Integracja z Unia Europejską w zakresie rolnictwa jest jednym z najtrudniejszych zadań, jakie stoją przed Polską w najbliższym czasie. W procesie dostosowawczym Polski do struktur europejskich szcze­gólnie wrażliwym sektorem gospodarczym jest rolnictwo. Wynika to zarów­no z miejsca jakie zajmuje rolnictwo w protekcjonistycznej polityce Wspólnot, jak i z cech rolnictwa polskiego, takich jak bardzo wysokie za­trudnienie, rozmiary bezrobocia jawnego i ukrytego, rozdrobniona struktu­ra agrarna, niski poziom wykształcenia i samoorganizacji rolników, słabe po­wiązanie producentów z przetwórczym przemysłem rolno-spożywczym i or­ganizujący się dopiero rynek zbytu. Polscy rolnicy będą w pewien sposób zmuszeni do przyjęcia nowych zwyczajów gospodarowania, nowych technik i sposobów produkcji rolnej. Chociaż istnieje wiele sceptycznych opinii dotyczących dostosowywania polskiego rolnictwa do wymogów UE z pewnością można stwierdzić, że producenci rolni stanęli na wysokości zadania i korzystają z możliwości oferowanych przez Wspólnotę.

Mimo, że okres, który upłynął od przystąpienia Polski do UE jest zbyt krótki, by na jego podstawie formułować oceny o długookresowym charakterze, można jednoznacznie stwierdzić, iż akcesja do UE ma korzystne znacznie dla polskiego rolnictwa: wzrosły ceny produktów rolnych, rozpoczął się proces wypłacania dopłat bezpośrednich, uruchamiane są programy z zakresu polityki rozwoju wsi, na wysokim poziomie utrzymuje się eksport produktów rolnych. Proces integracji rolnictwa z UE zaczyna przynosić zmiany w strukturze społecznej wsi. Konieczność podjęcia decyzji o uczestnictwie w systemie dopłat bezpośrednich, jak też o ubieganiu się o fundusze z PROW lub SPO rolnego „wymusza” na rolnikach budowanie spójnych strategii rozwoju gospodarstwa. Podział wśród społeczności wiejskiej zaczyna przebiegać pomiędzy aktywnymi a biernymi. To, że rolnicy rzeczywiście skorzystali na integracji z UE potwierdzają badania społeczne, które pokazuję rosnącą akceptację wśród tej grupy społecznej dla członkostwa w UE.

Główne tendencje w sektorze rolno-spożywczym

Korzystne tendencje, które wystąpiły jeszcze przed przystąpieniem Polski do UE i nasiliły się w pierwszych miesiącach członkostwa, utrzymują się i potwierdzają prognozy z okresu poprzedzającego akcesję, że liberalizacja handlu pomiędzy Polską a UE będzie jednoznacznie korzystna dla polskiego sektora rolnego.

Członkostwo nie spowodowało zapowiadanego „zalewu” żywnością importowaną z UE. Wprawdzie import artykułów rolno-spożywczych z UE-25 utrzymuje się na poziomie wyższym od ubiegłorocznego o ok. 30% (ok. 2400 mln euro w 2004 roku, wobec 1853 mln euro w 2003 roku), ale tempo wzrostu eksportu do państw UE-25 było ponad dwukrotnie szybsze i wyniosło ponad 60% (eksport rolno-spożywczy wyniósł około 3350 mln euro w 2004 roku, wobec 2049 mln euro w 2003 roku). Ponadto, wzrostu eksportu nie zahamowało postępujące umacnianie się kursu złotego względem euro. W rezultacie, mimo niekorzystnych dla eksportu rolno-spożywczego tendencji kursowych utrwala się tendencja wysokiego, dodatniego salda obrotów artykułami rolno-spożywczymi z państwami członkowskimi. Najprawdopodobniej dodatnie saldo obrotów z UE-25 w 2004 roku ukształtuje się na poziomie około 900 mln euro, a zatem byłoby około 4,5 razy większe niż w 2003 roku (196 mln euro).

