METODOLOGIA BADAŃ NAUKOWYCH 8.10.2012 DR HAB. LESZEK BUTOWSKI
Zakres wykładu:
- podstawy metodologicznej pracy naukowej
- wybrane metody stosowane w badaniach nad turystyką i rekreacją
- wybrane współczesne i historyczne koncepcje badawcze odnoszące się do turystyki i rekreacji
Wiedza ludzka - rodzaje:
- wiedza ludzka to spostrzeżenia, informacje i zjawiska stanowiące fakty o istniejącej rzeczywistości; jest ona wytworem ludzkiej świadomości i zmysłowych odczuć utrwalonych w naszej pamięci
- rodzaje wiedzy ludzkiej (przykłady): potoczna, naukowa, techniczna, medyczna, prawna, artystyczno-literacka, racjonalna, irracjonalna
Wiedza potoczna
- Wiedza potoczna (powszechna, zdroworozsądkowa) – najstarszy rodzaj ludzkiej wiedzy. Dotyczy poznania wszelkiej rzeczywistości. Zajmuje się użytkowym wyjaśnieniem problemów. Jest w swojej istocie ogólnikowa, wycinkowa, nieprecyzyjna, o stosunkowo małej wiarygodności i jednoznaczności.
Wiedza naukowa
- Zastępuje i eliminuje wiedzę potoczną. Stosując procesy myślowe i techniki badawcze wyjaśnia (rozwiązuje) problemy naukowe. Podaje i uzasadnia mechanizmy, przyczyny i ich skutki w ujęciu praktycznym i teoretycznym. Wiedza naukowa powinna być prawdziwa, pewna i usystematyzowana.
- Wykazuje wysoki stopień samokrytycyzmu i samokontroli
- Jej ostatnim celem jest poznanie obiektywnej prawdy. Tylko czy ten cel jest osiągalny?
Istota nauki
- nauka to ogół zgromadzonych, sprawdzonych, uporządkowanych i należycie uzasadnionych faktów ujętych w teorie i prawdy naukowe
- fakty należy rozumieć jako coś pewnego; to czy miało, ma lub będzie miało miejsce; są one dostępne poznaniu zmysłowemu i myślowemu
Nauka jako pojęcie wieloznaczne
- racjonalna wiedza ludzka (naukowa)
- rodzaj działalności wyrażający się działalnością naukowo-badawczą
- sposoby działania (procesy myślowe, metody, techniki i narzędzia badawcze)
- zespoły ludzkie, stanowiące pracowników naukowych uprawniających działalność naukową
- instytucje naukowo-badawcze
- świadomość społeczna, obejmująca intelekt siły wytwórcze i zaangażowanie społeczeństwa
Determinanty i uwarunkowania rozwoju nauki (zewnętrzne)
- gospodarka i jej zapotrzebowanie
- technika i jej potrzeby
- obronność i jej wymagania
- stosunki społeczno-gospodarcze
- ideologia społeczna
- potrzeby intelektualne społeczeństwa
- światopogląd (filozofia, etyka i religia)
Funkcje nauki (wiedzy naukowej)
- deskryptywna (opisowa)
- eksplancyjne (wyjaśniająca) ujawnia istotę danego zjawiska, procesu; opiera się na wnioskowaniem redakcyjnym „znamy skutki, szukamy przyczyny”
- prognostyczna – rezultatem jest hipoteza prognostyczna
- instrumentalna (doradcza) – rezultatem są dyrektywy dla decydentów
- ideologiczna (dydaktyczno-wychowawcza) rezultatem są dyrektywy ideologiczne i propagandowe
Podział nauki (wiedzy naukowej) – klasyfikacja wg Arystotelesa
- nauki teoretyczne (fizyka, matematyka, logika, filozofia)
- nauki praktyczne (etyka, ekonomika, polityka)
- nauki twórcze (poetyka, retoryka, sztuka)
Podział stosowany w średniowieczu
- w średniowieczu dzielono nauki na:
Świeckie – artes liberales; trivium: gramatyka, retoryka, dialektyka; quadrivium: arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka
Nauki teologiczne – w których dopuszczano objawienia jako źródła poznania
