ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE PEDAGOGIKA SPECJALNA.

I.

1. Interdyscyplinarność pedagogiki specjalnej.

Pedagogika specjalna

1. Nauki prawne ( sądownictwo opiekuńcze, prawo cywilne, karne, nieletnich), określa możliwość zatrudnienia, usług socjalnych, przywilejów ( darmowe przejazdy).

2. Nauki społeczne ( socjologia) - upośledzenie społeczne.

-Współpraca z organizacjami społecznymi ( Towarzystwo do walki z kalectwem, TPD, ZHP).

-Dostarcza refleksji człowiekowi w świecie współczesnym.

-Etyka (nauka o moralności).

-Antropologia ( nauka o człowieku jako istocie biologicznej, określa zmienność cech fizycznych, wpływ środowiska na rozwój osobniczy)

-Auksologia - pochodzi od pojęcia „auksyny” ( hormony wzrostu roślin), dotyczy specyfiki procesów od poczęcia aż do śmierci, zajmuje się wpływami środowiska.

Dziedziny badawcze:

-socjologia

-ekonomia

-psychologia

3. Nauki medyczne ( stworzenie równowagi fizycznej i psychicznej)

-Współdziała przy ustaleniu diagnozy, etiologii upośledzenia i dysfunkcji

-pozwala zlokalizować upośledzenia

-ocenia stopnie niepełnosprawności

-pozwala postawić prognozę

-wspiera proces rehabilitacji psychicznej i społecznej

-wyjaśnia przyczynę pierwszego defektu, zapobiega wtórnym dewiacją

d) Nauki psychologiczne ( psychologia kliniczna )

-rozpoznaje i ocenia stopień upośledzenia głównie umysłowego

-określa opóźnienie dysharmonię ( u dzieci wskaźnik rozwoju )

-pozwala ustalić możliwości rozwojowe dzieci specjalnych

-pozwala ocenić skuteczność metod kompensacyjnych, korekcyjnych

- umożliwia łatwiejsze rozwiązywanie problemów życiowych osób z dysfunkcjami

2. Subdyscypliny pedagogiki specjalnej wg Marii Grzegorzewskiej

1. Oligofrenopedagogika oligo = mały; freno= mózg pedagogika osób niepełnosprawnych umysłowo

2. Surdopedagogika (łac.) surdus = cichy, głuchy; surdidas= głuchota pedagogika osób z uszkodzonym narządem słuchu

3. Tyflopedagogika tyflos= ślepy, niewidomy pedagogika osób z uszkodzonym narządem wzroku

4. Pedagogika resocjalizacyjna (łac.) re= znów pedagogika osób
   z zaburzonym zachowaniem/ jednostek niedostosowanych społecznie

5. Pedagogika terapeutyczna (lecznicza) pedagogika osób przewlekle chorych, kalekich (niepełnosprawnych ruchowo)

3. Subdyscypliny pedagogiki specjalnej wg. W. Dykcika oraz czołowi przedstawiciele pedagogiki specjalnej w Polsce.

Dykcik wymienia na I miejscu pedagogikę osób zdolnych i uzdolnionych:

-osób wybitnie uzdolnionych ogólnie,

-osób z uzdolnieniami kierunkowymi.

Na II miejscu pedagogikę rewalidacyjna i rehabilitacyjną:

-osób z upośledzeniem umysłowym,

-z wada wzroku,

-wadą słuchu,

-ze sprzężonym upośledzeniem ( 2 różne upośledzenia).

Na III miejscu pedagogikę terapeutyczną- leczniczą:

-choroby przewlekłe,

-niepełnosprawność ruchowa,

-odmienność somatyczna (wygląd zewnętrzny),

-autyzm i zespoły psychozopodobne,

-starość.

IV miejsce-pedagogika resocjalizacyjna:

- niedostosowanie społeczne:

aspołeczność,

antyspołeczność.

-demoralizacja,

-przestępczość.

V miejsce zajmuje pedagogika korekcyjna:

-trudności w uczeniu się,

-parcjalne zaburzenia w rozwoju,

-zaburzenia mowy,

-zaburzenia emocjonalne.

Czołowi przedstawiciele p. specjalnej w Polsce to oprócz Władysława Dykcika min. Maria Grzegorzewska, Pańczyk, Zofia Sękowska, Józef Sowa, Jadwiga Kuczyńska- Kwak, Janina Doroszewska, Aleksandra Maciarz, Otton Lipkowski, Aleksander Hulek, Szczepankowski, Wyczesany.

4. Formy postępowania terapeutyczno- wychowawczego (wg Dykcika).

1. Wczesna rozwinięta diagnoza i interwencja

1. Wczesne wykrywanie i rozpoznawanie

2. Wczesna diagnoza 3 etapy interwencji

3. Wczesne interwencja

Ad. I Symptomów- we wczesnym dzieciństwie wykrywane np. przez rodziców

Ad. II Szczegółowe badania, aby zbadać przyczynę i stopień niepełnosprawności. Podejście interdyscyplinarne.

Ad. III Działania rehabilitacyjne skierowane na dzieci i rodziców. Pomoc w zakresie reakcji na odpowiednie reakcje dziecka. Podanie instruktażu i porad dot. wychowania, sprzętu. Ma zapobiec czynnikom pogłębiającym np. trwałemu kalectwu. Ma dotyczyć całej rodziny -> nauka postępowania wobec dziecka. Dzięki wczesnej interwencji dziecko odnosi większe sukcesy w szkole

2. Wielostronna stymulacja i uaktywnianie

3. Usprawnianie

4. Korektura (korekcja, korygowanie)

5. Kompensacja

6. Indywidualizacja

7. Profilaktyka i prewencja

8. Wspieranie i wspomaganie

5. Prawo do autonomii osób niepełnosprawnych.

Autonomia jest to nabyta, wyuczona akceptacja siebie; oznacza wartość i potrzebę do planowania własnej wersji życia.

Rozwój autonomii uzależniony jest od potrzeb, możliwości i ograniczeń osoby z niepełnosprawnością oraz możliwości środowiska wychowawczego. Wspieranie dziecka niepełnosprawnego w kształtowaniu się jego autonomii to proces długotrwały, wymaga czasu, więc powinniśmy rozpoczynać działania celowe we wczesnym dzieciństwie.

Autonomia osób z odchyleniami od normy zrelatywizowana do autonomii innych osób jest rezultatem długotrwałych procesów międzypokoleniowego przekazu, wymiany, negocjacji a jej kulturowe obszary samostanowienia i uczestnictwa wymagają wielostronnego, społecznego dialogu, komunikacji i porozumiewania się.

- autonomia psychiczna- przejawia się w poszanowaniu indywidualnych wyobrażeń człowieka na temat jego dobra,

- autonomia prawna- wyraża się respektowaniem prawa człowieka do poszanowania jego własnych poglądów,

- autonomia społeczna- wynika z przekonań społecznych, które przyznają jednostce prawo do decydowania o swoim życiu.

Osobom niepełnosprawnym przysługują takie same prawa, jak wszystkim innym obywatelom. Pierwszy paragraf Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka głosi: wszystkie ludzkie istoty są wolne i równe pod względem godności i praw. Aby osiągnąć ten cel, wszystkie społeczeństwa powinny szanować odmienność w swoich społecznościach oraz starać się zapewnić osobom niepełnosprawnym pełnię praw człowieka: cywilnych, politycznych, społecznych, ekonomicznych i kulturalnych

6. Pojecie - niepełnosprawność sprzężona

Niepełnosprawność sprzężona występuje gdy uszkodzeniu uległy dwa lub więcej narządów, a wiec uszkodzeniem różnych układów i narządów oraz obniżeniem różnych sprawności fizycznych, sensorycznych bądź psychicznych. A oto przykłady osób z niepelnosprawnocia złożoną;

• osoby głuchoniewidome

• osoby niewidome z upośledzeniem umysłowym

• osoby ociemniałe z uszkodzonym narządem ruchu(kończyn dolnych lub górnych)

• osoby głuche- upośledzone umysłowo

• głuchonieme z przewlekłymi schorzeniami układu oddechowego

• osoby z uszkodzonym narządem ruchu i zaburzeniami psychicznymi

• osoby z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych

równoczesne uszkodzenie dwóch lub więcej narządów powoduje poważne następstwa praktycznie we wszystkich sferach życia oraz w znacznym stopniu ogranicza możliwości wykonywania zadań życiowych i wypełnienia ról społecznych przez człowieka.

7. System kształcenia osób o specjalnych potrzebach edukacyjnych w Polsce

Kształcenie specjalne to planowy, systematyczny proces oddziaływania dydaktyczno-wychowawczego na uczniów niepełnosprawnych. W zależności od wieku, rodzaju i stopnia niepełnosprawności kształcenie specjalne odbywa się w przedszkolach specjalnych, szkołach (klasach) specjalnych podstawowych, zawodowych i średnich w ramach nauczania indywidualnego oraz innych form organizacyjnych. Coraz częściej kształceniem specjalnym objęte są dzieci pozostające w szkołach masowych, np. dzieci z parcjalnymi zaburzeniami, dzieci przewlekle chore. Uwzględnienie trudności, jaką powoduje niepełnosprawność, wymaga stosowania specjalnych oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych, odpowiednich programów, tak więc np. dzieci głuche i upośledzone umysłowo uczą się według specjalnych programów. W innych z kolei placówkach dostosowuje się programy szkół masowych, uwzględnia się specyficzne pomoce dydaktyczne.

Celem kształcenia specjalnego jest rewalidacja i resocjalizacja wychowanków. Obowiązują ponadto cele ogólne realizowane w całym systemie oświatowo-wychowawczym.

Kształceniem specjalnym nie obejmuje się wszystkich niepełnosprawnych. Przedmiotem jego oddziaływań są tylko ci niepełnosprawni, którzy mają zaburzony proces uczenia się i wymagają kształcenia specjalnego.

Proces uczenia się może być w różny sposób zaburzony.

Zaburzenia procesu uczenia się są uzależnione od rodzaju i stopnia odchylenia od normy.

1. Uczniowie z różnych powodów mogą mieć uszkodzone receptory w sposób nie pozwalający im na odbieranie bodźców bądź odbiór bodźców może być za słaby, aby mogły one odgrywać rolę w procesach poznawczych. Na przykład słaby odbiór bodźców słuchowych nie pozwala im na wykorzystywanie ich w procesie poznania, co uniemożliwia prawidłowy przebieg procesu uczenia się.

2. Proces uczenia się może napotykać na trudności wywołane zaburzeniami centralnego układu nerwowego lub efektorów. Zaburzenia te mogą powodować trudności w myśleniu abstrakcyjnym, skupieniu uwagi, wywoływać wady wymowy, zaburzenia narządów ruchu itp.

3. Proces uczenia się może też być zaburzony przez tzw. Defekty wtórne, które są spowodowane najczęściej defektami pierwotnymi. Defektem wtórnym jest np. brak naturalnego rozwoju mowy u głuchych, trudności w chodzeniu niektórych długo leżących chorych.

Proces kształcenia specjalnego jest złożony. Jego wyniki zależą od wielu czynników. Jednym spośród nich jest rodzaj i stopień zaburzenia bądź odchylenia od normy. Inaczej jest organizowany proces rewalidacyjny uczniów z wadami słuchu, a inaczej upośledzonych umysłowo. W procesie rewalidacyjnym uczniów z wadami słuchu inaczej prowadzi się rewalidację uczniów głuchych, u których wszystkie procesy poznawcze opieramy na wzroku, dotyku itp., a inaczej jest organizowany ten proces u uczniów niedosłyszących, u których jednym z podstawowych zadań jest usprawnianie posiadanych przez ucznia resztek słuchu. Jeszcze inaczej jest organizowany proces kształcenia upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim i inaczej w stopniu umiarkowanym i znacznym. Różnica polega między innymi na tym, że pierwszych uczymy zawodu, a upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym przygotowujemy do pracy w warunkach chronionych.

Innym kryterium decydującym o procesie kształcenia są cele i treści kształcenia. Mianowicie, w procesie nauczania- uczenia się realizowane są dwa rodzaje celów: cele, jakie realizowane są w przypadku dzieci w normie intelektualnej, a także cele rewalidacyjne. Treści nauczania są tak dobrane, że ich realizacja przebiega równocześnie.

Kolejnym czynnikiem decydującym o procesie kształcenia jest jego organizacja.

Otóż system ten jest komplementarny w stosunku do systemu szkolnego dzieci w normie intelektualnej. Posiada jednak pewne różnice wynikające z potrzeb uczniów niepełnosprawnych. O efektywności kształcenia specjalnego decyduje przygotowanie do pracy nauczyciela. I jest to kolejny z analizowanych czynników. Nauczyciel będzie osiągał w procesie nauczania-uczenia się złożone cele, jeżeli będzie znał bardzo dobrze swoich uczniów, będzie umiał stosować metody nauczania, odpowiednią organizację procesów uczenia, środki dydaktyczne oraz umiał w procesie nauczania wykorzystać środowisko.

Ważnym czynnikiem decydującym w istotny sposób o procesie kształcenia specjalnego jest baza materialna. Tak więc proces kształcenia specjalnego może przebiegać prawidłowo, jeżeli jest organizowany w odpowiednio do tego przygotowanych salach, a uczniowie są wyposażeni w odpowiednie urządzenia i środki dydaktyczne.

Kształceniem specjalnym objęci są uczniowie, których można scharakteryzować według następujących kryteriów:

1. rodzaj i stopień upośledzenia,

2. możliwość realizacji programu,

3. wiek ucznia,

4. miejsce, w którym przebiega proces kształcenia i wychowania.

Zgodnie z podziałem według pierwszego kryterium, w Polsce dzielimy

uczniów na siedem grup:

1. upośledzonych umysłowo,

2. z zaburzeniami słuchu,

3. z zaburzeniami wzroku,

4. przewlekle chorych,

5. z zaburzonym narządem ruchu,

6. autystycznych,

7. ze sprzężonymi zaburzeniami.

Przyjmując drugie kryterium, wszystkich uczniów niepełnosprawnych można podzielić na tych, którzy mogą, i tych, którzy nie są w stanie realizować programu szkoły powszechnej. Przyjmując natomiast za podstawę wiek niepełnosprawnych, wyróżniamy tu:

0-3 lata- wczesne dzieciństwo,

4-6 lata- wiek przedszkolny,

7-18 lat- wiek szkolny,

18-65 lat- wiek produkcyjny.

Biorąc za kryterium miejsce, w którym uczymy niepełnosprawnych, można ich podzielić na uczących się:

• w szkołach powszechnych,

• w szkołach specjalnych,

• w klasach specjalnych szkół powszechnych,

• w klasach specjalnych szkół specjalnych,

• w domach rodzinnych.

Możemy mieć zatem uczniów z wadami słuchu uczących się w szkole specjalnej, realizujących programy szkół powszechnych w wieku szkolnym, uczniów upośledzonych umysłowo realizujących specjalne programy, a uczących się w szkołach powszechnych w wieku od 7 do 14 lat i, oczywiście, uczniów upośledzonych umysłowo uczęszczających do szkół specjalnych.

8. Komputer jako sposób porozumiewania się osób niepełnosprawnych.

Rozwój masowej produkcji komputerów spowodował, że znalazły one zastosowanie

w wielu dziedzinach życia, a tym samym stworzył nowe możliwości dla realizacji podstawowych zadań techniki w wyrównywaniu szans osób niepełnosprawnych. Wraz ze wzrostem możliwości sprzętu nastąpił rozwój systemów operacyjnych i oprogramowania użytkowego. Równolegle odkryto możliwości zastosowania komputerów i osiągnięć informatyki dla osób niepełnosprawnych zarówno w sensie technicznym (rozwój wyspecjalizowanej inżynierii rehabilitacyjnej) jak i w sensie materialnym (dostępność masowo produkowanego sprzętu dla przeciętnego użytkownika). Zastosowanie programów komputerowych w edukacji specjalnej stworzyło nową jakość

metodyczną. Wielu pedagogów przekonało się, że komputery są doskonałą pomocą w uczeniu zagadnień wymagających powtarzania i zdobycia rutyny, np. tabliczki mnożenia. Komputer można zaprogramować tak, aby zadawał pytania, dawał uczniowi czas na zastanowienie i oceniał, czy odpowiedź jest prawidłowa. Niektórym podoba się to, że komputery są bezosobowe i pozwalają pracować w dowolnym tempie. Przydatność komputerów jako pomocy naukowych jest jednak ograniczona. Pomagają uczniom np. ćwiczyć pisanie, lecz nie mogą ich nauczyć czytać. Można natomiast dzięki nim wzbogacić proces nauczania (np. poprzez gry rozwijające zdolność logicznego myślenia).

Komputer to urządzenie, które ułatwia pracę ludziom sprawnym, natomiast ludziom

niepełnosprawnym ją umożliwia. Coraz nowsze i lepsze programy komputerowe, ułatwiające pracę na komputerze ludziom z różnymi dysfunkcjami, sprawiają, że coraz częściej komputer staje się dla tych ludzi (niejednokrotnie jedynym) dostępnym i możliwym stanowiskiem nauki i pracy, umożliwiającym w wielu przypadkach dorównywanie ludziom sprawnym. Komputer przygotowuje osobę niepełnosprawną do samodzielnego przełamywania swoich ograniczeń fizycznych i równoprawnego korzystania z dostępu do informacji, teleedukacji, telepracy, a także teleusług dostępnych już dziś poprzez sieci komputerowe

9. Wsparcie społeczne osób niepełnosprawnych oraz ich rodzin.

ęłęó

Niepełnosprawni potrzebujący pomocy w znalezieniu i utrzymaniu zatrudnienia mogą korzystać również z innych systemów wsparcia. ęłęóSystemem, z którego mogą korzystać niepełnosprawni, jest system pomocy osobom bezrobotnym. Jego zasady opisano w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Chociaż niepełnosprawni pobierający renty i inne świadczenia nie mogą zostać osobami bezrobotnymi (uzyskać statusu osoby bezrobotnej) to jednak mają możliwość rejestrowania się w powiatowych urzędach pracy jako poszukujący pracy. Zarejestrowani niepełnosprawni znajdują się wśród 6 grup wyróżnionych przez ustawę.

Formy pomocy dla osób niepełnosprawnych:

• ęłęóUzyskanie legitymacji osoby niepełnosprawnej, która ukończyła 16 rok życia

• ęłęóWydawanie kart parkingowych dla osób niepełnosprawnych uprawniających do niestosowania się do niektórych znaków drogowych

• ęłęóZasiłek pielęgnacyjny

• ęłęóŚwiadczenie pielęgnacyjne

• ęłęóWydawanie kart parkingowych dla placówek zajmujących się opieką, rehabilitacją lub edukacją osób niepełnosprawnych do niestosowania się do niektórych znaków drogowych

• ęłęóWydawanie skierowań do Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego, Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej (dla osób wymagających całodobowej opieki medycznej):

• ęłęóWyznaczanie miejsc postojowych dla osób niepełnosprawnych

10. Uczeń zdolny i uzdolniony z punktu widzenia pedagogiki specjalnej

Pojęcie zdolności - odnoszone jest zazwyczaj do sprtawnościowej lub efektywnościowej strony czynności i działalności człowieka. Wyraża ono hipotetyczną właściwosć (bądź właściwości) jednostki, stanowiącą przyczynę obserwowanych różnic między ludźmi w przebiegu, poziomie organizacji i wynikach (efektywności) działania.

Psychologiczne i pedagogiczne właściwości ucznia zdolnego

Ważną cechą charekteryzującą uczniów zdolnych są dyspozycje lub osiągnięcia twórcze.

Do najważniejszych poza intelektualnych właściwości odróżniających uczniów zdolnych od pozostałych zaliczyć należy: dojrzałość i równowagę emocjonalną, silne ego, zrównoważenie, umiarkowaną aktywność, zdolność do koncentracji uwagi, niejednokrotnie duży poziom niepokoju, spotykany szczególnie u dzieci, w stosunku do których rodzice przejawiają postawy nadmiernie opiekuńcze.

Uczniowie zdolni odznaczają się dużym pozcuciem własnej wartości, wierzą w swoje możliwości, przejawiają silną wiarę we własne umiejętności w pokonywania napotykanych trudności. Mają oni pozytywny stosunek do szkoły i nauczycieli. Przejawiają tendencje do dominacji, łatwo nawiązują kontakty z innymi osobami. Uczniowie zdolni odznaczają się silnymi i skrystalizowanymi zainteresowaniami, potrafią określić, które przedmioty szkolne dziedziny życia szczególnie ich interesują. Są wytrwali w realizacji swych dążeń i planów życiowych.

Wyodrębnić można następujące cechy swoiste procesu uczenia się uczniów zdolnych. Mianowicie uczniowie zdolni:

- uczą się szybciej i łatwiej niż pozostali uczniowie

- opanowują znacznie szerszy zakres materiału

- potrafią opanować treści o najwyższym poziomie trudności

- wyróżniają się oryginalnością i twórczym podejściem do zadań

- wykazują wysoki poziom poszukiwania i korzystania z rozmaitych źródeł wiedzy

- są krytyczni, dociekliwi. Cechuje ich samodzielność i niezależność sądów.

Uczeń wybitnie zdolny - to ten, który poza wysoką inteligencją ogólną wyróżnia się w karjerze szkolnej możliwością osiągnięć twórczych w jakiejkolwiek dziedzinie społecznie użytecznej(udział w konkursach, olimpiadach, i typ.) wyróżnia się ponad to twórczą wyobraźnią, wybitnymi zdolnościami specjalnymi, łatwością uczenia się, szerokimi zainteresowaniami oraz dużą dozą samokrytycyzmu i pracowitością.

Sposoby pracy z uczniem zdolnym

Uczniowie zdolni są naugół krytycznie nastawieni do wiedzy podawanej w szkole. Wolą rozwiązywać problemy i zadania o harakterze dywergencyjnym, tymczasem program nauczania zawiera problemy i zadania konwergencyjne. Uczniom o najwyższych zdolnościach umysłowych są potrzebne odrębne programy, gdyż bardziej odbiegają oni od przeciętnych zdolności intelektualnychm, tym mniej odpowiedni jest dla nich typowy program nauczania szkolnego.

