzibę rządu Stanów Zjednoczonych. Na obszarze 159 km² mieści się miasto Waszyngton, zarządzane przez burmistrza i Zarząd Miasta. Uwzględniając regionalną i lokalną specyfikację w sposobie terytorialnego zarządzania obszar Stanów Zjednoczonych można podzielić na 3 regiony o różnych systemach samorządu lokalnego.

W Nowej Anglii i w stanach północnego zachodu przeważa rola gmin. W stanach południowych, południowo - zachodnich i w stanach dalekiego zachodu przeważa rola hrabstw. Natomiast na środkowym wschodzie i w stanach centralnych przeważa kombinacja county - township (hrabstwo - gmina)

System władztwa lokalnego w USA jest w całości sprawą stanów. Rozwinięte formy władztwa lokalnego, zarówno o charakterze samorządowym, jak i rządowym, współistnieją z formami władztwa centralnego, przenikającego do różnych szczebli. Formy władztwa lokalnego bliższe są liberalnym założeniom ustrojowym państwa amerykańskiego niż formy władztwa centralnego. Jednakże uzasadnione względy interwencjonizmu państwowego doprowadziły do tworzenia form władztwa centralnego również na szczeblach lokalnych.

Źródeł amerykańskich władz lokalnych należy poszukiwać w angielskich jednostkach organizacyjnych, takich jak county - hrabstwo, town - gmina, parish - parafia, borough - miasteczko. Na amerykańskim gruncie, jednostki te znalazły się pod całkowitą jurysdykcją stanową, przejęły elementy innych pozaangielskich wzorów władztwa lokalnego i posplatały się w oryginalne mozaiki organizacyjne. Duża różnorodność jednostek organizacyjnych amerykańskiego władztwa lokalnego, wyróżnianych ze względu na ich status prawny, spełniane funkcje i źródła finansowania, łączy się z pewnym zamieszaniem w ich nazewnictwie. Wszystkie natomiast jednostki władztwa lokalnego z jednej strony realizują określone zadania stanowe, z drugiej zaś zadania lokalne, samorządowe. Te drugie realizują głównie municypalitety, znane jako korporacje municypalne (municipal corporations). Korporacje municypalne jako obszary władztwa lokalnego określonego obszaru noszą różne nazwy: miasto (city), osada (village), miasteczko (borough) (z wyjątkiem Alaski), town (z wyjątkiem stanów Nowa Anglia, Wisconsin i Nowy Jork), hrabstwo miejskie (county-city), jak np. St. Louis, Baltimore, 15 innych ośrodków i 41 wydzielonych okręgów w stanie Wirginia. Według spisu Federalnego Biura Statystycznego z ostatnich lat, na terenie całych Stanów Zjednoczonych istniało 82 341 różnego rodzaju jednostek lokalnych o kompetencjach ogólnych, jak hrabstwa (3041), municypalitety (19 076), gminy (16 734) i o kompetencjach szczegółowych, jak okręgi szkolne (14 851), okręgi specjalne (28 588). Głównym źródłem władztwa lokalnego są konstytucje stanowe. Zawierają one normy pięciu rodzajów:

1. a priori ustanawiające zasady organizacji, zakres kompetencji, rodzaje procedur prawotwórczych oraz metody realizacji władzy wykonawczej przez jednostki lokalne,

2. zabraniające legislatorom ingerencji ustawowej w określone sfery władztwa lokalnego,

3. uzależniające wejście w życie określonych ustaw od uprzedniej aprobaty tych jednostek,

których mają one dotyczyć,

4. określające zakresy ingerencji ustawodawczej w lokalne sprawy specjalne,

5. skierowane wprost do jednostek władztwa lokalnego albo nawet samych mieszkańców.

Hrabstwa (counties) są częścią amerykańskiej władzy wywiedzioną z dziedzictwa prawa

angielskiego. W średniowiecznej Anglii władcy dzielili swoje królestwa na mniejsze jednostki, by ułatwić sobie sprawowanie władzy. Obecnie w Stanach Zjednoczonych istnieje 3041 hrabstw we wszystkich stanach, z wyjątkiem Connecticut, Rhode Island, Dystryktu Columbia oraz części stanów Alaska, Montana i Dakota Południowa. W większości stanów hrabstwa zwane są county, w Luizjanie parafie - parishes, w Alasce miasteczko - borough. Hrabstwa spełniają szczególnie ważną rolę w przemysłowych rejonach Południa i Środkowego Zachodu. W Nowej Anglii miasta bardziej niż hrabstwa są aktywnymi jednostkami władztwa lokalnego. W stanach Rhode Island i Connecticut hrabstwa są jedynie jednostkami podziału terytorialnego bez władzy hrabstwa. Średnio w stanie istnieje 60 hrabstw, ale Teksas ma ich 254, Georgia 158, Kentucky 119, Missouri 115, a Hawaje i Delaware zaledwie po trzy. Pierwszorzędna funkcja hrabstw polega na sprawowaniu roli rządu stanowego w zakresie lokalnym. Mimo znacznych różnic między stanami, władztwo hrabstw przejawia się najczęściej w następujących zakresach: wyborów (elections), dokumentacji (records), usług socjalnych (social services), użyteczności publicznych (public facilities), stosowania prawa (law enforcement), regulacji korzystania z gruntów (land use regulation). Władze hrabstw noszą różne nazwy - zarząd (boards of commissioners), liczący 3-15 członków, rada hrabstwa (county board, county commission, board of supervisors), licząca 15-100 członków. Na ogół członkowie tych władz pochodzą z wyboru na okres od jednego do ośmiu lat, ale najczęściej na cztery lata. Zwykle podczas regularnych cotygodniowych lub comiesięcznych spotkań prowadzą debaty ze swoimi wyborcami (regular public meetings). Do głównych urzędników hrabstw pochodzących z wyboru należą: prokurator (prosecuting attorney, state attorney, county attorney, district attorney), oskarżający przestępców, pilnujący przestrzegania prawa w hrabstwie, udzielający rad prawnych urzędnikom hrabstwa; szeryf (sheriff), pilnujący przestrzegania prawa, nadzorujący więzienia, zatrzymujący podejrzanych; assesor, określający wartość nieruchomości, w celach podatkowych; county clerk, nadzorujący wybory i dokumentację władz hrabstwa; poborca podatkowy (collector), zbierający podatki, prowadzący sprzedaż skonfiskowanych własności na podatki; skarbnik (treasurer), odpowiadający za wszystkie fundusze hrabstwa lokujący je w bankach i dokonujący autoryzowanych wpłat; księgowy (auditor), kontrolujący księgowość hrabstwa; coroner, zwany również „kontrolerem medycznym” (medical examiner), badający podejrzane zgony, identyfikujący ciała ofiar przestępstw, utrzymujący kostnice hrabstwa; rzeczoznawca budowlany (surveyor), określający granice nieruchomości rozstrzygający spory między właścicielami; inżynier budowlany (county enginner), nadzorujący projekty budowlane; administrator publiczny (public administrator), zarządzający własnością sierot i ludzi wymagających opieki; urzędnik sądowy (clerk of courts), prowadzący protokoły i wpisy w lokalnych sądach. Władze hrabstw sprawują różne funkcje legislacyjne i wykonawcze. Te pierwsze są ściśle określone przez stanowe konstytucje i prawodawstwo. Prawodawstwo hrabstw ogranicza się do spraw finansowych i administracyjnych. Te drugie- funkcje wykonawcze, przejawiające się w administrowaniu sprawami hrabstwa, mają szczególnie duże znaczenie w praktyce. Odpowiedzialność za sprawowaną władzę dzielą z urzędem hrabstwa wybierani niezależnie inni urzędnicy i komisje. Pomiędzy nimi a radą hrabstwa (county board) nie ma jednak żadnych powiązań hierarchicznych, administracyjnych, a nieraz nawet funkcjonalnych. Fakt ten utrudnia znacznie realizację władzy na tym poziomie, tym bardziej że wiele osób działających w tych urzędach lub w składach komisji ma mocne powiązania z legislaturami stanowymi, przede wszystkim ze względu na wpływy polityczne w lokalnych organizacjach partyjnych. W ten sposób decydują oni nierzadko o elekcji lub reelekcji posłów i senatorów ze swego terenu. Dzięki temu zaś mogą skutecznie hamować wiele procesów reform w hrabstwach. Do najważniejszych urzędników tej grupy zaliczyć można przede wszystkim sędziów, nie tyle może ze względu na ich działalność zawodową, ile ze względu na ich pozainstytucjonalne wpływy także na wiele spraw administracyjnych w hrabstwach. Władze hrabstwa często narażają się na krytykę za brak efektywnego działania. W celu usunięcia niedostatków ich działania proponuje się różne środki zaradcze. Należą do nich m.in. home rule, jako rodzaj prawodawstwa lokalnego, reforma wyborów władz hrabstwa, zastępowania niewykwalifikowanych urzędników urzędnikami z kwalifikacjami i konsolidacje (consolidation) w sensie wspólnego rozstrzygania niektórych spraw przez grupy mniejszych i słabszych ekonomicznie hrabstw.

Municypalitety. Federalne Biuro Statystyczne określa municypalitet jako „jednostkę polityczno-administracyjną, wewnątrz której tworzy się korporację municypalną uprawnioną do spełniania w odniesieniu do mieszkającej tam ludności wszystkich funkcji przysługujących jednostkom administracyjnym o kompetencjach ogólnych”

Obecnie municypalitety, jako formy władztwa lokalnego, spełniają swoje funkcje wobec około ¾ ogółu Amerykanów. Municypalitetem jest każda wspólnota lokalna, która posiada własne władze samorządowe. Może być zwana miasto (city), gmina (town), wioska (village), zależnie od liczebności jej populacji i historii. Municypalitety są bardzo atrakcyjną formą władztwa lokalnego. Świadczy

o tym ciągły wzrost ich liczby. Istnieje prawie 19 000 municypalitetów (Tabela 1), które powstały z woli mieszkańców danej społeczności, w odróżnieniu od hrabstw i gmin, utworzonych przez władze stanowe. Dlatego municypalitety różnią się od tych ostatnich pod względem statusu prawnego, kompetencji władzy i funkcji. Korporacje municypalne posiadają rozległe kompetencje prawodawcze i duże uprawnienia administracyjne. Działając z ramienia stanu korporacje municypalne spełniają wiele funkcji władczych, obejmujących zwłaszcza funkcje: policyjne, ochrony przeciwpożarowej, edukacyjne, regulacji ruchu, zapewnienia zdrowia publicznego, zaopatrzenia w energię i wodę, komunikacji, utrzymania pól golfowych i basenów pływackich. Z jednej strony nie mogą być pozywane przed sąd przez władze stanowe, z drugiej zaś mogą je pozywać mieszkańcy miasta (sowereign immunity).

Tabela 1.

