METODOLOGIA BADAŃ NAUKOWYCH 12.11.2012 „WYKŁAD VI”
Istotność problemu naukowego
- problem naukowy powinien dotyczyć rzeczy istotnych z poznawczego lub praktycznego punktu widzenia
- o dojrzałości danej dyscypliny naukowej świadczy zdolność do kreowanie istotnych problemów naukowych
Problem badawczy, pytania problemowe a hipotezy naukowe
- problem badawczy wyznacza hipotezę główną, stanowiącą próbę jego wyjaśniania
- pytania problemowe (problemy szczegółowe) wyznaczają szczegółowe hipotezy robocze
Hipotezy naukowe (badawcze) – definicje
- przypuszczenie dotyczące zachodzenia pewnych zjawisk lub zależności, które pozwala wyjaśnić jakiś niewytłumaczalny dotąd problem (Kotarbiński)
- nieprzyjęta jeszcze racja wyjaśnienia jakiegoś faktu, którą podajemy w procedurze sprawdzania (Adjukiewicz)
- naukowe przypuszczenie co do istnienia lub nieobecności danego faktu w określonym miejscu i czasie (Pieter)
Hipotezy naukowe (badawcze) – tworzenie
- hipotezę tworzy się poprzez zmianę formy gramatycznej pytania problemowego ze zdania pytającego na zdanie twierdzące lub przeczące
- hipoteza powinna zawierać próbę odpowiedzi na postawione pytania problemowe i stanowić przypuszczalne rozwiązanie problemu badawczego (lub jego części)
- hipotezy poddawane są procesowi weryfikacji lub falsyfikacji, w wyniku którego są uznawane za prawdziwe lub fałszywe
Hipotezy badawcze – funkcje
- tworzenie i weryfikacja (falsyfikacja) hipotez umożliwia przejście od wiedzy już nieistniejącej do wiedzy nowej; ta nowa wiedza na etapie formułowania hipotezy jest jeszcze bardzo niepewna i dopiero w toku dalszego sprawdzania może (ale nie musi) zostać potwierdzona
- nowa wiedza zawierająca się w hipotezach stanowi próbną odpowiedź na pytania (przykłady)
jakie zależności występują między zjawiskami?
co jest przyczyną określonego zjawiska?
jaka jest struktura określonego zjawiska?
jakie czynniki wywierają wpływ na zjawisko?
dlaczego dane zjawisko ma taki charakter?
Metoda – definicja ogólna
- meta hodos (gr) – droga do celu, posuwanie się, podążanie za kimś
- metoda jest systemem postępowania, to znaczy sposobem wykonywania czynu złożonego, polegającym na określonym doborze i układzie jego działań składowych, a przy tym odpowiednio zaplanowanym i nadającym się do wielokrotnego stosowania (Kotarbiński T., 1965, Traktat o dobrej robocie, 86-87)
Metoda badawcza
- zasady postępowania i rozumowania naukowego, które odnoszą się do praktycznej lub teoretycznej działalności człowieka i prowadzą do rozwiązania, w sposób planowy i celowy, określonego problemu badawczego, przy zastosowaniu odpowiednich narzędzi badawczych
- metodami badawczymi (stosowanymi w naukach) zajmuje się metodologia nauk (metodologia epistemologiczna)
- epistemologia – inaczej teoria poznania, jest to dział filozofii zajmujący się możliwościami, granicami poznania ludzkiego
Cechy metoda badawczych
- metody badawcze aby przyniosły pozytywne efekty powinny być
jasne (zrozumiałe)
jednoznaczne (powinny wykluczać dowolność interpretacji wyników badań)
celowe (podporządkowane określonemu celowi
skuteczne (powinny zapewniać osiągnięcie celu)
niezawodne (powinny pozwalać uzyskiwane zamierzone rezultaty)
ekonomiczne (optymalizacja nakładów sił i środków, kosztów, czasu)
- cechy te decydują o popularności (możliwościach wykorzystywania) poszczególnych metod
Metoda naukowa, technika badawcza, narzędzia badawcze
- metoda badawcza (znacznie szerokie) – określa sposób postępowania badawczego, wskazuje na charakter i zakres badań; Por.: ogólna metoda naukowa, metoda dedukcyjna, metoda matematyczna, analiza i synteza
