PROFILAKTYKA
1. Pojęcie profilaktyki - etymologia słowa, profilaktyka wychowawcza, profilaktyka społeczna, profilaktyka społeczno-wychowawcza.
Termin profilaktyka wywodzi się z języka greckiego (prophylassein) co oznacza „ strzec się, zapobiegać”. W praktyce znaczenie to wiąże się z zapobieganiem niekorzystnym zjawiskom, wypadkom, przestępstwom, uzależnieniom. W. Okoń w Słowniku Pedagogicznym definiuje profilaktykę jako "ogół działań zapobiegawczych niepożądanym zjawiskom w rozwoju i zachowaniu się ludzi".
- profilaktyka wychowawcza
Profilaktyka wychowawcza stara się uniemożliwić powstawanie takich wytworów, które byłyby szkodliwe z wychowawczego punktu widzenia. W grę wchodzą tu nie tylko wytwory niepożądane z punktu widzenia ideologii wychowawczej, ale także takie, które wpływają hamująco na funkcjonowanie ważnych dyspozycji psychicznych. Tak dzieje się np. wtedy, gdy przeładowanie pamięci paraliżuje oryginalne procesy twórcze. W odniesieniu do takich sytuacji profilaktyka pedagogiczna zbiega się z dążeniami higieny psychicznej, które wciela do zakresu własnych postulatów. I to jest ten punkt, w którym zarówno pedagogika, jak higiena psychiczna mogą odnieść korzyść z wyników badań psychologicznych.
- profilaktyka społeczna
Profilaktyka społeczna jest to system metod i środków mających na celu usuwanie przyczyn ujemnych zjawisk społecznych i stwarzanie warunków prawidłowego funkcjonowania i rozwoju jednostek oraz grup społecznych. Dziedzina wiedzy i umiejętności praktycznych w skali mikro i makro społ. w celu przeciwdziałania, występowania dewiacyjnych i patolog. zjawisk społ. zwanych niekiedy problemami społeczn.
- profilaktyka społeczno-wychowawcza
To połączenie pracy wychowawczej z działaniami na rzecz rozwoju pozytywnych cech środowiska społecznego. Koncepcja ta została sformułowana przez I. Lepalczyk i E. Marynowicz - Hetkę - pisze autorka; w odniesieniu do rodzin z problemem alkoholowym. Istota tego podejścia jest włączenie do procesu oddziaływań profilaktycznych jednostki, jej rodziny oraz niektórych instytucji, które tworzą środowisko życia danej jednostki ( szkoła, zakład pracy, służba zdrowia, opieka społeczna).
2. Koncepcja profilaktyki Kotarbińskiego - działania perseweracyjne - charakterystyka.
Działania związane z profilaktyką można zdaniem Kotarbińskiego zaliczyć do działań perseweracyjnych (1976). Działania perseweracyjne to takie których istotą jest zapobieganie temu, by osoba, która jest poddana tym działaniom, nie zyskała cech, które według nas są niepożądane.
3. Czynniki ryzyka i czynniki chroniące.
Profilaktyka obejmuje czynniki ryzyka i czynniki chroniące. Profilaktyka to eliminacja lub redukcja czynników ryzyka i wzmacnianie czynników chroniących.
Czynniki ryzyka to cechy, sytuacje, warunki które sprzyjają powstawaniu zachowań ryzykownych.
Na czynniki ryzyka najbardziej narażone są dorastające dzieci. Najczęstsze i najpoważniejsze czynniki ryzyka to:
- palenie tytoniu, picie alkoholu, używanie substancji psychoaktywnych (narkotyki, leki, środki wziewne),
-wczesna aktywność seksualna,
- zachowania agresywne i przestępcze.
Czynniki chroniące to cechy, sytuacje, warunki które zwiększają odporność na działanie czynników ryzyka.
Najważniejsze czynniki chroniące to :
- silna więź emocjonalna z rodzicami (dzięki temu dziecko czuje się bezpiecznie), - potrzeba miłości, akceptacji, bezpieczeństwa - jeśli te potrzeby są zaspokojone jest ok, - zainteresowanie nauką szkolną,
- regularne praktyki religijne,
- poszanowanie prawa, norm i wartości,
- szacunek dla autorytetów.
4. Zachowania ryzykowne.
Zachowania ryzykowne dla zdrowia i pomyślnego rozwoju - późniejsza nazwa zachowań problemowych wprowadzona przez autora teorii zachowań problemowych R. Jessora. Zachowania ryzykowne definiuje się jako te wszystkie Zach młodzieży które nie są powszechnie akceptowanymi normami prawnymi, obyczajowymi, społecznymi, zdrowotnymi odpowiadającymi danej grupie wiekowej. Określenie RYZYKOWNE używa się dla określenia faktu iż skutkować one mogą niepożądanymi społecznymi, zdrowotnymi, psychologicznymi konsekwencjami. Niektórzy teoretycy (badacze) profilaktyki (Grzelak, Gaś) twierdzą iż podejmowanie Zach ryzykownych jest przyczyną utraty zdrowia przez młodzież. Młodzież podejmująca się zachowań problemowych w pewnym stopniu spełnia kryteria zaburzeń psychicznych (sprzyja temu używanie substancji psychoaktywnych, narkotyków). Wiek inicjacji zachowań problemowych obniża się. Potrzebna jest profilaktyka kompleksowa dotycząca i nauczycieli i rodziców i dzieci.
Grupy najbardziej narażone na zachowania ryzykowne:
1. Gr. niskiego ryzyka (osoby które nigdy nie podjęły zachowań ryzykownych).
2. Gr. podwyższonego ryzyka (znajdują się tu osoby które takie zachowania podjęły). Jest tu podział na 3 podgrupy:
I. podgrupa bardzo wysokiego ryzyka - osoby podejmują liczne i bardzo poważne zachowania ryzykowne np.: używki, rozboje, zachowania przestępcze.
II. podgrupa wysokiego ryzyka - osoby u których obserwujemy 2 lub 3 zachowania ryzykowne (problemowe)np. kradzież z pobiciem, kradzież z włamaniem.
III. podgrupa umiarkowanego ryzyka - osoby u których obserwujemy pojedyncze zachowania problemowe np. powtarzające się wagary.
5. Motywy podejmowania zachowań ryzykownych.
Przyczyny podejmowania zachowań ryzykownych:
- Czynniki sięgania po alkohol-brak rygorów lub surowa dyscyplina-brak bliskości miedzy rodzicami a dziećmi- tolerancja rodziców wobec alkoholu-słabe kierowanie rodzina-wysoki poziom konfliktów. - Czynniki wczesnej inicjacji seksualnej -nieobecność ojca -rozwód -separacja-destabilizacja układu z ojcem jako głowa rodziny-rodzice nadmiernie surowi lub ustępliwi-brak więzi matki z córką -liczne rodzeństwo-brak uświadomienia-przedwczesna ciążHYPERLINK "http://www.benc.pl/czytelnia/ciaza/"a matki lub siostry-aprobata rodziców dla wczesnych kontaktów seksualnych.
- Czynniki sięgania po narkotyki-brak lub osłabienie więzi emocjonalnej z rodzicami-brak wyraźnego i konsekwentnego systemu wychowania-brak autorytetu ojca-rozwód lub separacja-brak kontroli, dyscypliny.
- Czynniki sprzyjające zachowań agresywnych u dzieci-dystans uczuciowy -nadmierna kontrola -nadzór -ingerowanie-brak poszanowania intymności-wpajanie poczucia winy- częste stosowanie kar cielesnych-niekonsekwentna dyscyplina -unikanie-destrukcyjny stosunek rodziców do siebie.
6. Zachowania ryzykowne tkwiące w rodzinie (postawy rodziców, struktura rodziny, więzi, atmosfera wychowawcza).
Za najważniejsze dla powstawania zaburzeń zachowania u dzieci wymienić można czynniki obecne w sytuacji rodzinnej:
słabe kierowanie rodziną (brak stawiania dziecku jasnych i wyraźnych wymagań co do jego zachowań, brak przekazywania reguł postępowania, brak kontroli lub też bardzo surowa dyscyplina, niekonsekwencja),
wysoki poziom konfliktów w rodzinie,
brak bliskości pomiędzy rodzicami i dziećmi (brak więzi),
tolerancja rodziców wobec używania przez dzieci alkoholu i innych środków odurzających,
picie alkoholu, palenie papierosów przez rodziców,
destabilizacja układu z ojcem jako głową rodziny (ojciec w roli domowego lub zupełnie pozbawiony wpływu na wychowanie dzieci),
matka nadmiernie chroniąca, zmienna emocjonalnie,
rozwód lub separacja rodziców (jawna lub ukryta),
wysoki poziom konfliktów w rodzinie.