Tabela : Handel rolno-spożywczy z państwami UE w poszczególnych miesiącach 2004 r. (w mln euro)

	UE - 25			UE - 15			UE - 10
		Import z	Eksport do	Saldo	Import z	Eksport do	Saldo	Import z	Eksport do	Saldo
Styczeń	160	199	39	140	153	13	20	46	26
Luty	177	218	40	154	167	13	24	51	28
Marzec	217	255	38	187	191	4	30	64	34
Kwiecień	195	233	38	171	176	4	25	57	33
Maj	210	279	70	185	229	44	25	51	26
Czerwiec	213	308	95	183	251	68	30	57	27
Lipiec	220	327	108	185	268	83	35	60	25
Sierpień	219	342	123	183	278	95	36	64	27
Wrzesień	212	355	143	186	287	100	26	69	42
Styczeń - Wrzesień	1824	2516	692	1574	1999	424	250	517	268

Źródło: Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej na podstawie danych CIHZ.

Koniunktura eksportowa w niektórych branżach przemysłu rolno-spożywczego, w tym przede wszystkim w mleczarstwie i przemyśle mięsnym oraz w niektórych gałęziach produkcji zwierzęcej, jest bardzo dobra. Wzrosły ceny eksportowanych artykułów mleczarskich, bydła do dalszego chowu oraz bydła rzeźnego. Wszystkie symptomy świadczą o tym, że silna pozycja eksportowa polskiego rolnictwa w tych gałęziach produkcji ma, tak jak się spodziewano, charakter trwały. Równocześnie, dość nieoczekiwanie, zwiększyło się zainteresowanie polską wieprzowiną oraz drobiem. Nie jest wykluczone, że wzrost eksportu tych produktów jest przejściowy, gdyż może się wiązać ze spadkową fazą cyklu (trzoda chlewna) i przejściowym spadkiem produkcji mięsa drobiu w niektórych państwach członkowskich (Holandia - skutki ptasiej grypy). Z drugiej strony, z danych statystycznych wynika, że eksport w obu tych grupach utrzymywał się na wysokim poziomie również w ostatnich miesiącach 2004 roku (szczególnie wysoki był eksport drobiu, który we wrześniu wyniósł blisko 30 mln euro, choć produkcja po ptasiej grypie powinna już zostać odbudowana).

Brak jakichkolwiek ograniczeń w handlu rolno-spożywczym z państwami członkowskimi jest istotnym czynnikiem, umożliwiającym poprawę sytuacji dochodowej rolników, rozwój przemysłu rolno-spożywczego, a także przedsiębiorstw, specjalizujących się w handlu rolno-spożywczym (giełd, przedsiębiorstw hurtowych) oraz w transporcie i spedycji tej grupy towarów. Szczególnie ważne jest wykorzystanie istniejących możliwości wzrostu eksportu również i innych, poza mlekiem i mięsem, artykułów rolnych, w tym przede wszystkim owoców i warzyw. Co prawda, nie wykształciły się jeszcze trwałe powiązania między polskimi eksporterami, a wielkimi sieciami handlowymi w innych państwach członkowskich, jednakże, z fragmentarycznych danych wynika, że eksport owoców i warzyw przebiegał w ubiegłym roku lepiej niż w bardzo dobrym roku 2003.

Obecna koniunktura eksportowa nie byłaby możliwa bez dostosowania niektórych gałęzi przemysłu rolno-spożywczego i gospodarstw rolnych do standardów sanitarnych i weterynaryjnych UE. Proces ten był szczególnie intensywny w ostatnich miesiącach poprzedzających członkostwo i trwa również obecnie w tych zakładach, które uzyskały okresy przejściowe na dostosowanie się do standardów UE. Niewątpliwie, bodźcem skłaniającym do wprowadzenia zmian, była i jest groźba utraty dochodów i korzyści, a niekiedy również ograniczenie zasięgu działania przedsiębiorstwa do rynku lokalnego lub groźba jego likwidacji. Najważniejszym skutkiem dostosowania, nadal prowadzonych w przemyśle mleczarskim, mięsnym, drobiarskim i rybnym, będzie bowiem poprawa jakości żywności. W najbliższym okresie należy spodziewać się utrzymania wysokiego poziomu eksportu artykułów rolno-spożywczych, choć jego dynamika może ulec wyhamowaniu w wyniku wyrównywania się cen oferowanych produktów w Polsce i innych krajach UE. Dobrym przykładem jest tutaj wieprzowina, której cena zrównała się praktycznie ze średnią unijną - we wrześniu 2004 roku była wyższa niż na początku 2003 roku o ponad 70%, a w stosunku do stycznia 2004 roku o ponad 60%. Obecnie cena ta jest wyższa niż w Danii i Hiszpanii, a tylko nieznacznie ustępuje cenie występującej w Niemczech. Pokazuje to, iż proste rezerwy wzrostu eksportu tkwiące w korzystnych relacjach cenowych powoli będą ulegały wyczerpaniu. Nadal jednak polskie rolnictwo będzie miało przewagę wynikającą z niższych kosztów produkcji.

