Zabytki archeologiczne
Stanowiska archeologiczne można podzielić na 7 rodzajów:
□ Jaskinie i nisze skalne - schroniska lub miejsca zamieszkania człowieka w paleolicie, charakteryzują się znajdowanymi w nich narzędziami, głównie kamiennymi, czy rzadko zachowanymi narzędziami kościanymi, śladami używania ognia, a także malowidłami zwierząt, na które człowiek wówczas polował i rzadziej scen myśliwskich z wyobrażeniem postaci ludzkiej, we Francji jaskinia Lascaux, w Hiszpanii Altamira i nisze w basenie M. Śródziemnego (zabytki kultury UNESCO), w Polsce Jaskinia Wierzchowska Dolna na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej
□ Kurhany - nasypy ziemne lub kamienno-ziemne, przeważnie wznoszone na grobach władców, wodzów. U nas od epoki środkowego neolitu 4500-1700 lat p.n.e. aż po średniowiecze; pamiątkowe kopce wznoszono i później (kopiec Kościuszki, kopiec Piłsudskiego w Krakowie)
□ Miejsca kultu - kopce, wzgórza, wielkie głazy, w czasach pogańskich istniały święte gaje, miejsca związane z wierzeniami, z czasów chrześcijańskich również mamy zabytki archeologiczne np. w Wiślicy
□ Grodziska - pozostałości grodów i dawnych osad, na ziemiach polskich od schyłku epoki brązu i okresu halsztackiego 900-400 lat p.n.e.
□ Osady otwarte - pozostałości dawnych wsi
□ Ośrodki produkcyjne - pozostałość dymarek, pieców garncarskich, mennic,; w krajach śródziemnomorskich ośrodki produkcji wina czy oliwy z cysternami, amforami, baseny do odparowania soli z wody morskiej, baseny do przechowywania zasolonych ryb
□ Cmentarzyska - z grobami, głównie od okresu rzymskiego (początek n.e. - 375 r.) i średniowiecza, niekiedy z bogatym wyposażeniem
□ Zatopione w morzu, rzekach czy jeziorze okręty albo łodzie, drewno zachowało się, jak również niektóre przedmioty
□ Skarby z różnych epok - np. biżuterii, cennych naczyń, kufer pełen monet - eksponowane w muzeach np. w Toruniu, Grudziądzu
Najatrakcyjniejsze obiekty archeologiczne w Polsce
▪ Stanowiska człowieka paleolitycznego w Jaskini Ciemnej i Wierzchowskiej Dolnej (Biśnik) koło Ojcowa
▪ Osada łużycka w Biskupinie
▪ Grodzisko w Gieczu
Grodzisko, fundamenty rotundy i palatium, pawilon muzealny
▪ Cmentarzysko w Częstochowie-Rakowie
▪ Ośrodek produkcji garncarskiej w Igołomii
▪ Ośrodek górniczy w Krzemionkach Opatowskich
▪ Grodzisko w Lednicy
▪ Cmentarzysko i kamienne kręgi w Odrach koło Chojnic w Borach Tucholskich: 12 kamiennych kręgów o śr. 15-33 m, stele kamienne, był to cmentarz Gotów z I -II w. n.e.
▪ Piecowisko hutnicze - dymarki w Słupi Nowej na N podnóżu G. Świętokrzyskich, a także na Mazowszu wytop żelaza z rudy darniowej (muzeum w Pruszkowie)
▪ Ośrodek kultu u stóp Łysej Góry
▪ Ośrodek kultu na górze Ślęża (Sobótka)
▪ Megalityczne grobowce w Wietrzychowicach na Kujawach
▪ Fundamenty kościoła romańskiego w Wiślicy
Wybrane obiekty archeologiczne na Szlaku Piastowskim
Na Szlaku Piastowskim do najznakomitszych znalezisk archeologicznych należą grodzisko w Gieczu, Góra Lecha W Gnieźnie, skansen archeologiczny w Mrówkach oraz wyspa na jeziorze Lednica. Uwaga! Biskupin nie jest piastowski, lecz dużo starszy, ale też jest zwiedzany w ramach zwiedzania Szlaku Piastowskiego.
Muzeum i rezerwat archeologiczny w Biskupinie - drewniana osada sprzed 2700 lat
kultury łużyckiej epoki brązu
Biskupin - najbardziej znany w Europie Środkowej rezerwat archeologiczny. Badania wykopaliskowe rozpoczęły się w 1934 r. z wielkim rozmachem. Odkryto konstrukcje drewniane osiedla sprzed ponad 2700 lat (zachowane w znakomitym stanie). Przed wojną Biskupin był nazywany "Polskimi Pompejami".