Praca z uczniem zdolnym wyjmaga odpowiedniej strategii i organizacji różnych elementów systemu dydaktycznego, a więc celów, treści, procesu, metod, środków i form organizacyjnych.

II.

1. Pojęcie upośledzenia umysłowego - definicja i klasyfikacja

Wg. Światowej Organizacji Zdrowia upośledzenie to stan charakteryzujący się istotnie niższym od przeciętnego ogólnym poziomem funkcjonowania intelektualnego ( poziom niższy od normy o 2 odchylenia standardowe ( 15) oraz zaburzeniami w zakresie przystosowania się, które przejawiają się w postaci zaburzeń dojrzewania, uczenia i przystosowania społecznego. Określa utratę lub ograniczenie możliwości pełnego udziału danej osoby w życiu społecznym.

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego według IX rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Przyczyn Zgonów, obowiązująca od 1.01.1980r.

Stopień rozwoju umysłowego	Skala
		Weschslera	Termana-Merrill
Rozwój przeciętny (odchylenie mniejsze i równe 1)	85-100	84-100
Rozwój niższy niż przeciętny (odchylenie od -1 do -2)	70-84	69-83
Niedorozwój umysłowy lekki (odchylenie od -2 do -3)	55-69	52-68
Niedorozwój umysłowy umiarkowany (odchylenie od -3 do -4)	40-54	36-51
Niedorozwój umysłowy znaczny (odchylenie od -4 do -5)	25-39	20-35
Niedorozwój umysłowy głęboki	0-24	0-19

2. Profilaktyka upośledzeń umysłowych oraz wybrane postacie upośledzenia umysłowego (m.in. zespół Downa, wodogłowie, małogłowie, choroby metaboliczne: fenyloketonuria, galaktozemia, mukopolisacharydoza, wrodzona niedoczynność tarczycy, itd.)

Zrozumienie przyczyn upośledzenia umysłowego jest podstawą stosowania racjonalnej profilaktyki i postępowania rewalidacyjnego.
Większości wykrywanych przyczyn nie poddaje się leczeniu dlatego ważne jest zapobieganie powstawaniu upośledzenia:
- promowanie zdrowego trybu życia ciężarnych
- przyjmowanie przed i w trakcie ciąży preparatów kwasu foliowego
- unikanie negatywnych oddziaływań czynników środowiskowych- głównie rodzinnych (postawa rodziców, zdarzenia losowe)

- unikanie niekorzystnych warunków środowiskowych- np. przewlekłe narażenie na działanie pierwiastków metali ciężkich (ołowiu)

- niespożywanie przez kobiety ciężarne alkoholu, niestosowanie narkotyków, niepalenie papierosów (równie niebezpieczne jest przebywanie kobiety ciężarnej, lub dziecka małego
w pomieszczeniu, w którym pali się papierosy) - stosowanie używek jest niedopuszczalne
w całym okresie ciąży

- unikanie urazów głowy w czasie i po porodzie

- zapobieganie różyczce (szczepienie dziewcząt), opryszczkom małogłowie

- dobre odżywianie się matki podczas ciąży

- badanie przesiewowe wszystkich noworodków (pobranie krwi z pięty dziecka - na odpowiednią bibułkę filtracyjną [test Gutriego]- 72 h po porodzie. Można później, nie można wcześniej, bo noworodek może mieć enzym hydroksylazę od matki) fenyloketonuria

Zespół Downa

Przyczyna:

- trisomia 21 pary chromosomów, co powoduje zaburzenia psychiczne i fizyczne

Leczenie:

• terapia

• usprawnianie dzieci

Leczenie polega na właściwym przygotowaniu dziecka do życia i dostosowaniu nauki do jego możliwości oraz na chirurgicznej korekcji wad serca i innych narządów. Dzieci z zespołem downa są skłonne do zakażeń, chorują ciężko i źle poddają się leczeniu.

Chłopcy- niepłodni

Dziewczynki - płodne; nie muszą przekazać choroby

Cechy zespołu Downa:

• niedorozwój umysłowy

• budowa twarzy: mała głowa, płaska twarz, spłaszczona nasada nosa, szeroko rozstawione skośne oczy, fałda powiekowa mongolska, usta małe i wąskie

• długi tułów, krótkie kończyny, duże stopy, szerokie dłonie, na dłoniach „małpia bruzda”, zakrzywiony piąty palec dłoni, specyficzny układ linii papilarnych

• wiotkość mięśni

• wady serca, przewodu pokarmowego, są wrażliwi na zakażenia, mogą chorować na białaczkę, przedwcześnie starzeją się

Profilaktyka:

W zapobieganiu temu zespołowi chorobowemu dużą rolę przypisuje się diagnostyce prenatalnej płodów z rodzin ryzyka genetycznego oraz u kobiet ciężarnych powyżej 40 roku życia.

Cecha sprzyjające:

- wiek rodziców; matki poniżej 15 r. ż., a powyżej 40

Szczepienia ochronne stanowią podstawową metodę profilaktyki pierwotnej-. Różnorodne zaburzenia czynnościowe i organiczne stwierdzane u tych dzieci warunkują zwiększone narażenie na zakażenia. Teoretycznie oznacza to, że populację tych chorych należy objąć standardowym zestawem szczepień.

Wodogłowie (hydrocefalia)

Rodzaje:

• wewnętrzne nadmierne gromadzenie się płynu mózgowo- rdzeniowego w obrębie komór mózgowych

• zewnętrzne nadmierne gromadzenie się płynu mózgowo- rdzeniowego w przestrzeni podpajęczynówkowej

• nabyte przyczyny: uraz, guz mózgu, wytworzenie się tkanki bliznowatej, stan zapalny opony mózgowo- rdzeniowej

• wrodzone przyczyny z okresu płodowego

Przyczyny bezpośrednie:

- nadmierne wytwarzanie się płynu mózgowo- rdzeniowego

- zaburzenia wchłaniania się płynu

- upośledzenie przepływu z komór do przestrzeni podpajęczynówkowej

Objawy:

- wzrost ciśnienia śródczaszkowego, co dalej wpływa na:

• powiększenie obwodu głowy

• uwypuklenie i poszerzenie ciemiączek

• poszerzenie szwów czaszkowych

• upośledzenie rozwoju dziecka

• objaw „zachodzącego słońca”

• niedomykalność powiek

• bóle głowy, wymioty, zaburzenia przytomności

Diagnostyka:

• pomiar obwodu głowy, porównanie do siatek centylowych

• USG

• Tomografia komputerowa

• Punkcja lędźwiowa

Profilaktyka:

• dbanie o kobiet w ciąży

• szczepienie przeciw żółtaczce

• unikanie urazów głowy

• działania adekwatne do przyczyn

Objaw zachodzącego słońca objaw neurologiczny polegający na tym, że dziecko patrząc na wprost ma źrenicę częściowo przesłoniętą przez dolną powiekę, a nad źrenicą widoczny jest rąbek białkówki nieprzykryty górną powieką.

Małogłowie

Opis choroby:

Mikrocephalia - inna nazwa. Terminem małogłowie określa się taki wymiar obwodu głowy , który jest znacząco mniejszy od ustalonych wartości referencyjnych dla danego wieku i płci. W praktyce klinicznej funkcjonuje kilka klasyfikacji małogłowia. W najczęściej stosowanej nomenklaturze wyróżnia się małogłowie pierwotne oraz małogłowie wtórne. Pierwotne- ta postać małogłowia jest skutkiem zatrzymania prawidłowego rozwoju mózgowia na jego wczesnym etapie. Wtórne- występuje np. we wrodzonych defektach metabolicznych. Uważa się, że istotną rolę w etiopatogenezie małogłowia wtórnego odgrywają czynniki środowiskowe.

Przyczyny choroby:

Wada rozwojowa podczas ciąży i porodu (okresu prenatalnego i perinatalnego). Może też być przyczyna genetyczna.

Najważniejsza przyczyna to przedwczesne zrośnięcie się szwów czaszkowych i ciemiączka. (mózg się zamyka i nie rozwija).

Nie ma możliwości nabytego małogłowia!

Niegenetyczne czynniki etiologiczne małogłowia :

-nieinfekcyjne choroby OUN w okresie pre i postnatalnym ( niedotlenienia, niedokrwienia OUN, perinatalne urazy OUN),

- wrodzone infekcje wewnątrzmaciczne płodu ( wirusem cytomegalii, różyczki, opryszczki, toksoplazmozy),

-zw. chemiczne (alkohol, leki przeciwpadaczkowe, tytoń),

-choroby matki w czasie ciąży ( cukrzyca, fenyloketonuria matczyna),

-inne czynniki ( jakość dożywiania).

Małogłowie uwarunkowane genetycznie - genetyczne przyczyny:

Wśród znanych genetycznych przyczyn małogłowia wymienić należy: liczbowe i strukturalne aberracje chromosomowe, wrodzone błędy metabolizmu, choroby monogenowe.

Objawy choroby:

Obwód głowy przy urodzeniu wynosi 33 cm, w wieku dorosłym nie przekracza 44 cm.

Według ścisłej definicji antropometryczno- auksologicznej wartość poniżej minus 3 odchyleń standardowych uzasadnia rozpoznanie małogłowia . W praktyce klinicznej małogłowie bezwzględne znacząco częściej współistnieje z cechami niepełnosprawności intelektualnej oraz zaburzeniami neurologicznymi.

Profilaktyka choroby:

Należy unikać: urazów głowy, zapobiegać opryszczce, różyczce, dobrze się odżywiać w czasie ciąży, unikać bezwzględnie alkoholu , papierosów, narkotyków, niektórych lekarstw.

Fenyloketonuria-

choroba z bloków metabolicznych- chorób monogenowych.

Opis choroby:

Jest to zaburzenie metabolizmu białek. Choroba spowodowana brakiem enzymu- hydroksylazy fenyloalaninowej, przekształcającej fenyloalaninę w tyrozynę. W związku z tym w organizmie gromadzi się fenyloalanina i kwas fenylopirogronowy, uszkadzające OUN.

Podział:

Są 2 typy:

1.Typ-To defekt hydroksylazy fenyloalaninowej, enzymu wątrobowego, katalizującego przemianę fenyloalaniny w tyrozynę. Czynnikiem, który uszkadza UN jest nadmiar fenyloalaniny. Metabolity docierają do mózgu i uszkadzają go. Nadmiar ten jest wydalany z moczem i potem (stąd mysi zapach moczu).

2 Typ -Różni się tylko tym, że zaburzenia te nie reagują na dietę. Nie ma ona znaczenia.

Leczenie:

Dieta o maksymalnie ograniczonej podaży fenyloalaniny ( niskofenyloanalinowa) bez mleka, jego przetworów, białka, owoców, mięsa.

Cechy- objawy :

- niedorozwój umysłowy, upośledzony rozwój psychomotoryczny, charakterystyczny mysi zapach, jasne włosy, jasna karnacja, jasne oczy- niebieskie, zmiany skórne, osoby te mają skłonności do wyprysków, brak pigmentacji skóry.

Diagnoza:

Aby zdiagnozować robi się test Gutriego- pobiera krew z pięty dziecka po 72 godzinach po porodzie (jest to tzw,. badanie przesiewowe).

Galaktozemia

choroba metaboliczna polegająca na nietolerancji galaktozy (cukrów) przez organizm. Wątroba nie wytwarza enzymu, lub jego odpowiedniej ilości, odpowiedzialnego za przekształcenie galaktozy w glukozę. Galaktoza skupiająca się we krwi, płynie rdzeniowo - mózgowym i mózgu (obrzęk mózgu), powoduje uszkodzenie wątroby (marskość) marskość nerek. Objawia się upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim. Występuje zaćma i napady padaczkowe. Objawy to żółtaczka, brak łaknienia, powiększenie wątroby, wymioty. W związku z niewydolnością organizmu do przemiany galaktozy przy karmieniu mlekiem, galaktozemię stwierdza się od razu po urodzeniu, ponieważ w moczu i krwi niemowlęcia natychmiast wyraźnie wzrasta zawartość galaktozy. Istnieją dwie postacie galaktozemii:

• Ostra - śmierć w śpiączce wątrobowej następuje po kilku tygodniach

• Przewlekła - trwa kilka do kilkunastu tygodni i prowadzi do marskości wątroby, ślepoty i upośledzenia

Mukopolisacharydozy

Mukopolisacharydoza (MPS) - jest bardzo rzadko występującą chorobą przemiany materii, dziedziczną i bardzo trudną do zdiagnozowania. Jej przyczyną jest wada metabolizmu, polegająca na gromadzeniu się w organizmie mukopolisacharydów, które uszkadzają komórki i narządy ciała. W efekcie prowadzi to do wyniszczenia niemal całego organizmu dziecka.

Wczesnym objawem choroby jest przepuklina pępkowa i pachwinowa, polipy błony śluzowej, problemy ze słuchem. W późniejszym życiu problemem jest nadmierna ruchliwość dzieci, usztywnienie stawów, biegunki, zmętnienie rogówki. Później występuje twarz groteskowa (maszkarowata).

Nie jest możliwe leczenie przyczynowe, ponieważ nie są obecnie znane metody korekcji uszkodzonego materiału genetycznego. Złagodzenie objawów choroby, ale nie pełne wyleczenie, można ewentualnie osiągnąć poprzez przeszczep szpiku kostnego, który stanowi zabieg bardzo dużego ryzyka. Leczenie dzieci chorych na mukopolisacharydozy polega głównie na łagodzeniu, bądź zapobieganiu towarzyszącym im problemom zdrowotnym, będącym najbardziej widocznymi objawami choroby.

Wrodzona niedoczynność tarczycy

rozwija się wtedy, gdy niedoczynność wystąpi w życiu płodowym lub we wczesnym dzieciństwie. Charakteryzuje się zahamowaniem rozwoju psychicznego, fizycznego. Płciowego oraz zaburzeniami przemiany materii.

A. Przyczyna:

- niedoczynność występuje wtedy, gdy tarczyca nie produkuje dość tyroksyny (T3, T4), to powoduje spowolnienie wielu funkcji życiowych.

B. Objawy:

- karłowaty wzrost,

- apatia,

- ogólne osłabienie,

- szybkie męczenie się,

- brak apetytu,

- zmiany we włosach, paznokciach,

- skłonności do tycia,

- znaczny niedorozwój psychiczny i obniżenie popędu płciowego.

C. Leczenie:

- podanie hormonu tarczycy (farmakologicznie),

- niedorozwoju nie można cofnąć.

D. Diagnoza:

- sprawdzenie poziomu hormonu we krwi.

3. Charakterystyka osób z inteligencją niższą niż przeciętna.

Grupy dzieci z pogranicza upośledzenia (wg. Kostrzewskiego).

1.Dzieci zaniedbane pedagogicznie (dzieci zaniedbane środowiskowo- nieznacznie obniżona ich inteligencja spowodowana zaniedbaniem środowiskowym).

2.Dzieci z deficytami parcjalnymi. (dzieci dyslektyczne, dysgraficzne - dzieci z fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi).

3.Dzieci, u których przebieg procesów intelektualnych jest powolny (wymagają więcej czasu, aby coś zrozumieć, ale na ogół dobrze realizują program, dzieci o zwolnionym tempie przebiegu procesów myślowych).

4.Dzieci z obniżonym poziomem intelektualnym.

5.Dzieci, które nie mieszczą się w pozostałych kategoriach, a znajdują się w grupie pogranicza.

Pogranicze upośledzenia wg. skali Terman- Merrill wynosi od 68-83, natomiast wg. skali Wechslera od 70- 84.

Charakterystyka osób z grupy pogranicza:

-Dominacja myślenia konkretnego,

-Słaby rozwój myślenia abstrakcyjnego,

-Utrudnione rozumowanie przyczynowo- skutkowe,

-Wolne tempo myślenia,

-Mała samodzielność,

-Sztywność i schematyzm rozumowania,

-Mała płynność i oryginalność myślenia.

Ogólna charakterystyka uczniów z inteligencją niższą niż przeciętna:

Istnieje pewna grupa uczniów, u której niskie wyniki w nauce są spowodowane występującymi u nich niewielkimi odchyleniami od prawidłowego rozwoju intelektualnego. Poziom ich sprawności intelektualnej określa się jako niższy niż przeciętny. Należy wyraźnie podkreślić, że uczniów tych nie zalicza się do populacji osób upośledzonych umysłowo. Uczęszczają oni do szkoły powszechnej i są nauczani według programu tejże szkoły, ale najczęściej mają problemy z nauką .

Charakterystyka uczniów z inteligencją niższą niż przeciętna:

Główne trudności tych dzieci:

-mają słabe oceny mimo starań i wysiłków ,

-trudności w rozumieniu czytanych treści, ubogie słownictwo, wadliwą struktura gramatyczną, - -słabą umiejętność stosowania konwencjonalnych sposobów zapamiętywania, wolne tempo procesów umysłowych i działania,

-trudności z pamięciowym przyswajaniem i odtwarzaniem wyuczonych treści, nieumiejętność przekrojowego wiązania informacji,

-trudności w rozumieniu zasad gier, trudności z selekcją i wychwyceniem myśli przewodniej w długich tekstach.

4. Funkcjonowanie społeczne osób z upośledzeniem w stopniu lekkim

Osoba upośledzona w stopniu lekkim to osoba o ilorazie inteligencji 55-69.

Takie osoby potrafią skupić swoją uwagę w sposób dowolny. Uwaga ta jest troszkę gorsza niż u osób z prawidłowym rozwojem ale lepsza niż osób z umiarkowanym upośledzeniem umysłowym. Potrafią same przemieszczać się na znanych im trasach i znanymi środkami transportu. Dzieci takie maja małe trudności w odróżnianiu istotnych cech przedmiotów i zjawisk. Są zdolne do wyróżniania figur geometrycznych. Posiadają ubogi zasób słownictwa, co często może utrudniać dobrą i efektywną komunikację z otoczeniem, mogą być niezrozumiałe i mieć trudności z wyrażaniem swoich myśli i pragnień, lub czynią to w sposób chaotyczny. Występują częste zaburzenia emocjonalne, które wpływają na porozumiewanie się z otoczeniem. Potrafią dokonywać klasyfikacji, szeregowania, mnożenia, dodawania. Wyróżniają podobieństwa nawet między 3 przedmiotami. Definiują pojęcia, ale nie definiują pojęć abstrakcyjnych jak odwaga, wierność. Potrafią troszczyć się o siebie i innych. Same się ubierają i dbają o wygląd. Potrafią czytać, pisać, operować pieniędzmi. Zazwyczaj chodzą do szkół specjalnych. Po ich ukończeniu zdobywają zawód, który wykonują. Biorą też udział w organizacjach społecznych, stowarzyszeniach itp.

5. Funkcjonowanie społeczne osób z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym.

- problemy z długim skupieniem uwagi na określonym przedmiocie lub czynności; uwagę może przyciągnąć nowy i silny bodziec,

- sprawnie funkcjonują receptory, proces spostrzegania przebiega wolno,

- ubogi zasób słownictwa,

- potrafią wyjaśnić na czym polega podobieństwo i różnica między dwoma pojęciami,

- definiują tak jak osoby znacznie upośledzone, lecz dodają do opisu np. materiał, z którego jest przedmiot zrobiony,

- potrafią sami się ubrać, rozebrać, ścielić łóżko, samodzielnie się myć, dbać o higienę osobistą, samodzielnie jeść, przygotować posiłek, sprzątać, myć naczynia, robić małe zakupy,

- w „Szkole Życia” można te osoby nauczyć wielu czynności potrzebnych w przemyśle, mogą pracować w domu, w pracy chronionej,

- Szybciej niż u zdrowych dzieci występują zniechęcenie i rezygnacja, bierność, zahamowanie, znaczna niepewność siebie, mniej lub bardziej nasilona lękliwość,

-Obserwujemy też zachowania skrajnie przeciwne, jak brak dystansu, lepkość uczuciową, natrętne zachowanie. Są to właściwości wynikające z przeżywanych przez upośledzone dziecko skutków własnego ograniczenia umysłowego.

6 Charakterystyka osób z upośledzeniem w stopniu znacznym i głębokim

* Osoby ze znacznym upośledzeniem umysłowym charakteryzują się ta niskim poziomem rozwoju umysłowego, ze nauka czytania, pisania, czy liczenia jest całkowicie niemożliwa. Potrafią one natomiast opanować wiele prostych czynności życia codziennego oraz proste prace wchodzące w skład nieskomplikowanych zawodów. Osoby te nie są zdolne do samodzielnego życia i wymagają opieki drugiej osoby.

* Osoby z głębokim stopniem upośledzenia umysłowego zdolne są tylko do opanowania pojedynczych czynności w wyniku indywidualnych oddziaływań rehabilitacyjnych, lecz wyniki są na ogol znikome.

7. Metody nauczania dzieci w szkolnictwie specjalnym ze szczególnym uwzględnieniem „metody ośrodków pracy”

Osoby upośledzone umysłowo, kształcenie i wiedzę zdobywają głównie przez poznanie zmysłowe.

Metody nauczania pedagogicznego:

1. Metody oparte na obserwacji (pokaz, demonstracja)

2. Metody oparte na słowie (opis, wykład, dyskusja, pogadanka)

3. Metody oparte na działaniu (metoda laboratoryjna, zajęcia praktyczne).

Najbardziej rozpowszechnioną i skuteczną metodą nauczania jest „metoda ośrodków pracy”, stworzona przez Marię Grzegorzewską. Opiera się ona na zainteresowaniach dziecka, dostosowana jest do wszystkich potrzeb i skłonności, uwzględnia wszystkie właściwości psychiczne ucznia.