Liczba municypalitetów w poszczególnych regionach USA

Region	Liczba municypalitetów	Procent ogółu
Środkowy zachód Południe (Południowy Zachód i Południowy Wschód) Środkowy Wschód Zachód Nowa Anglia	8 436 6 107 2 175 1 970 174	44,7 32,3 11,5 10,4 0,9
Łącznie	18 862	99,8^*

• ^*dane nie sumują się do 100 z powodu zaokrągleń

Większość municypalnych form rządu opiera się na założeniu, że władza legislacyjno-polityczna należy do wybieralnego ciała kolegialnego - rady (council), natomiast władza administracyjno-wykonawcza do burmistrza (mayora). Obecnie przeważają w municypalitetach amerykańskich dwie formy: silnego burmistrza oraz oparta na konstrukcji menedżer - rada miejska. Burmistrz w wielkich metropoliach jest nie tylko szefem władzy wykonawczej, lecz raczej przede wszystkim dużej rangi politykiem, z którym liczyć się musi nie tylko gubernator, lecz i Waszyngton. Jego stanowisko w założeniach modelowych najbliższe jest federalnym wzorcom silnej egzekutywy prezydenckiej. Silny burmistrz , na wzór prezydenta Stanów Zjednoczonych nadaje kierunek i sprawuje kierownictwo całej władzy wykonawczej w miastach. Jest on też przywódcą politycznym obdarzonym charyzmą, a nadto ma działać „przy otwartej kurtynie” i pod stałą kontrolą opinii publicznej. Silny burmistrz przejmując z rąk rady większość jej uprawnień nominacyjnych - głównie w odniesieniu do szefów departamentów - ma prawo do przygotowania miejskich programów działania, wyposażony jest w efektywne prawo weta wobec postanowień rady i kieruje całym aparatem urzędniczym miasta. Jednak nawet najsilniejszy burmistrz nie jest w stanie kontrolować wielkiej miejskiej machiny administracyjnej. Wpłynęło to na utworzenie w niektórych miastach urzędu „generalnego menedżera” albo „szefa administracji miejskiej” jako urzędnika pomagającego burmistrzowi w spełnianiu przez niego funkcji wykonawczych.

Inną formą rządu powstałą w municypalitetach jest tzw. zarząd k o m i s a r y c z n y lub komisyjny (commission plan of city government). Po raz pierwszy instytucję tę utworzono w roku 1901 w Galveston w Teksasie. Zlikwidowano wszystkie wybieralne urzędy i niezależne komisje i powołano w ich miejsce pięciu komisarzy skupiających zarząd najważniejszych departamentów: robót publicznych, wody i kanalizacji, ochrony porządku publicznego oraz finansów. Piąty komisarz otrzymał tytuł burmistrza, lecz bez prawa weta, natomiast z uprawnieniami kontrolnymi.

Forma konstrukcji menedżer - rada miejska opiera się na rozdziale władzy legislacyjnej skupionej w rękach rady oraz władzy wykonawczej przekazanej przez radę zawodowemu administratorowi. Menedżer ma całość uprawnień w tej dziedzinie i powołuje wszystkich urzędników odpowiadających tylko przed nim. On też ponosi odpowiedzialność za funkcjonowanie całej administracji miejskiej. Burmistrz jest tu jedynie przewodniczącym rady municypalnej, bez żadnych uprawnień wykonawczych. Nawet preliminarze budżetowe przygotowuje menedżer, a nie burmistrz.

Gminy (town, township) w odróżnieniu od hrabstw i municypalitetów, występują tylko w niektórych stanach. Jako jednostki władztwa lokalnego zwane town istnieją w sześciu stanach Nowej Anglii, stanie Wisconsin oraz w Nowym Jorku. W stanie Maine zwane są plantacjami

(plantations), w stanie New Hampshire lokacjami (locations). Gminy stanów nowoangielskich należą do silnych (strong-township states) zaś innych stanów zaliczane są do wiejskich (rural township states). W stanach północnych głównym organem władz gminnych jest ogólne zebranie gminne (town meeting). W bardziej liczebnych gminach rolę tę wypełnia przedstawicielstwo mieszkańców gminy (limited town meeting). W gminach stanów południowych referendum przesądza o treści podejmowanych uchwał.Gmina, jako część hrabstwa, może być zarówno dużym miastem, jak i malutką gminną społecznością lokalną. Zebranie gminne jest tym, co odróżnia gminy Nowej Anglii od innych władz lokalnych. Na zasadach demokracji bezpośredniej zbierają się na nich wszyscy mieszkańcy gminy mający prawa wyborcze, w celu decydowania o jej sprawach. Większe gminy podzielone są na dystrykty (districts). Na zebraniach gminnych wybierani są członkowie zarządu (select man), w liczbie 3-5 osób, dla nadzorowania spraw gminy. Do innych urzędników gminy należą: poborca podatkowy, skarbnik, inspector budowlany, urzednik gminny, Sędzia Pokoju, naczelnik policji itd. (assesor, tax colector, treasurer, surveyor, town clerk, justice of the peace, constable, dogcatcher, scholl board members, road commissioner). Większe gminy zatrudniają etatowego menadżera - town manager.

Tabela 2.

Gminy w poszczególnych regionach USA

Region	Liczba	Procent ogółu
Nowa Anglia Środkowy Wschód Środkowy Zachód Południe Zachód	1 425 2 711 12 686 - -	8,5 16,1 75,4 - -
Łącznie	16 822	100

Gminy są jedynie liniami na mapach , używanymi dla administracyjnych i statystycznych celów. Te, które spełniają jakąś rolę zajmują się przestrzeganiem stosowania prawa, przeprowadzaniem wyborów, zaopatrzeniem w wodę, zbieraniem podatków, utrzymywaniem dróg. W niektórych miejskich i podmiejskich rejonach Pensylwanii, New Jersey i Michigan gminy spełniają wiele funkcji miejskich (np. ochronę przed pożarami i funkcje policyjne). Władze gmin (boards of supervisors, boards of trustess), złożone z 3-5 członków, sprawują swoją władzę przez cztery lata. Do podstawowych ich obowiązków należy nadzorowanie wyborów, utrzymywanie dróg i mostów.

W celu bliższego poznania struktur i sposobu organizacji władz samorządowych, przedstawimy analizę pewnego rozwiązania amerykańskiego, na przykładzie powiatu Duval i miasta Jacksonville. Jacksonville liczy obecnie blisko 720 tys. mieszkańców, a jego obszar o powierzchni około 2300 km² obejmuje całe hrabstwo Duval, zlokalizowane w północno-wschodniej części stanu Floryda. Zgodnie z aktem legislacyjnym zawartym w rozdziale nr 65-1320 Prawa Stanowego skonsolidowane władze Jacksonville rozpoczęły działalność 1 października 1968 roku. Władzę ustawodawczą stanowi 19-to osobowa Rada Miejska, podejmująca uchwały prostą większością dziesięciu głosów. Burmistrz wybierany jest na czteroletnią kadencję i może pełnić swoje obowiązki w sposób ciągły, nie dłużej niż przez osiem lat. W przypadku członków Rady Miejskiej liczba kadencji nie jest dotychczas ograniczona, zamierza się wprowadzić ograniczenie, podobnie jak ma to miejsce w przypadku burmistrza. Wybory burmistrza i członków Rady Miejskiej odbywają się jednocześnie. Proces zarządzania wspomaga około 30 różnych ciał kolegialnych złożonych z pracujących ochotniczo przedstawicieli społeczności lokalnej. Na prośbę burmistrza i Rady Miejskiej ponad 300 mężczyzn i kobiet służy swoim doświadczeniem w rozwiązywaniu różnych skomplikowanych problemów nękających miasto.

Samorząd terytorialny Anglii.

Pojęcie organu administracji lokalnej

W nauce angielskiego prawa administracyjnego przyjmuje się , że organy administracji lokalnej (local authorities) , to te organy władzy wykonawczej ( the exeative) , które pozostają poza strukturą administracji centralnej. Sprawują one zarząd terenowy (local goverment).

Status prawny organów administracji lokalnej nie jest zagwarantowany w Konstytucji. Zgodnie z doktryną zwierzchnictwa Parlamentu najwyższą rangę mają ustawy i one określają rolę samorządu terytorialnego w społeczeństwie. Nieograniczona władza Parlamentu oznacza jednak w praktyce władzę rządu .Ponieważ zwykle to on- dzięki partyjnej większości w Izbie Gmin - kontroluje Parlament. W ten sposób dzięki dominacji w Parlamencie , rząd może doprowadzić do wydania takich ustaw , jakie mu odpowiadają. W skrajnym przypadku organy administracji lokalnej mogą zostać podporządkowane administracji centralnej: zwierzchnictwo Parlamentu może łatwo stać się zwierzchnictwem rządowym .

Odrębność i posiadanie własnych funkcji i uprawnień przez organy administracji lokalnej wiąże się z brakiem pojęcia państwa. Dla Brytyjczyków ma znaczenie tylko w stosunkach międzynarodowych.

Elementy składowe pojęcia organu administracji lokalnej :

1. jest on odrębnym podmiotem praw i obowiązków , czyli posiada osobowość prawną. Może pozywać do sądu i być pozywany, może posiadać mienie, zawierać umowy itp. Najważniejszą kwestią jaka wiąże się z posiadaniem osobowości prawnej jest doktryna ULTRA VIRES ( taz. Poza zakresem uprawnień). Zgodnie z doktryną organy administracji lokalnej -osoby prawne mogą robić to , do czego są upoważnione przez ustawę .

2. zakresem swych kompetencji obejmuje określoną cześć terytorium państwa . Jednak organizacja administracji lokalnej jest 2-stopniowa (czasami jedno lub 3-stopniowa ) i funkcje zarządzające dla jakiegoś poszczególnego obszaru są dzielone między te dwa , trzy stopnie.

3. koszty funkcjonowania pokrywa się głównie z podatków lokalnych (rates), ściągniętych bezpośrednio od mieszkańców terytorium którym zarządza..

4. jego działalność musi być kontrolowana przez osoby (radnych), wybrane w sposób bezpośredni przez pełnoletnich mieszkańców terytorium , którym zarządza.

5. realizuje na swoim terytorium pewną liczbę funkcji o charakterze zarządzającym (dokładnie ich liczba i rodzaj zalezą głównie od rodzaju organu). Funkcje te są określone i przyznane tylko przez ustawy.

Rodzaje organów administracji lokalnej

Anglia jest podzielona na hrabstwa i dystrykty administracyjne(administrative counties and districts). Jest 39 hrabstw i 296 dystryktów. Dystrykty mogą otrzymać na mocy Royal Charter specjalną nazwę borought i związane z tym pewne przywileje np. w zakresie ceremoniału . Dystrykty tak uchwalone nie otrzymują jednak poza tym żadnych dodatkowych funkcji.

Te części dystryktów , które wcześniej były dystryktami wiejskimi , zostały podzielone na parafie (parishes) . część z nich posiada rady parafialne (parish council). Te z kolei mogą uchwalić, że parafa będzie miała status miasta (town). Status nie niesie z sobą żadnych specjalnych funkcji, chociaż przewodniczący rady parafialnej (chair man of the parish council) będzie uprawniony do tytułu burmistrza (town mayor).

W sześciu aglomeracjach metropolitarnych (mianowicie Greater Manchester, Merseyside, Suoth Yorkshire, Tyne and Wear, West Midlands i West Yorkshire) zostaly utworzone hrabstwa metropolitarne , podzielone na 36 dystryktów metropolitarnych. W tym przypadku podział funkcji pomiędzy hrabstwa i dystrykty różnił się co nie co , gdyż pewna liczba funkcji należnych hrabstwom jest realizowana przez rady dystryktów metropolitarnych lub przez specjalnie utworzone organy wspólne.

Każda jednostka terytorialna ma swoja radę. Każda rada ma przydzielone przez Parlament pewne funkcje, które ma realizować na swoim terenie. W całej Anglii z wyjątkiem obszarów metropolitalnych istniej dwustopniowa lub tam gdzie są parafie trzystopniowa administracja lokalna. Wszystkie jej funkcje są dzielone między dwa lub trzy stopnie. Tam gdzie niema parafii funkcje parafialne realizuje rada dystryktu.