Wykres: Ceny wieprzowiny w Polsce i innych krajach UE w EUR/kg

Źródło: Poczta, W., Siemiński, P. (2005), Ocena skutków integracji Polski z UE dla sektora rolnego, ekspertyza dla UKIE

Odmienny charakter mają nieodwracalne zmiany, wynikające z konieczności dostosowania się do przepisów UE o ochronie środowiska naturalnego. Niektóre gałęzie przemysłu rolno-spożywczego, a także niektóre gałęzie produkcji rolniczej, jeśli nie dysponują odpowiednimi urządzeniami, stanowią poważne zagrożenie dla środowiska. Wprawdzie w Polsce od lat prowadzi się konsekwentną politykę ochrony środowiska, tym niemniej, członkostwo stało się ważnym dodatkowym bodźcem, zmuszającym przede wszystkim przedsiębiorców, ale także rolników, do możliwie szybkiego dokonania niezbędnych inwestycji. Proces ten jest wprawdzie daleki od zakończenia, ale będzie konsekwentnie kontynuowany, a korzyści odnosi całe społeczeństwo w postaci czystszego środowiska. W procesie tym współuczestniczy UE, współfinansując po 1 maja 2004 roku inwestycje chroniące środowisko z dwóch programów, realizowanych w latach 2004-2006: Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) oraz Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich (w okresie poprzedzającym członkostwo, inwestycje przedsiębiorstw przemysłu rolno-spożywczego w zakresie ochrony środowiska były współfinansowane ze środków programu SAPARD; niektóre z nich będą kończone dopiero w 2006 roku).

Niewątpliwie poważną korzyścią akcesji, którą odnieśli rolnicy, jest wzrost cen niektórych produktów rolniczych, przede wszystkim mleka i bydła rzeźnego, ale także drobiu i trzody chlewnej. W przypadku produkcji bydlęcej był on nieuchronny, gdyż ceny płacone w Polsce rolnikom za mleko i bydło rzeźne były zdecydowanie niższe niż w innych państwach europejskich. Członkostwo w UE spowodowało, że rolnicy zajmujący się mlecznym i mięsnym chowem bydła będą za swą pracę wynagradzani lepiej niż dotychczas. Z drugiej strony warto podkreślić, że w przypadku niektórych towarów proces wyrównywania cen dobiega lub dobiegł już końca. Ceny wieprzowiny, masła, czy niektórych zbóż osiągnęły poziom zbliżony do poziomu cen w pozostałych państwach UE.

Wykres: Dynamika inflacji i cen żywności (dane miesięczne, t - maj 2004 r.)

Źródło: GUS

Wzrost cen płaconych rolnikom ma jednak również negatywne konsekwencje ogólnospołeczne w postaci wzrostu cen detalicznych niektórych artykułów żywnościowych, który może prowadzić do spadku ich spożycia, zwłaszcza w grupach uboższych. Szczególnie niepokojący jest wzrost cen artykułów mleczarskich. Na nieuchronność wzrostu cen płaconych rolnikom i cen detalicznych zwracano uwagę w wielu ekspertyzach. Jednakże, na ogół uważano, że wzrost cen polskich do poziomu cen w państwach członkowskich UE będzie trwał znacznie dłużej, co najmniej rok-dwa, a zatem będzie znacznie mniej widoczny i dotkliwy. Tymczasem, proces ten przebiegał w pierwszych miesiącach członkostwa znacznie gwałtowniej niż się spodziewano i dobiegł końca. Dalsza ewolucja cen żywności na rynku polskim będzie zatem zależała od sytuacji popytowo - podażowej na rynku wewnętrznym w Polsce, a także na rynkach innych państw UE. Już teraz jednak obserwuje się spadek dynamiki wzrostu cen żywności, a tym samym wygasanie akcesyjnych impulsów inflacyjnych (wykres).