Najważniejsze korzyści ze stosowania tej metody:

• Budzi zainteresowanie pracą i dążeniem do wiedzy (kształtuje proces uwagi)

• Rodzi zaufanie do nauczyciela

• Uaktywnia typy wierne (przez ruch, wycieczki, obserwacje)

• Umożliwia nauczycielowi indywidualne poznanie dziecka

• Stały kontakt z otaczającym światem

• Uwzględnia zasady poglądowości, systematyczności i stopniowania trudności

• Rozwija pojęcia przestrzeni

• Kształtuje prawidłową postawę fizyczną

• Kształtuje wolę

• Ułatwia wybór zawodu

• Zapewnia wszechstronny rozwój ucznia

REALIZACJA: zaplanowanie na miesiąc ośrodków pracy, czyli tygodniowych tematów - które z kolei dzielą się na dzienne.

W realizacji każdego ośrodka pracy obowiązują następujące zasady postępowania:

• Poznawanie ludzi i zwierząt w ich naturalnym środowisku

• Konkretyzacja przedmiotów i zjawisk

• Ciągłość tematyki i stopniowanie trudności

• Pozostawienie dziecku dużej ilości czasu na obserwacje

• Wdrożenie w samodzielności poznawczej

• Dokonywanie syntezy, w celu wyróżnienia najistotniejszych cech

• Odnawianie wiadomości przy innych ośrodkach pracy

Etapy:

1. Zajęcia wstępne

Przygotowanie dziecka do pracy: wytworzenie atmosfery zachęcającej do nauki, wzbudzanie zainteresowania tematem, wykonanie czynności bieżących (obserwacja pogody, załatwianie spraw porządkowych)

2. Obserwacja

Celem jest wdrożenie dziecka do zdawania sobie sprawy z otaczających je zjawisk. Stosuje się głównie obserwację przypadkową i systematyczną.

3. Kojarzenie

Wdrożenie do kojarzenia wiadomości nabytych podczas obserwacji z innymi wiadomościami odtwarzanymi w pamięci bądź zdobytymi od kogoś pośrednio.

4. Ekspresja

Naturalne następstwo obserwacji i kojarzenia. Pod różnymi postaciami aktywnej działalności dziecko wyładowuje swój naturalny, żywiołowy pęd do zabawy

• Ekspresja konkretna - jej wyrazem są prace ręczne, śpiew, zabawy, gry

• Ekspresja abstrakcyjna - czytanie, pisanie, opowiadanie

INNE METODY

- metoda Marii Montessori

- metody pracy zuchowo - harcerskiej

- szkoła dla życia przez życie (znana głównie jako metoda ośrodków zainteresowań)

8. System kształcenia dzieci i młodzieży upośledzonych w Polsce.

Kształcenie dzieci niepełnosprawnych traktowane jest obecnie jako integralna część systemu oświaty i wychowania.

Obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego, w tym roku kalendarzowym, w którym kończy ono 7 lat oraz trwa (od 1 września 1999 r. zgodnie z reformą oświatową) do ukończenia gimnazjum, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 lat. Uczniowie niepełnosprawni mogą kontynuować naukę w szkole podstawowej specjalnej do ukończenia 21 lat, a w szkole ponadpodstawowej specjalnej do jej ukończenia, ale nie dłużej niż do ukończenia 24 lat. Za spełnienie obowiązku szkolnego uznaje się również udział dzieci i młodzieży w zajęciach rewalidacyjno - wychowawczych.

Współcześnie w Polsce występuje system kształcenia częściowo integracyjny, a częściowo segregacyjny. System segregacyjny, czyli nauczanie w szkołach podstawowych specjalnych obejmuje większość dzieci upośledzonych umysłowo, niewidomych, słabowidzących z dodatkowymi dysfunkcjami, niesłyszących i słabosłyszących z dodatkowym ograniczeniem. Szczególną formą integracji są klasy integracyjne w ogólnodostępnych szkołach publicznych, przeznaczone dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim oraz umożliwienie tym dzieciom uczęszczanie do zwykłych klas w ogólnodostępnych szkołach publicznych przy zastosowaniu zindywidualizowanego programu nauczania. Klasy integracyjne składają się z 12—15 uczniów pełnosprawnych oraz 3—5 uczniów z różnymi dysfunkcjami. Pomoc nauczycielowi ma zapewniać pedagog specjalny. Warunkiem integracji kształcenia „dzieci specjalnych” jest zintegrowanie działania rodziny, szkoły oraz czynników społecznych uczestniczących w procesie rehabilitacji. Zintegrowana pomoc ma znaczenie bezpośrednie i pośrednie dla dobra dzieci niepełnosprawnych, ponieważ stwarza atmosferę i warunki sprzyjające akceptacji społecznej, a w związku z tym rozwojowi psychofizycznemu oraz efektywnej rehabilitacji społecznej.

Dla dzieci niewidomych i słabowidzących, niesłyszących i słabosłyszących dla upośledzonych umysłowo, dla niepełnosprawnych ruchowo i chorych hospitalizowanych — istnieją w Polsce następujące instytucjonalne formy kształcenia specjalnego: przedszkola specjalne, szkoły podstawowe specjalne, ośrodki szkolno-wychowawcze (z internatami), zakłady leczniczo-wychowawcze, indywidualne nauczanie w domu, a dla młodzieży niedostosowanej społecznie - młodzieżowe ośrodki wychowawcze.

W Polsce funkcjonuje system kształcenia częściowo zintegrowanego z ogólnodostępnymi

Szkolnictwem publicznym. Dzieci niepełnosprawne mają prawo uczęszczać do ogólnodostępnych szkół publicznych wszystkich typów i stopni, jeśli są w stanie podołać wymaganiom tych szkół, nie korzystając z pomocy metodyk i technik specjalnych.

Nauczanie indywidualne (domowe) obejmuje ponad 7tyś uczniów niepełnosprawnych. Nauczanie indywidualne jest ogromną szansą dla niepełnosprawnych, ale także jest ono dla nich bardzo szkodliwe. W rzeczywistości jest to najbardziej drastyczna segregacja dzieci niepełnosprawnych. W takim kształceniu indywidualnym dziecko pozbawione jest środowiska koleżeńskiego, z którym powinno się integrować.

9. Kwalifikacje uczniów do szkół specjalnych. źródło- Rozporządzenie MEN 12.02.2001r.

Warunkiem kształcenia w szkolnictwie specjalnym bądź integracyjnym jest ORZECZENIE WYDANE PRZEZ PORADNIĘ PSYCHOLOGICZNO- PEDAGOGICZNĄ- „Orzeczenie do kształcenia specjalnego”.

Istnieje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2001r. w sprawie orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży oraz szczegółowych zasad kierowania do kształcenia specjalnego. Dowiadujemy się z niego ,że w Publicznych Poradniach Psychologiczno- Ped. lub Publicznych Poradniach Specjalistycznych działają zespoły orzekające o potrzebie kształcenia specjalnego dzieci i młodzieży z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, wymagającymi stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy ,w tym o potrzebie zajęć rewalidacyjno- wychowawczych.

W skład takiego zespołu wchodzą: 1).dyrektor poradni,2). psycholog( wydający diagnozę psychologiczną), 3).pedagog (-II- pedagogiczną), 4).lekarz( -II- lekarską) i 5).inni specjaliści w tym spoza poradni ,jeśli zachodzi konieczność( opracowują diagnozę w zakresie posiadanej specjalności).

Zespół może zasięgnąć opinii nauczycieli uczących ucznia w celu przedstawienia problemów dyd. i wychowawczych ucznia. Zespół wydaje orzeczenie większością głosów. W orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego określa się zalecaną formę kształcenia specjalnego ( w szkole ogólnodostępnej, w szkole integracyjnej, oddziale integracyjnym bądź specjalnym, w szkole specjalnej).Orzeczenie to wydaje się na okres roku szkolnego , etapu edukacyjnego, albo na czas nieokreślony. Ważne jest tutaj to ,że zespół określa możliwości rozwojowe i potencjał dziecka czyli stawia diagnozę. Musi on także określić zalecenia- czyli formę kształcenia specjalnego oraz formy stymulacji, rewalidacji, terapii, usprawnienia oraz formy pomocy psychologiczno -ped. Wydaje także uzasadnienie czyli wskazuje na te elementy diagnozy uzasadniające potrzebę kształcenia specjalnego.

Rodzic ma prawo wyboru czy dziecko pójdzie do szkoły specjalnej czy integracyjnej ,(jeśli dziecko ma orzeczenie i jest zapis, że musi się uczyć w szkole specjalnej to rodzic może się od tego odwołać). Jeżeli dziecko idzie do szkoły specjalnej to musi być zakwalifikowane do klasy (o tym decyduje już stopień niepełnosprawności dziecka).

**Diagnoza psychopedagogiczna- jest to stwierdzenie stanu rozwoju umysłowego przez zespół specjalistów na podstawie rozpoznania, uzyskanego w wyniku różnych metod i technik badawczych oraz analizy historii życia dziecka i jego sytuacji środowiskowej.

10. Fazy (stadia) w akceptacji niepełnosprawności umysłowej u własnego dziecka.

1. ostateczna diagnoza, że dziecko nie będzie się normalnie rozwijać jest dla rodziców ogromnym wstrząsem psychicznym. Następuje kryzys emocjonalny, nazywany także przez specjalistów okresem szoku, rozpaczy lub depresji. Rodzice nie potrafią pogodzić się z myślą, że mają niepełnosprawne dziecko. Postrzegają swoja sytuację jako beznadziejną, SA zrozpaczeni i bezradni, zazwyczaj bardzo pesymistycznie oceniają przyszłość dziecka

2. po pewnym czasie następuje okres pozornego przystosowania się do sytuacji, który polega na tym, że ignorują fakt niepełnosprawności dziecka lub żywią nieuzasadnioną wiarę w możliwość ustąpienia objawów niepełnosprawności

3. okres konstruktywnego przystosowania się do sytuacji. Rodzice organizują życie rodziny tak, aby jak najwięcej pomóc dziecku. Zaczynają współpracować ze sobą, podejmują z dzieckiem zabiegi wychowawcze i rehabilitacyjne. W przeżyciach rodziców zaczynają dominować uczucia pozytywne. Kontakty z dzieckiem i czynności wykonywane wokół niego zaczynają im przynosić ulgę.

11. Możliwości zawodowe osób niepełnosprawnych umysłowo.

- Niepełnosprawni intelektualnie na otwartym rynku pracy,

- Praca wspomagana (warsztaty, kluby integracji społecznej itp.).

Niepełnosprawni intelektualnie na otwartym rynku pracy

Nowoczesne tendencje obecne również w Polsce zakładają dążność do zatrudniania osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. Część osób z niepełnosprawnością intelektualną znalazła się na tym rynku dzięki temu, że wcześniej mogła rozwinąć swoje umiejętności w otoczeniu gwarantującym wsparcie.   
Praca w oparciu o wspomniane już tendencje opiera się na następujących warunkach:
 - konkurencyjnych - osoba niepełnosprawna pracuje w oparciu o takie same zasady jak jej pełnosprawny kolega. Podlega takim samym wymaganiom, obowiązkom i ocenie,
- na stanowiskach pracy specjalnie dobranych i przystosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych - związanych z adaptacją lub nabyciem urządzeń ułatwiających funkcjonowanie w pracy niepełnosprawnym pracownikom,
- zatrudnianie wspomagane - zapewniające pomoc zawodowego asystenta lub wspomagającego instruktora. Jest to odpowiednio przeszkolona i przygotowana osoba udzielająca niepełnosprawnemu pracownikowi pomocy w przystosowaniu się do środowiska i stawianych podczas pracy wymagań aż do osiągnięcia przez niego całkowitej samodzielności. Sama osoba niepełnosprawna lub jej prawny opiekun decyduje o tym, w którym momencie i do jakich czynności wybiera asystenta.

Pomoc asystenta oznacza najczęściej czynności ułatwiające komunikowanie się z otoczeniem lub zastępowanie niepełnosprawnego pracownika w sytuacjach trudnych lub niemożliwych do samodzielnego wykonania.  
Asystent co warto podkreślić musi odznaczać się pewnymi cechami gwarantującymi dobrą współpracę, poczucie bezpieczeństwa i bezwarunkowe zaufanie jakie powinna czuć do niego osoba wspomagana.
Powinien być oparciem, podporą psychiczną, ale także przyjacielem. Powinien również mieć odpowiedni zakres wiedzy i umiejętności niezbędny w tak odpowiedzialnej pracy. Jednocześnie jednak udzielane przez niego wsparcie nie powinno „ rzucać się w oczy”, ale polegać na słuchaniu i obserwowaniu  niepełnosprawnego pracownika i oferowanie mu jedynie niezbędnej, minimalnej pomocy. W momencie gdy pracownik osiągnie już niezbędne kompetencje, osoba wspomagająca wycofuje się z bezpośredniego kontaktu, ale pracodawca zawsze może liczyć na jej pomoc.
Na polskim rynku pracy zaczynają funkcjonować elastyczne metody zatrudniania obejmujące:
- zatrudnianie na innej podstawie niż stosunek pracy : zatrudnienie na umowę zlecenie, umowę o dzieło, praca chałupnicza, praca dorywcza
- pracę wykonywaną w niepełnym wymiarze czasu.
Tego typu formy zatrudnienia mają rozwiązywać szereg problemów, które istnieją na rynku pracy.                          
Nieocenione przy aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych są organizacje pozarządowe.
Wykazują one wyjątkową inicjatywę w naświetlaniu problemów związanych z pracą tej grupy społecznej.
Organizacje to również konkretni pracodawcy, instytucje o określonej, szczegółowo opisanej w ustawach osobowości prawnej. Są doskonałym miejscem do  zatrudnienia, poczucia się pełnowartościowym pracownikiem  i zdobywania zawodowego doświadczenia.
Organizacje są jednym z najodpowiedniejszych miejsc do odchodzenia od wąsko pojętej specjalizacji.
Stwarzają one możliwość zatrudniania osób narażonych na społeczne wykluczenie.

Praca wspomagana (warsztaty, kluby integracji społecznej itp.)

Po zakończeniu niezwykle ważnego dla każdego młodego człowieka etapu przygotowania do pracy  nadchodzi moment dokonania wyboru i zmierzenia się z zawodową rzeczywistością.
Osoby niepełnosprawne intelektualnie potrzebują pomocy  w znalezieniu i utrzymaniu zatrudnienia.
Z uwagi na ich szczególną sytuację na rynku pracy mogą korzystać z różnorodnych systemów wsparcia tych, które kreują warunki mające skłaniać pracodawców do tworzenia miejsc pracy jak i tych, które zwiększają mobilność i przygotowanie samych przyszłych pracowników.
Tego typu działania mają pomóc młodym  ludziom włączyć się w nurt normalnego społecznego funkcjonowania.

Warsztaty terapii zajęciowej
W hierarchii form mających za zadanie pomóc osobom niepełnosprawnym znaleźć zatrudnienie warsztaty są pierwszym etapem na drodze do pracy.  Powołują  je między innymi organizacje pozarządowe w tym stowarzyszenia  i fundacje, korzystając z finansowego wsparcia Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Warsztaty umożliwiają osobom niepełnosprawnym rehabilitację zawodową  w zakresie pozyskiwania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia. Bazują w tym zakresie na indywidualnych programach przygotowania do pracy. Programy te określają  formy i metody rehabilitacji oraz jej planowane efekty.  Zwracają uwagę na współpracę z rodziną uznając ją za oparcie dla poszukującego pracy młodego człowieka, którego sytuacja jest niewątpliwie znacznie trudniejsza niż jego zdrowego rówieśnika. Uczestnicy warsztatów biorą udział w różnorodnych zajęciach prowadzonych w ramach pracowni np.: ceramicznej, kulinarnej, plastycznej czy fotograficznej. Działania w pracowniach są wspomagane przez szeroko pojętą rehabilitację ruchową, terapię muzyczną i psychologiczną. Zapewnia to uczestnikom szansę sprawdzenia się w różnych życiowych sytuacjach i rozwijania codziennej, osobistej zaradności.
Założeniem warsztatów jest zdobywanie i pogłębianie wszelkich sprawności i umiejętności związanych z podejmowaniem pracy. 

Centra integracji społecznej
Centra integracji społecznej funkcjonują w ramach zatrudniania socjalnego i mogą być tworzone zarówno przez administrację samorządową  jak  i organizacje pozarządowe. Centra prowadzą zajęcia ułatwiające potencjalnym pracownikom nabywanie umiejętności zawodowych, uczą zaspokajania potrzeb, zwłaszcza przez ukazywanie możliwości osiągania z pracy wymiernych dochodów. W czasie zajęć, osoby niepełnosprawne kształcą te umiejętności które, pozwalające im na podejmowanie ról społecznych, przede wszystkim zawodowych. Uczą się także, co niezwykle ważne w przypadku osób z niepełnosprawnością intelektualną, gospodarowania posiadanymi środkami.
Dzięki działalności centrów nastawionych na przełamywanie barier społecznego wykluczenia, korzystający z nich ludzie mogą próbować przeciwstawiać się ograniczaniu im uczestnictwa w życiu zawodowym.

Kluby integracji społecznej 
Działają w zakresie zatrudniania socjalnego i prowadzą działania o charakterze  terapeutycznym i zatrudnieniowym.
Realizują programy zatrudnienia tymczasowego mające na celu pomoc osobom najbardziej narażonym na wykluczenie społeczne w znalezieniu pracy. Może to być praca na czas określony lub na czas wykonywania jej w pełnym lub niepełnym wymiarze godzin.
Kluby prowadzą poradnictwo prawne, wspierają załatwianie spraw bytowych, w tym również mieszkaniowych.

Zakłady pracy chronionej ZPCh
Zakłady są przedsiębiorstwem i działają w celu osiągania zysków. Jednak zgodnie z ustawodawstwem coraz bardziej dostosowywanym do wymogów Unii Europejskiej powinny być jedynie etapem przejściowym do zatrudnienia w firmach na otwartym rynku pracy.
Zakład pracy chronionej zatrudnia nie mniej niż 25 osób w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i zapewnia doraźną i specjalistyczną opiekę medyczną, poradnictwo  i usługi rehabilitacyjne. Zakład musi być odpowiednio przystosowany obejmując prawidłowo przygotowane stanowiska pracy, pomieszczenia higieniczno -sanitarne oraz ciągi komunikacyjne. Wszystkie bowiem użytkowane przez zakład pomieszczenia muszą uwzględniać specyfikę pracy osób niepełnosprawnych stanowiąc element strategii prowadzonej przez tego typu instytucje.
System zatrudniania chronionego funkcjonuje poza konkurencyjnym rynkiem pracy, a jego dotychczasowa uprzywilejowana rola coraz bardziej się kurczy.
Zgodnie bowiem z zasadami antydyskryminacyjnymi, osoba niepełnosprawna ubiegająca się o pracę powinna być traktowana tak samo jak jej zdrowy kolega. Toteż zakłady pracy chronionej stają się uzupełnieniem form wspierania pracowników przed rozpoczęciem przez nich  integracji społecznej w tym również zawodowej.

Zakłady aktywności zawodowej ZAZ
Zakłady aktywności zawodowej to jednostki tworzone przez administrację samorządową lub organizacje pozarządowe, których zadaniem statutowym jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych.

Zakłady muszą spełniać warunki dotyczące opieki medycznej, poradnictwa  i usług rehabilitacyjnych. Ich celem podstawowym jest zatrudnianie osób niepełnosprawnych zaliczanych do znacznego stopnia niepełnosprawności, a poprzez rehabilitację zawodową i społeczną przygotowanie ich, w miarę indywidualnych możliwości, do aktywnego życia zawodowego. Zakłady muszą spełniać szereg kryteriów niewątpliwie ułatwiających osobom niepełnosprawnym dalszą aktywizację zawodową.
Mają obowiązek :
- posiadać określony wskaźnik zatrudnienia osób zaliczanych do znacznego stopnia niepełnosprawności
- spełniać wymogi dotyczące pomieszczeń, opieki medycznej i usług rehabilitacyjnych
- przeznaczać dochody na cele związane z aktywnością zawodową osób niepełnosprawnych.
Podobnie jednak jak Zakłady Pracy Chronionej, Zakłady Aktywności Zawodowej powinny stanowić jedynie etap  prowadzący do zatrudniania ludzi niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. Zarówno Zakłady aktywności zawodowej jak i Zakłady Pracy Chronionej nie sprzyjają bowiem integracji społecznej, a wręcz przeciwnie - znacznie ją ograniczają.
Warto więc zdawać sobie sprawę z zamysłów zgodnie, z którymi takie przedsiębiorstwa są powoływane. Mają one stanowić przejście między udziałem w zajęciach w warsztatach terapii zajęciowej, podjęciem pracy w zakładzie pracy chronionej, a następnie - i do tego
 mamy dążyć - zatrudnieniem na otwartym rynku pracy.

Spółdzielnie socjalne
Spółdzielnie socjalne to specjalny rodzaj spółdzielni, działających w ramach zatrudnienia socjalnego i  tworzonych przez określone grupy osób, które mogą liczyć na wsparcie i specjalne uprawnienia w prowadzeniu działalności.
 Spółdzielnie mają zwiększać szanse między innymi osób niepełnosprawnych na zatrudnienie, uzyskiwanie dochodu i tym samym poprawę ich  sytuacji materialnej  i życiowej. Istotne są wprowadzone przez ustawę uprawnienia spółdzielni odnoszące się  np. do:
- zwolnienia z podatku dochodowego dochodów spółdzielni
- możliwości korzystania z pracy i pomocy wolontariuszy

Podkreślając niewątpliwe zasługi form wspomagania aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych należy zawsze pamiętać o nadrzędnym celu jakim jest zatrudnienie na otwartym rynku pracy.
Wszystkie te formy mają za zadanie wspierać, pomagać i  przygotowywać do podjęcia prac jak najbardziej samodzielnej. Nikt nie wyklucza tu oczywiście form ułatwiających zatrudnienie i wykonywanie pracy, ale w myśl zasad zapobiegających dyskryminacji  - nie wolno odmówić zatrudnienia pracownikowi z powodu jego niepełnosprawności jeśli spełnia wszystkie wymagania przy ubieganiu się o konkretne stanowisko pracy. 