7. Profilaktyka w ujęciu A. Kamińskiego.
Kamiński definiuje profilaktykę jako działalność polegającą na zapobieganiu tym wszystkim sytuacjom, które powodują wyłanianie się potrzeb z zakresu opieki społecznej, a więc i kompetencji społecznej. Jego zdaniem działalność profilaktyczna powinna koncentrować się na redukowaniu przypadków niedostosowania społecznego, wykolejeń, patologii społecznej. Wg Kamińskiego zadaniem profilaktyki jest też uprzedzanie stanów zagrożenia moralnego, zdrowotnego, kulturowego, społecznego aby uchronić jednostki i grupy danej populacji przed niepożądanymi odchyleniami od stanów normalnych. Zadania te realizować mają placówki które zostały założone w celu organizacji czasu wolnego.
8. Cele i funkcje profilaktyki uprzedzającej i objawowej.
profilaktyka objawowa (drugorzędowa) (polega na w miarę możliwie wczesnym wykrywaniu i reagowaniu na pierwsze symptomy nieprzystosowania społecznego przed pojawieniem się stanu charakterystycznego dla wykolejenia społecz.);
profilaktyka uprzedzająca (postępowanie które zmierza do zapobiegania życiowym komplikacja i następstwom wynikających z procesu wykolejenia przestępczego ma na celu eliminowanie negatywnych czynników wywierających ujemny wpływ na jednostkę, polega m.in. na blokowaniu oddziaływania tych czynników lub na działaniach zwiększających odporność jednostki na wpływ tych czynników).
9. Strategie działań profilaktycznych.
- Strategia informacyjna polega na przeciwdziałaniu inicjacji alkoholowej i narkotykowej na zasadzie informowania dzieci czy wychowanków o szkodliwości alkoholu czy narkotyków dla organizmu. SKUTECZNOŚĆ JEST BARDZO MAŁA.
- Strategia edukacyjna w profilaktyce polega na kształtowaniu dojrzałości emocjonalnej, intelektualnej, duchowej i społecznej. Promuje jak radzić sobie z trudnymi problemami emocjonalnymi. Jak podejmować racjonalne decyzje odnośnie picia alkoholu. SKUTECZNOŚĆ BARDZO DUŻA.
- Profilaktyczna strategia alternatyw proponuje zagospodarowanie czasu wolnego. BARDZO SKUTECZNA.
- Strategia zmniejszania szkód. Nie możliwe jest aby ustrzec dzieci przed braniem narkotyków czy piciem. SKUTECZNOŚĆ JEST MAŁA.
1. STRATEGIA KREATYWNA
Działania:
- szkolenie: świadomy przekaz wiedzy (kompetencje interpersonalne, komunikacyjne, asertywności), kształtowanie umiejętności w określonych dziedzinach,
-przekonywanie: podawanie argumentów na rzecz pewnych zachowań (nasze zachowania są poprawne),
-propaganda: oddziaływanie na zachowanie człowieka poprzez sferę emocji i podświadomości, taką samą funkcję pełni reklama,
-informowanie: uzupełniający przekaz wiedzy przy zastosowaniu innych metod,
-przetwarzanie: wprowadzenie określonych zmian w środowisku, które w zamyśle sprzyjają zachowaniom adaptacyjnym lub poprawnym.
2. STRATEGIA DESTRUKTYWNA (DEFENSYWNA)
Działania:
-Uniemożliwienie: odcinanie możliwości lub jest to utrudnianie podejmowania pewnych zachowań np. pies w szkołach po to by odnalazł narkotyki.
-Wytłumienie: reagowanie sankcją negatywną na zachowanie przestępcze.
- Zagrażanie: zapowiadanie reakcji negatywnej na określone zachowania, np. policja mówi ?będziemy odbierać prawa jazdy za kierowanie pod wpływem alkoholu?.
10. Cele i funkcje profilaktyki.
Celem oddziaływań profilaktycznych jest zwalczanie, bądź osłabianie czynników ryzyka i wzmacnianie czynników chroniących. Samo niwelowanie czynników ryzyka często nie przynosi spodziewanych rezultatów, dlatego praca nad wzmacnianiem, a w niektórych przypadkach tworzeniem czynników chroniących stanowi istotny element pracy profilaktycznej.
1) funkcja diagnostyczna - ma na celu rozpoznanie istniejącego stanu rzeczy, co od którego istnieje ewentualność z zastosowania działań interwencyjnych służy także wykrywaniu czynników wpływających na destruktywną zmianę zachowań jednostki lub grupy społecznej.
2) funkcja opiekuńczo wychowawcza - jej zadaniem jest z kolei przygotowanie adresata profilaktycznych działań do przyszłego życia w społeczeństwie, zapewniając mu możliwość optymalnego rozwoju życia osobistego i zawodowego. Funkcja ta ściśle wiąże się ze sferą opieki wychowawczej oraz potrzebą braków strukturalnych i funkcjonalnych danego środowiska. W praktyce polega to na objęciu opieką indywidualną jednostek niedostosowanych społecznie lub zagrożonych takim. Dla młodzieży mającej problemy wychowawcze oraz szkolne w ramach działalności pozalekcyjnej można organizować różnorodne formy pomocy wychowawczo kompensacyjnej Można udzielać potrzebującym pomocy materialnej kierować ich do specjalistycznych poradni wychowawczo zawodowych a w poważniejszych przypadkach do placówek ratujących stan zdrowia lub życia.
3) funkcja profilaktyczno resocjalizacyjna - funkcja ta wykracza poza powyższe działania mające na uwadze ochronę jednostki przed społecznym wykolejeniem a jej sens tkwi również w zabezpieczaniu przed przykrymi doświadczeniami Wychodzi się bowiem z założenia iż każdy ma prawo do opieki oraz wychowania, zapewniającego możliwości najpełniejszego rozwoju jego potencjału zarówno intelektualnego jak i osobowościowego.
11. Ważne funkcje w systemie profilaktyk i resocjalizacji.
Funkcje wyodrębnione w systemie profilaktyki i resocjalizacji :
1. Funkcja diagnostyczna - jej celem jest wykrywanie czynników wpływających na zmianę zachowań jednostki lub grupy społecznej. Diagnoza ma pomóc w rozwiązaniu problemu patologii społ, ma ułatwić odpowiedź na pytanie czy działać profilaktycznie czy też nie, a jeśli działać to jaką strategię i procedury ma uwzględniać plan oddziaływań wychowawczych. Skuteczność środków wychowawczych zależy od prawidłowego ich doboru opartego na znajomości sytuacji rodzinnej ucznia (jednostki), jego powiązań koleżeńskich, jego zainteresowań, cech osobowości itd. By diagnoza miała ułatwiać zabiegi profilaktyczne należy poznać wszystko to co może być czynnikiem zaburzeń w postępowaniu ale i wszystko to w organizmie, środowisku i osobowości wychowanka co może być czynnikiem pomocnym w procesie profilaktycznym. 2. Funkcja opiekuńczo- wychowawcza- jej celem jest przygotowanie każdej jednostki do życia w społeczeństwie w przyszłości, zapewnienie wszystkim optymalnego rozwoju, umiejętności utworzenia sobie życia zawodowego i osobistego, współdziałania i twórczego uczestnictwa w kulturze, gotowości do samokształcenia i umiejętności współżycia. 3. Funkcja profilaktyczno- resocjalizacyjna - działania profilaktyczne nie tylko chronią dziecko przed wykolejeniem, przed konfliktem z normami społecznymi i przed prawem karnym, ale zabezpiecza je również przed przykrymi doświadczeniami. Profilaktyka opiera się na powszechnie przyjętym założeniu że każde dziecko ma prawo do opieki i wychowania, zapewniającego mu możliwości i warunki najpełniejszego rozwoju jego potencjału osobowościowego i intelektualnego.
