METODOLOGIA BADAŃ NAUKOWYC 15.10.2012 „WYKŁAD II”

Badania naukowe – rodzaje

- badania naukowe to rozwiązywanie problemów w zadaniach naukowych

- rodzaje badań naukowych: podstawowe, stosowane, diagnostyczne, weryfikacyjne, kompleksowe, przyczynkarskie, heurystyczne, algorytmy

Badania podstawowe (poznawcze)

- mają na celu teoretyczne wzbogacanie wiedzy danej dziedziny; ich celem jest odkrywanie nowych prawd, związków zachodzących miedzy zjawiskami, tworzenie podbudowy teoretycznej i opracowywanie nowych teorii

- badania podstawowe służą tworzeniu ogólnych praw nauki

Badania stosowane

- umożliwiają, na podstawie uzyskanych z obserwacji lub eksperymentów wyników, sformułowanie pragmatycznych wniosków, które mogą być wdrożono do praktyki w celu poprawy efektywności działania

- badania turystyczne należą do grupy badań stosowanych

Badania diagnostyczne

- stanowią element procedury diagnostycznej; mają na celu uzyskanie wiarygodnych informacji, ustalenie stanu faktycznego (diagnoza stanu aktualnego), rzeczywistych cech i zasad funkcjonowania

Badania weryfikacyjne

- mają na celu potwierdzenie lub zaprzeczenie danego stanu w obrębie rozpatrywanych zjawisk lub procesów; punktem wyjścia w badaniach weryfikacyjnych są albo znane bliżej skutki (bez znajomości przyczyn) albo znane dokładnie przyczyny bez znajomości skutków

Badania kompleksowe

- podmiot tych badań nie stanowi zwykle spójności; problem badawczy ma charakter interdyscyplinarny; badane cechy nie są jednorodne; do badań kompleksowych wykorzystuje się różne metody, techniki i narzędzia badawcze

- badania turystyczne często powinny mieć charakter badań kompleksowych

Badania przyczynkarskie

- dotyczą wąskiego zakresu zjawiska; ograniczają się do wąskiej populacji (zbiorowości statycznej); mają często zastosowanie przy dokonywaniu wstępnego przeglądu literatury (tematu, zagadnienia)

- ze względu na swoje walory kształcące są często stosowane przy pisaniu prac kwalifikacyjnych, np. prac magisterskich

Badania heurystyczne

- dotyczą umiejętności wykrywania zupełnie nowych faktów i związków między nimi zachodzących; za pomocą badań heurystycznych można dochodzić do zupełnie nowych rozwiązań i ustaleń

- stanowią proces wysuwania, rozwiązywania, opracowywania i zastosowania pomysłów, regulowany i kierowany specyficznymi sposobami zwanymi regułami heurystycznymi (wskazówki, taktyki, triki, intuicje)

- badania heurystyczne to pewna sztuka postępowania

Procesy algorytmiczne

- stanowią przeciwieństwo badań heurystycznych

- przebiegają one zgodnie ze ściśle określonymi i sprawdzonymi zasadami – algorytmami postępowania; uzyskane za ich pomocą wyniki są pewne i niezawodne; prowadzą one do poprawnych rozwiązań

Procedury badawcze

- diagnostyczna

- eksperymentalna

- operacyjna

- ewaluacyjna

- korelacyjna

Procedura diagnostyczna

- są to czynności badawcze, których celem jest ustalenie danego stanu rzeczy (lub zmian stanów rzeczy) w określonym okresie

- w procedurze diagnostycznej stosuje się rejestrujące narzędzia badawcze (techniczne i inne)

Procedura eksperymentalna

- polega na badaniu określonego zjawiska poprzez wprowadzenie do niego celowo wybranego czynnika i obserwowanie zmian zachodzących pod jego wpływem

- procedura ta znajduje zastosowanie przy badaniu zjawisk powtarzających się w określonych warunkach

- wprowadzany czynnik pełni funkcję zmiennej niezależnej

Procedura operacyjna

- stosuje się ją w procesie przygotowania (zbierania, przetwarzania) danych (informacji) niezbędnych do podjęcia na ich podstawie określonych decyzji

Procedura ewaluacyjna

- polega na badaniu na tle efekty określonych działań, są zgodne z przyjętymi wcześniej celami

- dotyczy oceny określonych działań

Procedura korelacyjna

- zmierza do wyznaczania współzależności lub współzmienności zjawisk

- oparta jest na doborze zmiennych niezależnych oddziaływujących na zmienne zależne

Poznanie naukowe

- poznanie naukowe to proces zdobywania i zagłębiania wiedzy o świecie we wszystkich jego przejawach

Zasady poznania naukowego

- intelektualna dociekliwość, cierpliwość i sztuka wyszukiwania ważnych, z punktu widzenia poznania naukowego, problemów