W Londynie administracja została zorganizowana dekadę wcześniej niż w pozostałej części Anglii. The London Government Act. 1963 stworzył obszar wielkiego Londynu. Odpowiednio została utworzona Rada Wielkiego Londynu. W obrębie Wielkiego Londynu istnieje obecnie 32 dzielnice. W 1986 funkcję Rady Wielkiego Londynu powierzono radom dzielnic i specjalnie utworzonemu wspólnemu organowi do spraw obrony cywilnej i ochrony przeciwpożarowej. Organem w odniesieniu do policji jest minister spaw wewnętrznych a transport jest w gestii London Transport Executive. The City of London ma podobny status do dzielnic Londynu (można powiedzieć, że tworzy 33 dzielnicę). Istniejące tam organy spełniają dokładnie takie same funkcje ja rady dzielnic. Administracje „kwadratową milą” sprawują trzy Courts:

1. The Court of Cammon Council - jest to główny organ zarządzający. W jego sład wchodzi Lord Mayor, odżywotni radni oraz 159 wybieranych corocznie radnych.

2. The Court of Cammon Hall - w jego w skład wchodzi Lort Mayor, dwóch szeryfów, nie mniej niż czterech dożywotnich radnych i ci obywatele, którzy przynajmniej rok byli członkami gildii na jego terenie.

3. The Court of Aldermen - składa się z 26 dożywotnich radnych. Przessten organ wybierane jest na roczną kadencję Lord Mayor.

The Middle Temple i the Inner Temple - są to niewielkie jednostki podziału terytorialnego o statusie, dla którego zdaje się nie ma innej podstawy prawnej jak dawność i zwyczaje. Pewne drobniejsze funkcje są wykonywane przez benchers tych dwóch Inns of Court, niektóre zaś realizowane są przez the Common Council of the City of London.

Ustrój organów administracji lokalnej

1. Rady podstawowe - rada hrabstwa czy rada dystryktu składa się z przewodniczącego, jego zastępcy i radnych. W dystrykcie, który ma status borough, na czele rady stoją burmistrz i jego zastępca.

1. Przewodniczący (burmistrz) - jest wybierany corocznie spośród radnych. O jego wyborze przesądza większość głosów członków rady. Pod koniec rocznej kadencji jeśli jest nadal radnym może być wybrany ponownie. Do zadań przewodniczącego należy zwoływanie posiedzeń rady oraz kierowania ich przebiegiem. W przypadku równej liczby głosów oddanych w czasie głosowania, przysługuje mu drugi (decydujący) głos.

2. Wiceprzewodniczący - ma on wszystkie uprawnienia przewodniczącego. Realizuje je wówczas, gdy przewodniczący nie może pełnić swej funkcji albo też, gdy stanowisko przewodniczącego nie jest obsadzone.

3. Radni - liczba radnych w konkretnym hrabstwie czy dystrykcie nie jest stała, zależy bowiem od liczby okręgów wyborczych.

2. Parafie - dla celów administracji lokalnej istnieją obecnie dwa rodzaje parafii:

1. Parafie z radą parafialną - podobna struktura do rady podstawowej. Na jej czele stoi przewodniczący, wybrany przez radę spośród jej członków . rada też może wybrać spośród radnych zastępcę przewodniczącego. przewodniczący piastuje swoje stanowisko przez rok; radni są wybierani co 4 lata i przestają pełnić swoje stanowiska jednocześnie. Rada parafialna musi składać się przynajmniej z pięciu członków.

2. Parafie bez rady parafialnej - przewodniczący zebrania i odpowiedni urzędnik rady dystryktu tworzą Parish Trustees, któremu przysługuje osobowość prawna. Musi on działać zgodnie z instrukcjami zebrania parafialnego, ale może też działać z własnej inicjatywy w każdy sposób pożądany dla zrealizowania powiernictwa, ma przykład wszczynając postępowanie w celu ochrony własności parafialnej.

Wybory samorządowe

Czynne prawo wyborcze: przysługuje każdej osobie, która w dniu glosowania ma 18 lat i zamieszkuje terytorium danego organu administracji lokalnej. Spełnienie tych wymagań uprawnia do znalezienia się w spisie wyborców, co uprawnia z kolei do głosowania.

Bierne prawo wyborcze : kandydować może osoba , która jest obywatelem Wspólnoty Narodów lub Republiki Irlandii i w dniu wyborów ma21 lat a także spełnia jeden z następujących warunków :

1. znajduje się w spisie wyborców dla terytorium danego organu administracji lokalnej

2. zajmowała lub dzierżawiła ziemię lub inna posiadłość na tym obszarze przez 12 miesięcy, poprzedzających dzień wyborów

3. jej główne lub wyłączne miejsce pracy znajdowało się na obszarze rady

4. zamieszkiwała przez 12 miesięcy na obszarze rady

5. w przypadku ubiegania się o członkostwo rady parafialnej zamieszkiwała przez 12 miesięcy na terenia parafii lub w obrębie 3 mil od niej.

Wybory (elections): wybór radnych może odbywać się w dwojaki sposób : albo mogą być wybrani razem i wspólnie skończyć kadencję po upływie 4 lat, albo ich trzecia część może być wybrana w każdym z trzech lat czteroletniego cyklu, kończąc kadencję po 4 - letnim piastowaniu stanowiska oba te sposoby są przewidziane dla dystryktów metropolitarnych, choć mogą ubiegać się o niego również dystrykty niemetropolitarne; wyboru odbywają się co roku , z wyjątkiem tych lat w których odbywają się wybory do rad hrabstw.

Radni w hrabstwach są wybierani w jedno mandatowych okręgach wyborczych .W pozostałych jednostkach podziału terytorialnego wybory odbywają się w okręgach jedno - lub wielomandatowych.

Stosunki między organami administracji lokalnej

1. Organy wspólne - tworzone są w celu sprawnego administrowania nie którymi usługami na obszarze geograficznie większym, a przynajmniej różnym, od obszaru zwykłych organów administracji lokalnej. Posiadają osobowość prawna i mają prawo ubiegać się o swój udział w dochodach organów administracji lokalnej funkcjonujących na ich obszarze; mogą też pożyczać pieniądze. Większość ich kadry składa się zwykle z wyznaczonych pracowników zainteresowanych organów administracji lokalnej.

2. Komisje wspólne - tworzone na podstawie porozumienia między organami administracji tego samego stopnia. Ma tylko takie uprawnienia, jakie otrzyma od tworzących ją rad, nie posiada również osobowości prawnej. Finansowo zależna od organów, które ją powołały.

3. Delegacja funkcji - za pomocą tego środka jeden organ administracji lokalnej może przekazać innemu jedną lub więcej ze swoich funkcji. Jak już wiadomo. Parlament powierzył każdemu organowi administracji lokalnej realizacje pewnych funkcji zarządzających i przekazanie ich innemu organowi nie jest możliwe bez upoważnienia ustawowego.

4. Związki i stowarzyszenia - stowarzyszenia dostarczają forum dla komunikacji i wymiany stanowisk między organami administracji lokalnej . Są też reprezentatywnymi ciałami, z którymi spotykają się w miarę regularnie organy administracji centralnej. Działają wreszcie jako grupy nacisku, reprezentujące wobec rządu interesy swoich członków.

Wydatki i dochody

Wydatki organu administracji lokalnej można podzielić na dwie kategorie:

1. bieżące - odnoszące się do wydatków powtarzalnych, takich jak pobory i place oraz koszty utrzymania budynków;

2. kapitałowe, inwestycyjne - obejmują wydatki związane na przykład z budową dróg i budynków.

Wydatki bieżące są finansowane z 4 źródeł :

• opłata komunalna

• wpływy z centralnego funduszu podatku od obiektów niemieszkalnych

• subsydia z budżetu centralnego w postaci albo dotacji, przeznaczonych na sfinansowanie określonych usług albo subwencji nie przeznaczonej na żaden szczegółowy cel

• wszelkie pozostałe przychody takie jak czynsze czy opłaty.

Wydatki kapitałowe są finansowane przede wszystkim przez pożyczanie pieniędzy i z wpływów gotówkowych za sprzedaży ziemi i budynków. Źródła te są uzupełniane głównie przez dotacje i wsparcia z administracji centralnej .

Samorząd terytorialny we Francji

Francja dzieli się na 22 regiony oraz departamenty: 96 w metropolii i 4 departamenty zamorskie (Gujana francuska, Gwadelupa, Martynika, Reunion) o tym samym statusie. Istnieją też 3 terytoria zamorskie (Nowa Kaledonia, Polinezja francuska, Wallis i Futune), których organizacja uwzględnia ich własne interesy w ramach republiki oraz 2 terytoria o statusie specjalnym. Podział administracyjny obejmuje regiony, departamenty i gminy, regiony są zarządzane przez przewodniczących rady regionalnej, departamenty przez prefektów, a gminy przez merów pochodzących z wyborów.

Gmina

We Francji występuje jednolity model organizacyjny dla wszystkich gmin, które można porównać z niemieckim ustrojem burmistrzowskim. Gminy francuskie charakteryzują się rozdrobnieniem i ogromnym zróżnicowaniem demograficznym i gospodarczym. Są one bardzo liczne w przeciwieństwie z innymi krajami europejskimi. Francja jest bowiem krajem wsi i miasteczek a ich liczba przytłacza stosunkowo nieliczne wielkie miasta (80% gmin ma poniżej 1000 mieszkańców)

W świetle Kodeksu Gmin z 1977 zmodyfikowanego serią ustaw i rozporządzeń decentralizacyjnych

GMINA JEST:

1. okręgiem lokalnej samorządności

2. okręgiem wyborczym, w którym społeczność lokalna wybiera swych reprezentantów do
   rady gminy

3. jednostką podziału administracyjnego państwa (od 1821 cała Francja podzielona na gminy)

4. okręgiem administracyjnym państwa, realizującego przez swych przedstawicieli część
zmian w wymiarze lokalnym.

RADA GMINY

Organem stanowiącym w każdej gminie jest rada gminy, wybierana w wyborach bezpośrednich i powszechnych na 6 lat. Wybory przeprowadzane są w całym kraju w jednym terminie. W 1982 zmieniony został system wyborczy i nastąpiło połączenie dotychczasowego (obowiązującego od 1958 r.) system większościowego z elementami wyborów proporcjonalnych, gdyż mogą one zapewnić rzeczywista reprezentacje całej gminy. Procedura wyborcza w gminach poniżej 3500 mieszkańców odbywa się przez głosowanie większościowe na listę w dwóch turach. Każda lista musi zawierać tylu kandydatów ile jest miejsc do obsadzenia. Wyjątkiem są gminy poniżej 2500 mieszkańców gdzie dopuszcza się głosowania na listy niepełne i tam można zgłaszać kandydatów indywidualnych. W gminach powyżej 3500 również odbywa się głosowanie na listę z liczbą kandydatów równą liczbie miejsc, jednak bez możliwości modyfikacji. Jeżeli lista uzyskała w pierwszej turze większość absolutną złożonych głosów, uzyskuje połowę miejsc w radzie, miejsca pozostałe są podzielone według reprezentacji proporcjonalnej. Jeśli żadna lista nie uzyskała większości absolutnej, następuje druga tura prowadzona według tej samej procedury, z tym jednak, że połowę miejsc w radzie zdobywa lista, która uzyskała największą liczbę głosów.