12. Czas wolny osób upośledzonych

Zasada podstawowa.
Organizacja czasu wolnego jakiejkolwiek osoby, w żaden sposób nie może odbyć się bez niej osobiście. Zadanie musi być wyjątkowo zindywidualizowane, dopasowane do potrzeb i specyficznych upodobań zainteresowanego. Tak więc organizacja czasu wolnego osoby niepełnosprawnej intelektualnie nie różni się niczym od planu dnia każdego z nas. Pamiętajmy, że każdy człowiek to niepowtarzalna jednostka o szczególnym imieniu, potrzebach i zainteresowaniach.
Przede wszystkim musimy mieć na względzie dobro człowieka, stan jego zdrowia i stan psychiczny. Nie bez znaczenia jest też poszanowanie wolności i godności osobistej, których zwłaszcza niepełnosprawnych intelektualnie łatwo naruszyć.
Każdy z nas ma ukryte zdolności indywidualne, ukierunkowania, sobie wiadome pragnienia, marzenia pisze św. Tomasz „ Indyviduum est innefabille”. Odkrywanie tej tajemnicy może dawać nam mnóstwo radości. Może uczyć nas autentycznej miłości, z której czerpać będziemy o wiele więcej satysfakcji niż ze znakomitych efektów pracy.
Rzecz druga: organizując czas wolny musimy wziąć po uwagę stopień upośledzenia. Pamiętać należy, że czas wolny to czas przeznaczony na wszelkie zajęcia jakim może oddawać się z własnej ochoty, bądź dla rozrywki, bądź też dla rozwijania swych wiadomości lub bezinteresownego dobrowolnego udziału w życiu społecznym ( poza obowiązkami). Planując i organizując czas wolny należy stawiać cele, które będą służyć dobru i samopoczuciu podopiecznych .
Istnieje potrzeba stosowania w internacie wielu różnych form zajęć organizacji czasu wolnego wychowanków:
zajęcia wzbudzające aktywność poznawczą, twórczą i odtwórczą;
zajęcia profilowane- dla tych wychowanków, którzy mają częściowo ukształtowane zainteresowania i zamiłowania i chcą je utrwalać;
zajęcia wzmacniające, korygujące i kompensujące aktywność wychowanków, w pierwszym rzędzie dla tych, u których na tle grupy daje się zauważyć szczególne zaburzenia, ograniczenia i niepowodzenia .
Nieodłącznym elementem odpowiedniego ukierunkowania czasu wolnego jest wykorzystanie wszelkich możliwych pomieszczeń oraz placów zabaw i gier w internacie oraz poza nim (np. świetlica, pomieszczenie przeznaczone do zajęć do zajęć terapeutycznych i sportowych, miejsca spotkań i pracy różnych zespołów artystycznych, majsterkowanie, hobbystów, tereny zabaw wewnątrz placówki, tereny zielone i parki, ośrodki kultury).

Stopien lekki

Głównym zadaniem wychowania pozalekcyjnego, rozumianego jako nieodłączna część procesu wychowawczego kierowanego przez szkołę, jest usprawnianie niezaburzonych funkcji psychicznych i fizycznych, korygowanie nieprawidłowości rozwojowych oraz kompensowanie braków w rozwoju. Zajęcia pozalekcyjne mogą mieć różnorodny charakter. Biorąc pod uwagę metodykę wychowania pozalekcyjnego można wyróżnić następujące rodzaje zajęć: świetlicowe, tematyczne, czytelnicze, kulturalno-rozrywkowe, rekreacyjno-sportowe, gospodarcze, plastyczne, taneczne i muzyczne. Należy zauważyć, że trudno wydzielić czystą formę wymienionych rodzajów zajęć, zazwyczaj każde z nich zawiera elementy pozostałych. Duża różnorodność prowadzonych zajęć umożliwia wychowankom dokonanie wyboru odpowiedniego dla siebie zajęcia, zgodnego ze swoimi predyspozycjami i zainteresowaniami.
Atrakcyjną formą zajęć, szczególnie lubianą przez dzieci są zajęcia kulturalno-rozrywkowe. Często są one realizowane w ramach tzw. sekcji pracy. Zajęcia kulturalno-rozrywkowe to przede wszystkim różnego rodzaju gry i zabawy dydaktyczne, towarzyskie, wieczorki taneczne, imprezy rozrywkowe np. wesołe zawody, konkursy i turnieje sprawnościowe oraz wyjścia do kina, teatru, na wystawę, koncert a także wycieczki i spacery połączone ze zwiedzaniem ciekawych miejsc.
Gry i zabawy wywierają pozytywny wpływ na przebieg procesu rewalidacji dzieci upośledzonych umysłowo. Pobudzają wyobraźnię, poszerzają i utrwalają wiadomości z zakresu różnych dziedzin. Zgodnie z poglądami Freineta zabawę należy traktować jako swoistą formę pracy dziecka. Zabawa to nie tylko źródło przyjemności, ale także dążenie dziecka do poznania otaczającego świata i przystosowania się do jego warunków. Zabawa, której towarzyszą wysiłek i zmęczenie, niespodzianka, nowe doświadczenia i odkrycia daje dziecku wiele korzyści.
Spośród wielu gier stosowanych w ramach zajęć kulturalno-rozrywkowych na wyróżnienie zasługują gry dydaktyczne utrwalające wiadomości przyrodnicze, matematyczne, polonistyczne, przygotowane w postaci rebusów, krzyżówek, zagadek, rozsypanek sylabowych, domina obrazkowego, geometrycznego, puzzli i in. Pobudzają one procesy poznawczo-kształcące, rozwijają logiczne myślenie, pamięć, koncentrację uwagi, doskonalą koordynację wzrokowo-ruchową, sprawność manualną, rozwijają umiejętność poprawnego wypowiadania się.
Rozwojowi więzi społecznych, kształtowaniu uczuć sympatii i przyjaźni sprzyjają zabawy towarzyskie, wieczorki taneczne i imprezy rozrywkowe, które są dobrą okazją do zdobywania ogłady towarzyskiej i kulturalnych nawyków. Każda dobrze przemyślana zabawa towarzyska kształci różne umiejętności, uczy zastosowania w praktyce zdobytych wiadomości, ćwiczy i doskonali nawyki, rozwija zdolność obserwacji. Imprezy rozrywkowe organizowane w formie konkursów, zawodów i turniejów sprawnościowych stymulują psycho-fizyczny rozwój dziecka. Pobudzają dzieci nieśmiałe do działania a wyciszają nadpobudliwe. Treść i przebieg gier i zabaw wywołują wśród bawiących podobne przeżycia, co integruje grupę, wpływa na rozwijanie pozytywnych więzi emocjonalnych, budzi i potęguje poczucie koleżeńskości. Ustalone wcześniej zasady konkursu obowiązujące wszystkich uczestników uczą porządku i dyscypliny. Wprowadzony element współzawodnictwa i rywalizacji motywuje wychowanków do działania. A nagroda za dobrze wykonane zadanie, satysfakcja ze zwycięstwa zachęca dzieci do dalszej pracy.
Doskonałym sposobem spędzania wolnego czasu są wyjścia do kina, na wystawę koncert, zwiedzanie ciekawych miejsc. Zajęcia tego typu dostarczają nie tylko rozrywki i wielu emocji, ale również uczą kulturalnego zachowania w miejscach publicznych. Ponadto doskonalą percepcję wzrokową i słuchową, rozwijają orientację w terenie, wdrażają wychowanków do przestrzegania zasad bezpieczeństwa

III.

1.Pojęcie ślepoty i niedowidzenia oraz przyczyny zaburzeń widzenia

Ślepota - to całkowite zaburzenie widzenia. Ślepota może być spowodowana wadami oka lub chorobami i uszkodzeniami natury neurologicznej. Zaburzenia to może mieć charakter nabyty (np. w wyniku uszkodzenia oczu) lub wrodzony (jako niedorozwój części narządu wzroku). Ślepotę leczy się przyczynowo, zwykle operacyjnie. Niektóre jej postacie mają charakter nieodwracalny - niepoddający się leczeniu lub nie możliwy do leczenia. Ludzi ze ślepotą wrodzoną nazywa się niewidomymi, zaś z nabytą ociemniałymi.

Ślepota - od stopnia uszkodzenia ostrości wzroku zależy jej klasyfikacja. Ślepy - niewidomy

Klasyfikacja obniżenia ostrości wzroku:

Stopień uszkodzenia ostrości wzroku	Ostrość wzroku po korekcji	Terminologia - nazwa
Głęboki	Poniżej 0,05	Słabowzroczność głęboka lub ślepota umiarkowana
Prawie całkowity	Poniżej 0,02	Ślepota prawie całkowita - poczucie światła
Całkowity	Poniżej 0,00	Ślepota całkowita

Niedowidzenie - jest to obniżenie ostrości wzroku bez zmian organicznych gałce ocznej lub, kiedy zmiany te nie tłumaczą stopnia upośledzenia wzroku. Zazwyczaj spowodowane jest to zaburzeniami w rozwoju widzenia wskutek upośledzonej stymulacji wzrokowej ( brak możliwości prawidłowego widzenia w jednym z oczu) Niedowidzenie powinno być traktowane jako uszkodzenie czynnościowe mózgu spowodowane nieprawidłową stymulacją rozwoju części wzrokowej mózgu. Może ono wystąpić w okresie, kiedy rozwija się widzenie od urodzenia do 7 - 8 roku życia. Im wcześniej rozwija się ono u dziecka tym jest ono głębsze. Niedowidzenie zazwyczaj rozwija się w jednym z oczu, ale w rzadkich przypadkach może ono wystąpić obustronnie np. w we wrodzonej, symetrycznej zaćmie obu oczu lub zmętnieniu rogówek.

Przyczyny zaburzeń widzenia lub całkowitej ślepoty - zanik nerwu wzrokowego, retinopatia, wcześniaków,zaćma, krótkowzroczność, zaburzenia rozwojowe, zwyrodnienia siatkówki, zez, oczopląs, wady wzroku, czynniki genetyczne, choroby analizatora wzrokowego - nowotwory oczu lub mózgu, jaskra, jaglica, uszkodzenie okołoporodowe, choroby zakaźne przebiegające z wysoką temperaturą - ospa, zapalenie opon mózgowych i mózgu, szkarlatyna, niekiedy gościec, choroby tropikalne, zatrucie alkoholem, jadem kiełbasianym i niektórymi grzybami: cukrzyca, urazy mechaniczne, termiczne, chemiczne, awitaminoza, zmiany starcze, zapalenie rzeżączkowe - można tu zapobiec poprzez zabiegi Creedego dla noworodków, ciężkie uszkodzenia wzroku mogą spowodować promienie Roentgena lub promienie przy eksplozjach broni nuklearnej.

2. Znaczenie wczesnej interwencji dla dziecka niewidomego i jego rodziny.

Niewidome niemowlę - zwłaszcza to ze sprzężoną niepełnosprawnością - nie może czekać, aż jego rodzice uporają się z kryzysem towarzyszącym chorobie dziecka. Jego rozwój jest poważnie zagrożony i bez celowego, dokładnie zaplanowanego wspomagania dziecko nie znajdzie dróg kompensacji i adaptacji do ograniczeń wynikających z inwalidztwa. Wiadomo już powszechnie, że najbardziej intensywny i dynamiczny rozwój ma miejsce w pierwszych 3-4 latach życia dziecka. Dlatego też od samego początku jest mu potrzebna pomoc, której rodzice, będący
w stanie kryzysu, nie mogą mu dostarczyć.

Cała sytuacja może doprowadzić do trwałej dysfunkcji życia rodzinnego we wszystkich jego zadaniach i przejawach. Potrzebna jest więc właściwa pomoc, wprowadzona we właściwym czasie. Tę właśnie pomoc określamy mianem Wczesnej Interwencji. Obejmuje ona takie cele i zadania, jak:
W zakresie pomocy rodzinie
1. Towarzyszenie rodzicom w kolejnych etapach okresu "żałoby" - dostarczanie wsparcia emocjonalnego, informowanie o metodach radzenia sobie ze stresem i przeciążeniem;

2. Stopniowe przygotowywanie rodziców do roli osób wspomagających rozwój ich dziecka poprzez dostarczanie informacji, modelowanie umiejętności i stałe wzmacnianie poczucia kompetencji rodzicielskich;

3. Pomoc rodzicom w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: "Jak być normalną i szczęśliwą rodziną, pomimo inwalidztwa dziecka?"

4. Pomoc wszystkim członkom rodziny w uświadomieniu sobie własnej roli w rodzinie i, specyficznego dla danej roli, wpływu inwalidztwa dziecka;

5. Pomoc rodzicom w przejawianiu realistycznych oczekiwań w stosunku do rozwoju dziecka, zgodnych z etapem, na jakim się dziecko znajduje.

W zakresie pomocy dziecku
1. Pomoc w tworzeniu warunków sprzyjających rozwojowi więzi emocjonalnej między rodzicami a dzieckiem;

2. Pomoc w takim organizowaniu środowiska stymulującego rozwój dziecka, aby mogło ono dostarczyć odpowiedniej ilości i jakości doświadczeń koniecznych do uruchomienia mechanizmów kompensacyjnych i adaptacyjnych (przełamywanie ograniczeń i szukanie indywidualnych dróg rozwoju pomimo inwalidztwa). Na przykład:

• W zakresie funkcji poznawczych: Dziecko niewidome ze złożoną niepełnosprawnością potrzebuje systematycznej, aktywnej pomocy dorosłego, aby mogło przejść od zainteresowania własnym ciałem do zainteresowania światem przedmiotów i ludzi. Potrzebuje też wielu wskazówek i wzmocnień, aby mogło odkryć związki przyczynowo-skutkowe w otoczeniu i przekonać się, że ma wpływ na to, co dzieje się wokół niego. Potrzebą rozwojową jest więc takie zorganizowanie otoczenia, aby prowokowało dziecko do samorzutnej aktywności poznawczej i zróżnicowanej eksploracji.

• W zakresie komunikacji: Potrzebą rozwojową jest przebywanie w otoczeniu osób, które potrafią odczytać sygnały dziecka, posługują się dostępnymi dla dziecka formami komunikacji, i angażują dziecko w pełne znaczenia interakcje, odpowiednie dla etapu rozwoju na jakim dziecko się znajduje.

• W zakresie rozwoju ruchowego: Potrzebą rozwojową jest tu szukanie odpowiednich dla danego dziecka połączeń pomiędzy możliwościami ruchowymi, a dokładnie tymi cechami otoczenia, które mogą pobudzić własną aktywność ruchową i spowodować przejście do kolejnej fazy rozwoju.

3. Alfabet Braill”a- historia i teraźniejszość.

Ogólny opis pisma:

Pismo Brajla (Braille'a)

Specjalny system pisma punktowego, wypukłego. Polega ono na tym, że za pomocą odpowiedniej tabliczki, na kartonie, specjalnym dłutkiem, wygniata się potrzebną ilość punktów, odczytywanych palcami po odwróceniu kartonu. Punktów takich jest 6, a litery tworzą się z określonej ilości punktów odpowiednio rozmieszczonych. Z tych 6 punktów otrzymujemy wszystkie litery alfabetu, znaki przestankowe, cyfry, znaki matematyczne i nuty. Wzajemna kombinacja i rozmieszczenie punktów daje możliwość sześćdziesięciu czterech znaków. Zasada zapisu na tabliczce jest stosunkowo prosta, choć początkującym użytkownikom brajla może przysporzyć pewne trudności. Znaki brajlowskie zapisuje się rozpoczynając od strony prawej i przesuwając ku lewej stronie wersu. W Polsce system brajla po raz pierwszy zastosowano w 1864r. w Instytucie Głuchoniemych i Ociemiałych w Warszawie.

[`p Historia i teraźniejszość:

Ludwik Braille (1809-1852)

Stracił wzrok w wieku 3 lat, a mając 15 - opracował najpopularniejszy obecnie w świecie system pisma dla niewidomych. Wykorzystał w tym celu pismo - szyfr byłego kapitana artylerii Charlesa Barbier, który stworzył go dla celów wojskowych. Szyfr był tak skonstruowany, by żołnierze mogli go odczytywać dotykiem nawet w ciemności. Pomysł zainspirował niewidomego Braille'a, który stworzył oryginalny system zapisu oparty na kombinacji sześciu wypukłych punktów, umieszczonych na obwodzie prostokąta. Ten genialny wynalazek został ogłoszony w 1829 roku, a pierwsza książkę wydrukowaną pismem brajlowskim wydano w 1837 roku.

Podstawowym narzędziem do sporządzania notatek była tabliczka i dłutko. Pisanie polega na wtłaczaniu za pomocą dłutka poszczególnych punktów znaku brajlowskiego, ale w jego lustrzanym odbiciu, po to, by po odwróceniu kartki odczytać właściwie zapisany tekst. Początkowo były to tabliczki drewniane, później metalowe, a obecnie aluminiowe oraz wyprodukowane z tworzyw sztucznych.

Zastąpienie rowków wgłębieniami wraz z pomysłem mijania się punktów wypukłych i wklęsłych zastosowanym w jednostronnych tabliczkach rowkowych: interlinijnych, interpunkcyjnych, było zapowiedzią powstania tabliczek dwustronnych. Główną ich zaletą jest możliwość pisania po obu stronach, bez konieczności przekładania lub wyjmowania kartki.

Dążenie do osiągnięcia ekonomiczności pisma L. Braille'a poprzez oszczędność papieru oraz zwiększenie szybkości pisania zmierzało w kierunku opracowania specjalnych maszyn do pisania brajlem.

Wraz z rozwojem technologii pojawiają się coraz nowsze urządzenia wytwarzające druki wypukłe. Niektóre technologie (jak np. elektroniczne drukarki brajlowskie) są rozwinięciem dotychczasowych metod wytwarzania i powstały po to, aby zwiększyć prędkość wytwarzania druków.

Najnowsze technologie pozwalają zaś na wytwarzanie nie tylko znaków brajlowskich, ale także wypukłej grafiki. Obecnie standardowe komputery potrafią za pomocą syntezatorów mowy czytać to, co jest napisane na ekranie komputera. Można na nich zainstalować programy, które przetłumaczą zwykły tekst na postać pisma Braille'a. Po krótkiej chwili od wydania komendy drukowania na drukarce brajlowskiej, otrzymujemy na papierze wypukły tekst brajlowski.
Niektóre treści, aby były lepiej zrozumiałe dla osób niewidomych, warto przedstawić nie tylko w formie werbalnej, ale także w postaci rysunku. Tutaj z pomocą przychodzi jedna z najnowocześniejszych obecnie technologii: wytwarzanie kopii wypukłych na papierze mikrokapsułkowym (zwanym także pęczniejącym lub puchnącym). Technologia ta została zastosowana do wykonywania map wypukłych.

**Książki brajlowskie;

Do niedawna, wydawanie książek w brajlu było bardzo czasochłonne. Zanim upowszechniło się składanie tekstu z wykorzystaniem technik komputerowych jedynym sposobem przygotowania tekstu w brajlu było dyktowanie go osobie, która zapisywała tekst na maszynie brajlowskiej. Obecnie proces przygotowania do druku książki brajlowskiej wyraźnie się skrócił. Książka wydana w czarnym druku jest skanowana, następnie na komputerze przeprowadzana jest korekta, już w brajlu. Po zakończeniu korekty, książka drukowana jest na drukarce brajlowskiej, podłączonej do komputera lub na specjalnych maszynach, w zależności od nakładu. Wadą książek wydawanych w brajlu jest ich duża objętość. Pomimo że kartki zadrukowane są dość gęsto i w dodatku dwustronnie, to zazwyczaj jeden tytuł mieści się w kilku lub kilkunastu tomach

4. Blindyzmy u osób niewidomych.

Blindyzmy- charakterystyczne formy zachowań osób niewidomych przejawiające się w wykonywaniu pewnych stereotypowych, niepotrzebnych, bezcelowych ruchów lub czynności albo ich niewykonywanie w sytuacjach, w których powinny one wystąpić. Zachowanie to jest mniej lub bardziej świadome. Często nawet ma charakter odruchu warunkowego. Niektóre z tych zachowań podobne są do tzw. tików nerwowych- mimowolnych wyładowań ruchowych które pojawiają się u osób o dużej pobudliwości psychomotorycznej.

Sękowska wyr. 4 gr. blindyzmów

1. zespół ruchów w danej sytuacji nieuzasadnione i niepotrzebne-> kołysanie się w tył, przód, lewo, prawo, przekręcanie głową

2. brak ruchów czy zespołu ruchów potrzebnych w danej sytuacji-> przyjmowanie postawy lub zachowania odbiegającego od ogólnie przyjętych norm (brak gestykulacji, mimiki, chód na prostych nogach)

3. ruchy obronne zmierzające do spostrzegania przeszkody i jej ominięcia np. podnoszenie nogi w celu zbadania nierówności terenu stopą

miny i pozy będące reakcją obronną na cierpienie-> mrużenie oczu, przecieranie ich, odwracanie od światła lub opuszczanie głowy

5. Hipokinezja a rozwój fizyczny osób z uszkodzonym narządem wzroku.

HIPOKINEZJA

Negatywne dla zdrowia osobniczego i społecznego zjawisko nasilające się w II poł. XX wieku polegające na dysproporcji pomiędzy zwiększającym się obciążeniem układu nerwowego a zmniejszającym się obciążeniem układu ruchowego. Prowadzi do zaburzeń w zakresie układów: sercowo- naczyniowego, trawiennego, autonomicznego i psychonerwowego.

W obrębie układu krążenia obserwujemy:

-zmniejszenie objętości wyrzutowej i pojemności minutowej serca co jest wynikiem redukcji objętości osocza co wiąże się ze wzrostem  częstotliwości skurczów mięśnia sercowego

- zmniejszenie zapotrzebowania tkanek na tlen

-badanie EKG wskazuje na upośledzenie przewodzenia impulsów sercu, zakłócenia repolaryzacji a także pogłębienie zmian niedokrwiennych

-zmniejszenie objętości krwi

-zmniejszenie aktywności unerwienia współczulnego serca

-obniżenie tolerancji ortostatycznej  co jest wynikiem zmniejszenia pobudliwości odruchu z baroreceptorów tętniczych- na skutek pionizacji biernej

-zmniejszenie napięcia i zanik mięsni szkieletowych prowadzi do obniżenia napięcia ścian naczyń żylnych

-Skłonność do powstawania żylaków kończyn dolnych

- Zwiększenie ryzyka nadciśnienia tętniczego

- Zwiększenie krzepliwości krwi, co inicjuje skłonność do powstawania zatorowości w naczyniach krwionośnych.

