METODOLOGIA BADAŃ NAUKOWYCH 5.11.2012 „WYKŁAD V”

Paradygmatyczny model nauki a klasyczna idea kumulacyjnego postępu naukowego

Teoria poznania naukowego – podsumowanie

- klasyczny model uprawomocnienia (uzasadnienia) wiedzy – 6 zasad

- nowożytny model uprawomocnienia wiedzy

- racjonalizm i empiryzm – jako spuścizna modelu nowożytnego

- problem indukcji oraz relacji doświadczania do teorii – jako słabe punkty empiryzmu

- racjonalizm krytyczny (K.R. Popper) – rezygnacja z modelu uzasadniającego nauki

- model paradygmatyczny nauki – pojęcie rewolucji naukowych (T. Kuhn), nauka normalna i nadzwyczajna

Główne etapy badań naukowych

- stwierdzenie braków i/lub błędów w danym rodzaju wiedzy (dyscyplinie naukowej, fragmencie rzeczywistości)

- sformułowanie problemu badawczego (podstawienie pytań problemowych – tez) i określenie przedmiotu badań

- ocena podjętego problemu badawczego w świetle wyników dotychczasowych badań

- sformułowanie hipotez badawczych

- wybór i przyjęcie procedury badawczej oraz metod, technik i narzędzi badawczych

- przeprowadzenie badań wstępnych – opcjonalnie

- przeprowadzenie badań właściwych – zgodnie z przyjętą procedurą badawczą

- pisarskie opracowanie uzyskanych wyników i ich opublikowanie

Problem (gr. problema)

- problem – w znaczeniu ogólnym przeszkoda, którą należy usunąć

- występuje w kilku znaczeniach:

- potocznym (zadanie do rozwiązania)

- dydaktycznym (subiektywny brak wiedzy)

- naukowym (badawczym) – niewiedza o charakterze obiektywnym

Problem naukowym (badawczy)

- stan niewiedzy (w danej dziedzinie, dyscyplinie naukowej, fragmencie rzeczywistości) mający charakter obiektywny

- rozwiązanie problemu badawczego następuje przy pomocy badań naukowych, których rezultaty prowadzą do stworzenia nowych rozwiązań, wyjaśnienia (odkrycia) nieznanych faktów, zdarzeń, procesów, wysunięcia nowych wniosków, praw i teorii

- problem badawczy wyznacza przedmiot badań oraz determinuje dobór metody lub zespołu metod i technik badawczych

Istotność problemu naukowego

- problem naukowy powinien dotyczyć rzeczy istotnych z poznawczego lub praktycznego punktu widzenia

- o dojrzałości danej dyscypliny naukowej świadczy zdolność do kreowanie istotnych problemów naukowych

Antynoble jako przykłady nieistotnych problemów naukowych

- badania nad dynamiką płynów; jak nieść kawę by jej nie rozlać; czynniki decydujące: sposób chodzenia, rozmiar naczynia, skupienie niosącego i sygnały z otoczenia; wnioski: z kubkiem należy iść jak najwolniej, spoglądać na kawę a nie pod nogi

- inne odkrycia:

przeklinanie łagodzi ból (pod warunkiem, że nie przeklina się zbyt często)

założenie skarpet na buty pomaga uniknąć poślizgnięcia

przedsiębiorstwa funkcjonowałyby wydajniej gdyby losowo awansowały swoich pracowników

Formułowanie problemu naukowego (badawczego)

- sformułowanie problemu badawczego polega na werbalnym określeniu obiektywnego stanu niewiedzy (w danej dziedzinie, dyscyplinie naukowej) na gruncie dotychczasowej wiedzy

- problem badawczy jest zwykle formułowany w postaci zdań oznajmujących lub pytających, które powinny wskazywać na pewną wiedzę badawczą podejmującego się jego rozwiązania

- problemy naukowe mogą być wyrażane zdaniami analitycznymi i syntetycznymi

Zdania analityczne

- są to takie zdania, których wartość logiczną (prawdę lub fałsz) można wykazać na podstawie analizy użytych w nich wyrażeń, np. „2+2=4” lub „(x³)=3x²” lub „Szwagier to syn mojej siostry”

- zdania analityczne występują głównie w naukach formalnych – służą do weryfikowania lub falsyfikowania twierdzeń

Zdania syntetyczne

- są to zdania, których wartość logiczna (prawda lub fałsz) nie może być ustalona bez odwoływania się do rzeczywistości (poprzez obserwację, eksperyment)

- zdania syntetyczne występują w naukach empirystycznych (przyrodniczych i społecznych)