12. Koncepcje profilaktyki wg O. Lipkowskiego oraz G. Milanessiego.
O. Lipkowski wymienia 3 kolejne formy działań profilaktycznych które wg niego powinny objąć wszystkie fazy rozwojowe dziecka :
1. Ochrona społeczeństwa przed jednostkami niedostosowanymi.
2. Ochrona dzieci i młodzieży przed niekorzystnymi warunkami rozwoju psychicznego, fizycznego i moralno - społecznego.
3. Ochrona dzieci i młodzieży zagrożonych wykolejeniem przed nasileniem się niekorzystnych tendencji.
Aby profilaktyka była skuteczna, musi nosić cechy całościowe, kompleksowe. Pod tym określeniem kryją się takie czynności jak: ustalenie etiologii danego zjawiska patologicznego, prawidłowości jego rozwoju, określenie istoty zmian, a następnie poszukiwanie sposobów likwidacji przyczyn. W pracy profilaktycznej niezbędne jest oszacowanie zasięgu występowania niekorzystnych zjawisk, jak również zdiagnozowanie owego zjawiska w jak najwcześniejszym stadium, co zwiększa potencjalne szanse profilaktyki.
G. Milanesi wyróżnia profilaktykę represyjną oraz profilaktykę promocyjną. Zadaniem profilaktyki represyjnej jest obrona osoby niewykolejonej przed zagrożeniami, które mogą spowodować deprawację tejże osoby. By ustrzec osoby „zdrowe społecznie” przed zagrożeniami wykorzystuje się takie metody jak : nadzór, cenzurę, kontrolę, ograniczenia a w skrajnych przypadkach odosobnienie, karę, represje. Do zadań profilaktyki promocyjnej przede wszystkim zalicza się zwalczanie przyczyn zła. Przedmiotem działań profilaktycznych są jednostki i grupy, wśród których zaobserwować można zjawiska patologiczne. By temu zapobiec tworzone są placówki i instytucje niosące pomoc potrzebującym. Milanesi mówi też iż ważny jest także proces wychowawczy jaki odbywa się w szkole, ważne jest przygotowanie młodego człowieka do zawodu, organizacja czasu wolnego a w poważniejszych przypadkach terapia resocjalizacyjna.
13. Aspekty działań ważne dla realizacji celów profilaktyki.
3 aspekty działań wyróżnione przez E. Breitkopfa:
1) analiza sytuacji wychowanka oraz analiza zjawisk otaczających jednostkę, warunków społecznych wraz z dokonaniem prognozy skutków tych zjawisk. 2) wspomaganie rozwoju jednostek poprzez działalność różnego rodzaju instytucji i organizacji kulturalnych i oświatowych.
3) podejmowanie świadomej działalności profilaktycznej przez różne instytucje oświatowe, wychowawcze i kulturalne.
14. Na czym polega profilaktyka pierwotna i wtórna.
Profilaktyka pierwotna tworzy warunki, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i wychowaniu.
Profilaktyka wtórna występuje wtedy, gdy pojawiają się pewne zaburzenia. Jej zadaniem jest opanowanie tego problemu i pomoc w jego przezwyciężeniu.
15. Ogniwa procesu rozwoju programu profilaktycznego.
Celem profilaktyki jest polepszenie standardów życia ludności, ograniczenie lub zredukowanie czynników ryzyka które mogą być przyczyną patologii i innych zachowań prowadzących do wykolejenia społecznego. W tym względzie profilaktyka może być uznawana za szereg działań, mających na celu podtrzymywanie tych wartości ,stylów życia oraz warunków polityczno- socjalnych, które umożliwiają rozwój zdrowia psychicznego, umysłowego i ogólnego jednostek. Nim zostanie opracowany program profilaktyczny konieczne jest podjęcie decyzji, jakie wartości ma podtrzymywać, i sprecyzowanie jakie podstawowe ideologie leżą u podstaw tych wartości. Ponadto każdy projekt powinien prowadzić do budowania lepszej rzeczywistości.
Ogniwa programu profilaktycznego:
1. Planowanie programu.
2. Wdrażanie programu.
3. Ocena skuteczności.
Wg Z. Gasia jest 5 najważniejszych faz konstruowania programów. Pierwsze 3 to jego planowanie, dwie ostatnie to okres wdrażania programu w życie.
1. Faza oceny potrzeb danej społeczności w zakresie profilaktyki (polega na zaplanowaniu takich działań które umożliwiają określenie zapotrzebowania poszczególnych osób, grup i lokalnej społeczności na konkretne formy pomocy).
2. Faza sformułowania stwierdzeń problemowych (definicje, prawidłowości, cele, zadania dla poszczególnych obszarów programu i form interwencji). 3. Faza opisu programu (przełożenie poszczególnych prawidłowości w poszczególne elementy programu m.in. obiekty oddziaływań, kwalifikacje personelu, metody interwencji, lokalizacja programu).
4. Faza inicjowania programu ( teoretyczny opis programu przekłada się na konkretne działania czyli wprowadza się go w życie).
5. Faza działania programu.
Na etapie wdrażania programu działania nie mogą być przypadkowe. Muszą być poparte wiedzą o konkretnych technikach do których należą : - wolontariat,
- sieć (poszukiwanie lub podtrzymywanie kontaktów które angażują jednostki i organizacje chętne do pomocy),
- wywieranie wpływów (proces komunikacji między osobą władną w organizacji a grupą która usiłuje wpłynąć na jej decyzje),
- mobilizacja społeczeństwa.
Ocena skuteczności programu pozwala ocenić w jakim stopniu osiągnięto cel i jak skuteczne okazały się wybrane techniki.
16. Charakterystyka okresu dorastania - problemy tożsamości i sensu życia.
Okres dorastania jest szczególną fazą w rozwoju człowieka. W okresie tym pomimo zasadniczo stałej sytuacji zewnętrznej następują duże zmiany wewnętrzne, spowodowane przemianami biologicznymi wynikającymi z wchodzenia w okres dojrzałości fizjologicznej oraz rosnącymi wymaganiami psychospołecznymi związanymi ze wzrostem zakresu samodzielności i umiejętności decydowania oraz wynikającymi z tego zmianami w zakresie obrazu siebie, społecznej percepcji jednostki oraz hierarchii wartości. Jest to okres w którym rośnie liczba doświadczeń osobistych i społecznych, co powoduje formułowanie się nowych wzorców relacji interpersonalnych. Rozwijają się nowe umiejętności pozwalające na kształtowanie się poczucia własnej kompetencji w osiąganiu nowego statusu społecznego. Wiążę się to z rozwojem możliwości osiągania nowych celów i kształtowania nowych zachowań. W okresie tym zachodzą zasadnicze zmiany w zakresie poczucia tożsamości osobistej i społecznej. "Koniecznością staje się konfrontacja możliwości wewnętrznych jednostki i zewnętrznych propozycji, w wyniki czego ustala się centralna orientacja życiowa jednostki, jej wybiórczy i świadomie zaakceptowany sposób istnienia w świecie" świecie" (Chłopiewicz 1987)
Okres dorastania należy dodatkowo podzielić na różne stadia rozwojowe, charakteryzujące się odmiennymi zachowaniami i skłonnością do zachowań z obszaru ryzyka. U ujęciu P. Blosa (za: Gaś 1994) wyróżnia się następujące fazy:
preadolescencja - zaznacza się tu wyraźnie dojrzewanie fizyczne i związane z tym narastanie napięć popędowych (wzrost zachowań agresywnych). Pojawia się wrogość chłopców do dziewcząt, zaś dziewczęta preferują zachowania typowe dla chłopców (okres między 9-11 rokiem życia);
wczesna adolescencja - w tym okresie zaczyna się proces oddzielania nastolatków od rodziców, pojawiają się lęki, samotność i skłonność do izolacji, ponad relacje z dorosłymi preferowane są relacje z rówieśnikami (okres między 10-12 rokiem życia);
pełna adolescencja - nasilają się tendencje do uniezależnienia się od rodziców. Przy podejmowaniu decyzji ważniejsi staja się rówieśnicy. Następują gwałtowne zmiany w sferze życia emocjonalnego, pojawiają się intensywne, labilne emocje. Młodzież przejawia w zachowaniu arogancję, buntowniczość i lekceważenie autorytetów. Wzmacniają się mechanizmy obronne, doskonali racjonalizacja, intensyfikuje wymiar życia heteroseksualnego (okres miedzy 12-17 rokiem życia);
późna adolescencja - następuje konsolidacja życia psychicznego, zakończeniu ulega proces identyfikacji psychoseksualnej. W dążeniu do pełnego partnerstwa zmianie ulegają relacje z rodzicami i rówieśnikami (okres między 17-20 rokiem życia);
okres poadolescencyjny -następuje pełna konsolidacja ról społecznych i wyboru stylu życia. Pojawia się poczucie siły, umożliwiające podejmowanie działań w celu realizacji planów. Stabilizuje się poczucie osobistej godności i szacunek do samego siebie (zazwyczaj powyżej 20 roku życia).