 

Wpływ bezruchu na mięśnie szkieletowe:

-zmniejszenie masy ciała na skutek zaniku mięśni(szczególnie dotyczy mięsni kończyn dolnych gdzie obserwujemy zmniejszenie ich przekroju poprzecznego) czego skutkiem jest obniżenie siły mięśniowej

-redukcja zawartości białek kurczliwych oraz liczby mitochondriów

-mniejsza wrażliwość na insulinę

- Zwiotczenie i stopniowy zanik mięśni (zwiększenie utraty azotu wskutek rozpadu białka mięśniowego) , także poprzez spadek produkcji hormonu wzrostu (somatotropiny).

 

Wpływ na układ kostno-stawowy:

-wzrost wydalania jonów wapnia oraz fosforanów z moczem, kałem i potem

-atrofia kości

-zmniejszenie gęstości kości kończyn dolnych-rozwój osteoporozy

-demineralizacja kości

- zwiększa ryzyko uszkodzeń stawów ( co jest wynikiem braku oddziaływań sił  nacisku zarówno na samą kość-  związane jest to z budową kości a dokładniej ułożeniem beleczek kostnych zgodnie z liniami nacisków oraz naprężeń a także na chrząstkę stawową szklistą ,która zanika bezpowrotnie

- słabsze odżywianie tkanki kostnej i chrzęstnej

-zmniejszają się zakresy ruchomości stawów co związane jest z występowaniem przykurczów mięśni, więzadeł, torebek stawowych a także miękkich tkanek okołostawowych okołostawowych także przez zrosty kostne

Wpływ na układ odpornościowy:

-zmniejszenie właściwości bakteriobójczych skóry

-zmniejszenie zdolności fagocytarnej granulocytów obojętnochłonnych

-zmniejszenia odporności swoistej i odporności nieswoistej ustroju

 

 Wpływ na układ pokarmowy:

-zmniejszenie metabolizmu związane z malejącym zapotrzebowaniem na składniki odżywcze

-wzrost skłonności do otyłości związane z magazynowaniem przez tkankę tłuszczową nadmiernej ilości węglowodanów

-mniejsza zdolność przyswajania glukozy przez tkanki oraz wrażliwość na insulinę(doprowadzająca do podwyższonych wartości cukru we krwi) co wpływa na rozwój cukrzycy, nadciśnienia a także zmian miażdżycowych(bardzo niekorzystne zmiany w gospodarce tłuszczami: wzrost „złego” cholesterolu LDL (miażdżycorodnego) oraz znaczne obniżenie „dobrego” cholesterolu HDL)

- Skłonność do zaparć a także tworzenia się przepuklin.

Wpływ na układ oddechowy:

-zmniejszenie liczby mitochondriów i enzymów niezbędnych do przeprowadzania procesów tlenowych

-zmniejszenie pojemności życiowej płuc

-trudności z wymianą gazową

- zmniejszenie maksymalnej wentylacji płuc

 

Wpływ na układ nerwowy:

-zaburzenia czucia priopriocetywnego

 - osłabia koordynację ruchową,

- Sprzyja obniżeniu nastroju i zmniejsza zdolność radzenia sobie ze stresem - spowodowane głównie spadkiem produkcji niektórych neuroprzekaźników w mózgu (np. noradrenaliny, beta-endorfiny) co może prowadzić do depresji

-pogorszenie ostrości wzroku

-podwyższenie progu odczucia dźwięku

-zaburzenia  w utrzymaniu równowagi i fizjologicznego chodu

-zaburzenia snu i koncentracji

-bóle głowy

-pogorszenie sprawności psychomotorycznej

 

Wpływ na metabolizm i skład płynów ustrojowych:

-zmniejszenie objętości

-zwiększenie diurezy-utrata wody z organizmu związane z zahamowaniem wydzielania reniny, wazopresyny i aldosteronu

-wzmożone wydalanie jonów Na+,K+,Ca2+

- zmniejszenie liczby erytrocytów erytrocytów i leukocytów (zatrzymanie czerwonych krwinek w śledzionie śledzionie następstwie zwiększonego przepływu krwi przez ten narząd i zmniejszenie wydzielania erytropoetyny)

-zwiększa się ilość fibrynogenu co sprawia ,że ulega skróceniu czas krzepnięcia krwi

-zmniejsza się ilość hemoglobiny

U dzieci niewidomych bardzo często stwierdza się występowanie różnych deformacji aparatu ruchowego, zwłaszcza zniekształcenia kręgosłupa, określanych jako wady postawy ciała. A. Sieradzka, która przebadała grupę 30 niewidomych jedynie u 5 osób nie stwierdziła wad postawy. U pozostałych wykryła:

• Lordozę- zbytnie odchylenie krzywizny kręgosłupa do przodu (13 dzieci)

• Kifozę- zbytnie odchylenie krzywizny kręgosłupa do tyłu (plecy okrągłe i spłaszczenie klatki piersiowej (5 dzieci)

• Skoliozę- boczne skrzywienie kręgosłupa (3 dzieci)

• Kifoskoliozę- połączenie bocznego skrzywienia kręgosłupa z kifozą.

Powstawanie wad postawy u osób niewidomych autorzy wyjaśniają w taki sposób, że już pierwsze miesiące życia mają wielkie znaczenie. W okresie, kiedy dziecko przyjmuje pozycję leżącą na brzuszku- dziecko widzące przejawia aktywność w rozglądaniu się. Podnosi głowę i obraca nią, dzięki czemu wzmacniają się mięśnie pleców i okolicy lędźwi oraz mięśnie górnej części klatki piersiowej i prawidłowo kształtuje się wygięcie szyi.

Dziecko niewidome nie jest pobudzane wrażeniami wzrokowymi do ruchów głową.

W okresie czołgania dziecko widzące stara się chwytać, popchnąć, przyciągnąć przedmioty znajdujące się w pewnej odległości. Rozwijają się wtedy mięśnie brzucha, pleców, kończyn, oraz szkielet kostny.

Dziecko niewidome przyjmuje pozycję siedzącą dużo później, jak i znacznie później zaczyna poruszać się w przestrzeni. Brak tych podstawowych odruchów w okresie niemowlęcym negatywnie kształtuje sylwetkę, jak i nie da się tych odruchów zastąpić później innymi.

6. Główne cele rewalidacji osób niewidomych

1. U ociemniałych podstawowym problemem jest akceptacja utraty wzroku i rozwoju motywacji do wysiłku na rzecz gotowości do uczenia się życia za pomocą innych zmysłów cel; akceptacji utraty wzroku a następnie edukacji zmierzającej do jej przezwyciężenia

2. Nauka pisania dotykowego Breila jest to system piania dotykowego

3. nauka orientacji i samodzielnego poruszania się która obejmuje;

1. ustalenia kierunku marszu

2. poznawania właściwości otoczenia

3. odnajdywanie upuszczonych przedmiotów

4. korzystanie z pomocy przewodnika posługiwanie się laska

5. chodzenia po schodach i poruszanie się po schodach ruchomych

6. korzystanie ze środków komunikacji miejskiej

4. kształtowanie nawyków prozdrowotnych - nawyk przejawiania ruchu i aktywności wypoczynkowo rekreacyjnej

5. nauka czynności życia codziennego (utrzymanie higieny osobistej, wykonywanie prac domowych, posługiwanie się pieniędzmi, opieka nad dzieckiem)

7. Kompensacyjna rola zmysłów u osób niewidomych a kształcenie zawodowe oraz możliwości pracy osób niewidomych i słabowidzących.

Największe znaczenie w przypadku utraty wzroku ma

• analizator dotykowy - dostarczane tą drogą sygnały mają najbardziej realny charakter a zakres spostrzegania przy jego udziale jest bardzo szeroki, przypada mu bowiem rola podwójna, zarówno dotyku jak i wzroku. Jego wadą jest to, iż jest zmysłem bliskonośnym w przeciwieństwie do wzroku, dlatego właściwa kompensacja wymaga połączenia odbioru przy udziale dotyku z odbiorem za pomocą zmysłu dalekonośnego np. słuchu. Przy poznawaniu małych przedmiotów wystarczą ruchy rąk, przy dużych niezbędne są ruchy całego ciała. Podstawowe rodzaje dotyku to bierny (wrażenie dotknięcia, ucisk, ciepło, zimno, jest szybka adaptacja i znieczulenie powierzchni ciała, którą się dotyka) i czynny (jeżeli dołączą wrażenia zmiany miejsca, poruszanie się narządu dotykającego). Ten drugi jest podstawowym zmysłem w procesie tworzenia się wyobrażeń przestrzennych. Niewidomi wytwarzają schematy dotykowe, których rola jest większa od roli schematów wzrokowych u osób widzących.

• słuch - Dźwięki mogą pochodzić bezpośrednio ze źródła lub są dźwiękami odbitymi. Niewidomi często podczas badania przestrzeni wywołują dźwięki, które odbijają się od przeszkody informując ich o niej. Osoby  niewidome są bowiem w wyższym stopniu od widzących wrażliwe na bodźce słuchowe. Z powodu braku bodźców wizualnych, a więc dzięki większej koncentracji wewnętrznej niewidomi są bardziej wrażliwi na dźwięki i im zawdzięczają większość swoich spostrzeżeń o otaczającym świecie fizycznym, brak wzroku w zdobywaniu wykształcenia nie jest tak dokuczliwy jak brak słuchu, gdyż to nie wzrok lecz słuch ma większy wpływ na więzi między-ludzkie. Dla osób niewidomych mowa dźwiękowa służy nie tylko do porozumiewania się, ale także jako środek poznania pewnych cech osoby mówiącej np. płci, wieku, czy pewnych stanów psychicznych. Kompensacja werbalna polega na tym, że słowo mówione może dostarczać osobom niewidomym takich treści jak osobom widzącym wzrok, wykorzystuje się tu w większym stopniu funkcję poznawczą mowy.

• Węch również pełni istotną rolę w kompensacji u osób niewidomych. Zapachy bowiem są charakterystyczne dla różnych zjawisk czy przedmiotów.

• Zastępstwo u osób niewidomych możliwości wzrokowego postrzegania świata tłumaczy kompensacja percepcyjna. Jej istota zawiera się w kompensowaniu braku doznań wizualnych przy pomocy dynamicznych układów strukturalnych i II układu sygnałowego (ogół bodźców słownych, określanych jako "sygnały sygnałów", zastępujących konkretne bodźce otoczenia).

• wrażenia kinestetyczne. Ich receptory znajdują się w mięśniach, stawach czy ścięgnach. Informują człowieka o aktualnej pozycji jego aparatu ruchowego, o ruchach statycznych i ich przemieszczaniu, o ruchach dynamicznych. Dzięki niemu dotyk nabiera właściwej wartości dla niewidomych. Wrażenia kinestetyczne są więc sumą wrażeń spowodowanych naciskiem mięśni i stawów. Powtarzanie pewnych czynności powoduje wyćwiczenie pamięci kinestetycznej - utrwalenie przez mięśnie stereotypów ruchowych. Przy przemieszczaniu się na dłuższych dystansach dużą rolę pełni pamięć czasowa, będąca sumą ruchów wykonywanych jednostajnie w jednostce czasu. Oba te rodzaje pamięci powinno się ćwiczyć razem.

• zmysł przeszkód, - znajduje się w okolicy czoła i skroni. Jego funkcjonowanie polega na odczuwaniu lekkiego ucisku, kiedy napotykany przedmiot jest w ruchu lub spoczynku w niewielkiej odległości od twarzy. Nie dochodzi tu jednak do identyfikacji obiektu, ale do stwierdzenia jego obecności. Zmysł przeszkód jest mechanizmem, którego podstawę stanowi instynkt obronny a główne bodźce są natury słuchowej, uczucie muśnięcia na twarzy jest efektem odruchowego procesu psychofizjologicznego. Wyróżnia on cztery człony zmysłu przeszkód:

• zmysłowy (na tle specyficznych doznań dotykowo-słuchowych),

• intelektualny (zrozumienie zaistniałego niebezpieczeństwa),

• emocjonalny (obawa czy niepokój wobec niebezpieczeństwa),

• reakcja ruchowa osoby (uniknięcie groźnego zetknięcia)

Kompensacja odbywa się więc następującymi sposobami: drogą opracowania przez osoby niewidome zróżnicowania słuchowego, skórnego, ruchowego, dotykowego i innych analizatorów; drogą korowych pobudzeń, które pochodzą z różnych analizatorów, zastępujących wzrok.

Celem kształcenia i rehabilitacji młodzieży niewidomej jest przygotowanie jej do udziału w życiu społecznym i do niezależności finansowej umożliwiającej utrzymanie siebie i rodziny. Dokonuje się to przez kształcenie zawodowe, wykonywanie pracy zawodowej przez niewidomych i przez ich zatrudnienie.

Międzynarodowa Organizacja Pracy określa osobę niepełnosprawną jako jednostkę, której perspektywy otrzymania pracy i utrzymania się w odpowiedniej pracy zostały poważnie ograniczone na skutek zmniejszonej sprawności fizycznej lub umysłowej. Taka jednostka wymaga pomocy w utrzymaniu pracy i utrzymaniu się w niej. Temu celowi służy rehabilitacja zawodowa, któr powinny być objęte wszystkie potrzebujące osoby niepełnosprawne. Międzynarodowa Organizacja Pracy przyznaje ludziom niepełnosprawnym takie samo prawo do pracy jak ludziom zdrowym.

Dla osób niewidomych tak jak dla wszystkich inwalidów praca ma ogromne znaczenie. Nie jest to tylko sposób na życie, zarobek ale też i czasami przede wszystkim łącznik z życiem społecznym, wyznacznik „normalnego” trybu życia, własnej wartości. Praca zawodowa ma zapewnić niewidomym samorealizację, zaspokoić ich potrzeby i umożliwić rozwój przede wszystkim osobowościowy, ale też i zawodowy. Aby praca dla osoby niewidomej spełniała te warunki musi być odpowiednio dobrana do konkretnej osoby. W przypadku ludzi niewidomych to nie ich dobiera się do pracy tylko pracę do nich.

Przy wyborze zawodu dl osoby niewidomej trzeba kierować się indywidualizacją. Umożliwiają to tzn próby pracy, które polegają na eksperymentach pracy w warunkach naturalnych. Dzięki nim sprawdza się, jaka praca odpowiada konkretnej osobie.

Praca zawodowa niewidomych

Kształcenie zawodowe w Polsce odbywa się w specjalnych szkołach zawodowych i ośrodkach dla dorosłych lub młodzieży ociemniałej. Dla niewidomych praca zawodowa jest dostępna

w szerszym zakresie niż dla innych jednostek z uszkodzeniami fiz.
Zawody:

• wytwarzanie z tworzyw naturalnych (drewno, trzcina, słoma, rafia) i sztucznych różnych przedmiotów

• zawody muzyczne, lub związane z muzyką: stroicielstwo, budowa części instrumentów

• masaż

• obsługa telefonów, telegrafów

• stenografia (technika dokładnego zapisu tekstu mówionego za pomocą umownych znaków, skrótów, symboli, które umożliwiają później jego dosłowne odtworzenie)

• daktylografia

• z. związane z rolnictwem

• nauczyciel do nauczania w szkołach dla niewidomych, przedmiotów wymagających dobrej znajomości technik typu brajlowskiego i głębokiej znajomości potrzeb dzieci niewidomych.

• nauczyciel np. matematyki w klasach starszych szkół dla widomych

• prawnik (np. radca prawny)

• ekonomista (np. radca ekonomiczny)

• redaktor pism

• bibliotekarz

• doradca socjalny dla niewidomych

• zawód obsługi maszyn cyfrowych (jest to zawód programisty, technika obliczeniowego - tu niezbędna jest dobra pamięć, duża zdolność koncentracji, wytrwałość i cierpliwość = cechy właściwe niewidomym)

• praca ściśle naukowa przy współpracy z lektorem

• nurek - skomplikowane wiadomości i umiejętności nurkowania niewidomi przyswajają sobie w czasie o połowę krótszym niż widzący, a ich wyćwiczony zmysł dotyku i słuchu, pamięć przestrzenno- ruchowa pozwalają wyeliminować w znacznym st. szereg trudności, które dla widzących kolegów stanowi niejednokrotnie poważny problem

Musimy zdawać sobie sprawę z ogromnego wysiłku, jaki wkładają niewidomi, aby dojść

w życiu zawodowym do dużych osiągnięć, bo takich od nich wymaga przeważnie nieufne społ. widzących.

Praca zawodowa niedowidzących

Osoby te odznaczają się dużą różnorodnością pod względem siły wzroku, że trudno ogólnie określić zawody, które są dla nich dostępne. Ważne jest raczej ustalenie przeciwwskazań dla poszczególnych jednostek. Można tez sformułować pewne ogólne zasady w tym zakresie. Przy wysokiej krótkowzroczności, np. zwłaszcza w związku z odklejeniem siatkówki oraz po operacji zaćmy, przeciwwskazane są zawody wymagające wysiłku fiz. (ludzie ci mogą pracować np. jako zegarmistrze). Przy innym typie niedowidzenia, połączonym z wrażliwością na światło i kurz, tacy niedowidzący muszą unikać zawodów, które wykonuje się w takich warunkach.

Częste zawody:

• introligator

• ogrodnik

• sprzedawca

• dekorator, administrator

• księgowy

• stenotypistka i maszynistka

8. Rola ćwiczeń z zakresu orientacji w przestrzeni osób niewidomych.

Jedną z najistotniejszych egzystencjalnych potrzeb człowieka jest niezależność, samodzielność funkcjonowania w każdej sytuacji życiowej. rozwijanie zdolności samodzielnego funkcjonowania, czyli orientacji przestrzennej i samodzielnego poruszania się jest najbardziej znaczącym celem procesu rehabilitacji. Orientacja jest sprawnością w zakresie poznawania swego otoczenia i zachodzących w nim relacji czasowo-przestrzennych. Samodzielne poruszanie się, czyli lokomocja - to umiejętność bezpiecznego przemieszczania się osoby poprzez własny, efektywny ruch. Te dwie - podstawowe dla osoby niewidomej - sprawności, ściśle ze sobą połączone, mogą być opanowane poprzez uczestniczenie niewidomego dziecka w przemyślanym, profesjonalnym nauczaniu, realizowanym przez przygotowanych specjalistów - nauczycieli orientacji przestrzennej.

Nauczanie takie powinno być rozpoczynane właściwie od momentu, kiedy dziecko opanuje umiejętność stawiania kroków - a więc jak najwcześniej. Aby zapewnić skuteczność tego procesu niezbędne jest przyjęcie formuły indywidualnej pracy z dzieckiem, czyli jeden uczeń - jeden nauczyciel. Spełnienie tego niezbędnego warunku sprawia, że te zajęcia są wyjątkowo czasochłonne i kosztowne.

9. Współczesne środki techniczne pomocne osobom niewidomym.

Ważne są urządzenia umożliwiające bezpieczne poruszanie się, czytanie zwykłego pisma i druku oraz odróżnianie kolorów. Wszelkie badania nad środkami technicznymi zmierzają w kierunkach:

a) Przekształcania światła na dźwięk.
b) Przekształcania światła na energię kinetyczną dającą sygnały odczuwalne dotykiem
c) Przekazywania napotykanych obrazów do ośrodków wzrokowych wprost na korę mózgową.

SYNTEZATORY MOWY - urządzenia elektroniczne, które wraz z wyspecjalizowanymi programami służą do przetwarzania informacji wizualnych pojawiających się na ekranie monitora komputerowego na mowę syntetyczną przez nie generowaną. Dzięki nim osoby niewidome mogą obsługiwać większość programów użytkowych takich jak: edytory tekstów, przeglądarki internetowe, programy do obsługi poczty elektronicznej, bazy danych, arkusze kalkulacyjne, słowniki, programy edukacyjne itp.

PROGRAMY DO SYNTEZY MOWY - wraz z syntezatorami mowy lub kartami dźwiękowymi służą do przetwarzania informacji wizualnych pojawiających się na ekranie monitora komputerowego na mowę syntetyczną.

Dają możliwości m.in.:

- śledzenia i sterowania kursora myszy przy pomocy klawiatury,

- odnajdywania i nazywania elementów grafiki (ikony i przyciski), dzięki którym możliwe jest wywoływanie przyporządkowanych im funkcji,

- definiowania tzw. klawiszy skrótów,

- określania pozycji kursorów i definiowania dowolnych okien na ekranie,

- ustawianie opcji pozwalających na odczyt całego dokumentu lub dowolnego jego fragmentu

oraz wiele innych funkcji zwiększających kontrolę nad informacjami pojawiającymi się na ekranie monitora komputerowego i przystosowujących barwę, ton i szybkość mowy syntetycznej do indywidualnych upodobań użytkownika.

MONITORY BRAJLOWSKIE / linijki brajlowskie - urządzenia przekształcające informacje tekstowe i/lub graficzne pojawiające się na ekranie monitora komputerowego na symbole brajlowskie.

Urządzenia te są wykorzystywane przede wszystkim przez te osoby niewidome, które mają poważne problemy ze zrozumieniem mowy syntetycznej i jednocześnie dobrze rozwiniętą umiejętność pracy z użyciem pisma brajla.

Monitory brajlowskie dają możliwość samodzielnego rozróżnienia tekstów w dwóch lub kilku językach pisanych na przemian.

NOTATNIKI MÓWIĄCE I BRAJLOWSKIE- to małe, lekkie, przenośne urządzenia posiadające na ogół wewnętrzne akumulatorowe zasilanie, brajlowską klawiaturę oraz dodatkowo zestaw do generowania mowy syntetycznej. Są oprócz tego wyposażone w kilkunastoznakowy monitor brajlowski, bardzo pomocny dla tych osób, które mają problemy ze zrozumieniem głosu generowanego przez syntezatory mowy i preferujących pracę z pismem punktowym.