- śmiałość i inwencja myślenia

- krytycyzm i ostrożność

- systematyczność, ścisłość i precyzja

- wszechstronność i bezstronność, uczciwe ocenianie uzyskanych wyników

- rozległa wiedza w przedmiocie badań

Procesy poznania myślowego (naukowego)

- poznanie zmysłowe – dysponujemy zbiorem informacji uzyskanych za pomocą własnych zmysłów lub zebranym (i udostępniony) przez innych ludzi

- poznanie myślowe – informacje, którymi dysponujemy zaczynamy świadomie, racjonalnie i abstrakcyjnie przetwarzać

Operacje myślowe

- zapewniają rezultaty poznawcze procesu poznania myślowego; zaliczamy do nich:

• Analiza i synteza

• Dedukcja i indukcja, analogia

• Porównywanie i przeciwstawianie

• Uzasadnienie i dowodzenie

• Uogólnianie i wnioskowanie

Analiza i synteza

- analiza (gr. rozbiór) – proces myślowy polegający na rozłożeniu pewnej całości na jej części składowe i rozpatrywanie każdej z nich osobno; stosując analizę przy rozwiązywaniu danego problemu należy dążyć do rozłożenia go na tyle części, na ile jest to możliwe, dopuszczalne i niezbędne

- synteza (gr. zestawienie) – łączenie wyodrębnionych przez analizę czynników; jest to całościowe, poznawcze potraktowanie danego zjawiska lub procesu

- analiza i synteza, stanowią zamkniętą całość rozumowania w procesie poznania myślowego

Dedukcja i indukcja

- dedukcja (wyprowadzenie) – rozumowanie od ogółu do szczegółu – to rodzaj rozumowania logicznego, mającego na celu dojście do określonego wniosku na podstawie założonego wcześniej zbioru przesłanek; rozumowanie dedukcyjne jest zawarte wewnątrz swoich założeń; polega na prostym wyciąganiu wniosków; jest to przeprowadzane poprawne, zaś zbiór przesłanek nie zawiera fałszywych, to wnioski wyciągnięte w wyniku rozumowania dedukcyjnego są prawdziwe

- indukcja (wprowadzenie) – rozumowanie od szczegółu do ogółu – polega na wprowadzaniu wniosków z przesłanek będących ich jednostkowymi przypadkami; na podstawie informacji o niektórych zjawiskach z danej klasy można wnioskować o wszystkich zjawiska tej klasy

Analogia

- orzekanie o pewnych cechach omawianego przedmiotu (rzeczy, osoby, pojęcia itp.) na zasadzie jego podobieństwa do innego przedmiotu

- rozumowaniu per analogiam przypisuje się w nauce głównie funkcję heurystyczną, to znaczy uważa się je za środek do wynajdowania nowych pomysłów i rozwiązań

- niektórzy uważają, że metoda wnioskowania w drodze analogu jest czymś wpisanym w umysł człowieka i ten posługuje się nim na co dzień często sobie tego nawet nie uświadamiając; porównywanie różnych spraw celem podjęcia decyzji życiowych, wydania wyroku sądowego czy oszacowywania wartości nieruchomości są tradycyjną domeną analogu

Porównywanie i przeciwstawiane

- polega na zestawieniu ze sobą cech, parametrów, wyników lub danych celem znalezienia ich wspólnych lub różniących właściwości

- wykorzystywane często do badań zawierających elementy oceny, wtedy porównujemy otrzymane wyniki (najczęściej ilościowe) z określoną skalą porównawczą lub między sobą

Uzasadnianie i dowodzenie naukowe

- uzasadnianie naukowe polega na wykazaniu, że istnieją uzasadnione argumenty (racje) przemawiające za prawdziwością stawianego wniosku, poglądy, hipotezy; dane stwierdzenie (wniosek, hipoteza) zasługuje na akceptację, jeżeli istnieją przekonywujące racje (dowody naukowe) przemawiające za prawdziwością lub prawdopodobieństwem głoszonego twierdzenia

- dowodzenie naukowe polega na wykazaniu prawdziwości danego stwierdzenia na podstawie innych stwierdzeń uznanych za prawdziwe (podejście dedukcyjne); stosowane jest głównie w naukach formalnych, np. w matematyce, logice

Uogólnianie i wnioskowanie

- uogólnianie (nawiązuje do syntezy, stanowi jej pogłębienie i rozszerzenie) – teoretyczne lub praktyczne połączenie części (właściwości, cech, stosunków) badanych faktów (zjawisk, procesów), by w nowym ujęciu wykazywały charakterystyczne właściwości

- wnioskowanie – przyjmowanie za prawdziwe określonego zdania i dochodzenie na tej podstawie do przeświadczenia o prawdziwości innego zdania (zdań); wnioskowanie znaczy domniemywać lub wnosić ze znanych faktów