Bierne prawo wyborcze przysługuje wszystkim od lat 18, narodowości francuskiej, mającym czynne prawo wyborcze związanych z gminą którą morze być bądź zamieszkanie, bądź płacenie w gminie podatków. Mandat radnego wygasa wyłącznie w razie śmierci radnego, rezygnacji z członkostwa rady oraz w przypadku rozwiązania całej rady. Liczba radnych

gminy waha się od 9 (w gminach liczących poniżej stu mieszkańców) aż do 69 (w miastach liczących powyżej 300000 mieszkańców).

KOMPETENCJE

Rady mają obowiązek odbywania posiedzeń plenarnych co najmniej raz na kwartał. Między

sesjami funkcjonują komisje problemowe stałe i doraźne, grupujące rannych i niektórych

mieszkańców z poza rady.

Kompetencje rady gminnej ustalone zostały przy pomocy klauzuli generalnej , przewidującej

iż do rady gminy należą wszystkie sprawy mające charakter lokalny, z wyjątkiem spraw

ustawowo wyłączonych na rzecz administracji rządowej lub wspólnot lokalnych wyższych

szczebli (departamentów i regionów).

Wśród spraw należących do kompetencji decyzyjnych rady wyróżnia się:

1. uchwalanie i zatwierdzanie budżetów rocznych (z zachowaniem ich równowagi i
   respektowaniem wydatków obowiązkowych )

2. uchwalanie lokalnych zasad gospodarki przestrzennej

3. tworzenie szkól podstawowych

4. desygnowanie przedstawicieli do instytucji poza gminnych

5. decyzje w sferze zarządu mieniem komunalnym

6. tworzenie niezbędnych służb tj.: urzędy stanu cywilnego, służby ochrony sanitarnej
Kompetencje konsultacyjne rady gminy polegają na wyrażaniu opinii i formułowaniu
postulatów. Rada ma obowiązek wyrażenia opinii jeśli wynika on z ustawy lub wystąpił o
opinię prefekt.

Rada gminy jest obowiązana wyrazić opinię min. w następujących sprawach:

1. projektów wytyczania dróg krajowych i departamentalnych na obszarach miast i wsi

2. planów zagospodarowania gruntów

3. organizacji pomocy społecznej oraz jej świadczenie

4. budżetów zakładów dobroczynności

5. klasyfikacji miejscowości i terenów o szczególnych walorach rekreacyjnych,
   poznawczych lub leczniczych

6. tworzenie nowych aglomeracji

Rada gminy morze zgłaszać postulaty we wszystkich sprawach dotyczących gminy, czyli takich które mogą wpływać na warunki życia np. lokalna działalność służb państwowych. Uprawnienia rady gminy doznają ponadto pewnych ograniczeń polegających np. na niemożności mianowania urzędników gminnych na kierownicze stanowiska oraz braku wyłączności do stanowienia prawa miejscowego.

Mer

Organem wykonawczym rady jest mer, wybierany przez radę spośród jej członków, którzy ukończyli 21 lat na pierwszym po wyborach posiedzeniu. Kadencja mera wynosi 6 lat lecz pełnienie tej funkcji może ulec skróceniu (poza śmiercią )z powodu złożenia dymisji na ręce prefekta, utrata prawa wybieralności (np. z powodu skazania). Mer może być odwołany motywowanym dekretem rady ministrów. Kompetencje mera można podzielić na 4 grupy:

1. przygotowywanie i wykonywanie uchwał rady gminnej oraz przewodniczenie jej obradom

2. wykonywanie określonych kompetencji rady na podstawie udzielonej przez nią delegacji

3. kompetencje własne w tym min.

władztwo personalne tj.: zatrudnianie i kierowanie personelem administracyjnym - władztwo policyjne - polegające na zapewnieniu w gminie spokoju i bezpieczeństwa publicznego.

4. wykonywanie w charakterze przedstawiciela państwa funkcji zleconych z zakresu administracji rządowej dotyczących:

spraw dotyczących stanu cywilnego

przeprowadzanie wyborów

legalizacji podpisów

• poboru do wojska

• prowadzenie urzędu śledczego itp.

Pomiędzy gminami a departamentami znajdują się okręgi administracyjne nie posiadające osobowości prawnej tzw. arroundisements, w liczbie 325.Wielkością zbliżone są do powiatów w Niemczech. Organem administracyjnym jest przyboczny komisarz republiki powoływany przez Prezydenta Republiki. Pełni on funkcję przedstawiciela rządu. W zamierzeniu okręgi te miały pełnić funkcje związku gmin, ale w praktyce obok nich powstały związki gmin.

Departamenty

Drugim szczeblem samorządowym są departamenty (96 w metropolii oraz 4 zamorskie), które są korporacjami terytorialnymi. Organem uchwałodawczym jest tu rada główna wybierana w bezpośrednich i powszechnych wyborach. Na każdy okręg wyborczy przypada jeden radny , którego kadencja wynosi 6 lat. Jednakże po upływie kolejnych trzech lat wybierana jest połowa składu rady. Rada wybiera ze swego grona przewodniczącego i od 4 do 6 zastępców. Przewodniczący przygotowuje projekty uchwał rady oraz czuwa nad ich wykonanie.

Zadania departamentów

We Francji w drodze tradycji przyjęło się że iż do zadań departamentów należą:

1. budowa i utrzymanie dróg departamentowych oraz dużych dróg międzynarodowych

2. utrzymanie miejscowej kolei

3. ochrona socjalna osób starszych i młodzieży

Departamentom zostały przydzielone liczne, dotychczas państwowe zadania zgodnie z ustawami kompetencyjnymi z dnia 7 stycznia i 22 lipca 1983 roku tj.:

1. budownictwo - plany przestrzenne

2. gospodarka mieszkaniowa - doradztwo, mieszkania socjalne, udział w podziale
   materiałów budowlanych

3. transport i komunikacja

4. szkolnictwo wyższe zawodowe oraz średnie ( w tym zawodowe)

5. sprawy socjalne - pomoc socjalna, pomoc młodzieży i niepełnosprawnym

Komisarz republiki

Organem administracyjnym na tym szczeblu jest komisarz republiki. Jest reprezentantem rządu powoływanym przez prezydenta republiki. Jest on organem wykonawczym, wykonującym zadania, które nie zostały przekazane samorządowi. Komisarz republiki posiada funkcje nadzorcze nad samorządem terytorialnym. Ma prawo uczestniczenia w sesjach rady głównej z prawem głosu. Swe zadania komisarz wykonuje przy pomocy sekretarza generalnego, szefa organów administracji specjalnej, urzędników przybocznych oraz ogromnego sztabu innych urzędników.

PREFEKT

Równolegle z departamentami urzęduje organ państwowy - prefekt.

Prefekci są nominowani i odwoływani dekretami prezydenta, podjętymi na radzie ministrów

(zgodnie z art. 13 konstytucji) na wniosek premiera i ministra spraw wewnętrznych. Jako

przedstawiciele rządu prefekci są pozostawieni do jego dyspozycji, co oznacza niestabilność

ich pozycji i kariery uzależnionej od politycznej koniunktury.

Prefekt jest "dyspozytariuszem władzy państwowej w departamencie", co oznacza, że

prefekt kieruje działalnością wszystkich funkcjonariuszy państwowych w departamencie (z

wyjątkiem edukacji narodowej, inspekcji pracy, służb finansowych i skarbowych oraz

sądownictwa)

Kompetencje prefekta można ujmować w trzech kategoriach:

1. Jako reprezentant państwa w departamencie prefekt podejmuje czynności prawne
   właściwe przedstawicielowi osoby prawnej: zawiera w imieniu państwa umowy, zarządza
   majątkiem państwowym, jest przedstawicielem procesowym w sprawach spornych,
   prezentuje również państwo wobec przedsiębiorstw, które korzystają z pomocy
   finansowej

2. Jako reprezentant rządu prefekt odgrywa rolę polityczną: informuje rząd o ewolucji opinii
   publicznej, upowszechnia znajomość założeń polityki rządowej. Jednak zadaniem
   podstawowym prefekta jest polityczne przygotowanie akcji wyborczej, zgodnie z
   założeniami rządowymi.

3. Jest również prefekt organem administracji ogólnej w departamencie. Dominuje tu
   funkcja utrzymywania porządku: prefekt wykonuje policję administracyjną na obszarze
   całego departamentu, jest także funkcjonariuszem policji sądowej (na mocy art. 30
   kodeksu procedury karnej). Ta druga funkcja wywołuje wątpliwości, gdyż narusza zasadę
   podziału władz. Dlatego też atrybucje prefekta są ograniczone. Podejmuje on działania
   mające na celu wykrycie sprawców przestępstw i postawienie ich przed sądem- dotyczy to
   jednak tylko przestępstw godzących w wewnętrzne bezpieczeństwo państwa, jeśli
   śledztwo wymaga nadzwyczajnego pośpiechu.

Regiony

Pierwotnie regiony stanowiły obszary planowania przestrzennego dla celów rozwoju

gospodarczego. Obecnie są one korporacjami terytorialnymi (we Francji istnieją obecnie 22

regiony).

Organem uchwałodawczym jest rada regionu, wybierana w wyborach powszechnych na 6 lat.

Na czele rady stoją przewodniczący wybrany spośród radnych, który przy goto wy wuj e i

wykonuje uchwały rady.

Ponadto istnieją trzy komisje doradcze:

ds. gospodarczych i socjalnych,

ds. kultury i wychowania,

„pożyczkowa"

Regiony mają zadania w zakresie gospodarczego, socjalnego, zdrowotnego, kulturalnego i naukowego rozwoju wspólnoty.

NIEMCY

Niemcy to republika związkowa o systemie parlamentarno - gabinetowym, po zjednoczeniu Niemiec złożona z 16 krajów związkowych - landów. 10 krajów wchodziło do 1990 roku w skład RFN, 5 krajów utworzono na obszarze byłej NRD, zaś 16 krajem - landem jest Berlin.

Ustawa Zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec (z dnia 23 maja 1949 roku) ogólnie reguluje problematykę samorządu terytorialnego, a następnie wydawane są ustawy o ustroju gmin i ustroju powiatów. Wobec czego występuje w RFN dwustopniowa struktura samorządu terytorialnego, składająca się z gminy i powiatu.

W ogólnej strukturze państwa niemieckiego, składającej się z czterech elementów wyróżnia się (rys 1):

1. Federacje

2. Kraje federalne

3. Powiaty i miasta wyłączone z powiatów

4. Gminy i mniejsze związki gmin - miejscowe jednostki administracyjne.

Rys 1.

GMINA

Gmina w państwie niemieckim stanowi najmniejszą jednostkę podziału administracyjnego i terytorialnego tego państwa, oraz podstawową społeczną i polityczną organizację ludności zamieszkującej jej terytorium.

Konstytucja określa gminy i ich związki jako korporacje terytorialne, posiadające osobowość prawną, mające bezpośrednio wybieralne organy.

Zatem gmina niemiecka, jako korporacja terytorialna, swą autonomię opiera na autonomii terytorialnej i administracyjnej, władztwie organizacyjnym, prawie stanowienia przepisów prawa miejscowego (w szczególności statutów gminnych, budżetu, podatków lokalnych, nakazów, i innych przepisów), autonomii finansowej itp.