Są bardzo pomocne przy sporządzaniu notatek. Zwykle posiadają takie dodatkowe funkcje jak: kalkulator, kalendarz, zegar, skorowidz telefonów itp. Część z tych urządzeń, po podłączeniu do komputera, może również pełnić rolę syntezatora mowy i monitora brajlowskiego.

DRUKARKI BRAJLOWSKIE -służą do drukowania tekstów w piśmie punktowym i wypukłych rysunków. W zależności od typu mogą drukować dwu- lub jednostronnie. Na jednej stronie brajlowskiej mieści się znacznie mniej informacji niż na stronie zapisanej pismem drukowanym, w związku z czym teksty brajlowskie drukowane dwustronnie pozwalają na znaczną oszczędność papieru. Drukarki jednostronne są za to znacznie tańsze, co czyni je atrakcyjniejszymi w momencie zakupu.

SYSTEMY ROZPOZNAWANIA ZNAKÓW (OCR)- to programy, które umożliwiają przetwarzanie graficznego obrazu znaków otrzymanych ze skanera lub dokumentu nadesłanego faksem na jego jednoznaczną wartość w kodzie cyfrowym.

URZĄDZENIA LEKTORSKIE - to zintegrowane systemy umożliwiające odczytanie głosem syntetycznym pismo czarno drukowe.

ELEKTRONICZNE MASZYNY BRAJLOWSKIE- są najczęściej połączeniem w jedną całość drukarki brajlowskiej i notatnika wyposażonego w syntezę mowy. Dają możliwości m. in.:

- pisania przez osobę niewidomą na maszynie brajlowskiej, przy jednoczesnej kontroli pisanego tekstu przez osobę widzącą dzięki możliwości jego wyświetlenia na monitorze komputera,

- gdy ktoś pisze na standardowej klawiaturze połączonej poprzez komputer z elektroniczną maszyną brajlowską osoba niewidoma może czytać od razu w brajlu, ponieważ tekst może być tłoczony na bieżąco,

- mogą spełniać funkcję notatnika mówiącego

- dają swobodę w formatowaniu redagowanego tekstu,

- po podłączeniu maszyny do standardowej drukarki, można wydrukować w czarnym druku tekst napisany uprzednio w piśmie Braille'a,

- niektóre z elektronicznych maszyn brajlowskich dają możliwość tłoczenia także grafiki drukując wypukłe rysunki, wykresy, schematy itp.

ELEKTRONICZNE NOTATNIKI DŹWIĘKOWE - to urządzenia pozwalające na zapis dźwięku w postaci cyfrowej, a nie jak to ma miejsce w przypadku klasycznych dyktafonów analogowych i cyfrowych zapisujących na taśmie. Ten rodzaj pamięci charakteryzuje się dużą trwałością, pojemnością i stosunkowo małą objętością. Głównymi zaletami tych urządzeń są:

- możliwość szybkiego nagrania wszelkich informacji dźwiękowych (telefony, adresy itp.),

- szybki dostęp do pojedynczych informacji -każda z nich może być zapisywana jako osobny rekord,

- gromadzenie danych w kilku grupach (folderach) i ich przenoszenie pomiędzy nimi,

- możliwość ustawienia alarmu (daty i godziny), który w chwili uaktywnienia odtworzy uprzednio nagraną informację lub dźwięk przypominający np. o jakimś spotkaniu,

- mały rozmiar i waga,

- opcja pozwalająca na podłączenie zewnętrznego mikrofonu.

Audiodeskrypcja - film, teatr i wystawy dla niewidomych

Audiodeskrypcja jest to technika narracyjna pozwalająca osobom niewidomym usłyszeć to czego nie mogą zobaczyć podczas projekcji filmowej, przedstawienia teatralnego czy ekspozycji wystawienniczej. Audiodeskrypcja za pomocą opisu słownego dostarcza więc osobom niewidomym lub niedowidzącym tych informacji, które przez innych widzów odbierane są wyłącznie w postaci wizualnej.
W zastosowaniu do filmu kinowego, TV lub video dodatkowa ścieżka komentarza opisowego pojawia się w przerwach pomiędzy dialogami, analogicznie podczas przedstawienia teatralnego na żywo. Widzowie teatralni odbierają opis słowny - podobnie jak podczas tłumaczeń symultanicznych - za pomocą miniaturowych odbiorników z słuchawką

10. Wyjaśnij pojęcie „hipokinetyczny zmysł przeszkód”.

ZMYSŁ PRZESZKÓD

Dla orientacji niewidomych duże znaczenie mają te wrażenia dotykowe i termiczne, które działają na twarz w postaci ruchów powietrza i zmian termicznych. Są one jednym z elementów tzw. Zmysłu przeszkód i powstają przy zbliżaniu się do przedmiotów większych rozmiarów, jak mury, domy, drzewa- dają wskazówkę, co do ich bezpośredniej bliskości. Dzięki rozróżnianiu nieznanych wahań temperatury, uzależnionych od nierównomiernego stopnia ochładzania się przedmiotów, niektórzy niewidomi wiedzą nawet, czy przechodzą obok domu murowanego czy drewnianego, oraz jakie są jego rozmiary. To jeden ze zmysłów niewidomych do ułatwiających im orientowanie się w przestrzeni.

Struktura zmysłu przeszkód składa się z następujących członów głównych:

• Członu czuciowego, powstającego na tle specyficznych bodźców dotykowych, głównie wibracyjno- słuchowych, wywołanych obecnością przeszkody i odbieranych dzięki zdolności niewidomych do różnicowania podniet (wrażeń ściśle ze sobą zespolonych w czasie)

• Członu intelektualnego, polegającego na zdawaniu sobie sprawy z grożącego niebezpieczeństwa

• Członu emocjonalnego, w postaci obawy czy niepokoju wobec grożącego niebezpieczeństwa

• Reakcji ruchowej osobnika- mającej na celu uniknięcie niepożądanego zetknięcia- a mianowicie: zmiany kierunku, zatrzymania się, zwolnienia chodu w wypadkach, gdy niewidomy zbliża się do przeszkody.

IV

1. Klasyfikacja uszkodzeń słuchu wg. stopnia oraz wg. czasu wystąpienia:

Wg. stopnia uszkodzenia słuchu

Tabela 1 klasyfikacja BIAP - Międzynarodowe Biuro Audiofonologii

Ubytek słuchu w decybelach	Uszkodzenie słuchu w stopniu
Powyżej 20 do 40	Lekkim (mild)
Powyżej 40 do 70	Umiarkowanym (moderat)
Powyżej 70 do 90	Znacznym (severe)
Powyżej 90	Głębokim (profound)

Uszkodzenie słuchu w stopniu lekkim (ang. mild) w zasadzie nie stanowi znaczącego utrudnienia w wypełnianiu ról społecznych przez osobę dotkniętą takim uszkodzeniem. Może ona mieć trudności z identyfikacją akustyczną niektórych głosek, a także ze skutecznym słuchaniem w hałasie bądź z większej odległości. Z reguły nie ma problemów z korzystaniem z telefonu. Wiele takich osób nie korzysta z żadnych pomocy technicznych, nie wymaga też żadnych form interwencji medycznej. Niektóre z nich korzystają z aparatów słuchowych. Osoby z takim uszkodzeniem nazywamy także lekko niedosłyszącymi.

Uszkodzenie słuchu w stopniu umiarkowanym (ang. moderat, niektórzy autorzy tłumaczą jako stopień średni) umożliwia słyszenie i rozumienie mowy jedynie w korzystnych warunkach akustycznych. Wiele z osób dotkniętych takim uszkodzeniem korzysta z aparatów słuchowych oraz innych pomocy technicznych niwelujących skutki tej niepełnosprawności.

Mowa u dzieci z uszkodzeniem słuchu w stopniu umiarkowanym w zasadzie rozwija się w sposób spontaniczny, jednak często występują w niej wady, wynikające z nieprawidłowej identyfikacji dźwięków słuchem i naśladowaniu tych nieprawidłowo słyszanych dźwięków. Dzieci z takim uszkodzeniem słuchu powinny być (i najczęściej są) obejmowane formami kształcenia integracyjnego, jednak powinny siedzieć w pierwszych ławkach, być wyposażone w aparaty słuchowe oraz ewentualnie inne środki wspomagające, np. urządzenia FM, a nauczyciele powinni być przygotowani do pracy z takim dzieckiem. Osoby z tym uszkodzeniem nazywamy także słabo słyszącymi lub niedosłyszącymi.

Uszkodzenie w stopniu znacznym (ang. severe, niektórzy autorzy tłumaczą jako stopień poważny, ciężki lub wysoki) uniemożliwia słyszenie i rozumienie mowy bez zastosowania aparatu słuchowego. Zazwyczaj nawet przy zastosowaniu odpowiednio dobranych aparatów słuchowych nie jest możliwa identyfikacja wszystkich dźwięków mowy, dlatego też u tych osób istotną rolę współdziałającą w odbiorze mowy odgrywa wzrok i odczytywanie z ust. Mowa dziecka dotkniętego takim uszkodzeniem nie rozwija się w sposób naturalny i spontaniczny. Dziecko takie powinno być objęte specjalnymi formami kształcenia w szkole dla dzieci głuchych, dla dzieci niedosłyszących lub w warunkach kształcenia integracyjnego, jednak w tym ostatnim przypadku odpowiednio wyposażone w środki techniczne, a nauczyciele winni akceptować tę sytuację i być przygotowani do pracy z dzieckiem z uszkodzonym słuchem. Wybór formy kształcenia zależy od wielu czynników, głównie o charakterze środowiskowym.

Uszkodzenie w stopniu głębokim (ang. profound) uniemożliwia rozumienie mowy nawet za pomocą aparatów słuchowych. Możliwe jest jedynie częściowe słyszenie dźwięków mowy za pomocą aparatów słuchowych, jednak bez ich pełnej identyfikacji. Nie pozwala to wprawdzie rozumieć mowy, ale w znaczący sposób ułatwia jej odczytywanie z ust, którego rola w porozumiewaniu się jest wówczas dominująca. Dziecko z takim uszkodzeniem musi być objęte wczesną interwencją medyczną i logopedyczną, a następnie kształceniem- zazwyczaj w szkole dla dzieci głuchych. Równocześnie u osób z takim uszkodzeniem, w wyniku kontaktów z innymi niesłyszącymi, a także określonych zabiegów pedagogicznych, powstaje system porozumiewania się za pomocą mowy i języka migowego, a w przypadkach niemożności opanowania mowy wyłącznie za pomocą języka migowego.

Osoby z uszkodzeniem słuchu w stopniu znacznym i głębokim nazywamy także głuchymi lub niesłyszącymi. Uszkodzenie słuchu w stopniu znacznym lub głębokim bywa również określane pojęciem głuchoty społecznej lub głuchoty praktycznej, ponieważ w znacznym stopniu ogranicza lub uniemożliwia rozumienie mowy drogą słuchową.

Ze względu na czas wystąpienia wady słuchu

• Głuchotę prelingwalną, powstałą przed opanowaniem języka, a więc zazwyczaj do 2-3 roku życia

• Głuchotę perilingwalną ( zwaną także interlingwalną) powstałą w okresie opanowywania języka, (dziecko zna już podstawy języka, ale nie opanowało jeszcze systemu gramatycznego) a więc w wieku 3-5 lat

• Głuchotę postlingwalną, powstałą po opanowaniu przez dziecko języka czyli po 5-7 roku życia.

2. Alternatywne metody porozumiewania się osób głuchych

1. Fonogesty- specjalne ruchy ręki prawej lub lewej, wykonywane na wysokości twarzy; towarzyszące mówieniu; pomagające wsłuchiwać się w żywą mowę i dokładnie odczytywać wypowiedzi z ust.

2. Ustna- oralna wykorzystuje różne drogi kontaktu z uczniem, prowadzące do opanowania przez niego mowy ustnej:

1. Matczyna- wprowadzamy od najwcześniejszego dzieciństwa. Jest to metoda całościowego uczenia mowy ustnej, oparta na podstawach psychologiczno- fonetycznych. Zaleca się porozumiewanie z dzieckiem mową ustną za pomocą odczuć słuchowych, dotykowych, wzrokowych związanych z percepcja dźwięku.

2. Metoda audytywno- werbalna (słuchowo- ustna)- wykorzystuje się proces kształcenia mowy ustnej gł. drogą słuchową.
   

3. Daktylografia- palcowa- oparta na odpowiednim układzie 1, lub 2 dłoni. Przestrzega reguł gramatycznych i ortograficznych. W jej skład wchodzi alfabet palcowy, znaki oznaczające liczby, znaki działań arytmetycznych, interpunkcyjne, znaki miar i miar metrycznych, znaki wyrazów jednoliterowych.

4. Mowa kombinowana- składa się na nią stosowanie w procesie porozumiewania się, mowy ustnej w formie graficznej, lub dźwiękowej alfabetu palcowego i znaków migowych.

5. Metoda totalnej komunikacji- uwzględnia wszelkie drogi porozumiewania się:
- ekspresja słowna (mowa ustna i wyraźna artykulacja)
- wzrokowa percepcja mowy - odczytywanie mowy z ust osoby mówiącej
- słuchowa percepcja mowy- obejmująca trening słuchowy polegający na
uwrażliwieniu resztek słuchowych
- wychowanie słuchowe- obejmujące nabywanie doświadczeń słuchowych dzięki
świadomemu odbieraniu dźwięków otaczającej rzeczywistości
- system ustno- manualny i manualny obejmujący daktylografię, fonogesty,
j. migowy, mowę ciała, mimikę
- pismo, rysunki i inne systemy graficzne
O tej metodzie mówimy, gdy stosowana jest od samego początku kształcenia dziecka niesłyszącego.

6. Metoda migowa (idiograficzna)- umowne znaki określające dane pojęcia, osoby, rzeczy, zjawiska, czynności. Cechą charakterystyczną jest specyficzna struktura gramatyczna, bez zakończeń fleksyjnych.

3. Możliwości kształcenia zawodowego i pracy osób głuchych.

Większość dzieci z uszkodzonym słuchem w stopniu lekkim i umiarkowanym kształci się w szkołach masowych, w klasach zwykłych i integracyjnych. Dzieci z uszkodzeniem słuchu w stopniu znacznym i głębokim przeważnie uczą się w szkołach dla niesłyszących. Placówki kształcenia specjalnego przeznaczone dla dzieci i młodzieży z uszkodzonym słuchem to w większości ośrodki szkolno-wychowawcze z internatami. Większość istniejących placówek jest przeznaczonych dla dzieci ze znacznym i głębokim uszkodzeniem słuchu. Osoby słabosłyszące zdobywają na ogół kwalifikacje zawodowe w szkołach masowych. W przypadku osób głuchych i głuchoniemych kształcenie zawodowe przebiega na ogół w warunkach trzyletniej zasadniczej szkoły zawodowej specjalnej lub szkoły średniej. Jednak zawody występujące w tych szkołach nadal są nieliczne (jest ich zaledwie kilkanaście, a najwięcej szkół kształci w zawodach krawiec i ślusarz), często nie odpowiadają aktualnym potrzebom rynku pracy. Zawody związane z obsługą komputera są szansą w przypadku osób niesłyszących, ponieważ w ich wykonywaniu bariera komunikacyjna nie odgrywa znaczącej roli. Niesłyszące osoby dorosłe mają niewielkie możliwości kształcenia i doskonalenia zawodowego. Jest nie wiele szkół kształcących w systemie zaocznym, ponadto sporadycznie organizowane są kursy w różnych zawodach z udziałem tłumaczy języka migowego. Zatrudnianie osób słabosłyszących na ogół nie stwarza istotnych problemów. W przypadku jednak osób głuchych, ogłuchłych i głuchoniemych problem wyboru zawodu, uzyskania i utrzymania zatrudnienia jest bardziej złożony. Zależy to zarówno od osób z uszkodzonym słuchem, jak i potrzeb miejscowego rynku pracy. Problemy pojawiają na wszystkich etapach przygotowania do zatrudnienia - podczas organizacji szkolenia zawodowego, przy próbach przekonania pracodawcy do zatrudnienia niesłyszącego pracownika i wreszcie już po podjęciu zatrudnienia - w porozumiewaniu się z osobą niesłyszącą na terenie zakładu pracy. Najczęściej spotykane zjawisko to obawa potencjalnego pracodawcy przed zatrudnieniem osoby niesłyszącej wynika częściej z uprzedzeń i nieznajomości jej problemów niż z rzeczywistych trudności.

Doradztwo zawodowe jest procesem, w ramach którego doradca poznaje potrzeby i problemy swego klienta (diagnoza), a następnie stara się doprowadzić do sytuacji, w której klient znajdzie zatrudnienie odpowiadające jego zdolnościom, cechom psychofizycznym, predyspozycjom, możliwościom i kwalifikacjom (ukierunkowanie klienta). Na każdym z tych etapów przygotowywania osoby do zatrudnienia ważnym elementem jest nawiązanie dobrego kontaktu z klientem ze względu na fakt, że całość pracy zwykle opiera się o zajęcia indywidualne z doradcą zawodowym lub innymi specjalistami. Od poziomu bezpośredniego kontaktu językowego zależy efektywność działania doradcy zawodowego. Najważniejsza jest jednak dobra wola z obu stron, jednak ze strony doradcy potrzebna jest także elementarna wiedza o osobach z uszkodzonym słuchem, o sposobach, metodach i technikach porozumiewania się z nimi, a także o ich możliwościach i ograniczeniach, wynikających z tego rodzaju niepełnosprawności. Dla osób z uszkodzonym słuchem poznawanie języka polskiego jest znacznie trudniejsze niż dla osób normalnie słyszących. Im osoba ma większy stopień uszkodzenia słuchu, tym mniejszy posiada zasób czynnego słownictwa w języku polskim. Oznacza to, że formułowanie pytania, problemy czy podawanie informacji, powinno się wyrażać w sposób prosty i naturalny, głównie zdaniami pojedynczymi. W przypadku kierowania osoby z uszkodzonym słuchem do określonej pracy należy brać pod uwagę trudności w porozumiewaniu się, jakie napotka w środowisku zawodowym. Często konieczne będzie także przeprowadzenie rozmowy z potencjalnym przyszłym pracodawcą takiej osoby, uświadomienie mu problemów związanych z porozumiewaniem się z nią, ale przede wszystkim uświadomienie, że utrudnione porozumiewanie się nie dyskwalifikuje osoby z uszkodzonym słuchem jako potencjalnego pracownika, jeśli stanowisko pracy zostanie dla niej odpowiednio dobrane.
   Oprac. na podstawie B. Szczepankowski, Osoby z uszkodzonym słuchem, w: Rehabilitacja osób niepełnosprawnych

4. Kompensacyjna rola dotyku wibracyjnego i przewodnictwa kostnego u osób głuchych.

Odpowiedź na to pytanie stworzona jest na podstawie tego, co mówiła Hajok.

Więc w dotyku wibracyjnym chodzi o odbieranie wszelkiego rodzaju bodźców słuchowych za pomocą receptorów umieszczonych w skórze (szczególnie na dłoniach)- polega na odbieraniu jedynie wibracji odczuwanych podczas wydobywania się danego dźwięku (np. muzyki).

A przewodnictwo kostne to inaczej przekazywanie tych odebranych bodźców wibracyjnych przez ścięgna i kości do analizatora w mózgu pozwalającego wyobrazić sobie dane dźwięki.

5. Współczesne środki techniczne pomocne z uszkodzonym narządem słuchu.

Odbiór informacji przez osoby z uszkodzonym słuchem odbywa się za pomocą różnych receptorów. Im większe uszkodzenie słuchu, tym większą rolę odgrywa wzrok. Jednak również istniejące pozostałości słuchu mogą często być wykorzystywane w odbiorze tej informacji. Istnieje także możliwość przekazywania informacji drogą dotykową i wibracyjną. W odbiorze niektórych informacji może być wykorzystana droga wielokanałowa, wymagająca współpracy dwóch lub więcej receptorów (Np. odbiór mowy równocześnie trzema kanałami poprzez odczytywanie z ust, aparaty słuchowe i wibratory umieszczone na przegubach rąk. Wykorzystywaniu różnych receptorów sprzyjają środki techniczne, przeznaczone do użytku indywidualnego przez osoby z uszkodzeniami słuchu lub do użytku zbiorowego. W ostatnich latach obserwujemy znaczący rozwój środków technicznych stosowanych w rehabilitacji osób z uszkodzonym słuchem.

A. Aparaty słuchowe i implanty ślimakowe

Podstawowymi pomocami technicznymi dla osób z uszkodzeniami słuchu są indywidualne aparaty słuchowe. Współczesne aparaty słuchowe są złożonymi wzmacniaczami elektroakustycznymi, opartymi na technice półprzewodnikowej i układach scalonych.

- Aparat pudełkowy z wbudowanym mikrofonem i osobną słuchawką. Noszony na szyi, może być przystosowany do słuchania obuusznego.

- Aparat zauszny zawieszany na małżowinie usznej lub wbudowany w zausznik okularów. W takim aparacie mikrofon, wzmacniacz i słuchawki mieszczą się w jednej obudowie a wzmocniony dźwięk jest doprowadzany do ucha przewodem powietrznym (rurką plastikową).   

- Aparat wewnątrzuszny zwany także wewnątrzmuszlowym lub małżowinowym mieszczący się wewnątrz małżowiny usznej i kanału słuchowego.

- Aparat kanałowy praktycznie niewidoczny z zewnątrz (mieści się prawie cały w kanale słuchowym) jednak ma mniejsze możliwości elektroakustyczne. Charakterystyczną cechą odbioru dźwięków przez aparat słuchowy jest szybko obniżająca się jakość i komfort słyszenia w miarę wydłużania odległości pomiędzy źródłem dźwięku a mikrofonem aparatu.