Bramę zamykały dwuskrzydłowe wrota, osadzone na drewnianych czopach. Dostępu do bramy broniła drewniana wieża, która stanowiła “punkt obserwacyjny”. Po obydwu stronach wjazdu znajdowały się dwa wysokie rzędy pali, dodatkowo ograniczające dostęp do wrót i uniemożliwiające prowadzenie ataku przez większą liczbę napastników. Ponadto pomost prowadzący do grodu był tak usytuowany, że każdy, kto chciał wejść lub wjechać do środka, musiał przedtem minąć kilkunastometrowy odcinek, mając wał po prawej stronie. Nie mógł więc zasłaniać się tarczą trzymaną w lewej ręce. Od bramy do brzegu jeziora prowadził drewniany most o szerokości 3 m i dł. 250 m. Przy budowie wykorzystano naturalne płycizny jeziora.
Organizowane są coroczne festyny archeologiczne w Biskupinie. W ciągu dziewięciu dni, na terenie całego rezerwatu, prezentowane są najróżniejsze przejawy życia ludzi od najdawniejszych czasów. Festynowi towarzyszą pokazy tańców, walk rycerzy wczesnośredniowiecznych, obrzędy i zwyczaje, strzelanie z łuku i kuszy, bicie monet, pokazy badań podwodnych. Demonstrowane są sposoby wypieku chleba, wytopu żelaza, brązu, srebra i złota, produkcja dziegciu i smoły drzewnej.
Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy położone jest 2 km od szosy Poznań-Gniezno (dojazd autobusem PKS do przystanku Dziekanowice) i 5 km od stacji PKP w Lednogórze.
Na wyspie, zwanej Ostrowem Lednickim, zachowały się pozostałości grodu oraz relikty najstarszego w Polsce zespołu preromańskiej architektury pałacowo-sakralnej (z basenami do chrztu) i wolno stojącego kościoła cmentarnego z grobami w nawie i aneksach. Obydwa obiekty wzniesiono w czasach panowania Mieszka I (tuż przed 966 r.)
Na lądzie stałym eksponowane są zabytki obrazujące dzieje grodu lednickiego. Stała ekspozycja pt. „Początki chrześcijaństwa w Polsce — Ostrów Lednicki” łączy oryginalną rekonstrukcję X-wiecznej lednickiej kaplicy — baptysterium z prezentacją najstarszych zabytków kultu chrześcijańskiego z naszych ziem. Aktualnym uzupełnieniem tej wystawy są takie ekspozycje jak: „Skarby Jeziora Lednica”, gdzie w formie otwartej dioramy pokazany jest fragment jednego z najstarszych i najlepiej zachowanych w Polsce mostów i jego przyczółka (z lat 954-965) oraz „Obrządek pogrzebowy we wczesnośredniowiecznej Polsce”, ukazującej różnorodność form pochówków, tak pospolitych, jak i elitarnych.
Znajduje się też tu skansen Wielkopolski Park Etnograficzny prezentujący 53 obiekty tradycyjnego budownictwa chłopskiego, dworskiego, sakralnego i folwarcznego, przeniesione z różnych stron Wielkopolski.
Inne muzea i ekspozycje archeologiczne
Muzea Archeologiczne w: Gdańsku, Krakowie, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu
Archeologia w Szczecinie - Muzeum Narodowe
Centralne Muzeum Morskie - Gdańsk
GIECZ - Rezerwat Archeologiczny "Gród Piastowski"
Krzemionki Opatowskie - rezerwat archeologiczny
Mrówki - skansen archeologiczny
Muzea Świętokrzyskiego Parku Narodowego
Muzeum Archeologiczne w: Gdańsku
Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi
Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza - Świdnica
Muzeum Archeologiczno-Historyczne - Głogów
Muzeum Chełmskie - dział archeologii, Chełm
Muzeum Częstochowskie - rezerwat archeologiczny
Muzeum Ewolucji - Instytutu Paleobiologii PAN, Warszawa
Muzeum XX Czartoryskich - dział sztuki starożytnej, Kraków
Muzeum Diecezjalne - ekspozycja archeologiczna, Sandomierz
Muzeum Górnośląskie - dział archeologii, Bytom
Muzeum Historyczne - dział archeologii, Puńsk
Muzeum Historyczne - dział archeologii, Sanok
Muzeum im. Gustawa Morcinka - dział archeologiczny, Skoczów
Muzeum im. Jacka Malczewskiego - dział archeologiczny, Radom
Muzeum im. Jana Dzierżona w Kluczborku - zbiory archeologiczne
Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu - zbiory archeologiczne
Muzeum im. Prof. W. Szafera - jaskinie Ojcowskiego PN
Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego - dział archeologii, Kętrzyn
Muzeum Instrumentów Muzycznych - "Dźwięki z Przeszłości", wystawa
Muzeum Kultury Kurpiowskiej - dział archeologii, Ostrołęka
Muzeum Kultury Ludowej - dział archeologii, Osiek nad Notecią
Muzeum Kultury Ludowej - dział archeologii, Kolbuszowa
Muzeum Lubelskie - dział archeologii, Lublin
Muzeum Łowiectwa - pradzieje łowiectwa, Uzarzewo
Muzeum Mazowieckie - dział archeologii, Płock
Muzeum Miasta i Rzeki Warty - dział archeologii
Muzeum Miasta Pabianic - wystawa "Spotkanie z archeologią"
Muzeum Miejskie - dział archeologii, Gliwice, dział archeologii, Żywiec
Muzeum Miejskie w Nowej Soli - stała wystawa archeologiczna
Muzeum Miejskie Wrocławia - Muzeum Archeologiczne
Muzeum Miejskie - dział archeologii, Wodzislaw Śląski
Muzeum Nadwiślańskie - dział archeologii, Zamek w Janowcu
Muzeum Narodowe - Galeria Faras, Warszawa, zbiory numizmatyczne - Kraków, dział archeologii: Poznań, Kielce, Szczecin
Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej - dział archeologii, Przemyśl
Muzea Okręgowe: Białystok, Bielsko-Biała, Jelenia Góra, Konin, Leszno, Rzeszów, Sandomierz, Sieradz, Tarnów, Bydgoszcz, Kalisz
Muzeum Okręgowe - Dom Eskenów, dział archeologii, Toruń
Muzeum Oręża Polskiego - wystawa archeologiczna, Kołobrzeg
Muzeum Podkarpackie - Krosno
Muzeum Początków Państwa Polskiego - Gniezno
Muzeum Południowego Podlasia - dział archeologii, Biała Podlaska
Muzeum Pólnocno-Mazowieckie - dział archeologii, Łomża
Muzea Regionalne - dział archeologii: Brzozów, Chojnów, Jawor, Kościan, Krasnystaw, Kraśnik, Lubań, Kutno, Lipsk nad Biebrzą, Łęczna, Opoczno, Pińczów, Pyzdry, Radomsko, Szczecinek, Świebodzin
Muzea Regionalne PTTK - zbiory archeologiczne: Dobczyce, Gorlice, Iwanowice, Muszyna, Ojców, Puławy, Starachowice, Zbąszyń
Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego - Pruszków
Muzeum Śląska Cieszyńskiego - dział archeologii
Muzeum Śląska Opolskiego - dział archeologii, Opole
Muzeum Śląskie - dział archeologii, Katowice
Muzeum Śremskie - dział archeologii, Śrem
Muzeum Technik Ceramicznych - wystawa archeologiczna, Koło
Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego - dział archeologii
Działy archeologii muzeów w: Bochni, Brodnicy, Grudziądzu, Koszalinie, Lęborku, Łęczycy, Łowiczu, Nysie, Przeworsku, Raciborzu, Rybniku, Stalowej Woli, Stargardzie Szczecińskim, Tarnowskich Górach, Tomaszowie Mazowieckim, Wodzisławiu Śląskim
Muzeum w Wałbrzychu - Oddział archeologiczny, Kamieniec Ząbkowicki
Muzeum w Wodzisławiu Śląskim - dział archeologii
Muzeum Zachodniokaszubskie - Bytów
Muzeum Zagłębia Siarkowego i Archeologii - Baranów Sandomierski
Muzeum Zamek Opalińskich - dział archeologii, Sieraków Wlkp.
Muzeum Ziemi Grodziskiej - wystawa archeologiczna, Grodzisk Wlkp.
Muzeum Ziemi Puckiej - wystawa "Pradzieje Ziemi Puckiej"
Muzeum Ziemi Wieluńskiej - dział archeologii, Wieluń
Muzeum Ziemi Zawkrzeńskiej - dział archeologii, Mława
Muzeum Ziemi Złotowskiej - dział archeologii, Złotów
Muzeum Żup Krakowskich - dział archeologii, Wieliczka
Niedzica - ekspozycja archeologiczna w "Okrąglaku"
ODRY - rezerwat archeologiczny Kręgi Kamienne
Regionalna Izba Historyczna - wystawa archeologiczna, Zambrów
Sopot - grodzisko, rezerwat archeologiczny
Ślężański Park Krajobrazowy - rezerwat archeologiczny
Trzcinica- skansen archeologiczny
Zamek Królewski na Wawelu - badania archeologiczne, Kraków
Zamek Książąt Pomorskich - Pracownia archeologiczna, Szczecin
Zamek w Gniewie - muzeum archeologiczne
Zawodzie - Rezerwat Archeologiczny, oddział Muzeum Okr. Ziemi Kaliskiej