Organy gminy

Organy gminy można podzielić na Uchwałodawcze i wykonawcze (rys 2), przy czym organem uchwałodawczym powoływanym w każdej gminie jest RADA (bądź w zależności od kraju - landu, w którym pełni funkcje - Przedstawicielstwo Gminne).

Rada wybiera przewodniczącego oraz powołuje swoje wydziały. Wybiera Zwierzchnika gminy, który kieruje administracją gminy.

Natomiast organ wykonawczy i zarządzający, stanowi BURMISTRZ (bądź Dyrektor gminy, Magistrat), któremu mogą być podporządkowani urzędnicy przyboczni.

Jest to pewnego rodzaju schemat ogólny, od którego istnieje szereg odstępstw w zależności od poszczególnych krajów, gdzie występują różne typy ustrojów.

Rada

Kadencja organów wybieralnych jest w poszczególnych krajach różna i w większości wynosi 4 lata. Liczebność składów osobowych rad gmin jest także różna i głównie zależy od liczebności mieszkańców danej gminy. Liczba radnych może wahać się od 5 w gminach liczących do 300 mieszkańców (Nadrenia - Palatynat), do 27 radnych w gminach 10 -tysięcznych.

Jednoznaczne określenie pozycji rady nie jest możliwe. Najczęściej określa się jej pozycję według zasady ogólnego domniemania kompetencji, które pozostają po wydzieleniu kompetencji własnych organów wykonawczych. Dużą część uprawnień rady realizuje się w praktyce przez komisje, które mają charakter zarówno doradczy jak i rozstrzygający.

Burmistrz

Istnieje rozróżnienie na burmistrzów i nadburmistrzów, w zależności od kategorii gminy, którą kieruje. Ponadto na czele administracji gminnej występują Dyrektorzy gmin, Dyrektorzy miast. Burmistrz sprawuje jednocześnie funkcję kierującego administracją, oraz przewodniczy radzie gminnej w większości landów. W przypadku krajów o ustroju magistrackim burmistrz przewodniczy również organom kolegialnym - magistratom.

Burmistrz rzadko sprawuje funkcje administracji jednoosobowo a jego obowiązki (tak jak rady gminnej) różnią się w zależności od typu ustroju danego kraju. Pozycja burmistrza jest także uzależniona od sposobu powierzania funkcji (czy to w wyborach bezpośrednich przez ogół mieszkańców gminy, czy w wyborze przez radę) oraz długości kadencji jej sprawowania. Kadencja burmistrza jest zróżnicowana i trwa od 8 lat w Badenii - Wirtembergii i 6 w Bawarii do 12 lat w przypadku przedłużenia.

Z uwagi na bardzo szeroki zakres kompetencji burmistrza / dyrektora gminy dużą rolę odgrywają jego zastępcy / burmistrzowie dodatkowi. Zastępują oni nieobecnego burmistrza oraz samodzielnie sprawują administrację w określonych sferach, tzw. decernatach. Na ogół burmistrzów dodatkowych jest 1 - 2 osoby.

TYPY GMIN

Można wyróżnić trzy podziały gmin ze względu na trzy różna kryteria (rys 3). Są to:

1. Kryterium rozdziału zadań (wg H. J. Wolff'a) w których skład wchodzą:

• typ monistyczny (wszystkie kompetencje główne przysługują jednemu gminnemu organowi przedstawicielskiemu)

• typ dualistyczny (kompetencje dzielone są między 2 organy: przedstawicielski i wykonawczy)

• typ trójpodziału zadań (między organ przedstawicielski, zwierzchnika gminy i członków zarządu gminy działających w imieniu zwierzchnika gminy)

2. Kryterium wielkości i składu:

• małe gminy wiejskie (do 5000 mieszkańców)

• duże gminy (8000 - 10000)

• średnie miasto

• duże miasta

3. Kryterium ustrojowe - najważniejsze

Ustrój północnoniemiecki (angielski, lub „dyrektorski”)

Obowiązuje w Dolnej Saksonii, Nadrenii Północnej - Westfalii.

Jest to model z podwójnymi organami naczelnymi gminy. Dominującą pozycję stanowi rada. Mieszkańcy gmin wybierają skład osobowy rady, która ze swego grona wybiera burmistrza kierującego jej pracą oraz wybiera dyrektora gminy, kierującego administracją gminy.

Ustrój południowoniemiecki (bawarski)

Obowiązuje w Badenii - Wirtembergii, Bawarii, Saksonii.

Obszar decyzyjny dzieli się tu na dwa organy. Obywatele w wyborach samorządowych wybierają skład osobowy rady oraz burmistrza. Rada jest organem uchwałodawczym i wykonawczym. Burmistrz skupia wszystkie ważne pozycje w gminie i jest politycznym reprezentantem mieszkańców gminy. Jest pełnoprawnym członkiem rady, której przewodniczy i posiada prawo głosu. Rada wybiera ze swojego grona zastępców burmistrza i decernentów.

Ustrój magistracki

Obowiązuje w Berlinie, Bremie, Hamburgu, miastach Hesji, miastach Szlezwiku - Holsztynu.

Istotę modelu stanowi układ wzajemnego oddziaływania podmiotów samorządu terytorialnego. Uprawnienie władcze przysługuje radzie gminnej i magistratowi. Radzie przewodniczy zwierzchnik miasta lub prezydent miasta. Magistrat jest kolegialnym organem administracyjnym; wybiera go rada; składa się z działających honorowo urzędników, którym przewodniczy burmistrz.

Ustrój burmistrzowski (reński, francuski)

Obowiązuje w małych gminach Hesji, Nadrenii - Palatynacie, Saarze, we wsiach Szlezwiku - Holsztynu.

Występuje tu obok rady, stanowiącej organ przedstawicielski, burmistrza, który jest monokratycznym organem kierującym administracją. Mieszkańcy gminy wybierają radę, która z kolei wybiera na 10 lat burmistrza i burmistrzów dodatkowych.

Ustrój samorządowy w krajach byłej NRD

Oparty na modelach poprzednich. Występuje tu burmistrz jako organ rozstrzygający. Przedstawicielstwo gminy wybiera ze swego składu przewodniczącego. Burmistrz kieruje administracją gminą i jest przewodniczącym komisji głównej. Jej zadaniem jest przede wszystkim koordynowanie pracy wszystkich komisji gminnych. Zadaniem burmistrza jest przygotowanie i wykonywanie uchwał przedstawicielstwa gminy. Obok burmistrza wybierani są urzędnicy przyboczni, z których pierwszy jest zastępca burmistrza a pozostali kierują działaniami administracyjnymi na zasadzie decernatu.

ZADANIA GMIN

Zadania gmin to przede wszystkim zadania o charakterze publicznym, związane z potrzebami miejscowych społeczności, a zwłaszcza zadania związane z rozbudowaną strukturą administracyjną państwa federacyjnego.

Zadania gmin można sklasyfikować następująco:

1. Zadania samorządowe - wykonuje je gmina samodzielnie pod nadzorem państwa. Dzielą się one na:

• obowiązkowe (nałożone ustawowo na gminę), np. opieka socjalna, opieka nad młodzieżą, szkolnictwo odstawowe, budowa i utrzymanie dróg, ochrona przeciwpożarowa itp.

• dobrowolne (gmina wykonuje w ramach swojej [prawności organizacyjnej), np. zakładanie i utrzymanie domów dziecka, szpitali, terenów sportowych i kąpielisk, bibliotek, itp.

1. Zadania powierzone gminie przez państwo (gmina podlega nadzorowi wg kryterium legalności, fachowości i celowości)np. sprawy meldunkowe, wydawanie paszportów, obrona cywilna, nadzór nad opieka zdrowotną i nadzór budowlany, oraz m. in. rejestrację aktów stanu cywilnego.

Istnieje możliwość nawiązania współpracy z innymi gminami w przypadku, gdy gmina nie jest w stanie sprostać zadaniom z powodu słabej kondycji finansowej, kadrowej, czy technicznej. Wówczas następuje przeniesienie tych zadań na ponadgminną instytucje samorządową.

POWIAT

Rada powiatowa

Najważniejszym organem powiatu we wszystkich landach jest Rada powiatowa, która stanowi polityczne przedstawicielstwo powiatu o jego mieszkańców. Radni rady powiatowej działają z zasadą wolnego mandatu, co oznacza, że nie pełnią obowiązków wynikających z przynależności do swojej partii politycznej. Radni nie posiadają immunitetu, lecz korzystają z ochrony prawnokarnej swoich wypowiedzi.

Rada powiatowa wybierana jest w wyborach pośrednich. Jej kadencja zazwyczaj wynosi 5 lat. Jej przewodniczącym jest starosta, lub przewodniczący wybierany z grona radnych.

Rada powiatowa jest organem stanowiącym a do zakresu jej obowiązków należą: uchwalanie budżetu, obsada stanowisk, stanowienie prawa miejscowego, decydowanie o przedsiębiorstwach komunalnych, udzielanie pożyczek i poręczeń.

Komisja powiatowa.

Drugim organem powiatowym jest komisja powiatowa. Spełnia ona trzy grupy funkcji:

1. funkcje kolegialnego organu administracyjnego powiatu

2. funkcje komisji głównej rady powiatu, przygotowującej uchwały rady i koordynującej pracę komisji fachowych;

3. funkcje mniejszego od rady organu kolegialnego.

Administracja powiatowa

Szefem administracji powiatowej jest w prawie wszystkich landach starosta, zaś Nordrhein - Westfalen i Niedersachsen - dyrektor powiatu. Odpowiada on za działalność administracji, przygotowuje i wykonuje uchwały organów kolegialnych, wykonuje zadania z zakresu administracji rządowej.

Wielkość urzędu powiatowego zależy od wielkości powiatu. Składa się on z 20 wydziałów, m. in. głównego, personalnego, prawnego, porządkowego, itp.

Miasta wyłączone z powiatów

Miasta duże, w których ludność przewyższa 100000 mieszkańców są wyłączone z powiatów, stanowiąc przy tym samodzielny powiat. Istnieją także miasta, które pomimo swej dużej liczebności są włączone do powiatów. Ma to miejsce głównie w północnych i południowo zachodnich krajach związkowych.

L. p.	KRAJE ZWIĄZKOWE NIEMIEC
		KRAJ ZWIĄZKOWY	STOLICA	USTRÓJ
1	Badenia - Wirtembergia	Stuttgart	południowoniemiecki
2	Bawaria	Monachium	południowoniemiecki
3	Berlin	Berlin	magistracki
4	Brandenburgia	Poczdam
5	Brema	Brema	magistracki
6	Dolna Saksonia	Hanower	północnoniemiecki
7	Hamburg	Hamburg	magistracki
8	Hesja	Wiesbaden	miasta - magistracki
						wsie - burmistrzowski
9	Meklemburgia - Pomorze Przednie	Schwerin
10	Nadrenia - Palatynat	Moguncja	burmistrzowski
11	Nadrenia Północna - Westfalia	Dusseldorf	północnoniemiecki
12	Saara	Saarbrucken	burmistrzowski
13	Saksonia	Drezno	południowoniemiecki
14	Saksonia - Anhalt	Magdeburg
15	Szlezwik - Holsztyn	Kilonia	miasta - magistracki
						wsie - burmistrzowski
16	Turyngia	Erfurt

Samorząd terytorialny Szwajcarii.