Należy zwrócić uwagę, iż na pozytywny „efekt unijny” w polskim sektorze rolnym nakładają się jednocześnie negatywne tendencje, wyraźnie osłabiające korzyści, jakie czerpią polscy rolnicy z przystąpienia naszego kraju do UE. Pośród negatywnych tendencji można wymienić głównie wzrost cen paliw, a wraz z nimi wzrost kosztów produkcji rolnej wynikający ze wzrostu cen paliwa do maszyn, czy wzrost cen nawozów mineralnych. Dostępne badania wskazują, co prawda, że wzrost cen środków produkcji był dotychczas wolniejszy od wzrostu cen produktów rolnych, aczkolwiek utrzymanie się tych negatywnych tendencji może sprawić, iż korzyści z akcesji mogą być słabiej odczuwalne na polskiej wsi. Wówczas nastroje polskich rolników, obecnie bardzo pozytywnie oceniających członkostwo, mogłyby ulec pogorszeniu.

Dopłaty bezpośrednie, unijne programy i fundusze

Na poprawę dochodów rolniczych, w znacznie większym stopniu niż wzrost cen, wpływa objęcie polskich rolników systemem dopłat bezpośrednich. Okazały się one poważnym zastrzykiem dodatkowej gotówki dla rolników. Polska, jako pierwsza pośród nowych państw członkowskich, uruchomiła wypłatę dopłat bezpośrednich, co nastąpiło w dniu 18 października 2004 r. Wg informacji Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, w biurach powiatowych ARiMR zostało złożonych 1 399 776 wniosków o przyznanie płatności bezpośrednich do gruntów rolnych, co stanowi około 85% uprawnionych. Procentowy udział powierzchni deklarowanej z wprowadzonych do systemu informatycznego ZSZiK wniosków o płatności bezpośrednie, do powierzchni uprawnionej do dopłat wynosi 92,8%. Biorąc pod uwagę dużą liczbę wnioskodawców (ok. 1,4 mln, w tym blisko 630 tys. wnioskodawców, mających gospodarstwa na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania), wypłaty stopniowo docierają do beneficjentów (około 30 tys. przelewów dziennie). Ze względu na skalę zjawiska, wdrażanie poszczególnych instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej stanowi znaczny wysiłek logistyczny dla polskiej administracji. Mimo to ocenia się, że polskie agencje płatnicze (ARiMR oraz ARR), pośród agencji z nowych państw członkowskich, należą do najbardziej zaawansowanych w ich realizacji. Do końca 2004 r. wydano 620 tys. zleceń przelewów, na kwotę 1,7 mld zł., czyli około 24% kwoty ogółem przeznaczonej na ten cel, tj. 7,16 mld złotych. Podstawowa dopłata do 1 ha gruntu wynosi 44,46 euro, podczas gdy uzupełniająca - 61,87 euro (1 euro = 4,18 zł). Wszystkie płatności w ramach dopłat bezpośrednich za 2004 r. powinny zostać dokonane do końca kwietnia 2005 r.