Powyższe etapy to typowy przebieg faz rozwoju, różnice w tym przebiegu mogą być spowodowane głównie: silnymi wpływami kulturowymi i społecznymi, specyfiką rodziny i rodziców oraz indywidualnymi doświadczeniami i potrzebami danej jednostki.
17. Rodzaje programów profilaktycznych, kryteria konstruowania programów.
Wg J.F. French i N.J. Kaufman można wyróżnić 6 podstawowych rodzajów programów profilaktycznych:
1. Programy informacyjne - ich gł. celem jest przekazywanie informacji o niebezpieczeństwach zjawiska niedostosowania społ. dzieci i młodzieży, o wpływie na ich zachowanie, o formach pomocy oraz wiedzy nt prawidłowości rozwojowych itd. Programy informacyjne obejmują takie działania jak : wykorzystanie mediów, ulotki, plakaty, wykłady, seminaria. Są przeznaczone dla dzieci w różnym wieku, młodzieży i dorosłych.
2. Programy edukacyjne - opierają się na założeniu że w swoim działaniu ludzie kierują się koniecznością zaspakajania podstawowych potrzeb tj. miłość, bezpieczeństwo, przynależność, poczucie własnej tożsamości. Programy edukacyjne pomagają jednostką w rozwijaniu podstawowych umiejętności życiowych. Zazwyczaj są realizowane w szkołach ale mogą być też w innych instytucjach społecznych (np. domy kultury, ogniska, kościoły itp.). W ich ramach mieszczą się takie działania rozwijające takie umiejętności jak podejmowanie decyzji, radzenie sobie ze stresem, komunikacja interpersonalna, wzbudzanie działań motywacyjnych itd. Kształcenie umiejętności życiowych, psychol. i społ.
3. Programy alternatywne - opierają się na założeniu że zaspokojenie potrzeb młodego człowieka w sposób akceptowany społecznie i satysfakcjonujący dla niego sprawi że nie będzie on podejmował działań destrukcyjnych wykorzystywanych pierwotnie do zaspokajania tych samych potrzeb. Podstawowym elementem programów alternatywnych jest to że młodzi ludzie mogą go współtworzyć i mają realną możliwość uczestniczenia w nim. Spędzanie w sposób twórczy, aktywny czasu wolnego. 4. Programy interwencyjne - zmierzają do pomagania jednostką w identyfikowaniu ich problemów i poszukiwania możliwości ich rozwiązania. Podstawowe techniki interwencji to poradnictwo indywidualne i rodzinne, telefon zaufania i sesje konfrontacyjne. Podstawą działania osoby udzielającej pomocy jest wiarygodność i zaufanie. Programy interwencyjne dzielą się na programy profesjonalne ( prowadzone przez profesjonalistów których działania nakierowane są na identyfikację młodzieży wysokiego ryzyka lub doświadczających poważnych trudności życiowych oraz na włączanie młodzieży do pomocy w odpowiedniej placówce pomocy lub programie interwencyjnym) i programy rówieśnicze( nastolatki pomagają nastolatkom- doradcy rówieśniczy, opiekunowie rówieśniczy lub młodszych kolegów, liderzy grup rówieśniczych. Wykorzystuje się tu pozytywne wpływy rówieśnicze. 5. Programy zmian środowiskowych - nakierowane na identyfikację i zmianę tych czynników środowiska społecznego i fizycznego które sprzyjają zachowaniom patologicznym. 6. Zmiany przepisów społecznych - ukierunkowane zazwyczaj na całą społeczność lokalną. Stosuje się tu zmiany przepisów prawnych, zmiany rozporządzeń lokalnych ograniczenie dostępności do źródeł patologii społecznych.
Etapy konstruowania programu
1) Diagnoza: odpowiedź na pytanie jak jest. Obejmuje: a) identyfikacje populacji-kogo badamy b) czym badamy c) przyjecie i opracowanie procedury badawczej d) analiza wyników.
2) Konceptualizacji (opracowanie projektu): a) określamy cele naszego projektu b) zadania do realizacji c) struktura i treść naszego programu d) sposób realizacji programu. 3) Realizacja projektu, ale również nieustannie przyglądamy się czy projekt realizujemy na bieżąco.
4) Ewaluacja końcowa: odp. na pyt. czy osiągnęliśmy to co założyliśmy.
18. Zaufanie w działalności profilaktycznej.
Bardzo ważne jest zaufanie i bezpieczeństwo w działalności profilaktycznej. Ważne by były konkretnie określone standardy w zakresie zapewnienia odbiorcom ochrony prywatności, dyskrecja i poszanowanie praw człowieka, dostępność przepisów, dokumentów itd. Odbiorca działań profilaktycznych musi czuć że może zaufać realizatorom. Stosunek do odbiorcy działań profilaktycznych powinien być oparty na empatii, życzliwości i poszanowaniu indywidualności osób dla których przeznaczony jest program.
19. Bariery profilaktyki.
Często programy profilaktyczne oceniane są jako nieskuteczne. Przyczyną tego jest mała wiedza oraz błędy w konstruowaniu i wdrażaniu programów. Najczęściej wymieniane błędy to:
- niedostateczne przygotowanie diagnozy poprzedzającej pracę nad konstruowaniem programów profilaktycznych,
- słaba identyfikacja istotnych czynników ryzyka (biologicznych, psychologicznych i społecznych),
- niedostateczna znajomość potrzeb środowiska lokalnego,
- brak współpracy z władzami lokalnymi, policją, kościołem, mediami i innymi instytucjami opiekuńczo - wychowawczymi,
- minimalne wykorzystanie sił społecznych,
- brak ujęcia zjawisk patologicznych w wymiarze wielopłaszczyznowym i wieloaspektowym.
Błędy w konstruowaniu programów prof. takie jak:
- niejasno określone cele programu,
- konstruowanie programu na bazie już istniejących z pominięciem zmian społecznych i związanych z tym zmian kontekstu rozwojowego dzieci i młodzieży: ubóstwo, bezrobocie, bezdomność, znaczne zwiększenie czasu pracy itp.,
- tworzenie programów w oderwaniu od potrzeb środowiska,
- brak elementów integrujących różne programy profilaktyczne,
- brak przygotowania ewaluacji programu,
- słabe opracowania teoretyczne, brak w nich szczegółowego przedstawienia etapów programu (niemożliwość powtarzalności).
Błędy w fazie wdrażania programu takie jak:
- brak wyspecjalizowanej kadry,
- obligatoryjność prowadzonych programów,
- słaba atrakcyjność programów przygotowanych dla dzieci i młodzieży, - zbyt małe środki materialne na realizację programów,
- niedostateczne wykorzystanie potencjału rodziny,
- słaba promocja i reklama istniejących programów.
Błędy w fazie ewaluacji takie jak:
- brak ewaluacji lub słabo przygotowana ewaluacja (narzędzia ewaluacji) lub ewaluacja sporadyczna, - podejmowanie oceny przez osoby zaangażowane w realizację programu i brak uwzględnienia czynników zakłócających.
Istnieją też inne czynniki, które mogą w istotny sposób obniżyć efektywność programów. W przypadku szkolnych programów profilaktycznych są to: - brak spójnej polityki szkoły wobec zachowań ryzykownych dzieci i młodzieży, - nauczyciele stanowiący wzorzec nieprawidłowych zachowań,
- brak akceptacji nauczycieli dla programów odgórnie narzuconych, zwłaszcza jeżeli realizatorami są osoby z poza szkoły.
20. Cele profilaktyki wg Z. Gasia (za T. Duffy).
Wszelkie działania profilaktyczne niezależnie od swej specyfiki i podawanych definicji mają wspólne cele. Z. Gaś przytoczył 10 celów profilaktyki obowiązujące dziś na świecie, charakterystyczne dla każdej jej odmiany i stopnia. Są to:
1. Rozpowszechnienie prawdziwych i realnych informacji o zjawisku, którego profilaktyka dotyczy.
2. Kształtowanie umiejętności interpersonalnych, a w szczególności: samoświadomości, samooceny i samodyscypliny.
3. Rozwijanie umiejętności interpersonalnych, a szczególnie umiejętności empatii, współpracy, komunikowania się oraz rozwiązywania konfliktów.
4. Kształtowanie świadomych wzorców konsumpcyjnych.
5. Rozwijanie umiejętności podejmowania decyzji oraz rozwiązywania problemów, kształtowanie między innymi zdolność do wybierania pozytywnych, a nie negatywnych stylów życia.
6. Rozwijanie związków z grupą społeczną i poczucia odpowiedzialności za grupę, do której jednostka należy (rodzina, lokalna społeczność, klasa, ogół społeczeństwa).