B. Implant ślimakowy (rodzaj protezy) zwany również wszczepem ślimakowym. Urządzenie to wszczepiane operacyjnie, przekazuje przetworzone impulsy dźwiękowe bezpośrednio do ucha wewnętrznego. Podstawowe elementy urządzenia: elektroda  i cewka wewnętrzna, mikrofon, mikroprocesor i cewka zewnętrzna (zestaw ten umieszczony w całości za uchem bądź w kieszeni). Odbierane przez mikrofon bodźce akustyczne są przetwarzane w części zewnętrznej aparatu na odpowiednie impulsy elektryczne i poprzez cewkę zewnętrzną przekazywane indukcyjnie do cewki wewnętrznej. Zastosowanie wszczepu przywraca słuch w sposób ograniczony i niedoskonały, pozwala jednak odbierać wrażenia akustyczne ułatwiające orientację i odczytywanie z ust.

C. Implant pniowy to urządzenie stymulujące kompleks jąder nerwu ślimakowego w pniu mózgu, wszczepiane jest zazwyczaj przy głuchocie całkowitej, powstałej w wyniku guzów nerwów słuchowych, podczas operacji neurochirurgicznej usuwania tych guzów.

D. Środki techniczne wykorzystywane w edukacji.

- Wzmacniacze elektroakustyczne zbiorowego użytku- stacjonarne urządzenia przewodowe ze wzmacniaczem oraz zespołem mikrofonów i szerokopasmowych słuchawek. Urządzenia tego rodzaju są wypierane obecnie przez nowoczesne urządzenia przenośne.

- Precyzyjne wzmacniacze elektroakustyczne o regulowanych parametrach, składających się z nadajnika i odbiorników. Nośnikiem informacji w tych urządzeniach są promienie podczerwone lub fale radiowe. Stosowanie takich środków technicznych w wielu przypadkach u dzieci słabosłyszących pozwala skompensować  wadę słuchu umożliwiając pełny słuchowy odbiór informacji natomiast u dzieci niesłyszących umożliwia szczątkowy odbiór dźwięków ułatwiając znacznie odczytywanie mowy z ust a tym samym wzrokowo-słuchowy odbiór mowy .

- Monofonatory i polifonatory- urządzenia spełniające podobne jak aparat słuchowy funkcje ale o większym wzmocnieniu. Monofonatory wyposażone w słuchawki do przewodnictwa powietrznego, polifonatory zaś są dodatkowo wyposażone w wibratory, dzięki którym dzieci z uszkodzonym narządem słuchu łatwiej odbierają i identyfikują głoski korzystając nie tylko z przekazu słuchowo-wzrokowego ale i kinestetycznego .

- Pętla induktofoniczna współpracująca z indywidualnymi aparatami słuchowymi. Urządzenie to składa się ze wzmacniacza elektroakustycznego z wejściem mikrofonowym, magnetofonowym itp. Pętle takie instaluje się u dzieci z wadami słuchu oraz u osób niedosłyszących .    

- Analizatory mowy- urządzenie przedstawiające przebiegi akustyczne mowy w formie wizualnej, przeznaczone do ćwiczeń modulacji głosu, intonacji akcentów wyrazowych i zadaniowych tempa i rytmu mowy; urządzenia stosowane dla dzieci niesłyszących.

- Zestaw nadawczo-odbiorczy Fm- urządzenie składające się z nadajnika zainstalowanego u nauczyciela, natomiast odbiornik zainstalowany jest u ucznia. Współdziała bezpośrednio z aparatem słuchowym ucznia. Tym sposobem wycisza wszystkie zakłócenia pochodzące z otoczenia i wspomaga odbiór dźwięku przez ucznia.

E. Urządzenia stosowane w miejscach publicznych.

- Pętla induktofoniczna ze wzmacniaczem obejmująca całe pomieszczenie lub jego wydzieloną część, stosowane w kl. szkolnych. Wzmacnia sygnały akustyczne dochodzące za pośrednictwem mikrofonów i sygnały elektryczne doprowadzane z profesjonalnych urządzeń elektroakustycznych. Zalety tego urządzenia to: dobra jakość odbioru przez aparat słuchowy z każdego miejsca wewnątrz obwodu pętli, brak lub znaczne ograniczenie zakłóceń. Wady- wysoki koszt urządzenia i jego montaż.

 

- Infrafon (urządzenie na podczerwień) składa się z odpowiedniego wzmacniacza, nadajnika oraz dowolnej liczby małych odbiorników indywidualnych. Wzmacnia dźwięki dochodzące za pośrednictwem mikrofonów.

F. Urządzenia techniczne osobistego użytku.

- Budziki dla niesłyszących- podstawowy efekt dzwonienia to przerywane światło o regulowanej lub stałej mocy lub efekt wibracyjny uzyskiwany z wibratora umieszczonego pod poduszką.

- Sygnalizacja świetlna informująca o dzwonku do drzwi, telefonu czy płaczu dziecka.

- Wideotelefony wyposażone w małą kamerę i ekran, rozmówcy widza się nawzajem co umożliwia rozmowę za pomocą języka migowego.

- Pagery cieszą się popularnością, urządzenie przywoławcze wyposażone w możliwość odbierania krótkich wiadomości tekstowych przekazywanych drogą radiową, wyposażone w alarm wibracyjny.

- Tekstofony z wyglądu przypominają komputer, istnieją dwa typy: włączone do sieci telefonów lub funkcjonujące samodzielnie, poza sygnalizacją świetlną zastępującą dzwonek do drzwi bywają wyposażone w pamięć numerów tel., treści odbytych rozmów i automatyczną sekretarkę.

6. Specyfika procesów poznawczych u osób głuchych.

Całokształt procesów poznawczych jest ściśle związany z rozwojem motorycznym człowieka. Dziecko niesłyszące w porównaniu z dzieckiem słyszącym wymaga większej stymulacji z udziałem wzroku lub dotyku, gdyż nie odbiera bodźców akustycznych. We wczesnym dzieciństwie nie ma wyraźnych różnic w zakresie sprawności motorycznej pomiędzy dzieckiem niesłyszącym a jego rówieśnikiem słyszącym. Wiek przedszkolny uwidacznia te różnice. Dzieci z uszkodzonym narządem słuchu są mniej sprawne, zwłaszcza w szybkości i koordynacji ruchów. Można też u nich zaobserwować charakterystyczny sposób chodzenia, który polega na pociąganiu nogami wynikający z braku kontroli słuchowej. Pojawiać się też mogą ( częściej ) zaburzenia lateralizacji, które pociągają za sobą trudności w czytaniu i pisaniu oraz prawidłowej orientacji przestrzennej.

Spostrzeganie świata przez dzieci z deficytami słuchu opiera się przede wszystkim na doznaniach wzrokowych, a także dotykowych, wibracyjnych i smakowych. Jednak zmysły te, nie są u osób niesłyszących rozwinięte lepiej niż u słyszących, a jedynie są efektywniej wykorzystywane.

Wśród procesów poznawczych ważną rolę odgrywa pamięć. Jednak u osób niesłyszących nie funkcjonuje pamięć słuchowa. Bardziej niezależna od wpływu języka jest pamięć wzrokowa , dlatego dokładniej niż słyszący zapamiętują wzory ruchowe, figury geometryczne, rysunki techniczne i figury abstrakcyjne. Przy spostrzeganiu przedmiotów koncentrują się przede wszystkim na tym, co rzuca się w oczy, co jest jaskrawe, kontrastujące, wystające. W funkcjonowaniu pamięci wzrokowej występuje przewaga procesu analizy nad syntezą. Dziecko zapamiętuje więcej szczegółów, ale mniej związków między cechami czy przedmiotami. Specyficzna dla dzieci niesłyszących jest pamięć symultaniczna ( lepiej niż słyszący rówieśnicy zapamiętują informacje całościowo, natomiast

zapamiętywanie sukcesywne sprawia im trudności ). Pamięć słowna funkcjonuje gorzej niż u słyszących. Zapamiętują oni tekst mechanicznie i odtwarzają go dosłownie, często bez zrozumienia sensu zdań. Wpływa to na sztywność i schematyczność pamięci co pociąga za sobą kłopoty w odtwarzaniu czy aktualizacji przyswojonych wiadomości. Łatwo natomiast zapamiętują znaki ikoniczne i migowe.

Myślenie jest aktywnym procesem poznawczym obejmującym analizę, syntezę, abstrakcję i uogólnienia. Ujmowane jest jako proces przetwarzania informacji zachodzących w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach. Proces ten przebiega w następujących etapach:

• myślenie sensoryczno - motoryczne

• myślenie konkretno - obrazowe

• myślenie słowno - logiczne, abstrakcyjne.

7. Uczestnictwo osób głuchych w kulturze

przejawia się w 2 formach:

• Czynna: uczestnictwo w amatorskim nawet zawodowym ruchu artystycznym

• Uprawianie sztuk plastycznych (malarstwo, grafika, rzeźba)

• Tworzenie poezji, filmów

• Bierna: korzystanie z kina, teatru, oglądanie wystaw, korzystanie z mediów

Wśród tych form, można wyróżnić dostępne dla osób niesłyszących oraz takie, z których osoba niesłysząca może korzystać np. za pomocą tłumacza języka migowego lub po spełnieniu innych warunków.

Twórcze uczestnictwo osób niesłyszących w kulturze obejmuje takie formy jak:

• Malarstwo

• Grafika i rzeźba

• Taniec

• Pantomima

• Teatr migowy

• Film

• Rzadziej literatura

Najbardziej typową dziedziną sztuki dla niesłyszących artystów sceny, w której polscy niesłyszący próbowali swych sił, były teatr migowy i pantomima.

Taniec - brak słuchu nie stanowi tu bariery, zespołowi tanecznemu jak i orkiestrze potrzebny jest dyrygent narzucający rytm i tempo.

Szczególnie charakterystyczne kulturowo dla społeczności niesłyszących są te formy uczestnictwa w kulturze, które wiążą się z językiem migowym. Należą do nich teatry migowe i film. Pewnego rodzaju formą uczestnictwa w kulturze jest również turystyka, może też stanowić formę spędzania wolnego czasu. Wartości poznawcze turystyki i krajoznawstwa są oczywiste, szczególnie dla osób niesłyszących, dla których wzrok jest głównym źródłem poznania.

8. Rodzaje aparatów słuchowych.

a) aparat pudełkowy - z mikrofonem i osobną słuchawką .Noszony na szyi może być przystosowany do słuchania obu usznego, noszony na szyi, może być przystosowany do słuchania obu usznego. Najstarszy z typów.

b) zauszny - zawieszany na małżowinie usznej lub wbudowany w zausznik okularów. W takim aparacie mikrofon wzmacniacz i słuchawki mieszczą się w jednej obudowie a wzmocniony dźwięk jest doprowadzany do ucha przewodem powietrznym(rurką plastikową)

c) małżowinowy (wewnątrzuszny) - mieszczący się wewnątrz małżowiny usznej i kanału słuchowego.

d) kanałowy - znajdujący się w kanale usznym, praktycznie nie widoczny z zewnątrz. Ma mniejsze możliwości elektroakustyczne. Charakterystyczną cechą odbiorów dźwięków przez aparat słuchowy jest szybko obniżająca się jakość i komfort słyszenia w miarę wydłużania odległości pomiędzy źródłem dźwięku a mikrofonem aparatu.

9. Nauka mowy głosowej/dźwiękowej dzieci głuchych.

Mowa przez osoby głuche jest opanowywana na drodze słuchowo - wzrokowej, wzrokowo - słuchowej lub tylko wzrokowej. Głównym warunkiem nauki mowy czynnej jest tutaj opanowanie (choć w pewnym stopniu) mowy biernej, a więc zanim dziecko zacznie mówić, musi najpierw rozumieć mowę osób innych. W pierwszym okresie nauki niezwykle ważna jest spontaniczność (bardziej niż sama poprawność), a rehabilitacja obejmująca odpowiednie ćwiczenia głosowe oraz oddechowe, których celem jest doprowadzenie do maksymalnego korzystania z narządu głosu poprzez właściwe oddychanie (ćwiczenia foniatryczne) - powinna być podjęta jak najwcześniej. Podstawowym problemem jest to, iż dziecko musi chcieć mówić, musi mieć do kogo mówić oraz musi mieć o czym mówić. Poszczególne etapy rozwoju mowy u dzieci głuchych są podobne jak u słyszących:

o najpierw nauka mowy biernej potem czynnej

o mowa mimiczno - gestykulacyjna stanowi niezbędną podstawę dla mowy ustnej oraz pisemnej

Ważnym czynnikiem integrującym jest język dźwiękowy, którego głuche dzieci uczą się w sposób sztuczny poprzez wykonywanie specjalnych ćwiczeń oddechowych, usprawniających narządy mowy (czyli język, wargi, dolną szczękę i podniebienie miękkie), odpowiednie ćwiczenia głosowe oraz artykulacyjne (nauka wyraźnej wymowy). Podstawową rolą pedagoga w tym procesie jest kontrolowanie oraz korygowaniu wyrazistości mowy tak, by osiągnąć automatyzację ruchów narządów mowy. Bardzo ważne jest tutaj jak najszybsze rozpoczęcie pracy rehabilitacyjnej oraz wczesne używanie aparatu słuchowego. Wprowadzenie aparatu słuchowego ma ogromne znaczenie dla procesu komunikacji przy nadawaniu oraz odbiorze informacji przez głuchego (w sposób wzrokowo - słuchowy i słuchowo-wzrokowy). Celem wychowania słuchowego (oprócz wcześniej wymienionych) jest również eliminacja głośnych zachowań.

10. Głuchota a rozwój psychiczny dziecka.

Jedną z najbardziej bolesnych konsekwencji głuchoty stanowi izolacja i osamotnienie w społeczeństwie; brak możliwości komunikowania się stanowi blokadę dla zaspokajania potrzeb społecznych tych osób. Rewalidacja głuchych obejmuje wprowadzanie ich do środowiska osób słyszących poprzez uczenie mówienia, czytania i pisania oraz czytaniu mowy z ust. Pierwszy układ sygnałów nie zapewnia osobom głuchym kontaktu z rzeczywistością oraz nie stanowi warunków dla funkcjonowania układu drugiego, obejmującego podkorę i korę mózgową. Z uwagi na ograniczenie bodźców z zewnętrz, ulega rozszerzeniu zakres odbioru bodźców z wewnątrz, co powoduje silne pobudzenie w ośrodkach podkorowych, których konsekwencją są zmiany charakterologiczne takie jak podniecenie, agresywność, wybuchowość, niecierpliwość itp. Ponieważ kora jest ciągle pobudzona, głuchy posiada stały odruch poznawczy, jednak nie dochodzi tutaj do systematyzacji poprzez włączanie pojęć w trwałe zespoły poznawcze.

V

1.Najnowsze tendencje w hospitalizacji i rehabilitacji dzieci chorych.

Przedmiotem świadczeń w zakresie rehabilitacji medycznej są:

• Rehabilitacja w warunkach ambulatoryjnych- świadczenie zdrowotne udzielane w poradni obejmujące pełna diagnostykę, ćwiczenia oraz zabiegi.

• Rehabilitacja w warunkach oddziału dziennego- codzienne świadczenie zdrowotne udzielane w ośrodku/oddziale dziennym obejmujące ćwiczenia zabiegi i przynajmniej jeden posiłek.

• Rehabilitacja w warunkach oddziału stacjonarnego- całodobowe świadczenie udzielane w oddziale obejmujące badanie diagnostyczne, ćwiczenia, zabiegi, wyżywienie.

• Rehabilitacja w warunkach domowych- świadczenie zdrowotne udzielane w miejscu zamieszkania/przebywania ubezpieczonego, których celem działania jest sprawowanie stałej opieki nad pacjentem przebywającym w domu. Rehabilitacja w warunkach domowych powinny być objęte osoby, które ze względu na stopień niepełnosprawności nie mogą dotrzeć do placówek lecznictwa ambulatoryjnego wymagają rehabilitacji.

Przemiany dokonujące się w organizowaniu rehabilitacji dzieci przewlekle chorych wyrażają się w następujących tendencjach:

• Odchodzenie od długotrwałej hospitalizacji dzieci chorych, które kierowane są do ośrodka leczniczego tylko na pewien czas, niezbędny dla ich intensywnego leczenia i usprawnienia. Po powrocie do domu rodzinnego leczenie kontynuowane jest w ośrodkach lecznictwa otwartego. Dzięki temu dzieci przewlekle chore nie SA długotrwale izolowane od naturalnego środowiska i są lepiej zaspokojone ich potrzeby psychoemocjonalne.

• Dążenie do wczesnego wykrywania- diagnozy chorób dzieci oraz obejmowania ich wczesną interwencją medyczną i pedagogiczną. Organizowane są ośrodki wczesnej diagnozy i interwencji zatrudniające specjalistów medycznych.

• Dążenie do jak najpełniejszego włączenia rodziny w proces rehabilitacji dziecka i wyposażenie rodziców odpowiednie wiadomości i umiejętności niezbędne postępowaniu z dzieckiem chorym. Organizowane są dla rodziców konsultacje oraz turnusy rehabilitacyjne czy terapie, w których uczestniczą razem z dzieckiem.

• Organizowanie otwartych ośrodków rehabilitacyjno-wychowawczych, w których dziecko przebywa kilka godzin w ciągu dnia i poddawane jest odpowiedniej terapii. Specjaliści ośrodka udzielają porad rodzicom ukierunkowując postępowanie z dzieckiem.

2. Funkcjonowanie osoby przewlekle chorej na podstawie wybranej jednostki chorobowej.

Chory na cukrzycę może funkcjonować tak samo jak człowiek zdrowy. Przestrzegając podstawowych zasad związanych z chorobą nie ma szczególnych przeciwwskazań, by życie cukrzyka specjalnie różniło się od życia człowieka, który na tą chorobę nie choruje. Cukrzycy nie można wyleczyć, trzeba nauczyć się z nią żyć i z pewnymi ograniczeniami, które ona przynosi. Bardzo ważne jest:

• regularne przyjmowania leków, w formie tabletek lub iniekcji oraz kontrola gospodarki węglowodanowej przez regularne pomiary poziomu cukru we krwi pacjent może robić to samodzielnie
  

• insuliny nie wolno brać na czczo. Przed każdą dawką trzeba coś przegryźć, zjeść śniadanie czy chociaż jakąś kanapkę. Insulina bowiem wspomaga trawienie węglowodanów, zatem najlepiej łączyć ją właśnie z pokarmem, wtedy działa bezpośrednio korygując niedobór czy nadmiar cukrów w organizmie
  

• unikanie palenia tytoniu i picia alkoholu - środki te zwiększają prawdopodobieństwo powikłań cukrzycy
  

• cukrzyk musi dbać o dietę, czyli zdrowe odżywianie. Nie jest to dieta odchudzająca! Dzięki jej stosowaniu można nie tylko utrzymać prawidłową masę ciała i poziom cukru we krwi w granicach normy, ale także zapobiec późniejszym powikłaniom cukrzycy. Prawidłowe odżywianie polega na dostarczaniu organizmowi niezbędnych składników pokarmowych: węglowodany, białko i tłuszcze oraz witaminy i sole mineralne. Dieta nie musi być nudna - chory może jeść różnorodne produkty, w tym także swoje ulubione potrawy. Nie ma także przeciwwskazań do odżywiania się w restauracjach, choć jedzenie tam podawane nie jest  tak zdrowe, jak posiłki przygotowane samodzielnie.

Zasady odżywiania:

• Stosowanie w diecie ziaren, warzyw i owoców (głównie jabłka, najlepiej pieczone oraz grejpfruty)

• Picie: woda mineralna, naturalne niesłodzone soki

• Ograniczenie spożycia tłuszczu, soli i cukru - unikanie dań typu fast food

• Odżywianie się regularnie

• Nie jest prawdą, że chorzy muszą wykluczyć ze swojej diety cukier. Dobrze kontrolując pozom glikemii można pozwolić sobie na słodkości, oczywiście wszystko pod kontrolą i w granicach rozsądku, by nie dopuścić do przekroczenia stężenia cukru we krwi.

• nadwaga nie jest wskazana dla zdrowych osób, a tym bardziej dla osób z cukrzycą. Nadmierna masa ciała nie tylko może być przyczyną typu 2 choroby, ale także może spowodować dodatkowe powikłania jak insulinoodporność czy choroby serca i dlatego tak ważna jest kontrola własnej wagi
  

• chory na cukrzycę jak każdy może uprawiać sport. Aktywność fizyczna jest także wskazana, ponieważ przyczynia się ona do obniżania poziomu cukru we krwi.
  W większości przypadków cukrzycę typu 2 daje się początkowo dobrze kontrolować za pomocą odpowiedniej diety i wysiłku fizycznego. Ponieważ ten typ cukrzycy wiąże się zwykle z nadwagą, utrata wagi zwiększa wrażliwość na insulinę. Wysiłek fizyczny działa podobnie, poza tym pomaga zapobiegać powikłaniom cukrzycy. Wysiłek cukrzyka nie musi polegać na intensywnych ćwiczeniach, chodzi o to, by po prostu starać się samemu chodzić, organizować dzień, a nie zwalać wszystko na chorobę.

Dąży się do tego, aby pacjent mógł normalnie funkcjonować w społeczeństwie, rodzinie, rozwijać swoje zainteresowania. Pomagają w tym coraz lepsze, nowocześniejsze narzędzia, zarówno urządzenia do pomiaru cukru, jak też coraz lepsze leki i zróżnicowane rodzaje insuliny. Pacjent chory na cukrzycę nie musi zmieniać stylu życia, tylko po prostu ma więcej obowiązków.

Z cukrzycą w szkole:

Chory na cukrzycę ma te same możliwości, co jego rówieśnik. Jeżeli cukrzyca jest właściwie leczona to zwykle nie ma powodu do stosowania wobec takiego chorego taryfy ulgowej. Chory na cukrzycę ma te same prawa i te same obowiązki. Tak samo jak koledzy i koleżanki może sięgać po najwyższe laury i na równi uczestniczyć w większości zajęć szkolnych. Pewne problemy może stwarzać udział w zajęciach z wychowania fizycznego. Ale wystarczy przed zajęciami zjeść dodatkowy posiłek, by nie dopuścić do wystąpienia hipoglikemii na kolejnej lekcji.