Szwajcaria jest państwem federalnym. Poza Związkiem (federacją) jako władzą centralną występują kantony jako państwa członkowskie. Dysponują one własną wolą polityczną. Kantony stanowią, po szczeblu federalnym drugi szczebel polityczny kraju. Trzecią płaszczyznę tworzą gminy. Szwajcarię tworzą 23 kantony. 3 z nich dzielą się na samodzielne półkantony. Poszczególne kantony mają własne konstytucje, organy władzy ustawodawczej. W zakresie stosunków między federacją a kantonami główną zasadą jest, że wszystkie kompetencje nie przyznane wyraźnie związkowi należą do kantonów. Zgodnie z art.3 Konstytucji Federalnej Związku Szwajcarskiego z 29 maja 1874 Kantony są suwerenne, o ile ich suwerenność nie jest ograniczona Konstytucją Związkową i jako takie realizują
wszystkie prawa nie przekazane władzy federalnej. Gminy są o wiele starsze niż kantony, prawnie zostały one utworzone przez kantony. Gmina szwajcarska określana jest przez
doktrynę jako związek prawa publicznego, wyposażony w osobowość prawną, ludność, terytorium i dysponujący określonym zakresem uprawnień. W wyniku historycznych przeobrażeń powstały różne typy gmin. Kryterium ich rozróżnienia stanowi zazwyczaj rodzaj
wykonywanych zadań.

Istnieją:

1. gminy polityczne nazywane gminami mieszkańców-tworzą
ją wszyscy mieszkańcy gminy.

2. Ludność gminy tworzą obywatele, którzy wykonują swe prawa polityczne na terytorium
gminy. Art. 43 ust.5 Konstytucji Związkowej stanowi, że po 3 miesiącach od chwili osiedlenia się w gminie każdy obywatel szwajcarski uzyskuje prawo głosu w sprawach kantonalnych i gminnych.

3. gminy specjalne-występują w niektórych kantonach. Wśród gmin specjalnych wyróżnia się:

1. gminy z ograniczonym zakresem kompetencji - gminy szkolne- występowały w niektórych kantonach niemieckich i zajmowały się szkolnictwem podstawowym i ponadpodstawowym. Zadania gmin szkolnych mogły być wykonywane przez gminy polityczne. W pozostałych kantonach regułą było zaliczanie szkolnictwa do zakresu zadań gmin politycznych. Gminy szkolne istnieją nadal w kantonie St. Gallen.- gminy wyborcze - występują one jedynie w kantonie Glarus i służą dokonywaniu wyborów organów samorządowych
   - gminy zajmujące się opieką społeczną nad ubogimi występują w kantonach Glarus i Nidwalden. Rozwinęły się tam gdzie, gdzie gminy mieszkańców miały problemy z zapewnieniem osobom ubogim należytej opieki

2. gminy o ograniczonym składzie osobowym - gminy obywatelskie- traktowane są zazwyczaj jako gminy celowościowe. Ich członkami nie są osoby zamieszkałe na ich
   terenie lecz posiadające gminne prawa obywatelskie. Zadania tych gmin to: nadawanie gminnych praw obywatelskich, podtrzymywanie więzi z gminą, wspieranie działalności kulturalnej, gospodarowanie lasami oraz zarządzanie nie posiadanymi gruntami.
   W celu wykonania zadań gmina może powołać własne organy gminy kościelne występują w licznych kantonach jako terytorialne związki osób danego wyznania. Nie są to jednak gminy w sensie samorządowo-prawnym. Zakres ich działalności
   ogranicza się do spraw czysto kościelnych. Ustawodawstwo państwowe przyznaje gminom katolickim osobowość publicznoprawną. Służy ona wyłącznie do występowania w stosunkach pomiędzy Kościołem a państwem.

Struktura organizacyjna.

Kantony określają swoją wewnętrzną strukturę organizacyjną, więc określają też samorządność gmin. W dwudziestu sześciu kantonalnych porządkach prawnych można odnaleźć zróżnicowane istotnie regulacje dotyczące najważniejszych organów gmin. Strukturę gmin tworzą organy uchwałodawcze i wykonawcze. Z reguły są to:

-zgromadzenie gminy

-rada gminy

• parlament gminy

Zgromadzenie gminy

W jego skład wchodzą wszyscy uprawnieni do głosowania obywatele gminy. We wszystkich gminach kantonów niemieckich oraz w kantonach Ticino, Waadti Vakais utrzymana została instytucja powszechnego zgromadzenia jako organu uchwałodawczego. Do jego kompetencji należy
-uchwalanie budżetu i zatwierdzanie jego wykonania

-uchwalanie podatków

-uchwalanie projektów zarządzeń o charakterze ogólnym

-przyjmowanie sprawozdań z działalności organów gminy

-udzielanie zezwoleń na zaciąganie pożyczek czy prowadzenie procesu
-wybór władzy gminy i nadzór jej działalności.

Zgromadzenie gminy działa sesyjnie. Sesje zwołuje organ wykonawczy. Istnieją dwa typy sesji:
1.zwyczajne-zwoływane w terminach ustalonych przez przepisy poszczególnych ustaw gminnych lub wyznaczonych przez organ wykonawczy

2.nadzwyczajne-zwoływane w razie potrzeby z inicjatywy organu wykonawczego lub na wniosek określonej w przepisach ustaw liczby obywateli

Obrady zgromadzenia prowadzi przewodniczący gminy zwany merem lub syndykiem. Typ organizacji gminy, w którym zgromadzeniu przysługują szerokie kompetencje nazywany jest typem zwyczajnym.

Parlament gminy

Zgromadzenie jako jedyny organ uchwałodawczy występuje wyłącznie w małych gminach. W gminach dużych ustawodawstwa kantonalne przewidują obowiązek powoływania trójstopniowej struktury organów gminnych. Ten typ struktury nazywany jest nadzwyczajną
organizacją gminy. Istotą jest tu zastąpienie zgromadzenia ogółu obywateli przedstawicielskim organem uchwałodawczym parlamentem. Parlament gminy wybierany jest przez zgromadzenie na kadencję wynoszącą od  2 do 4 lat. Przewodniczącym parlamentu jest prezydent gminy. Sposób obradowania parlamentu jest podobny do trybu obrad zgromadzenia. Kompetencje zgromadzenia zostały ograniczone na skutek powołania parlamentu gminy. Do kompetencji parlamentu należy:

• kontrolowanie rady gminy i innych organów

• przygotowanie projektów uchwał zgromadzenia dotyczących istotnych spraw gminy i przedkładanie ich zgromadzeniu (np. organizacja gminy, planowanie przestrzenne,
  reglamentacja budownictwa, zaopatrzenie w energię i wodę)

• kompetencje finansowe: prawo do ustalania stopy podatkowej, preliminarza wydatków, zatwierdzania rachunków, przyjmowania darowizn, kupowania i sprzedawania nieruchomości
  Wielkość parlamentu jest różna. Prawo do określania liczebności posiada zgromadzenie.
  Prawie 90% ogółu gmin szwajcarskich nie posiada parlamentu.


Rada gminna

Jest ona organem wykonawczym. Kompetencje rady określane są w przepisach ustaw gminnych oraz prawa materialnego. Rada gminy wypełnia luki powstałe na skutek podzielenia kompetencji między różne organy. Rada gminy zajmuje się:
-reprezentacją gminy na zewnątrz

-wykonaniem uchwał zgromadzenia

-administracją bieżących spraw

-zarządzaniem finansami

-zarządzaniem policją miejscową

Członkowie rady wybierani są przez zgromadzenie lub przez parlament w liczbie od 3 do 9 osób. Kadencja rady zależy od miejscowych uregulowań prawnych i wynosi 2 lub 4 lata.
Wewnętrzna struktura rady ma charakter resortowy. Rada dzieli się na departamenty, którymi kierują członkowie rady. Podział na departamenty nie występuje jedynie w małych gminach. Pracują tam urzędnicy etatowi np. pisarz i kasjer. Urzędnicy ci pochodzą z
wyboru a nie mianowania co jest charakterystyczne dla Szwajcarii. Pracom rady przewodniczy prezydent gminy (mer lub syndyk), będący jednocześnie przewodniczącym zgromadzenia. Jego kompetencje są szersze niż kompetencje pozostałych członków rady.

Komisje gminy

Zadania z zakresu administracji gminnej mogą być zlecane specjalnym komisjom działającym obok rady gminy. Głównym zadaniem komisji jest doradztwo na rzecz organów gminy. Ponadto komisji mogą być zlecane pojedyncze kompetencje władcze. Komisje powoływane są przede wszystkim w gminach, które same wykonują wszystkie zadania, czyli tam gdzie nie działają gminy specjalne. Wówczas gminy mieszkańców powołują komisje szkolne, budowlane.

Odrębną organizację posiadają małe gminy (liczące do 3000 mieszkańców) w kantonie Genewa. Organem wykonawczym jest mer, który rozstrzyga wszelkie sprawy samodzielnie, korzystając z konsultacji swoich urzędników przybocznych. Instytucja demokracji bezpośredniej pełni doniosła rolę w Szwajcarii, dlatego ogromną wagę przywiązuje się do instytucji referendum i inicjatywy ludowej. Referendum daje mieszkańcom możliwość decydowania o sprawach publicznych. W związku z powołaniem w wielu kantonach parlamentu gminy ograniczeniu uległ zakres powszechnego głosowania. Obowiązkiem poddania pod głosowanie objęte zostały rozstrzygnięcia najważniejsze takie jak ustalenie praw powszechnie obowiązujących oraz finansowo podatkowych. Prawo inicjatywy ludowej polega na możliwości występowania przez obywateli z wnioskiem o rozstrzygnięcie spraw mieszczących się w ramach właściwości gminy. Podjęcie inicjatywy następuje na
żądanie określonej liczby obywateli w zależności od wielkości kantonu.

Zadania gmin

Zadania gmin dotyczą zasadniczo wszystkich dziedzin działalności wynikających z klasycznego podziału władz.

1. Z jednej strony gminy są państwowymi władzami lokalnymi wypełniającymi zadania państwa. Do typowych zadań realizowanych przez gminy w ramach tej funkcji należy:
   -prowadzenie rejestru stanu cywilnego

-prowadzenie księgi gruntowej

-kontrola zameldowań mieszkańców

-rejestr wyborczy

2. Z drugiej strony gminy są korporacjami samorządowymi upoważnionymi do samodzielnego regulowania swoich spraw z uwzględnieniem porządku prawnego (wyższej rangi). Mogą zatem również w tych ramach zostać im przekazane zadania. Gminy mogą
   być zobowiązane do wydania komunalnej regulacji budowlanej. Następnie jeśli gminy realizują zadania dobrowolnie to muszą stworzyć do tego podstawy prawne. Komunalne regulaminy określają więc ruch i użytkowanie pływalni, placów sportowych, bibliotek
   itp.

3. Sprawy o azyl są przykładem zadań gmin. Gminy zostały zobowiązane do zbierania i rozpatrywania określonej liczby wniosków o azyl.

Typowe zadania samorządowe występują w następujących dziedzinach:
-kultury

-sportu pozaszkolnego

-przedsiębiorstw komunalnych

-zaopatrzenia w elektryczność- , gaz

-przedsiębiorstw komunikacji miejskiej

-prowadzenia szkół nieobowiązkowych

Coraz więcej zadań rozwiązywanych jest w ramach związków celowych lub związków gminnych.
Związkiem celowym jest publicznoprawna korporacja powstała przez połączenie gmin do wypełniania określonych zadań gmin. Związek gmin powstaje z większej liczby gmin kantonu połączonych w publicznoprawną korporację z własną osobowością prawną w celu
wypełniania zadań gmin przy zagwarantowaniu demokratycznych praw obywateli w sprawach związku. Dotyczy to przede wszystkim zaopatrzenia w wodę i spraw
kanalizacji, prowadzenia określonych typów szkół, szpitali i domów opieki, instytucji pomocy społecznej, zadań planowania regionalnego i lokalnego ruchu drogowego.