- problemy naukowe w badaniach nad turystyka i nad rekreacją werbalizowane są w formie zdań syntetycznych

Problem naukowy a cel badań

- z metodologicznego (naukowego) punktu widzenia celem badań jest rozwiązywanie problemu naukowego

- mogą być też inne cele badań, np. przygotowanie i obrona pracy kwalifikacyjnej

Przedmiot badań

- jest to ściśle zdefiniowany wycinek rzeczywistości (przyrodniczej, społecznej, kulturowej), który stanowi przedmiot zainteresowań badaczy w kontekście określonego problemu badawczego

- stanowi obiekt badań (to co badamy – w kontekście przyjętego problemu badawczego), to jest fakt (informacja, proces, zjawisko, wytwór umysłu – pojęcie abstrakcyjne) związany z wyjaśnieniem problemu badawczego

Materialny i formalny przedmiot badań

- przedmiot materialny badań – to co się bada w sensie materialnym (fragment rzeczywistości) – może nie być wystarczający do precyzyjnego określenia przedmiotu badan (różne dyscypliny mają ten sam materialny przedmiot badań)

- człowiek jako wspólny przedmiot materialny dla medycyny, psychologii, antropologii fizycznej i kulturowej

- przedmiot formalny jest to aspekt przedmiotu materialnego – przedmiot formalny specyfikuje dana dyscyplinę naukową

Pytania problemowe (tezy, problemy szczegółowe)

- wynikają z problemu badawczego – stanowią jego uszczegółowienie

- problemy szczegółowe formułuje się na podstawie wiedzy o problemie badawczym i przedmiocie badań

- podobnie jak problem badawczy, pytania problemowe muszą być w stopniu dostatecznym opierać się na wiedzy ogólnej dotyczącej badanego przedmiotu

- zestaw pytań problemowych powinien być kompletny, konieczny i wystarczający

- jeśli uzyska się odpowiedzi na wszystkie pytania problemowe (spełniające powyższy warunek) to cel badań będzie osiągnięty – zastąpi pełne rozwiązanie problemu badawczego

Formułowanie pytań problemowych (tez, problemów szczegółowe)

- należy uwzględnić

co już wiadomo o problemie badawczym, np. co zostało napisane w literaturze

jakie wysnuto wnioski, jakie uzyskano wyniki

jakie kierunki zaproponowano do dalszych badań

w jakich zagadnieniach występują braki, kontrowersje, niedopowiedzenia lub polemiki

Problemy badawcze – przykłady (z poziomu prac magisterskich)

- uwarunkowania rozwojowe turystyki windsurfingowej na Półwyspie Helskim

- wpływ uczestnictwa w obozach żeglarskich na procesy wychowawcze dzieci i młodzieży

- produkt turystyczny gminy Nieborów w świetle teorii sieciowego produktu turystycznego

Uwarunkowania rozwojowe turystyki windsurfingowej na Półwyspie Helskim

- przedmiot badań: cechy i elementy środowiska geograficznego oraz uwarunkowania społeczne występujące na Półwyspie Helskim – w aspekcie ich możliwego wpływu na rozwój turystyki windsurfingowej

- pytanie problemowe jakie są czynniki sprzyjające rozwojowi turystyki windsurfingowej na Półwyspie Helskim

- pytanie problemowe jakie są bariery ograniczające rozwój turystyki windsurfingowej na Półwyspie Helskim

Wpływ uczestnictwa w obozach żeglarskich na procesy wychowawcze dzieci i młodzieży

- przedmiot badań: dzieci i młodzież – uczestnicy obozów żeglarskich – w aspekcie zmian osobowościowych, które u nich wystąpiły w związku z udziałem w obozie żeglarskim

- pytanie problemowe czy uczestnictwo w obozach żeglarskich pociąga za sobą zmiany w procesie wychowania dzieci i młodzieży

- pytanie problemowe jeśli takie zmiany zaobserwowano, to jaki mają one charakter (pozytywny czy negatywny)

Produkt turystyczny gminy Nieborów w świetle teorii sieciowego produktu turystycznego

- przedmiot: uwarunkowania kulturowe, społeczne i gospodarcze gminy Nieborów – w aspekcie ich wpływu na warunki do tworzenia produktów turystycznych lub sieciowego

- pytanie jakie czynniki przemawiają za prawdziwością teorii rozwoju sieciowego produktu turystycznego na obszarze gminy Nieborów

- pytanie jakie czynniki wskazują na niedostosowanie założeń teorii rozwoju sieciowego produktu turystycznego do rzeczywistości gminy Nieborów