7. Rozwijanie dojrzałej odpowiedzialności jako właściwego wzorca ról do naśladowania przez innych (obejmujący np. styl życia, postawy wobec używania środków odurzających, podejmowanie decyzji).
8. Rozwijanie środowiska rodzinnego, społecznego i środowiska pracy, które podniosłoby jakość życia wszystkich jego członków.
9. Kształtowanie reguł prawnych i publicznych tak, by były zgodne z ludzkimi potrzebami i wspierały pozytywne style życia.
10. Umożliwianie wczesnego rozpoznania, diagnozowania zagrożeń oraz rozwijania strategii przeciwdziałania, bazujących na znajomości przyczyn szkodliwych uwarunkowań.
21.Czynniki zwiększające ryzyko zachowań problemowych.
W odniesieniu do nieletnich najczęstszymi przyczynami niedostosowania i patologii społecznych są następujące grupy czynników:
Pozostawianie nieletniego bez żadnego nadzoru wychowawczego przez cały dzień, czasami do późnej nocy.
Niezaspokojenie w dzieciństwie potrzeby bezpieczeństwa, miłości i opieki.
Narażanie nieletniego na „wałęsanie” się po ulicach i poznawanie osobników zdemoralizowanych.
Narażanie nieletniego na konflikty szkolne, których powodem były nieodrobione lekcje.
Zaniedbany wygląd, brak książek, brak przyborów szkolnych.
Powtarzanie klas jest także istotnym czynnikiem w genezie przestępczości nieletnich.
Istotną rolę odgrywają postawy rodzicielskie. Szczególnie niebezpieczne są postawy odtrącająca i unikająca, wpływają na powstanie zjawiska sieroctwa psychicznego. Kolejnym czynnikiem jest stan zdrowotny rodzin. Głównie jest to alkoholizm jednego lub obojga rodziców.
Konflikty rodziców, zakłócona atmosfera, nieprawidłowa organizacja czasu wolnego, rozpad struktury rodziny - istotnymi czynnikami.
Równie ważna jest sytuacja materialna rodzin nieletnich.
Drugim, obok rodziny istotnym elementem jest szkoła, a dokładniej wadliwa struktura jej funkcjonowania. Dotyczy przede wszystkim: słabego przygotowania młodzieży do życia społecznego, niewystarczającego przygotowania zawodowego i nieprzygotowania młodzieży do samorozwoju, samorealizacji i uczestnictwa w kulturze.
Trzecim środowiskiem jest otoczenie rówieśnicze (niewłaściwe przyjaźnie, grupy rówieśnicze itp.).
Innym czynnikiem sprzyjającym przestępczości mogą być mass media. Zagrożenia płynące z agresywnych, pełnych brutalności i przemocy programów telewizyjnych są już dziś oczywiste.
Inne czynniki: brak szacunku dla siebie, poczucia własnej wartości, niezadowolenie, brak sensu życia, brak kontaktów społecznych, izolacja, deprawacja ekonomiczna i kulturalna.
22. Niedostosowanie społeczne dzieci i młodzieży, a profilaktyka szkolna.
Celem działań profilaktycznych w odniesieniu do szkoły jest:
1. Promocja zdrowego stylu życia.
2. Opóźnienie wieku inicjacji w zakresie różnych zachowań ryzykownych.
3. Ograniczenie zasięgu tego typu zachowań i ograniczenie szkód, które wiążą się z tego typu zachowaniami.
Standardy wymagań dla szkolnych programów profilaktycznych:
1. Projektowane ćwiczenia i informacje, one powinny być dostosowane do poziomu rozwoju adresata.
2. Dotyczy rzetelności przekazywanych informacji.
Cechy jakie powinna posiadać informacja:
- powinna uwzględniać dotychczasowy poziom wiedzy na temat zachowań ryzykownych,
- informacje powinny być rzeczowe, tzn. odwoływać się do emocji (nie należy straszyć informacją by tym samym nie wywołać reakcji obronnych poprzez informacje),
- nie powinna być zbyt szczegółowa by nie stanowiła swoistego instruktażu.
Rodzaje szkolnych programów profilaktycznych (3 grupy):
1. Samodzielne programy profilaktyczne - są one realizowane niezależnie od obowiązującego programu nauczania, są skoncentrowane na specyficznych celach i zadaniach.
2. Działania zintegrowane z obligatoryjnym programem szkolnym - wykorzystują obowiązkowy program nauczania pod kątem promocji szeroko pojętego zdrowia).
3. Działania incydentalne - który jest realizowany w odpowiedzi na pewne wydarzenia o charakterze traumatycznym, które miały miejsce w szkole lub bezpośrednio w otoczeniu szkoły (np. uczeń popełnił samobójstwo).
23. Ujęcie profilaktyki wg M. Pelcowej.
Wg M. Pelcowej celem profilaktyki jest zapobiegnie ujemnym wpływom środowiska na rozwój intelektualny, społeczny i emocjonalny uczniów przez tworzenie odpowiednich warunków wychowawczych w szkole lub w innych instytucjach znajdujących się w zasięgu jej oddziaływania.
24. Profilaktyka zachowawcza i kreatywna.
J. Gęsicki mówi o takiej profilaktyce w której zaplanowane byłyby działania pozwalające ustrzec uczniów przed patologią społeczną i zagrożeniami zdrowia. Wg niego działania profilaktyczne byłyby skuteczniejsze i mniej kosztowne, gdyby zapobiegać negatywnym zjawiskom a nie korygować ich po wystąpieniu. Wymienia on 2 rodzaje profilaktyki : zachowawczą i kreatywną.
Profilaktyka zachowawcza - jej głównym założeniem jest „zdrowie” społeczeństwa, a celem ochrona przed zagrożeniem, jakie stwarzają jednostki uznane za odbiegające od normy. Ten typ profilaktyki polega na izolowaniu uczniów nieprzystosowanych, na ich stygmatyzowaniu za pomocą kar.
Profilaktyka kreatywna - uznaje zmianę społeczną i rozwój za główną metodę swego działania. Chodzi o „uodpornienie” społeczeństwa wobec negatywnych wzorów, poprzez stwarzanie jego członkom warunków życia wolnych od patologii i możliwości rozwijania wszelkich pozytywnych form aktywności społecznej. Koniecznym warunkiem do realizacji działań profilaktycznych wśród dzieci i młodzieży jest zmiana modelu szkoły. Prowadzenie profilaktyka kreatywnej wymaga stworzenia szkoły w której to uczniowie byliby pierwszoplanowymi aktorami. Już sama zmiana relacji nauczyciel - uczeń może mieć znaczenie terapeutyczne bez żadnych dodatkowych działań profilaktycznych i może ograniczyć zakres występowania nieprzystosowania społecznego.
25. Cechy skutecznego programu profilaktycznego.
S. M. Gold i B. Stewart - lista 12 podstawowych cech skutecznych programów profilaktycznych: 1. Planowanie programu przez grupę lokalnych specjalistów, reprezentujących różnorodne formy życia społecznego m.in. rodzinę, kościół, szkołę, policję itd. 2. Cele i zadania powinny być konkretne i mierzalne z pisemnym opracowaniem i z uwzględnieniem potrzeb lokalnej społeczności.
3. Wykorzystanie wielu form i metod dostosowanych do celów i zadań. 4. Różnorodność form i populacji- włączeni w działania powinni być wszyscy członkowie danej społeczności, w szczególności natomiast grupy wysokiego ryzyka oraz grupy odmiennych kultur. 5. Możliwość oceny skuteczności.
6. Wrażliwość na potrzeby uczestników - program profilaktyczny musi być zgodny z potrzebami jednostek, grup i całej lokalnej społeczności. 7. Integracja z innymi działaniami wspierającymi zdrowie - musi być integralną częścią systemu ochrony zdrowia. Ma współpracować z innymi placówkami prowadzącymi wczesną interwencję, terapię, rehabilitację itp.
8. Włączenie lokalnej społeczności.
9. Długoterminowość.
10. Wielość poziomów i systemów.
11. Reklama i promocja - jest warunkiem wsparcia społecznego, w tym również finansowego. 12. Powtarzalność- program powinien mieć pełną dokumentację która obejmuje jego teoretyczne założenia, metody i procedury działania, zasady i wyniki oceny skuteczności a to pozwoli po odpowiedniej adaptacji wykorzystanie go w innym środowisku i populacji.