Samorząd terytorialny w Polsce.

W początkowym okresie transformacji ustrojowej, samorząd terytorialny zaczął się dynamicznie rozwijać. Na szczeblu gminy i miasta powstała nowa administracja samorządowa, której organizacja, funkcjonowanie i kompetencje oraz formy działania oparte zostały o nowe regulacje prawne. Utworzono nowe struktury terenowej administracji rządowej, na którą składają się organy administracji ogólnej ( wojewodowie i podporządkowani im kierownicy urzędów rejonowych ) oraz organy administracji specjalnej nie podporządkowane wojewodom (np. kuratorium). Ogniwami rządowej administracji ogólnej szczebla pośredniego stały się urzędy rejonowe (267), które przejęły sprawy, jakich nie były w stanie załatwić ani gminy, ani województwa.

Konstytucja nie przesądza ostatecznie modelu podziału terytorialnego państwa. Konstytucja odsyła tę sprawę do regulacji w drodze ustawy.

Ustawa o wprowa­dzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa, która stanowi realizację dyspozycji art. 15 ust. 2 Konstytucji RP. Wpro­wadzając zasadę trójstopniowego podziału terytorialnego RP reguluje ona jedynie zagadnienia związane z utworzeniem 16 województw, a określe­nie wchodzących w ich skład powiatów i gmin pozostawia do uformowa­nia w drodze rozporządzenia Rady Ministrów. Za podstawową jednostkę samorządu Konstytucja uznaje gminę.

Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną od­powiedzialność. Ona, a nie jej organy, jest podmiotem praw i obowiąz­ków. Gmina, podobnie jak i inne jednostki samorządu terytorialnego, posiada osobowość prawną. Wspólnota mieszkańców stanowiących gminę ma charakter przymusowy i gmina nie może na mocy własnego aktu
dokonać samorozwiązania. Mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym - poprzez wybory i referendum, lub za pośrednictwem organów gminy. Tworzenie, łączenie, znoszenie gmin, ustalanie ich granic i nazw oraz siedzib władz następuje w drodze rozpo­rządzenia Rady Ministrów, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami. Przy tworzeniu, łączeniu, znoszeniu gmin i ustalaniu ich granic należy dążyć do tego, aby gmina obejmowała obszar możliwie jednorodny z uwagi na układ osadniczy i przestrzenny oraz więzi społeczne i gospo­darcze zapewniające zdolność wykonywania zadań publicznych. Obecnie jest w Polsce 2489 gmin, z czego ponad 300 to gminy miejskie, ponad 500 - miejsko--wiejskie, a ponad 1600 - wiejskie. O ustroju gminy stanowi jej statut. Gmina samodzielnie prowadzi go­spodarkę finansową na podstawie budżetu gminy.

Powiat stanowi kolejną jednostkę samorządu terytorialnego (wspólnotę samorządową tworzy ogół mieszkańców powiatu), a zara­zem jednostkę podziału terytorialnego kraju. Powiaty tworzy Rada Mi­nistrów w drodze rozporządzenia. Jest ich obecnie 308. Obejmują one tereny graniczących ze sobą gmin, za wyjątkiem gmin o statusie miasta. W przeciwieństwie do gminy, której przysługuje konstytucyjnie określone domniemanie kompetencji, kompetencje powiatu mają z założenia charakter taksatywny i w razie pojawienia się spraw nowych lub nieuregulowanych przysługują one z mocy prawa gminie. Powiaty przejmują również część spraw obecnie przysługujących wojewodzie.

Województwo oznacza:

„l)jednostkę samorządu terytorialnego - regionalną wspólnotę samorządową;

2) największą jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego kraju w celu

wykonywania administracji publicznej".

Zakres działania samorządu województwa nie narusza samodzielno­ści powiatu i gminy, a organy tego samorządu nie posiadają kompetencji nadzorczych ani kontrolnych wobec powiatu i gmin, ani też nie są orga­nami wyższego stopnia w postępowaniu administracyjnym.

Zadania samorządu województwa wykraczają swoim zasięgiem poza zadania gmin i powiatów. Należy do nich m.in. określanie strategii roz­woju województwa, przeciwdziałanie bezrobociu i aktywizacja lokalne­go rynku pracy, ochrona środowiska, zadania z zakresu bezpieczeństwa publicznego, dróg publicznych i transportu.

Źródła dochodów samorządu: dochody własne, subwencje ogólne i dotacje celowe i z budżetu państwa. Ustawa o samorządzie terytorialnym w art. 54 stanowi, że stałymi dochodami gminy są: podatki, opłaty i inne wpływy zakwalifikowane w odrębnych ustawach jako dochody gminy, dochody z majątku gminy oraz subwencje ogólne z budżetu państwa. Ponadto mogą być dochodami gminy: nadwyżki budżetowe z lat ubiegłych, do­tacje celowe na realizację zadań zleconych, wpływy z samoopodatkowania się mieszkańców, spadki, zapisy i darowizny oraz inne dochody.

Ustawa o samorządzie powiatowym w art. 56 określa źródła dochodów powiatów:

1) udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wyso­kości określonej odrębną ustawą,

2) subwencje z budżetu państwa na zadania realizowane przez powiat;

3) dotacje celowe z budżetu państwa na zadania realizowane przez powiatowe służby, inspekcje i straże,

4) odsetki za nieterminowe przekazywanie tych udziałów, subwencji i dotacji,

5) dochody powiatowych jednostek budżetowych oraz wpłaty innych powiatowych jednostek organizacyjnych, dochody z majątku powiatu.

Dochody województwa zostały określone w art.67 i 68 ustawy o samorządzie województwa.

Organy samorządu terytorialnego i ich kompetencje.

Gmina

Organem stanowiącym i kontrolnym w gminie jest rada gminy. Nosi ona na­zwę rady miejskiej, jeżeli jej siedziba znajduje się w mieście położonym na terytorium gminy. Kadencja rady gminy wynosi 4 lata i liczy się ją od dnia wyborów. Liczba radnych wybieranych do rad ustalana jest od­rębnie dla każdej rady przez wojewodę, po porozumieniu z wojewódz­kim komisarzem wyborczym, odpowiednio do zasad określonych w ordy­nacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw oraz w ustawie o samorządzie terytorialnym. Liczba radnych uzależniona jest
od liczby mieszkańców gminy określonej według stanu ewidencji na koniec roku poprzedzającego rok, w którym przeprowadzane są wybory. Najmniejsza liczba radnych wynosi 12 dla gmin do 5000 mieszkańców, a największa - 60 dla gmin ponad 700 000 mieszkańców.

Do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w za­kresie działania gminy, chyba że ustawy stanowią inaczej. Do wyłącznej właściwości rady gminy należą:

1. uchwalanie statutu gminy,

2. wybór i odwołanie zarządu, stanowienie o kierunkach jego działa­nia oraz przyjmowanie sprawozdań z jego działalności,

3. powoływanie i odwoływanie skarbnika gminy, który jest głównym księgowym budżetu oraz sekretarza gminy - na wniosek przewo­dniczącego zarządu,

4. uchwalanie budżetu gminy na okres roku kalendarzowego, przyj­mowanie sprawozdań z działalności finansowej gminy i udzielanie absolutorium zarządowi,

5. uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,

6. uchwalanie programów gospodarczych,

7. ustalanie zakresu działania sołectwa i dzielnicy (osiedla) oraz zasad przekazywania im składników mienia do korzystania,

8. podejmowanie uchwal w sprawach podatków i opłat w granicach określonych w stawach,

9. podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy przekracza­jących zakres zwykłego zarządu (dotyczących m.in.: określania zasad nabycia, zbycia i obciążenia nieruchomości gruntowych, emitowa­nia obligacji oraz określania zasad ich zbywania, nabywania i wy­kupu przez zarząd, zaciągania długoterminowych pożyczek),

10. określanie wysokości sumy, do której zarząd gminy może samo­dzielnie zaciągać zobowiązania,

11. podejmowanie uchwał w sprawie przyjęcia, na podstawie porozu­mienia z organami administracji rządowej, zadań z zakresu admini­stracji rządowej, które mogą być przekazane gminom,

12. podejmowanie uchwał w sprawach współdziałania z innymi gmina­mi oraz wydzielanie na ten cel odpowiedniego majątku,

13. podejmowanie uchwal w sprawach: herbu gminy, nazw ulic i pla­ców publicznych oraz wznoszenia pomników,

14. nadawanie honorowego obywatelstwa gminy,

15. stanowienie w innych sprawach ustawowo zastrzeżonych do kompetencji gminy.

Uchwały rady gminy zapadają zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy składu rady. Uchwały dotyczące zobowiązań finan­sowych zapadają bezwzględną większością głosów, przy ąuorum wyno­szącym co najmniej połowę składu rady gminy.

Rada gminy kontroluje działalność zarządu, gminnych jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych gminy powołując w tym celu komisję rewizyjną.

Rada ustanawia w formie uchwały przepisy gminne w zakresie:

1. wewnętrznego ustroju gminy oraz sołectw i dzielnic (osiedli),

2. organizacji urzędów i instytucji gminnych,

3. zasad zarządu mieniem gminnym,

4. zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użytecz­ności publicznej.

Zarząd jest organem wykonawczym gminy. Liczy on od 3 do 5 osób, z tym że w gminach do 20 000 mieszkańców zarząd liczy 3 osoby. Wy­bierany jest przez radę spośród jej członków, z tym że przewodniczący zarządu i jego zastępcy mogą być wybierani spoza składu rady. W skład zarządu wchodzą: przewodniczący zarządu, jego zastępcy i członkowie zarządu. Przewodniczącego zarządu nazywa się wójtem, a w gminach, w których siedziba znajduje się w miejscowości posiadającej prawa miej­skie - burmistrzem. W miastach powyżej 100 000 mieszkańców prze­wodniczącym zarządu jest prezydent miasta. Rada wybiera przewodni­czącego zarządu w oddzielnym, tajnym głosowaniu, bezwzględną więk­szością głosów ustawowego składu radnych. Pozostałych członków za­rządu, w tym zastępców przewodniczącego, rada wybiera w głosowaniu tajnym, zwykłą większością głosów, przy quorum wynoszącym połowę ustawowego składu rady. Zastępcę lub zastępców wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) wybiera rada gminy na wniosek wójta lub burmi­strza (prezydenta miasta). Jeżeli rada gminy nie wybierze zarządu w ciągu 3 miesięcy od daty ogłoszenia wyników wyborów, ulega rozwiązaniu z mocy prawa. Ustawa o samorządzie terytorialnym zakazuje łączenia członkostwa zarządu z zatrudnieniem w administracji rządowej. Odwołanie zarządu gminy następuje w głosowaniu tajnym większo­ścią co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu radnych, jeżeli rada nie udzieli zarządowi absolutorium.

Zadania należące do zarządu:

1. przygotowywanie projektów uchwał rady gminy,

2. określenie sposobu wykonywania tych uchwał,

3. gospodarowanie mieniem komunalnym,

4. wykonywanie budżetu,

5. zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych.