Programy strukturalne, które obecnie znajdują się w fazie uruchamiania, wpływać będą na poprawę dochodów rolników, przyspieszenie procesu modernizacji rolnictwa oraz rozwoju regionów wiejskich. Rolnicy, mieszkańcy wsi, niektóre branże przemysłu rolno-spożywczego i samorządy wiejskie będą dysponowali zatem w latach 2004-2006 środkami na rozwój kilkakrotnie większymi niż postawione im do dyspozycji w ramach przedakcesyjnego programu SAPARD (w latach 2004-2006 środki przewidziane w ramach SPO wynoszą blisko 1,8 mld euro, a w PROW blisko 3,6 mld euro - obie liczby dotyczą wysokości dopuszczalnych zobowiązań). Można mieć nadzieję, że programy te spotkają się nie tylko z zainteresowaniem samorządów wiejskich i przemysłu rolno-spożywczego, ale także zostaną przyjęte przychylnie przez rolników. Ich postawa ma duże znaczenie, gdyż w przypadku programu SAPARD dopiero w ostatnich miesiącach przed upływem ostatecznego terminu rolnicy zdecydowali się na składanie wniosków, przy czym niestety, stosunkowo niewiele było wśród nich wniosków, mających na celu restrukturyzację i modernizację podstawowych gałęzi produkcji zwierzęcej (chowu bydła mięsnego i mlecznego, owiec, trzody chlewnej i drobiu). Większość rolników wnioskowała o wsparcie zakupów ciągników i maszyn.

Polska uruchamia sukcesywnie działania w ramach PROW oraz Sektorowych Programów Operacyjnych. Od 1 sierpnia 2004 r. rolnicy mogą składać wnioski o przyznanie rent strukturalnych w wysokości od 210% do 440% najniższej emerytury (ok. 1200-2500 zł). Do stycznia 2005 roku złożono ponad 20 tys. takich wniosków. Złożono również ponad 3600 wniosków o wsparcie przedsięwzięć rolno-środowiskowych, niemal wyłącznie współfinansowania przedsięwzięć, mających na celu uzyskanie statusu gospodarstwa ekologicznego. Płatności w ramach rent strukturalnych zostaną przekazane w lutym, uruchomienie pozostałych działań w ramach PROW powinno nastąpić w I kwartale 2005 r. Z działań uruchomionych w ramach SPO szczególne zainteresowanie wzbudziło wsparcie udzielane młodym rolnikom (około 7,3 tys. wniosków według stanu na początek stycznia) oraz działanie „Inwestycje w gospodarstwach rolnych” (około 4,2 tys. wniosków). Zainteresowanie obydwoma programami, zwłaszcza programem wsparcia młodych rolników, świadczyć może o przełamaniu pesymistycznych postaw wśród części środowiska wiejskiego. Pozostałe uruchomione działania nie wzbudzają obecnie większego zainteresowania, ale krótki okres funkcjonowania obu programów nie pozwala na ocenę, czy zaplanowane cele zostaną zrealizowane.

Dobra koniunktura w rolnictwie, jak też napływające środki z UE stwarzają nadzieję na poprawę sytuacji ekonomicznej ludności związanej z gospodarstwami rolnymi. Nie spełniły się obawy wskazujące na to, iż akcesja spowoduje znaczący wzrost cen środków produkcji, który miałby zniwelować wszystkie inne korzyści dla rolnictwa wynikające z przystąpienia Polski do UE. W chwili obecnej należy wykorzystać szansę, jaka stoi przed polskim rolnictwem i podjąć działania na rzecz przeobrażeń strukturalnych polskiej wsi. Niezbędne są inwestycje w kapitał ludzki, nakłady na ochronę środowiska oraz działania odbudowujące kapitał społeczny. Obecny stan sektora rolnego stanowi dobrą podstawę do podjęcia w najbliższym czasie tego rodzaju działań.

Integracja Polski z Unią Europejską stwarza warunki do rozwoju gospodarczego, w tym rozwoju sektora rolnego. Stawia ona jednocześnie przed polskim rolnictwem nowe wyzwania i zmusza do przeprowadzania wielu zmian w polityce rolnej. Do członkostwa w UE będą musieli przygotować się nie tylko indywidualni rolnicy, lecz także sektor przetwórstwa rolnego, organizacje producentów rolnych, instytucje rolnicze oraz administracja państwowa i samorządowa.

Polska będąc już członkiem UE musi dokonać znaczącej reorganizacji własnego rolnictwa i wprowadzić szereg przepisów prawnych umożliwiających partnerską współpracę z krajami Unii.

Na przełomie stycznia i lutego 2005 r. kwota ta powinna sięgnąć 4,2 mld zł.

8

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---