3. Wpływ choroby i niepełnosprawności ruchowej na stan psychiczny dziecka.

Zmiany psychiczne mogą mieć charakter:

-krótkotrwałych zmian ( epizodycznych)- pojawiają się w czasie nasilenia somatycznych objawów choroby, (np. napady padaczki, stany hipo i hiperglikemii oraz napady astmy),

-względnie trwałe zmiany dotyczą struktur poznawczych osobowości- poczucie własnej wartości, samoocena , poczucie tożsamości, mogą naruszać sprawność intelektualną , percepcyjną czy koordynację sensoryczną (zmęczenie osób chorych na astmę, cukrzyca- niekorzystnie wpływa na wzrok).

Zaspokajanie potrzeb:

Niezaspokojenie potrzeb prowadzi do frustracji. Przyczyny frustracji:

-wykluczenie z grupy rówieśniczej,

-dokuczanie, drwiny, uderzanie,

-poczucie niezdolności do obrony,

-doznanie braku miłości w rodzinie,

-oddalenie o rodziny,

-pozbawienie kontaktów z przyjaciółmi,

-odczuwanie nieszczęścia, kalectwa,

-utrata anonimowości,

-cierpienie fizyczne.

Wszystko to prowadzi do pogorszenia się stanu psychicznego.

Choroba przewlekła jest czynnikiem zakłócającym prawidłowy rozwój dziecka , zarówno pod względem fizycznym, psychicznym i społecznym, a jej pojawienie się i trwanie stanowi trudną próbę dla całej rodziny. U dzieci chorych obserwuje się częstsze niż u zdrowych napięcie emocjonalne. Zauważalna jest też częściej impulsywność, czyli reagowanie nagłe po zadziałaniu bodźca, bez namysłu.

W wielu chorobach dzieciom towarzyszy też silny lęk, szybciej niż inne dzieci zdają one sobie sprawę z kruchości i przemijalności ludzkiego życia. Dziecko w wielu chorobach doznaje lęku przed śmiercią. Poczucie lęku przenosi się także na sytuacje szkolne. Lęk wówczas wiąże się z niemożnością podołania obowiązkom szkolnym i może prowadzić do powstania fobii szkolnej.

Dla prawidłowego rozwoju psychicznego dziecka niezbędne jest zaspokojenie podstawowych potrzeb psychicznych: miłości, akceptacji, bezpieczeństwa.!!

Choroba lub niepełnosprawność może powodować utrudnienie bezpośrednich kontaktów społecznych dziecka(np. kalectwo fizyczne, ch. przewlekła) i ze względu na to dziecko może czuć się osamotnione. Cechy dziecka chorego to egocentryzm, bierność, lękliwość, wrogość oraz zaburzona samoocena. Są one przeszkodą do społecznego funkcjonowania. Proces uspołeczniania hamują także negatywne postawy osób z otoczenia jak litość, wrogość, niechęć i ciekawość. Dzieci przewlekle chore cechują się dużą wrażliwością i zmiennością nastrojów i zachowania. Jedną ze zmian psychicznych spowodowanych chorobą jest zmiana w strukturze własnej osoby. Zaburzeniu ulega poczucie własnej wartości i orientacja we własnych dyspozycjach. Szczególne problemy z zachowaniem stabilnej oceny i poczucia własnej wartości mają dzieci dotknięte chorobą postępującą. Stałe narastanie negatywnych zmian w zdrowiu, sprawności i samopoczuciu tych dzieci powoduje u nich poczucie zagrożenia oraz dezorientuje je we własnych możliwościach rozwoju, edukacji i osiągania samodzielności życiowej. Wciąż obecne zagrożenie ponownymi nasileniami choroby, pogorszeniem się stanu zdrowia zaburza samoocenę, poczucie bezpieczeństwa, własnej wartości i tożsamości dziecka. Pojawienie się choroby jest poważnym przeżyciem obciążającym psychikę dziecka ,a w połączeniu z nieprawidłowymi postawami najbliższego otoczenia powoduje trwałe obniżenie samooceny. Często dziecko przewlekle chore i niepełnosprawne pozbawione jest samorealizacji, poprzez otaczanie go nadmierna opieką ze strony rodziny i może prowadzić to do bierności. Obniżenie samooceny, zamknięcie w sobie oraz poczucie przygnębienia i odrzucenia może być spowodowane także odrzuceniem dziecka chorego czy niepełnosprawnego przez rówieśników.

Dzieci te mogą odczuwać niepokój, poczucie wstydu, uzależnienia, niemocy, obwiniać siebie za chorobę- to wpływa niekorzystnie na ich psychikę i funkcjonowanie.

4. „Odmienność somatyczna”- choroba czy tylko różnica w budowie organizmu?

Wśród odmienności somatycznych człowieka wyróżnić można między innymi:

• Niski wzrost

• Znaczną chudość

• Zniekształcenie rysów twarzy

• Itp.

Wobec powyższych odchyleń fizycznych używa się takich określeń, jak: wady, defekty fizyczne, braki urody czy wreszcie odmienności somatyczne. Nie są one ani kalectwem, ani też chorobą.

Odmienność somatyczna to zatem jedynie odchylenie od pewnych społecznie przyjętych standardów urody i atrakcyjności fizycznej

5. Przykłady chorób psychosomatycznych, efekt placebo

Placebo (łac. będę się podobał) - substancja lub działanie (np. zabieg chirurgiczny) obojętne, nie mające wpływu na stan zdrowia pacjenta, podawane choremu jako terapia. Chory nie wie, że to, co zastosowano nie jest prawdziwym leczeniem, zaś wszystko (dla leku głównie: wygląd, zapach, smak, konsystencja), oprócz leczniczych właściwości placebo jest takie samo, jak rzeczywistej terapii.

Często zastosowanie prawdziwego leku mogłoby być szkodliwe dla pacjenta, ale oszukanie go przez wmówienie, że przyjął lek, może poprawić jego sytuację psychiczną.

Zdarza się, że pacjent, który przyjął placebo, zamiast prawdziwego leczenia, naprawdę zdrowieje. Okazuje się także, że sama wizyta lekarza, czy drobna porada udzielona niekoniecznie w gabinecie może znacznie poprawić stan pacjenta. Ta sfera psychiki człowieka nie jest do końca zbadana.

Z drugiej strony chory, wierząc, że przyjął silną dawkę leku, zauważa u siebie poprawę (przecież tak musi być!), chociaż ona w rzeczywistości nie nastąpiła.

Choroby psychosomatyczne:

Grupa chorób związanych z niewątpliwymi zmianami narządowymi, w których etiologii jednak odgrywają istotną rolę czynniki psychiczne. W większości przypadków są to choroby przewlekłe, nasilające się okresowo. Zaburzenia emocjonalne obecne są jeszcze przed wystąpieniem objawów, następnie ujawniają się silniej w okresie zaostrzeń. Obserwuje się występowanie różnych chorób psychosomatycznych u jednej osoby, pewną tendencję do występowania rodzinnego oraz znaczenie płci dla zachorowania na określone zaburzenie. Procesy patogenetyczne prowadzące do tych schorzeń są niedostatecznie poznane. Najważniejsze koncepcje etiologiczne zakładają:

• nieprawidłowe mechanizmy przetwarzania lęku pojawiającego się w związku z konfliktami wewnątrzpsychicznymi

• udział odruchów warunkowych (patologia korowo-trzewna)

• obecność predestynującego typu osobowości

• znaczenie dysfunkcjonalnego środowiska rodzinnego

Lista chorób psychosomatycznych nie jest ani jednoznacznie ustalona, ani zamknięta. Obserwuje się wąskie albo bardzo szerokie używanie tego pojęcia. Zwykle wymienia się tu takie schorzenia jak nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, nadczynność tarczycy, cukrzyca, otyłość, astma oskrzelowa, katar sienny, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, pokrzywka.

6. Mechanizmy obronne u osób przewlekle chorych .

Mechanizmy obronne osobowości są to nieświadome nawykowe sposoby zachowania obniżające przykre napięcie emocjonalne, najczęściej lękowe i ułatwiające utrzymanie dobrej samooceny. Tych sposobów zachowania człowiek uczy się od dzieciństwa , ale zarówno proces ich nabywania , jak i stosowania jest niewyraźnie uświadamiany lub wręcz nieświadomy.

NEGATYWNE:

Racjonalizacja- mechanizm , polegający na dobieraniu racjonalnego, rozsądnego, ale tylko pozornie słusznego wytłumaczenia dla własnego zachowania, którego prawdziwą przyczynę pragniemy ukryć przed sobą. Wytłumaczenie, które przyjmujemy odpowiada akceptowanym społecznie sposobom zachowania i jest korzystnym obrazem własnej osoby, natomiast zniekształca obraz wydarzenia którego dotyczy.

Projekcja- mechanizm przejawiający się w przypisywaniu innym własnych niekorzystnych cech, są one rzutowane na zewnątrz. Np. Człowiek, który zraża sobie otoczenie reagując zbyt gwałtownie, odpowiadając opryskliwie, lub pogrążając się z lada powodu w stanie wyniosłej obrazy- kolegów a nie siebie obwinia o brak poczucia humoru i trudny charakter.

Wyparcie-( represja)- polega na usuwaniu ze świadomości w sposób bezwiedny myśli, które jasno uświadomione mogłyby wzbudzić lęk lub poczucie winy. Mechanizm ten przejawia się także na poziomie percepcji- tzn. niektóre wydarzenia nie są przez nas spostrzegane lub spostrzegamy je w sposób zniekształcony .Mogą one współwarunkować nastawienie wobec ludzi lub zdarzeń. Np. łatwo ulatują nam z pamięci myśli o kłopotliwych zobowiązaniach.

Reakcja upozorowana ( przeciwstawna)- mech. polegający na tym ,że człowiek narzuca sobie sposób zachowania sprzeczny z silną tendencją , która u niego występuje, ale której stara się przeciwstawić. Przedstawione postępowanie redukuje w pewnej mierze lęk, ale nie usuwa jego źródła. Reakcja upozorowana występuje u pacjentów , którzy nie tylko nie dopuszczają do siebie myśli o niekorzystnym rokowaniu ( mech. wyparcia), ale również niektóre objawy tłumaczą w sposób przeciwstawny ( r. upozorowana). Np. Człowiek próbuje wierzyć w to, że niczego się nie boi, przyjmuje dziarska postawę , mimo doznawanego lęku, a więc działa na przekór swoim objawom.

Idee nadwartościowe- są to przekonania , które człowiek uważa za szczególnie ważne i z którymi jest silne związany emocjonalnie. Stanowią one silny czynnik motywacyjny- kierują działania ku nadrzędnemu celowi. Czasami dopiero w okresie poważnej i długotrwałej choroby, a więc i zagrożenia ludzie, u których występuje ten mechanizm zaczynają spostrzegać sprawy od dawna domagające się przemyślenia.( a w konsekwencji pewnych zmian zachowania).

Ludzie, którzy przywiązują dużą wagę do nadrzędnego celu tracą często wrażliwość na sprawy kłopotliwe i przykre, jeżeli tylko nie stanowią one przeszkody do realizacji celu. Kiedy to obniżenie wrażliwości dotyczy własnego postępowania i obniża krytycyzm wobec niego, wówczas idea nadwartościowa pełni f. mech. obronnego i sprzyja procesowi wypierania.

POZYTYWNE:

Tłumienie ( supresja)- jest to mechanizm nie zawsze łatwy do odróżnienia od wyparcia. Jest to proces częściowo uświadamianej kontroli własnego działania. Np. Tłumimy myśl życzenia czegoś złego najbliższym ( choć przemknie nam ona przez głowę). Skuteczne tłumienie chroni nas przed poczuciem wstydu, tłumimy min. zamiary działań egoistycznych- chociaż w głębi duszy możemy się do nich skłaniać.

Poznanie mech. wyparcia i tłumienia jest zasługą Freuda. Mech. te łączą się z innymi mech. i warunkują niektóre zachowania. Np. Mechanizm wyparcia leży u podstaw reakcji zaprzeczenia, będącej jedną z form ustosunkowania się do własnej choroby. Występuje więc u osób przewlekle chorych często.

Identyfikacja- Kiedy pomiędzy poziomem aspiracji a poziomem osiągnięć zachodzi istotna różnica, człowiek tracący możliwość osiągnięcia ważnego celu życiowego może znaleźć częściowe zaspokojenie go w sposób pośredni na drodze identyfikacji. Np. Matka nie mogła zdobyć upragnionej pozycji zawodowej i dlatego usilnie pragnie , aby jej dziecko ją zyskało. Identyfikuje się z nim w zakresie jego kariery zawodowej, jego niepowodzenia odbiera jak własne porażki., natomiast osiągnięcia ( tu właśnie dochodzi do głosu identyfikacja jako mechanizm obronny) jak własne sukcesy.

Kompensacja- polega na dążeniu do uzyskania powodzenia w jakiejś dziedzinie i wyrównania sobie- skompensowania w ten sposób niepowodzeń, doznawanych na innym polu, spowodowanych np. małą sprawnością fiz., wadami wymowy. Np. Chłopiec, nie mogąc dorównać kolegom w sprawności fizycznej, pragnie dobrymi wynikami w nauce wyrobić sobie silną pozycje w klasie. Występuje u osób przewlekle chorych i może przejawiać się chęciom skompensowania sobie braków wywołanych chorobą w inny sposób.

Nadkompensacja- wyraża się osiągnięciem sukcesu w tej właśnie dziedzinie, która była dotąd źródłem niepowodzeń i przykrych doznań lękowych. Np. jeśli chłopiec, który z powodu choroby jest mniej sprawny fizycznie w wyniku odpowiednich ćwiczeń , treningów i pracy zacznie dorównywać swym kolegom i wysunie się na czoło w tej właśnie dziedzinie, to świadczy o skutecznym działaniu mech . nadkompensacji.

Mechanizmy kompensacyjne, zarówno kompensacja , jak i nadkompensacja odznaczają się dużą siłą motywacyjną i mogą prowadzić do pozytywnych osiągnięć. Dlatego dużą wagę przywiązuje się do działań kompensacyjnych u pacjentów poddawanych procesowi rehabilitacji. W przypadku nadkompensacji trwałe dążenie uwieńczone sukcesem prowadzi do usunięcia przewlekłej sytuacji trudnej- usuwa przyczynę.

Sublimacja ( uwznioślenie)- mech. ten umożliwia częściowe i zastępcze zaspokojenie dążenia , którego motywy nie są aprobowane. Np. w przypadku frustracji jakiegoś dążenia , dążenie to zaspokojone zostaje w innej formie.

Fantazjowanie- mech. ten polega na zaspokojeniu we własnej wyobraźni niespełnionych pragnień , lub przeżywaniu w myślach sukcesów, które nigdy nie miały miejsca w rzeczywistym życiu. W wyobraźni pojawiają się rozwiązania trudności a fantazja pokonuje wszelkie przeszkody. Są to marzenia na jawie o różnej intensywności i występują one zarówno u dzieci jak i dorosłych.

7. Możliwości pracy zawodowej u osób przewlekle chorych i z niepełnosprawnością ruchową.

Po ukończeniu szkoły podstawowej i gimnazjum wybór kierunku dalszego kształcenia powinien opierać się nie tylko na diagnozie ograniczeń, ale również uwzględniać zdolności, zainteresowania, postawy, wiedzę, emocjonalność i inne właściwości składające się na osobowość. Pomocny w podejmowaniu decyzji o wyborze przyszłego zawodu może być zespół poradni psychologiczno-pedagogicznej(lekarz, psycholog, pedagog), poszerzony o radcę zawodu. W Polsce są szkoły średnie kształcące młodzież z uszkodzeniami narządu ruchu m. in. w takich zawodach, jak: monter aparatury radiowej i telewizyjnej, monter urządzeń elektrycznych, ekonomista, kreślarz, krawiec.

Podstawową formą aktywności człowieka dorosłego jest praca. Łączy się z nią wiele celów życiowych i wiele potrzeb. Ich realizacja zależy od takich czynników, jak: możliwość otrzymania pracy, przygotowanie do niej, relacje między jednostką a środowiskiem pracy.

Odpowiedni do fizycznych możliwości i psychicznych predyspozycji zawód oraz możliwość wykonywania go jest czynnikiem, który może zapobiec utworzeniu przez osobę niepełnosprawną takiej koncepcji siebie, w której dominują negatywne elementy emocjonalne - poczucie żalu, nieszczęścia, pokrzywdzenia. Satysfakcja zawodowa jest czynnikiem silnie wzmacniającym poczucie własnej wartości, a tym samym korzystnie wpływającym na funkcjonowanie wewnętrzne i społeczne osoby niepełnosprawnej.

Praca, mając tak duże znaczenie, czasami jest wykorzystywana jako forma tzw. terapii zajęciowej.

8. Udział w sporcie osób z niepełnosprawnością ruchową.

Dla niepełnosprawnego sport powinien być skutecznym środkiem przywrócenia kontaktu ze światem zewnętrznym i ułatwienia, w ten sposób jego reintegracji ze społecznością, jako pełnoprawnego obywatela. Osoby niepełnosprawne pływają, podnoszą ciężary, tańczą, uprawiają szermierkę, grają w szachy, piłkę nożna, rugby. Uprawiają wiele dyscyplin sportowych. Jest to nie tylko atrakcyjna forma aktywności i realizowania się w życiu, ale też rodzaj rehabilitacji. Należy tylko wybrać dyscyplinę, która będzie dostosowana do naszych zainteresowań i możliwości. Przez uprawianie sportów osoby upośledzone fizycznie wciągane są do czynnego udziału w życiu, co dodatnio wpływa na ich stan fizyczny i psychiczny. Udział w sportach łączy się zazwyczaj z przebywaniem na świeżym powietrzu i pokonywaniem pewnych przestrzeni, co pozytywnie wpływa nie tylko na sprawność i wytrzymałość fizyczna osoby niepełnosprawnej, ale także na jej stan psychiczny. Człowiek z dysfunkcjami fizycznymi staje się bardziej samodzielny, zauważa, że pomimo swojej niepełnosprawności jest w stanie być niezależny. Tenis na wózkach pozwala na wzmocnienie siły mięśni, koordynacji wzrokowo- ruchowej. Dzięki treningom poprawia się sprawność w poruszaniu na wózku, refleks, zwinność. Ten rodzaj sportu posiada przede wszystkim wysokie walory psychoterapeutyczne, wypływające z konieczności wykazania się przez graczy aktywną i samodzielną pracą. Ciągłe zmiany sytuacji na boisku są elementem ćwiczącym uwagę i zdolność koncentracji.

9. Charakterystyka osób głuchoniewidomych.

Wszechstronny rozwój fizyczny, psychiczny, społeczny w znacznym stopniu jest stymulowany przez zmysł wzroku i słuchu, dzięki nim zdobywamy informacje o otaczającym nas świecie. Dzieci głuchoniewidome od urodzenia pozbawione są możliwości zdobywania tych informacji i kontaktowania się ze swoim środowiskiem za pomocą dwóch podstawowych zmysłów. W ten sposób mają ograniczoną możliwość normalnego rozwoju.

Zmysł dotyku jest głównym kanałem, przez który mogą orientować się, poznawać i kontaktować z otoczeniem. Częściowo zachowane zmysły w ograniczonym zakresie pomagają w zdobywaniu informacji, poznawaniu otaczającego świata, poruszaniu się w przestrzeni i w wielu innych sytuacjach życiowych

Dzieci głuchoniewidome to „dzieci, które z powodu równoczesnego uszkodzenia wzroku i słuchu mają specjalne potrzeby w zakresie porozumiewania się, rozwoju i nauki, potrzeby, które nie mogą być zaspokojone w sposób właściwy poprzez specjalne programy edukacyjne dla dzieci i młodzieży z uszkodzonym tylko słuchem, z uszkodzonym tylko wzrokiem lub dla innych dzieci ze sprzężoną niepełnosprawnością, bez dodatkowej pomocy stosowanej do tej sprzężonej i równoczesnej niepełnosprawności”

10. Jak zapobiegać skażeniu ołowiem na Śląsku?

ęłęóOłów atakuje układ nerwowy i pokarmowy, wywołuje otępienie, uczucie znużenia oraz porażanie mięśni. Trawa rosnąca wzdłuż drogi jest skażona ołowiem. Ołów dostaje się następnie do mleka krów, które taka trawę jedzą. Równie szkodliwe są warzywa albo owoce z drzew, rosnących wzdłuż drogi. ęłęóJeden z tlenków ołowiu, tzw. minia, jest składnikiem niektórych farb antykorozyjnych oraz kitu do okien. Używa się go także do wyrobu instalacji gazowych. Ołów jest ciężki, daje się łatwo topić i formować, jest ponadto dobrym przewodnikiem elektrycznym. Dlatego dawniej odlewano z niego kule i śrut, a również obecnie wyrabia się płyty akumulatorowe, ciężarki oraz ramki do oprawiania witraży. ęłęóGłównym źródłem ołowiu w środowisku są spaliny samochodowe. Benzyna jest wzbogacana specjalnym związkiem, tzw. czteroetylkiem ołowiu, który poprawia pracę silnika. Ołów dostaje się do spalin, a następnie osadza na poboczach dróg. Nowsze modele silników samochodowych wymagają benzyny bezołowiowej, jednak w Polsce wciąż większość samochodów potrzebuje benzyny ołowiowej.

Do metod przeciw działania zaliczymy: ęłęóTworzenie tzw. zielonych pasów ochronnych wzdłuż dróg, które oddzielają jezdnię od pól uprawnych,ęłęó stosowanie różnego rodzaju filtrów i przemysłowych urządzeń odpylających, zagospodarowanie hałd, kontrola zawartości metali ciężkich w wodzie, usuniecie źródeł emisji.

ęłęóJak wiadomo katalizatory montowane w samochodach przeznaczone są do oczyszczania spalin silników pracujących na benzynie bezołowiowej. Do niedawna ceny benzyny bezołowiowej i "ołowiowej" były takie same a nawet często, np. w Polsce, benzyna bezołowiowa była droższa. Z chwilą obniżenia cen benzyn bezołowiowych, nastąpił wzrost zakupów tego rodzaju paliw.

---