- technika badawcza (metoda badawcza w wąskim znaczeniu) – szczegółowe czynności prowadzenia różnych badań cząstkowych (zbieranie, porządkowanie, przechowywanie i opracowanie danych)
- narzędzia badawcze – przedmioty, instrumenty, urządzenia techniczne, aparatura pomiarowa, służące do realizacji technik badawczych
Metoda naukowa a technika badawcza
- metody naukowe i techniki badawcze wynikają z przyjętego problemu badawczego i hipotez
- technika badawcza wynika z metody naukowej (badawczej)
- technika badawcza jest w sensie logicznym podrzędna do metody naukowej
- technika badawcza w sensie rzeczowym jest węższa od metody naukowej
Rodzaje metod badawczych (w szerokim rozumieniu)
- metoda dedukcyjna
- metoda indukcyjna (obserwacja, eksperyment)
- metoda analityczno-syntetyczna
Rodzaje metod badawczych (w wąskim rozumieniu) – technik badawczych (przykłady)
- obserwacja
- sondaż diagnostycznych (wywiad, ankieta)
- badania dokumentów
- analiza i krytyka piśmiennictwa
- techniki socjometryczne
- metody statyczne
- metody heurystyczne
- metody kartograficzne
- symulacje komputerowe
Rodzaje narzędzi badawczych
- kwestionariusz ankiety
- arkusz obserwacji
- test
- urządzenia techniczne rejestrujące
- urządzenia techniczne obserwacyjne
Zmienne i ich wskaźniki
- jeśli przedmiot badań (materialny i formalny) przybiera przynajmniej dwie wartości – stanowi on zmienną
- tymi zmiennymi mogą być więc osoby, cechy, właściwości, rzeczy, zdarzenia
- muszą one jednak przybierać różne wartości – przynajmniej dwie
Wybrane rodzaje zmiennych
- ilościowe – mierzalne właściwości przedmiotu badań (fizyka, matematyka, statystyka)
- jakościowe – nie poddają się pomiarowi ilościowemu, można stwierdzić fakt ich występowania lub ich brak (np. plac badanych, pochodzenie społeczne, poglądy polityczne, gusty artystyczne)
- dwuwartościowe (dychotomiczne) np. podział ludności wg wieku, zawodu, miejsca zamieszkania, koloru skóry itp.
- zależne i niezależne, pośredniczące
Zmienne niezależne i zależne
- zmiennie niezależne – zmienne od których zależą zmienne zależne; są one przyczyną określonego skutku, czyli zmian w zmiennych zależnych; są to zmienne, za pomocą których badacz chce wyjaśnić zmiany wartości zmiennych zależnych
- zmienną niezależną jest ta, która wyjaśnia badane zjawisko i która powoduje zmiany w wartościach zmiennych zależnych; jest zakładaną przyczyną zmian zmiennej zależnej
- zmienne zależne – stanowią skutek w określonym badaniu, ulegają one zmianom pod wpływem zmiennych niezależnych; są to zmienne, które badacz chce wyjaśnić; są nimi bezpośrednie lub pośrednie skutki oddziaływania zmiennych niezależnych; są to zjawiska, które badacz wyjaśnia
Zmienne niezależne i zależne – przykłady
- poziom dochodu a wyjazdy wakacyjne
- wykształcenie a poziom dochodu
- miejsce zamieszkania a wykształcenie
Wskaźniki
- wskaźnik jest to właściwość, fakt, zdarzenie, stan lub proces, które są możliwe do zaobserwowania, i na podstawie których można poznać, że wystąpiło dane zjawisko lub cecha
- są to więc pewne obserwowalne własności połączone stałym związkiem z innymi własnościami (nie poddającymi się obserwacji)
- pozwalają stwierdzić występowanie jednych własności na podstawie obecności innych własności
Wskaźniki – przykłady
- niska (wysoka) średnia ocen
- liczba turystów z danego kraju
- zaczerwieniona twarz
- trzęsące się ręce
WSKAXNIKI POWYŻSZE WSKAZUJĄ NA WYSTEPOWANIE CZEGO (JAKIEGO ZJAWISKA) ?