Podział wg Francisa Bacona (Anglia, XVI/XVII w)
- zgodnie z zaangażowaniem „władz umysłowych”
- rozum: dyscypliny filozoficzne (teoretyczne), takie jak matematyka, logika
- pamięci – nauki historyczne
- wyobraźni – sztuka
Podział wg A. Comta (Francja, XIX w)
- abstrakcyjne (nauki teoretyczne) traktujące o ogólnych prawach i procesach kształtujących fakty
- konkretne (nauki opisowe) – zajmujące się jednostkowym faktami doświadczalnymi (geologia, zoologia, botanika)
Kryteria podziału nauki
- przedmiot poznania (przyroda, człowiek, materialne i abstrakcyjne wytwory umysłu)
- metody badań (np. indukcyjne, dedukcyjne, ilościowe, jakościowe)
- funkcja wiedzy naukowej (podstawowe, stosowane, technologiczne)
Podział wg Bunge [za.] Z. Chojnicki (2005)
- podstawowe – funkcja poznawcza wiedzy naukowej
- pograniczne – funkcja poznawcza wiedzy naukowej
- stosowane – funkcja utylitarna w.n
- technologiczne – funkcja praktyczna w.n
Nauki podstawowe
- nauki podstawowe dzielą się na :
Nauki formalne (logika, matematyka)
Nauki empiryczne
Nauki empiryczne
Nauki empiryczne (realne), obejmują te nauki w ramach, których dokonuje się odkryć różnych składników i aspektów rzeczywistości – dzielą się na:
- nauki przyrodnicze (fizyczne, chemiczne, biologiczne, nauki o Ziemi, astronomiczne)
- nauki społeczne – humanistyczne (m.in. ekonomiczne, historyczne, językoznawcze, polityczne, prawnicze, socjologiczne)
Nauki społeczne i humanistyczne
- nauki społeczne versus nauki humanistyczne
- model empiryczny (naturalistyczny, ilościowy) – charakter metodologiczny badań społecznych nie różni się zasadniczo od badań przyrody
- model humanistyczny (jakościowy) – głos odrębności i swoistość poznania człowieka i społeczeństwa; krytycznie odnosi się do stosowania metod właściwych badaniom przyrodniczym do badania człowieka i społeczeństwa
Nauki stosowane
- zapisują się wykorzystaniem wiedzy naukowej, rozwiązywania problemów o praktycznych konsekwencjach, np. nauki medyczne, pedagogiczne, badanie problemów ekonomicznych
- w naukach stosowanych wykorzystuje się wiedzę uzyskaną w naukach podstawowych
- w badaniach stosowanych chodzi nie tylko o odkrycie czegoś, ale o odkrycie czegoś co będzie użyteczne w praktyce
Nauki technologiczne
- wynajdują nowe sztuczne obiekty i procesy oraz sposoby ich produkcji
- w badaniach technologicznych dokonuje się wynalazków, w przeciwieństwie do badań podstawowych i stosowanych, gdzie dokonuje się odkryć
- wynalazki są czymś nowym, co wcześniej nie istniało (lub było poza ludzką kontrolą)
- nauki technologiczne są podstawą m.in. biznesu, produkcji przemysłowej i rolniczej, ochrony środowiska, transportu, łączności
Nauki pograniczne
- nauki pograniczne obejmują nauki kompleksowe, które mają niektóre właściwości nauk formalnych i empirycznych (np. cybernetyka, teoria systemów)
- nauka stykowa, występują na pograniczu nauk przyrodniczych i społecznych (ekologia, biofizyka, psychologia)
- nauki złożone stanowią połączone odwiecznych pól badawczych w ramach jednej dyscypliny, np. antropologia biologiczna i kulturowa, geografia społeczna i fizyczna)
Formalny podział nauk i dyscyplin naukowych w Polsce
- rozporządzenie MNiSW z dnia 8 sierpnia 2011 r. w sprawie obszarów wiedzy, dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych