Praca kontrolna z Metodologii Bada艅 Naukowych w Ekonomii
Model hipotetyczno-dedukcyjny
-
ewolucja i podstawowe za艂o偶enia
Jednym z bazowych zada艅 nauk empirycznych jest odkrycie praw rz膮dz膮cych naszym otoczeniem. Prawa te mog膮 by膰 b膮d藕 deterministyczne (jednoznaczne), b膮d藕 te偶 statystyczne (probabilistyczne). Te ostatnie wskazuj膮 tylko na prawdopodobie艅stwo zachodzenia pewnego zdarzenia w okre艣lonych warunkach, ale nie na jego konieczno艣膰. Do po艂owy XIX w. prawa statystyczne nie by艂y traktowane jako „prawdziwe” prawa. Dlatego te偶 np. og艂aszane w pierwszej po艂owie XIX stulecia wnioski ze statystyki demograficznej czy ekonomicznej, m贸wi膮ce o prawdopodobie艅stwie pewnych zjawisk, nie by艂y traktowane jako prawa. Dzisiaj nikt ju偶 nie uwa偶a, 偶e nie s膮 to „prawdziwe” prawa.
W jaki spos贸b odkrywamy prawa przyrody czy spo艂ecze艅stwa? Mamy tu kilka podstawowych metod, o kt贸rych m贸wi膮 podr臋czniki logiki i metodologii, tote偶 przedstawi臋 je w najwi臋kszym skr贸cie. Najprostsza jest metoda indukcyjna, a 艣ci艣le m贸wi膮c, indukcja enumeracyjna. Zbieramy fakty z interesuj膮cego nas zakresu, badaj膮c np. czy przedmioty nale偶膮ce do jakiej艣 klasy maj膮 okre艣lon膮 cech臋 i w wypadku odpowiedzi pozytywnej wyci膮gamy wniosek, 偶e ka偶dy przedmiot tej klasy ma t臋 cech臋. Oczywi艣cie, im wi臋cej przedmiot贸w zaobserwujemy i im bardziej s膮 one r贸偶norodne, tym lepiej uzasadniony jest wniosek indukcyjny. Jednak偶e zbada膰 mo偶emy tylko sko艅czon膮 liczb臋 przedmiot贸w, wniosek za艣 dotyczy niesko艅czonego zbioru takich przedmiot贸w (kt贸re ju偶 istniej膮 albo mog膮 zaistnie膰 w przysz艂o艣ci). Dlatego w艂a艣nie uznajemy ten wniosek za prawo nauki, aczkolwiek mo偶emy si臋 pomyli膰, indukcja nie jest bowiem metod膮 niezawodn膮.
Indukcja enumeracyjna jest stosowana w pocz膮tkowym stadium rozwoju ka偶dej nauki. W stadium bardziej zaawansowanym przewa偶a inna metoda, zwana hipotetyczno-dedukcyjn膮.
Metoda hipotetyczno dedukcyjna pojawi艂a si臋 na prze艂omie XIX i XX wieku jako opozycja wobec powszechnie w贸wczas przyj臋tego modelu wnioskowania indukcyjnego. W艣r贸d prekursor贸w znale藕li si臋 Ernest Mach, Henri Poincare i Pierre Durhem, a szerzej zosta艂a rozpowszechniona przez cz艂onk贸w Ko艂a Wiede艅skiego i pragmatyk贸w ameryka艅skich. Jednak偶e musia艂o min膮膰 blisko p贸艂 wieku zanim model ten m贸g艂 zosta膰 powszechnie zaakceptowany jako jedyny spos贸b wyja艣niania obowi膮zuj膮cy w nauce. Sta艂o si臋 to dzi臋ki artyku艂om Carla Hemperla i Petera Oppenheima. Byli oni zdania, 偶e logika jest podstaw膮 naukowego wyja艣nienia, czym艣 co 艂膮czy, scala wszystkie naukowe s膮dy. Wszystkie prawdziwie naukowe wyja艣nienia zawieraj膮 mianowicie „co najmniej jedno prawo uniwersalne oraz opis istotnych warunk贸w pocz膮tkowych lub granicznych, 艂膮cznie tworz膮cych explanans, czyli zbi贸r przes艂anek, z kt贸rego przy pomocy regu艂 logiki dedukcyjnej wyprowadzane jest explanandum, to znaczy twierdzenie odnosz膮ce si臋 do pewnego zdarzenia, kt贸rego wyja艣nienia szukali艣my”.
Prawo uniwersalne to ka偶de twierdzenie brzmi膮ce: „za ka偶dym razem gdy zachodz膮 zjawiska A, zachodz膮 jednocze艣nie zjawiska B” . Wspomniane prawa uniwersalne mog膮 dotyczy膰 dw贸ch form:
odnosz膮cych si臋 do pojedynczych zjawisk B,
odnosz膮cych si臋 do klas zjawisk B.
Natomiast je偶eli chodzi o regu艂y logiki dedukcyjnej rozumiemy przez to pewien niekwestionowany, niepodwa偶alny, wiarygodny spos贸b rozumowania opieraj膮cego si臋 na zasadzie je偶eli ka偶de X jest Y i ka偶de X jest Z, to ka偶de Y jest Z, czyli tzw rozumowanie sylogistyczne.
Wracaj膮c do wspomnianych wy偶ej artyku艂贸w Hempela i Oppenheima, twierdz膮 oni, 偶e zar贸wno eksplanacja jak i prognozowanie zjawiska, czyli odpowiednio dedukcja i hipoteza, kieruj膮 si臋 tymi samymi zasadami wnioskowania logicznego. Ponadto s膮 oni zdania, 偶e nale偶y pami臋ta膰, 偶e stawianie hipotezy dotycz膮cej pewnego interesuj膮cego nas stanu rzeczy poprzedza wnioskowanie. Najpierw bowiem wychodzimy od wyja艣nianego zjawiska, kolejno poszukujemy przynajmniej jedno prawo uniwersalne, a nast臋pnie ujmuj膮c warunki pocz膮tkowe, dochodzimy do logicznej przes艂anki jego stwierdzenia.
Jednym z krytyk贸w tej tezy by艂 Dray, kt贸ry okre艣li艂 j膮 „modelem wyja艣nienia przez odwo艂anie si臋 do prawa wy偶szego rz臋du”. Zauwa偶y艂 on bowiem, 偶e w przypadku gdy najpierw wychodzimy od prognozy, czyli najpierw znajdujemy prawo uniwersalne oraz zesp贸艂 warunk贸w pocz膮tkowych, nast臋pnym krokiem jest wyprowadzenie logicznego stwierdzenia odnosz膮cego si臋 do nieznanego zjawiska. Tak膮 kolejno艣膰 stosujemy, gdy zale偶y nam na rozpatrzeniu istnienia weryfikalno艣ci zak艂adanego prawa. Nazywane jest to „retrospektywn膮 prognoz膮”.
Jak wida膰 istniej膮 dwie idee, kt贸re 艂膮czy symetria, poniewa偶 niezale偶nie od czego wyjdziemy, czy od wyja艣nienia czy od prognozowania, efekt ko艅cowy powinien by膰 ten sam. Owa symetria stanowi rdze艅 modelu hipotetyczno-dedukcyjnego, modelu opieraj膮cego si臋 wy艂膮cznie na regule dedukcji, czyli wnioskowaniem zgodnym z kierunkiem wynikania logicznego.
Reasumuj膮c, ca艂y cykl hipotetyczno - dedukcyjny mo偶na uj膮膰 nast臋puj膮co:
Aby wyja艣ni膰 zjawisko, kt贸rego nauka dotychczas nie wyja艣ni艂a, tzw. anomali臋, tworzymy hipotez臋 o przyczynach tego zjawiska czy jego mechanizmie wewn臋trznym, dedukujemy z tej hipotezy konsekwencje empiryczne, tzn. takie, kt贸re mo偶emy wprost obserwowa膰 i przeprowadzamy odpowiednie do艣wiadczenia. Je艣li daj膮 one wynik pozytywny, hipotez臋 uznajemy za potwierdzon膮, gdy za艣 pewne z tych do艣wiadcze艅 daj膮 wynik negatywny, hipotez臋 uznajemy za obalon膮. Nale偶y jednak zauwa偶y膰, 偶e 偶aden z tych wniosk贸w nie jest ostateczny, ka偶dy z nich mo偶e by膰 zrewidowany przez dalszy rozw贸j nauki, nawet wynik negatywny. Mo偶e si臋 bowiem zdarzy膰, 偶e wynik ten falsyfikuje nie nasz膮 hipotez臋, lecz jakie艣 dodatkowe za艂o偶enie przyj臋te (艣wiadomie lub nie艣wiadomie) podczas naszego rozumowania.
Blaug M., Metodologia ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, s. 38-39
ibid.
3
Model hipotetyczno-dedukcyjny - ewolucja i podstawowe za艂o偶enia