26. Profilaktyka promocyjna i represyjna.
Zadaniem profilaktyki represyjnej jest obrona osoby niewykolejonej przed zagrożeniami które mogą spowodować deprawację tejże osoby. By ustrzec osoby „zdrowe społecznie” przed zagrożeniami wykorzystuje się takie metody jak : nadzór, cenzurę, kontrolę, ograniczenia a w skrajnych przypadkach odosobnienie, karę, represje. Stwierdzono że metody profilaktyki represyjnej nie są skuteczne. W procesie wychowawczym przynoszą one straty wychowawcze, do których można zaliczyć np.: zakłamanie, tchórzostwo, dwulicowość, donosicielstwo itd.
Do zadań profilaktyki promocyjnej przede wszystkim zalicza się zwalczanie przyczyn zła. Przedmiotem działań profilaktycznych są jednostki i grupy, wśród których zaobserwować można zjawiska patologiczne. By temu zapobiec tworzone są placówki i instytucje niosące pomoc potrzebującym.
27. Rola środowiska lokalnego, instytucji społecznych w profilaktyce.
Aktywizacja obywateli zasadza się na założeniu, że „nieformalna kontrola społeczna, sprawowana przez zbiorowości lokalne złożone z jednostek pozostających ze sobą w przestrzennej bliskości (...), może tworzyć pole ochronne, w którym każda jednostka, czy choćby część z nich, może pełnić rolę czujnika, sygnalizującego wystąpienie zagrożenia przestępstwem albo popełnienie przestępstwa”. (Błachut i in., Kryminologia, s. 495)
Aby system ten działał, muszą być spełnione nast. warunki:
- ukształtowanie środowiska (umożliwiające kontrolę miejsc najbardziej zagrożonych, postrzeganie zdarzeń - zagrożeń),
- organizacja przestrzenna (prowspólnotowa),
- gotowość współpracy z formalnymi agendami kontroli społ.,
- czytelność reguł prawnych, przekonanie zbiorowości o potrzebie ich stosowania (np. wykluczenie samosądów).
28. Interakcyjny model funkcjonowania wg koncepcji Jessorów.
Przechodzenie z fazy dzieciństwa do dorosłości, nie jest tylko biernym oczekiwaniem ale aktywnym, związanym z wieloma eksperymentami działaniem naznaczonym wielokrotnie manifestowaniem zachowań, uważanych wśród dorosłych za zachowania dewiacyjne (patologiczne). Zachowania te budzą niepokój i przeciwdziałanie otoczenia, tymczasem wielu psychologów (Jessor 1977 1992, Gaś 1994, ) uważa te zachowania za element normalnego rozwoju nastolatka, odgrywający bardzo ważną rolę w osiąganiu dorosłości.
R. i S. Jessor stworzyli interakcyjny model funkcjonowania człowieka. Wynika z niego że, zachowania patologiczne są wypadkową wzajemnych interakcji między trzema grupami zmiennych:
1. Zmienne wyjściowe i podstawowe, które koncentrują się głównie na dwóch czynnikach:
- strukturze społeczno-demograficznej - obejmującej wykształcenie ojca i matki, wykonywany przez rodziców zawód, deklarowane przez nich przekonania religijne oraz strukturę rodziny;
- socjalizacji - na którą zdaniem autorów składają się: ideologia rodziców, klimat domowy, wpływy rówieśników oraz wpływy środków masowej informacji. 2. Zmienne społeczno-psychologiczne zorganizowane w dwa systemy:
- system osobowości na który składają się: główne motywy postępowania - system wartości, niezależności działania -osobiste przekonania, samoocena i poczucie kontroli zewn. i wewn. oraz struktura osobistej kontroli - tolerancja wobec dewiacji, religijność i rozbieżność funkcjonowania; - system spostrzegania środowiska , otoczenia a w nim: struktury bliższe tj.: rodzicielska i przyjacielska aprobata zachowania aspołecznego oraz rówieśnicze wzorce, oraz struktury dalsze poparcie i kontrola zarówno rodziców jak i przyjaciół a także zgodność rodzice-przyjaciele (jak ocenia rówieśników - jak widzi rodzinę - jak ocenia wsparcie - jak ocenia aprobatę rodziców i rówieśników dla zachowań dewiacyjnych).
3. System zachowań obejmujący:
- strukturę zachowań dewiacyjnych - zachowań niepożądanych z punktu widzenia konwencjonalnych norm społecznych lub autorytetu dorosłych,
- strukturę zachowań konwencjonalnych - zachowań uzyskujących akceptacje społeczną i pozwalające uzyskiwać osobom je stosującym różne społeczne profity.
29. Pojęcie profilaktyki; poziomy i jej strategie.
Profilaktyka to czynności, które mają nie dopuścić do wykolejenia społecznego. Ma zapobiegać temu co jest niepożądane z pkt. widzenia jednostki (samoagresja), co jest niepożądane z pkt. widzenia społecznego.
Profilaktyka to działalność resocjalizacyjna skierowana na stany niepożądane, które mogą nastąpić.
Są dwa komplementarne nurty:
1. ukierunkowane na zapobieganie temu co niepożądane z pkt. widzenia jednostki i społeczeństwa.
2. promowanie tego co pożądane z pkt. widzenia jednostki i społeczeństwa.
Profilaktyka
I-rzędowa adresowana jest to grup niskiego ryzyka, głównym terenem działania jest szkoła.
Cele - promocja zdrowego stylu życia, - poprawa funkcjonowania jednostki czy grupy społecznej. (Zamysłem, przesłaniem tej profilaktyki jest nie podejmuj (nie wchodź) tego typu zachowań. Realizuje nauczyciel wsparty pomocą specjalistyczną).
II-rzędowa adresowana jest to grup podwyższonego ryzyka, głównym terenem działań (miejsce realizacji) są poradnie, kluby, Powszechna Akademia młodzieży, świetlice socjoterapeutyczne. Oddziaływania na: rodzinę, indywidualne i rodzinne poradnictwo, pomoc w postaci socjoterapii. Cele: - ograniczenie głębokości i czasu trwania zaburzeń, - pomoc, umożliwienie człowiekowi wycofania się z określonych zachowań ryzykownych. (Zamysłem, przesłaniem tej profilaktyki jest przerwij, zaniechaj określonych zachowań. Realizuje psychologowie klinicznie, socjo- terapeuci, profesjonalni doradcy rodzin).
III-rzędowa adresowana jest do grup wysokiego ryzyka, głównym terenem działań (miejsce realizacji) są poradnie specjalistyczne, szpitale, zakłady karne, placówki wychowawcze i resocjalizacyjne.
Cele:
- przeciwdziałanie pogłębianiu się procesowi degradacji społecznej,
- pomoc człowiekowi w powrocie do normalnego życia. (zamysłem, przesłaniem tej profilaktyki jest pokonaj siebie i swoje problemy. Realizuje lekarze specjaliści, psychologowie kliniczni, wyspecjalizowani policjanci, kryminolodzy).
Strategie profilaktyki w naszym kraju:
1) Informacyjne: z modelu oświaty który odwołuje się do informacji o niekorzystnych zachowaniach ich skutkach itp. Są najmniej skuteczne.
2) Strategie o charakterze edukacyjnym: Łączy model humanistyczny z edukacyjnym. Kształcenie umiejętności życiowych, psychologicznych i społ.
3) Strategie alternatywne: spędzanie wolnego czasu wolnego, aktywny, twórczy.
4) Strategie o charakterze interwencyjnym: celem jest pomoc osoba mającym problemy w identyfikowaniu i rozwiązywaniu swoich problemów oraz wspieranie jednostki w sytuacjach kryzysowych.
5) Strat. Zmniejszana szkód: przeznaczony dla profilaktyki 3 stopnia .Celem chronić zwykłych obywateli przed skutkami np. alkoholików.
Modele profilaktyczne wg. Buhringera.
1) model oświaty zdrowotnej: przekazywanie inf. o niekorzystnych zachowaniach dla jednostek i społeczności Obejmuje formy zakłada rzeczowy przekaz inf. o zachowaniach patologicznych i ich skutkach, eksponowanie tragicznych skutków tych zachowań, spotkania z osobami które zetknęły się z zachowaniami dewiacyjnymi.
2) model humanistyczny - celem jest prawidłowy rozwój osobowości szczególnie tych które dotyczą, niskie poczucie wartości, umiejętności wyrażania uczuć i hamowanie agresji, praca w małych grupach z użyciem gier, zajęcia integracyjne.
3) model edukacji społecznej: celem jest kształcenie umiejętności przeciwstawiania się presji społecznej, skłaniających do zachowań dewiacyjnych. Obejmuje naukę asertywności oraz rozpoznawanie wpływów zew na proces podejmowania decyzji.