Powiat.

Do organów powiatu zalicza się radę powiatu i zarząd powiatu, a w miastach na prawach powiatu - radę miasta i zarząd miasta.

Rada powiatu jest pochodzącym z wyborów organem stanowiącym i kontrolnym. Jej kadencja wynosi 4 lata i liczy się od dnia wyborów. Liczba radnych uzależniona jest od liczby mieszkańców i wynosi 15 dla powiatu liczącego do 40 000 mieszkańców oraz po 3 na każde kolejne rozpoczęte 20 000, nie więcej jednak niż 39 radnych. Do wyłącznej wła­ściwości rady powiatu należy:

1. podejmowanie uchwał w sprawach zastrzeżonych ustawami do kom­petencji rady powiatu,

2. wybór i odwołanie zarządu, stanowienie o kierunkach jego działania oraz rozpatrywanie sprawozdań z jego działalności,

3. powoływanie i odwoływanie (na wniosek starosty) sekretarza i skarb­nika powiatu,

4. uchwalanie budżetu powiatu i rozpatrywanie sprawozdań z jego wy­konania, a także podejmowanie uchwał w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium dla zarządu,

5. podejmowanie uchwał w sprawach wysokości podatków i opłat w gra­nicach ustawowo określonych,

6. podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych powiatu,

7. określanie wysokości sumy, do której zarząd może samodzielnie za­ciągać zobowiązania,

8. podejmowanie uchwał w sprawach herbu powiatu i flagi powiatu.

Do wyłącznych kompetencji rady powiatu należy na podstawie i w gra­nicach upoważnień zawartych w ustawach stanowienie aktów prawa miejscowego.

Zarząd powiatu stanowi organ wykonawczy powiatu. Liczy on od 3 do 5 osób. W jego skład wchodzą: starosta jako jego przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie. Rada powiatu w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów wybiera najpierw starostę, a po­tem na jego wniosek pozostałych członków zarządu (zwykłą większością głosów). Członkostwa zarządu powiatu nie można łączyć z członkostwem w organach gminy i województwa, z zatrudnieniem w administracji rządowej oraz z mandatem posła i senatora.

Zarząd wykonuje uchwały rady powiatu oraz określone prawem zadania powiatu. Do jego kompetencji należy:

1. przygotowanie projektów uchwał rady,

2. wykonywanie uchwal rady,

3. wykonywanie budżetu powiatu,

4. gospodarowanie mieniem powiatu,

5. uchwalanie regulaminów określających organizację i zasady funkcjo­nowania jednostek organizacyjnych powiatu,

6. zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych powiatu, z tym że w odniesieniu do kierowników i pracowników powiatowych służb, inspekcji i straży musi uwzględniać szczególne warunki lub zasady w tym zakresie określone ustawami,

7. uchwalanie przepisów porządkowych w przypadkach nie cierpiących
   zwłoki.

Starosta przewodniczy zarządowi powiatu i organizuje jego pracę, a także pracę starostwa powiatowego, którego jest kierownikiem. Staro­sta kieruje bieżącymi sprawami powiatu oraz reprezentuje go na zewnątrz. Jest on zwierzchnikiem służbowym pracowników starostwa i kierowni­ków jednostek organizacyjnych powiatu oraz zwierzchnikiem powiato­wych służb, inspekcji i straży. Ponadto starosta wydaje decyzje w indywidualnych spra­wach z zakresu administracji publicznej należących do właściwości po­wiatu, jeżeli przepisy szczególne nic przewidują, że czynić ma to zarząd.

Sekretarz i skarbnik powiatu powoływani są przez radę powiatu na wniosek starosty. Uczestniczą oni w pracach zarządu powiatu, a także z głosem doradczym mogą uczestniczyć w obradach rady powiatu i jej komisji.

Województwo.

W województwie do organów samorządu należą: sejmik województwa i zarząd województwa.

Sejmik województwa jest pochodzącym z wyborów organem stanowiącym i kontrolnym województwa. Jego kadencja wynosi 4 lata licząc od dnia wyborów. W jego skład wchodzą radni w liczbie 30 w województwach liczących do 2 000 000 mieszkańców oraz po trzech radnych na każde kolejne rozpoczęte 500 000 mieszkańców. Do jego wyłącznej właściwości należy:

1. uchwalanie strategii rozwoju województwa oraz wieloletnich programów wojewódzkich,

2. uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego,

3. podejmowanie uchwały w sprawie trybu prac nad projektem uchwały budżetowej,

4. podejmowanie uchwały w sprawie szczegółowości układu wykonawczego budżetu województwa,

5. uchwalanie budżetu województwa,

6. określanie zasad udzielania dotacji przedmiotowych i podmiotowych z budżetu województwa,

7. udzielanie absolutorium zarządowi województwa,

8. uchwalanie, w granicach ustalonych ustawami, przepisów dotyczących podatków i opłat lokalnych,

9. wybór i odwoływanie zarządu województwa,

10. powoływanie i odwoływanie skarbnika województwa.

Stanowienie aktów prawa miejscowego należy też do wyłącznych właściwości sejmiku. Akty te dotyczą w szczególności: statutu województwa, zasad gospodarowania mieniem wojewódzkim, zasad i trybu korzystania z wojewódzkich obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Stanowione są na podstawie ustawy o samorządzie województwa lub na podstawie upoważnień udzielonych w innych ustawach. O ile ustawa nie stanowi inaczej uchwały sejmiku województwa za­padają w głosowaniu jawnym lub jawnym imiennym zwykłą większo­ścią głosów, przy ąuonnn wynoszącym połowę ustawowego jego skła­du. W przypadku równej liczby głosów rozstrzyga głos przewodniczą­cego sejmiku województwa.

Przewodniczący sejmiku wybierany jest przez sejmik spośród rad­nych, w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów. Sejmik wybiera także nie więcej niż 3 wiceprzewodniczących. Dokonuje tego w głosowaniu tajnym, bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowego swojego składu. Ani przewodniczący sej­miku, ani wiceprzewodniczący nie mogą wchodzić w skład zarządu wo­jewództwa. Przewodniczący organizuje pracę sejmiku i prowadzi jego obrady, ale może też powierzyć te czynności wiceprzewodniczącemu. Przewodniczący z własnej inicjatywy zwołuje sesje sejmiku co najmniej raz na kwartał. Ma on też obowiązek zwołać sesję na wniosek zarządu województwa lub przynajmniej 1/4 ustawowego składu sejmiku. Sesje może też zwoływać wiceprzewodniczący, jeżeli wygasi mandat przewo­dniczącego lub sejmik odwołał go z tego stanowiska.

Sejmik może powoływać komisje. Ustawa o samorządzie wojewódz­twa zawiera tylko regulacje dotyczące komisji rewizyjnej. Po­woływana jest ona w celu kontrolowania zarządu województwa i wo­jewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Opiniuje też wy­konanie budżetu i występuje do sejmiku z wnioskami w sprawie udzie­lenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi. W jej skład wchodzą radni, w tym przedstawiciele wszystkich klubów.

Organem wykonawczym województwa jest zarząd województwa. Składa się on z 5 osób, w tym przewodniczącego jego pracom marszałka i nie więcej niż 2 wicemarszałków. W stosunku do członków zarządu woje­wództwa obowiązuje zasada: „Członkostwa za­rządu województwa nie można łączyć z członkostwem w organie innej jednostki samorządu terytorialnego oraz z zatrudnieniem w administracji rządowej oraz z mandatem posła i senatora". Zarząd województwa wy­bierany jest przez sejmik. Najpierw spośród grona radnych sejmik bez­względną większością głosów dokonuje elekcji marszałka województwa, a potem na jego wniosek wybiera bezwzględną większością głosów ustawowego swojego składu wiceprzewodniczących i członków zarzą­du. Niewybranie przez sejmik zarządu województwa, w terminie 3 mie­sięcy od daty ogłoszenia wyborów do sejmiku, powoduje rozwijanie sejmiku z mocy prawa i zarządzenie przez premiera przeprowadzenia wyborów przedterminowych. Gdyby ten nowy sejmik również nie zdo­łał wybrać zarządu województwa, wówczas do końca planowanej kaden­cji sejmiku funkcje jego oraz funkcje zarządu przejmuje właściwy tery­torialnie wojewoda.

Zadania zarządu:

1. wykonywanie uchwał sejmiku,

2. gospodarowanie mieniem województwa,

3. przygotowanie projektu i wykonywanie budżetu województwa,

4. przygotowanie projektu strategii rozwoju województwa, planu zago­spodarowania przestrzennego i programów wojewódzkich oraz ich wykonywanie,

5) organizowanie współpracy ze strukturami samorządu regionalnego w innych krajach i z międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi,

6) kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności wojewódz­kich samorządowych jednostek organizacyjnych, włącznie z powoływaniem i odwoływaniem ich kierowników,

8. uchwalanie regulaminu organizacyjnego urzędu marszałkowskiego.

Zarząd wykonuje zadania województwa przy pomocy urzędu marszał­kowskiego i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych oraz wojewódzkich osób prawnych.

Marszałek województwa organizuje pracę zarządu województwa i urzędu marszałkowskiego, kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje województwo na zewnątrz. Jest on kierownikiem urzę­du marszałkowskiego, zwierzchnikiem służbowym jego pracowników i kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, podejmuje także decy­zje w indywidualnych sprawa z zakresu administracji publicznej.

Skarbnik województwa jest powoływany na wniosek marszałka wo­jewództwa przez sejmik w głosowaniu tajnym, bezwzględną większo­ścią głosów, w obecności połowy ustawowego jego składu. Skarbnik jest głównym księgowym województwa. Uczestniczy w pracach i obradach zarządu województwa i sejmiku z głosem doradczym.

Nadzór nad samorządem terytorialnym.

Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządowych są w myśl art. 171 ust. 2 Konstytucji: Prezes RM i wojewodowie, a w zakre­sie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe. Ze względu na to, że samodzielność jednostek samorządu terytorialnego jest gwarantowana konstytucyjnie, czynności nadzorcze mogą być dokonywane tylko w przy­padkach i w formach określonych ustawami.

BIBLIOGRAFIA

• „System konstytucyjny Stanów Zjednoczonych”

PUŁŁO Andrzej (1997)

• „Ustroje państw współczesnych”

GDULEWICZ Ewa i inni (1997)

• „U.S. Department of Commerce, Bureau of the Census, Census of Government, vol. 1”

• „Gmina w wybranych krajach Europy” J EŻEWSKI

• „Samorząd terytorialny zagadnienia ustrojowe” DOLNICKI

• „Prawo konstytucyjne” BANASZAK Bogusław

• INTERNET

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.




ORGANY GMINY

uchwałodawczy

wykonawczy

RADA

Urzędnicy główni

BURMISTRZ

NADBURMISTRZ

DYREKTOR GMINY

DYREKTOR MIASTA

MAGISTRAT

Urzędnicy przyboczni

Przewodniczący

Wydziały

Rys 2.

PODZIAŁ GMIN

Kryterium rozdziału zadań

Kryterium wielkości i składu

Kryterium ustrojowe

1. typ monistyczny

2. typ dualistyczny

3. typ trójpodziału zadań

1. małe gminy wiejskie

2. duże gminy

3. średnie miasto

4. duże miasto

1. północnoniemiecki

2. południowoniemiecki

3. magistracki

4. burmistrzowski

5. samorządowy w krajach byłej NRD

Rys 3.

---