4) model w zakresie umiejętności życiowych: celem jest kształtowanie umiejętności zaspokajaniu potrzeb bez uciekania się do zachowań o charakterze destrukcyjnym.
5) model form alternatywnych: celem jest kształt. Umiejętności aktywnego spędzania czasu wolnego na sposób konstruktywny a nie destruktywny.
6 )model promocji zdrowia: cel to prowadzenie do dobrego samopoczucia jednostki we wszystkich sferach jej funkcjonowania.
Działania zapobiegawcze i ich strategie
Strategia destruktywna to działania wymierzone przeciwko zwalczanym zjawiskom; ma charakter represyjny; jest sensowna zwłaszcza jako reakcja natychmiastowa...
Strategia konstruktywna, nierepresyjna, obejmuje działania kreujące, rozwijające zjawiska pożądane - po to, by eliminowały zjawiska niepożądane (np. dajmy szkole fundusze na dodatkowe godziny wf, aby po lekcjach uczniowie uprawiali sport, a nie włóczyli się bez celu po mieście, popalając i popijając, a czasem i biorąc) - ma sens w dłuższym horyzoncie czasowym, wymaga przemyślanej polityki, sporych nakładów...
W praktyce stosuje się obie strategie!
Działania zapobiegawcze i ich strategie
Wyważenie udziału jednej i drugiej strategii w podejmowanych działaniach prewencyjnych jest ze społecznego punktu widzenia bardzo ważne;
Np. zdominowanie tych działań strategią represyjną długoterminową może przynieść straty większe od skutków pozytywnych (spadku określonych rodzajów przestępstw); nasilona kontrola wszelkich przejawów życia społeczno-gospodarczego, represyjność organów państwa powodują ograniczenie aktywności społecznej.
30. Klasyczne rozumienie profilaktyki wg Cz. Czapówa.
Cz. Czapów wyróżnia w profilaktyce 3 odmiany:
1. profilaktykę powstrzymującą której działalność polega na :
- usuwaniu okazji, sprzyjających popełnieniu czynu,
- utrudnianiu podjęcia decyzji popełnienia takiego czynu,
- utrudnianiu wprowadzeniu w życie podjętej decyzji.
2. profilaktykę uprzedzającą - jej celem jest usuwanie czynników, które mogą spowodować wykolejenie społeczne.
3. profilaktykę objawową polegającą na interwencji wychowawczej, która obejmuje dzieci i młodzież wykazujące oznaki początkowych stadiów wykolejenia.
31. Koncepcja profilaktyki wg A. Podgóreckiego, B. Hołysta i L. Pytki.
A. Podgórecki wyróżnia profilaktykę powstrzymującą i kreatywną.
Profilaktyka powstrzymującą - jej zadaniem jest zapobieganie natężeniu zjawisk które mogą stać się zagrożeniem. Profilaktyka kreatywna - do jej zadań należy niedopuszczenie do powtarzania tychże zjawisk.
L. Pytka określa profilaktykę jako system działań racjonalnych, zapobiegających występowaniu i rozpowszechnianiu się różnych odmian wykolejenia społecznego (nieprzystosowania społecznego).
B. Hołyst określa profilaktykę społeczną jako system metod i środków mających na celu usuwanie przyczyn ujemnych zjawisk społecznych i stwarzanie warunków prawidłowego funkcjonowania i rozwoju jednostek oraz grup społecznych. Najbardziej rozpowszechnionymi działaniami o charakterze profilaktycznym są te które mają na celu przeciwdziałanie uzależnieniom.
32. Diagnoza behawioralna i społeczna.
Diagnoza behawioralna - w modelu tym przedmiotem rozpoznania diagnostycznego są zachowania odchylające się od normy w sensie statystycznym, tj. nie mieszczące się w granicach jednego odchylenia standardowego.
W modelu behawioralnym diagnozy resocjalizacyjnej jej przedmiotem są zachowania odchylające się od normy nie tylko ze względu na swą częstotliwość czy nasilenie, ale także ze względu na ich sprzeczność z obowiązującymi w danym systemie społecznym standardami społeczno - kulturowymi.
Zakres diagnozy: jest ściśle ograniczony do badania związków po między uprzednimi obserwowanymi przez diagnostę bodźcami działającymi na jednostkę, a jej antyspołecznymi reakcjami.
CEL: odkrywanie czynników wywierających wpływ na zmianę zachowania jednostki w różnych sytuacjach życiowych oraz dokonywanie sprawozdań.
Techniki diagnostyczne: tylko te narzędzia, których trafność i rzetelność uprzednio sprawdzono i nie budzi ona zastrzeżeń z psychometrycznego punktu widzenia.
W modelu tym zakłada się, iż istota nieprzystosowania społecznego są zachowania, a resocjalizacja polega tylko i wyłącznie na modyfikacji tych zachowań zgodnie z prawami teorii uczenia się
Diagnoza Społeczna jest próbą uzupełnienia diagnozy opartej na wskaźnikach instytucjonalnych o kompleksowe dane na temat gospodarstw domowych oraz postaw, stanu ducha i zachowań osób tworzących te gospodarstwa; jest diagnozą warunków i jakości życia Polaków w ich własnym sprawozdaniu. Za pomocą dwóch odrębnych kwestionariuszy badamy gospodarstwa domowe oraz wszystkich dostępnych ich członków, którzy ukończyli 16 lat.
33.Pojęcie psychoprofilaktyki- badania.
Psychoprofilaktyka - psychologia prewencji- nurt zrodził się na pograniczu takich nauk jak psychologia kliniczna, psychologia społeczna i psychologia rozwojowa. Historycznie psychoprofilaktyka wywodzi się z ruchu higieny publicznej, jest to początek XX wieku. Celem psychoprofilaktyki od początku była ochrona zdrowia psychicznego, poprawa opieki psychiatrycznej oraz szerzenie oświaty w zakresie higieny psychicznej. Psychoprofilaktyka zajmuje się tym jak zapobiegać zaburzeniom psychicznym, jak poprawić jakość życia, zajmuje się promocją zdrowia, zdrowego stylu życia. W psychoprofilaktyce wyróżnia się prewencję chorób i promocję zdrowia.
Badania w USA dowiodły że zaburzenia psychiczne występują u ok. 15-20% ogólnej populacji. Dokładniejsze badania z końca lat 90- 2000- wynika z nich że do wzrostu zaburzeń psychicznych przyczyniły się alkohol, substancje psychoaktywne i leki.
34. Rozwój psychoprofilaktyki w Polsce.
W Polsce najbardziej znanym przedstawicielem Ruchu Higieny Psychicznej był Kazimierz Dąbrowski- autor teorii dezintegracji pozytywnej(czyli rozwoju zdrowia psychicznego który dokonuje się przez procesy dekompozycji procesów psychicznych )
35. Pojęcie zdrowia psychicznego.
Zdrowie psychiczne pojmowane jest jako brak zaburzeń psychicznych.
Na zdrowie psychiczne danej jednostki składa się szereg różnego rodzaju czynników i elementów. Zdrowie psychiczne to głównie nasza odporność na wszystkie trudne dla nas sytuacje, wydarzenia, zjawiska. Mało kto z nas zdaje sobie sprawę, iż największą wartością w naszym zdrowiu psychicznym jest odpowiednia dbałość o dobrą kondycję naszego układu nerwowego oraz serca. Jeśli nie będziemy zabiegali o to by nasz układ odpornościowy oraz nasze serce, nie były zbytnio obciążone, wówczas, narazimy siebie na poważne niebezpieczeństwo utraty zdrowia oraz tak zwanej odporności psychicznej. Gdy utracimy i osłabimy naszą odporność psychiczną, wówczas zmaleją również:
- nasza wydajność w pracy,
- nasza ogólna kondycja zdrowia,
- nasza koncentracja.
Zaburzeniu ulegnie także wiele podstawowych procesów myślowych i spostrzeżeniowych.
36. Holistyczny model zdrowia, założenia psychologii humanistycznej.
Założenia psychologii humanistycznej - psychologia humanistyczna głosiła ideę nieskrępowanej samorealizacji jednostki, niezależności, twórczego nieprzystosowania się do świata, bycia sobą, miłości i życzliwości wobec innych. Założenia psychologii humanistycznej powinny być podstawą psychoprofilaktyki. Idee psychologii humanistycznej były zaczątkiem rozwoju metod wspierania zdrowia psychicznego(wszelkiego rodzaju działalność treningowa np. trening interpersonalny, trening wrażliwości itd.) Dziś psychoprofilaktyka staje się częścią szybko rozwijającej się psychologii zdrowia. Na jej gruncie został przyjęty holistyczny model zdrowia człowieka który sprzyja tendencjom do integrowania w naukach psychologicznych problematyki zdrowia psychicznego i somatycznego.
Open Society Institute w Nowym Yorku opracował model zdrowia, zawierający 6 aspektów:
1. zdrowie fizyczne.
2. zdrowie intelektualne.
3. zdrowie emocjonalne.
4. zdrowie społeczne.
5. zdrowie osobiste.
6. zdrowie duchowe.
Reasumując: dobre zdrowie to stan, w którym jednostka wykazuje optymalny poziom sprawności funkcji ustrojowych w stosunku do środowiska, wykazuje sztukę panowania nad własnym ciałem i psychiką oraz zdolności adaptacyjne.
37. Rodzaje i znaczenie terminów psychologicznych w psychoprofilaktyce.
38. Na czym polega dezintegracja pozytywna (autor).
Kazimierz Dąbrowski
Dezintegracja pozytywna - zdrowie psychiczne w rozumieniu tej teorii to zdolność do rozwoju wewnętrznego w kierunku wszechstronnego rozumienia, przeżywania, odkrywania i tworzenia coraz wyższej hierarchii rzeczywistości i wartości aż do konkretnego ideału indywidualnego i społecznego poprzez procesy dezintegracji pozytywnej i cząstkowej integracji wtórnej.
Założenia teorii dezintegracji pozytywnej
Charakterystyczną właściwością człowieka jest naturalna tendencja do rozwoju.
Na poziomie fizycznym rozwój ten odbywa się z konieczności.
Człowiek jest istotą psychofizyczną.
Poza rozwojem fizycznym u niektórych ludzi następuje, niejako obok, rozwój duchowy, intelektualny („rozwój osobowy”).
Rozwój sfery duchowej rozluźnia jedność psychofizyczną osoby.
Rozwój duchowy rozbija zespoły prymitywne oraz jedność pierwotnej struktury jednostki. W ten sposób, poprzez dezintegrację pozytywną, jednostka rozwija się, ale jednocześnie traci swoją spoistość.
Instynkt rozwojowy rozbijający pierwotną strukturę dąży do odbudowania jedności na wyższym poziomie.
39. Helena Radlińska i jej wkład w rozwój profilaktyki społeczno - wychowawczej.
Helena Radlińska - twórczyni polskiej pedagogiki społecznej. Mówiła o diagnozie. Dzięki niej pojęcie diagnozy zapożyczono do pedagogiki społecznej z medycyny. Wg niej diagnoza to rozpoznawanie w poszczególnych przypadkach przyczyn badanego stanu, ocena jego objawów i możliwości przemian. Postawienie diagnozy prowadzi do planowania dalszej działalności, która ma wzmocnić badaną jednostkę czy grupę, nastawić jej wolę na pokonanie zła oraz dostarczyć pomocy z zewnątrz. (1961)
Wg Radlińskiej profilaktyka społeczna obejmuje zapobieganie klęskom społecznym i wykolejeniom jednostek, łączy się częstokroć z profilaktyką lekarską (medycyną zapobiegawczą). Najważniejszymi dziedzinami profilaktyki jest zwalczanie pijaństwa, nierządu (prostytucji),przestępczości, chorób zakaźnych i bezdomności.(1961)Mówiła też o kompensacji. Kompensacja wg niej oznacza celowe wyrównywanie braków, uzupełnianie lub zastępowanie niepomyślnych składników sytuacji osobistej czy grupowej, stwarzanie warunków życia uznawanych za normalne. (1961) Połączyła diagnozę z kompensacją. Prof. sprowadza się do kompensacji jako pdst. sposobu naprawy wykolejenia, zapewnienia tego wszystkiego co jest niezbędne do normalnego rozw. jedn. i grupy.
40. Pojęcie stresu wg koncepcji Lazarusa i Falkmana.
Richard Lazarus i Susan Falkman stworzyli własną teorię stresu i radzenia sobie(coping). Ich zdaniem stres jest rozumiany jako dynamiczna relacja pomiędzy człowiekiem a otoczeniem, która to relacja oceniana jest przez jednostkę jako wymagająca wysiłku adaptacyjnego lub przekraczająca możliwości sprostania jej.
Jednostka i otoczenie wpływają na siebie nawzajem, a więc relacja ta ulega ciągłemu przeobrażeniu, gdyż zmiany zachodzą także w obrębie obydwu stron transakcji - przekształceniu ulega środowisko i pozostający w nim człowiek. Jednostka w zetknięciu z sytuacją dokonuje dwuetapowej oceny:
- ocena pierwotna - określenie czym jest dla człowieka określone zdarzenie, sytuacja - przewidywane wyniki takiej oceny zmierzają w trzech kierunkach: jako fakt bez znaczenia, jako zdarzenie korzystne, albo jako wymagające wysiłku adaptacyjnego. Przy zakwalifikowaniu sytuacji jako wymagającej wysiłku adaptacyjnego możemy mieć do czynienia z jedna z trzech kategorii:
- krzywda lub strata - szkoda lub uraz już powstały,
- zagrożenie - krzywda, strata nie wystąpiły jeszcze, ale są przewidywane,
- wyzwanie - zdarzenie spostrzegane jest przez jednostkę jako prowokujące do walki,
- ocena wtórna - określenie możliwości działania jednostki wobec sytuacji trudnej,
-oszacowanie własnych możliwości fizycznych , psychicznych i społecznych.
Procesy oceny pierwotnej i wtórnej uruchamiane są niemalże jednocześnie i są współzależne. Jeżeli w ocenie pierwotnej zdarzenie kwalifikowane jest jako sytuacja stresowa to uruchomione zostają procesy związane z radzeniem sobie (coping).
Ocena wtórna pozwala wówczas na dobranie określonych działań w celu przezwyciężenia takiej sytuacji.
41. Strategie radzenia sobie ze stresem.
Z. Ratajczak (2000,str.75) zakłada istnienie czterech strategii zaradczych, tworzących określoną sekwencję działań, podyktowaną przez tzw. rozwój sytuacji zagrożenia:
Strategia prewencyjna, można ją zastosować przed nastąpieniem zagrożenia, które może mieć miejsce w przewidywalnej przyszłości. Zapobieganie wydaje się być najbardziej sensowne, oszczędne a tym samym najbardziej do zaakceptowania. Jest się już psychicznie przygotowanym, a także jest czas, by lepiej się przygotować i wykorzystać później swoje zasoby w walce z zagrożeniem.
Strategia walki, ataku, aktywnego mierzenia się z „agresywnym” czynnikiem bezpośrednio zagrażającemu życiu, zdrowiu itp. Wydatek energetyczny i intelektualny jest tu ogromny. Nie zawsze jest to strategia optymalna.
Strategia obrony (ochrony) siebie, oszczędzania sił i środków, ukrywania się, zasłaniania i czekania, aż zagrożenie zmniejszy się samo. To jednak może nie nastąpić.
Strategia ucieczki to powszechnie znany sposób radzenia sobie w tzw. sytuacjach beznadziejnych, gdy już nic nie można zrobić, zmienić. Człowieka ogarnia wówczas poczucie bezradności, niemożności, a takie odczucia same w sobie tworzą syndrom rzeczywistej bezradności i rzeczywistego braku sił.
Jak sobie radzić ze stresem (z wykładu):
- podzielić sytuacje trudne na mniejsze czynniki i stopniowe radzenie sobie z tymi czynnikami, - otwartość na problemy i traktowanie ich jako wyzwania a nie jako zagrożenia, - angażowanie się w życie towarzyskie, im lepsze kontakty z innymi tym łatwiej zredukować stres, - znalezienie sobie celu w życiu (realizowanie go etapami),
- przyjaźń to najlepsza antystresowa strategia - wsparcie osoby bliskiej, - wsparcie społeczne - obejmuje ono wsparcie emocjonalne, instrumentalne, materialne, wsparcie informacyjne,
- akceptacja sytuacji taką jaką ona jest,
- zredukować, rozładować emocje ( poprzez wysiłek fizyczny, muzykę, twórczość).
42. Cele diagnozy w profilaktyce.
43. Profilaktyka jako forma pomocy psychologicznej.
44.Profilaktyka agresji w szkole.
45. Profilaktyka uzależnień (nikotyzm, alkoholizm, narkomania, Internet, hazard itp.)
23